გაბორ მატე ნარკოდამოკიდებულების სიღრმისეულ მიზეზებსა და იმაზე გვესაუბრება, თუ როგორ უნდა ვებრძოლოთ ნარკომანიას. დოქტორ გაბორ მატე კანადასა და მის ფარგლებს გარეთ ძლიერი დამოკიდებულების მქონე ადამიანებთან მუშაობს, გადაურჩენია არაერთი სიცოცხლე, კითხულობს საჯარო ლექციებს და მოუწოდებს საზოგადოებას, მეტი გულისხმიერებით მოეკიდოს ნარკომანიით დაავადებულ პირებს. მას მიაჩნია, რომ ბავშვობაში მიღებული სტრესი, ტრავმა ან ემოციური უკმარისობა დამოკიდებულების ჩამოყალიბებისთვის უნივერსალურ ნიადაგს ქმნის.
„კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი კითხვა: საიდან ჩნდება ლტოლვის უნარი?
თაგვებზე ჩატარებულ კიდევ ერთ ექსპერიმენტზე გიამბობთ: თუკი ახალშობილ წრუწუნას დედას ჩამოაშორებ, ის არ იდარდებს. დარდი რომ შეეძლოს, გადაჰყვებოდა. დედა ხომ მშობელია, გვიცავს და გვზრდის. მაგრამ წრუწუნას არ გამოუმუშავდება რეცეპტორები, რომლებიც ქიმიურად აკავშირებენ ერთმანეთთან ტვინის უბნებს ენდორფინებისთვის. ენდორფინი – ენდოგენური მორფია. ეს არის ჩვენი ბუნებრივი ტკივილგამაყუჩებელი. მორფინის ან ენდორფინის საშუალებით ჩვენ ვგრძნობთ სიყვარულს, მშობლებისა და შვილების ურთიერთკავშირს, მიჯაჭვულობას. შესაბამისად, ტვინში ენდორფინის რეცეპტორების არმქონე წრუწუნას არ შეუძლია დედაზე დარდი.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ნარკოტიკებისადმი, ჰეროინისა და მორფისადმი ლტოლვა განპირობებულია მათი მოქმედებით ენდორფინულ სისტემაში. საკითხავი ის არის, რა ემართება ადამიანს, რომელიც ქიმიურ ნივთიერებების მიღებას „გარედან“ საჭიროებს?
თუ ის ბავშვობაში ძალადობას განიცდის, მოცემული სქემები არ მუშაობს. როდესაც ადამიანი ვერ იღებს სიყვარულს და არ გრძნობს ურთიერთკავშირს ადრეულ ასაკში, ვთქვათ იმავე მშობლებთან, მისი თავის ტვინის მნიშვნელოვანი უბნები უბრალოდ შესაბამისად არ ვითარდება. ისინი არასწორად ფორმირდებიან დაუნდობელი ძალადობის პირობებშიც. ამის მერე ტვინი ნარკოტიკების მიმართ უფრო ტოლერანტული ხდება. ასეთი ადამიანი იღებს ნარკოტიკს და თავს ნორმალურად გრძნობს – მას უმსუბუქდება ტკივილი, ის სიყვარულისა და სითბოს მოზღვავებას განიცდის. ერთმა პაციენტმა ქალმა აღნიშნა: „პირველად რომ ჰეროინი მოვიხმარე, თავი ისე ვიგრძენი, თითქოს ვიღაცაც თბილად მეხვეოდა, თითქოს დედა მეფერებოდა“.
მეც ისეთივე სიცარიელეს განვიცდიდი, როგორსაც ჩემი პაციენტები. და აი, რა შემემთხვა მე: დავიბადე უნგრეთში 1944 წელს ებრაულ ოჯახში. ორი თვის ვიყავი, როდესაც გერმანელებმა ბუდაპეშტი აიღეს. მეორე დღეს დედაჩემმა პედიატრს დაურეკა და სთხოვა მოსულიყო, რადგან განუწყვეტლივ ვტიროდი. პედიატრმა უპასუხა: „რასაკვირველია, მოვალ, მაგრამ რომ იცოდეთ, ჩემი ებრაელი ჩვილები რატომღაც სულ ტირიან“. რატომ? განა ჩვილებმა რამე იცოდნენ ჰიტლერზე, გენოციდზე, ომზე?..
არა.
ის, რაც მაშინ გვატირებდა ჩვენი დედების სტრესი, საშინელებები და დეპრესია იყო. ეს ზემოქმედებას ახდენს ბავშვის ტვინზე და ბუნებრივია, ჩემმა ტვინმა წინასწარ მიიღო მესიჯი, რომ ჩემს მოლოდინში მყოფი დედა მუდმივ განცდებში იყო. მაშასადამე, ძალიანაც არ უხაროდა ჩემი დაბადება და შეიძლება ამის გამო მაინცდამაინც სასურველი შვილი არ ვიყავი.
რატომ გადავიქეცი, ე.წ. „ტრუდაგოლიკად“?
თუ ეს სამყარო ჩემს საჭიროებას დიდად არ განიცდიდა, მაშინ ჩემი შრომით უნდა ვქცეულიყავი საჭირო ადამიანად, ცნობილ ექიმად, რომლის იმედიც ბევრს ექნებოდა. ასე თუ შევძლებდი გამემართლებინა ჩემი დაბადება.
ეს რას ნიშნავს? ეს იმას ნიშნავს, რომ მე სულ ვმუშაობ და თუ არ ვმუშაობ, მუსიკას ვყიდულობ.
როგორ მესიჯებს იღებენ ქვეცნობიერად ჩემი შვილები? ისეთივეს, რასაც მე ვიღებდი. ამდენად, მშობლები არაცნობიერად გადავცემთ მათ ტრავმებს, ჩვენს ტანჯვას და ასე გადაეცემა ეს თაობიდან თაობას.
სიმარტოვის ამოვსების უამრავი ხერხი არსებობს. ის ყველა ადამიანს თავისი აქვს, მაგრამ სიცარიელე მუდამ გიბრუნდება, რადგან ოდესღაც, ღრმა ბავშვობაში, ჩვენ სიყვარულის დეფიციტი გვქონდა.
როდესაც ნარკომანს ვხედავთ, ვეკითხებით: „რას უშვრები საკუთარ თავს? როგორ შეგყავს ორგანიზმში ბინძური ნივთიერება, რომელმაც შეიძლება სიცოცხლეს გამოგასალმოს?“ მაგრამ აბა, მიმოიხედეთ, რა დღეში ვაგდებთ დედამიწას? როგორ ვკლავთ სამყაროს ატმოსფეროს ოკეანეებში გაშვებული სიბინძურით, რომელიც ჩვენც და პლანეტასაც ანადგურებს.
ახლა თუ შეძლებთ, მიპასუხეთ, რომელი დამოკიდებულება უფრო ძლიერია? ნავთობზე დამოკიდებულება? მომხმარებლურ სურვილებზე დამოკიდებულება? რას უფრო მეტი ზიანი მოაქვს?
ჩვენ გვძულს ნარკომანები, რადგან ისინი გვაიძულებენ დავინახოთ, რომ მათ ვგავართ. ეს არ მოგვწონს, არ გვსურს ამის აღიარება, ამიტომ ვამბობთ: „არა, თქვენ ჩვენნაირები არ ხართ. თქვენ უარეს დღეში ხართ“.
ერთხელ თვითმფრინავში ვკითხულობდი სტატიას ბრაზილიაზე და ადამიანზე სახელად ნისიო ჰომესი, ამაზონის აუზში მდებარე გუარანის ლიდერზე, რომელიც ახლახან დახვრიტეს. ის თავის ხალხს მსხვილი ფერმერებისგან და კომპანიებისგან იცავდა. ისინი კი ტროპიკულ ტყეებს იპყრობდნენ და გარემოს აოხრებდნენ. კანადაშიც იგივე ხდებოდა. ბევრი ჩემი პაციენტი ინდიელია. კანადის მკვიდრ მცხოვრებლებს ხშირად აღენიშნებათ დამოკიდებულება. ისინი საკმაოდ დიდ პროცენტს შეადგენენ სხვა მომხმარებელთა შორის, რომლებსაც ფსიქიკური პრობლემები აქვთ ან თვითმკვლელები არიან. რატომ?
იმიტომ, რომ საკუთარი მიწები წაართვეს. იმიტომ, რომ კლავდნენ, მათზე ძალადობდნენ და ეს მრავალი საუკუნის განმავლობაში გრძელდებოდა.
ასეთი განმარტების შემდეგ თქვენ ალბათ უკეთ გესმით იმ ადამიანების, ვინც ცდილობდა ტკივილი ნარკოტიკებით ჩაეხშო, მაგრამ შეგიძლიათ თანაგრძნობა გაუწიოთ იმ ადამიანების დამოკიდებულებას, ვისაც ძალაუფლების გარეშე ცხოვრება არ შეუძლია? ვინც სიმდიდრეზეა დამოკიდებული? ვისაც უნდა მეტი და მეტი მოიხვეჭოს?
როდესაც ძალაუფლებისადმი ლტოლვაზე დავფიქრდი, დიდ ისტორიულ პერსონებამდე მივედი: ნაპოლეონი, ჰიტლერი, სტალინი. რად უნდოდათ ამდენი ძალაუფლება? საინტერესო ფაქტი: ისინი ფიზიკურად არც ისე განვითარებული მამაკაცები იყვნენ, არც ადგილობრივ მოსახლეობას წარმოადგენდნენ. სტალინი ქართველი იყო და არა რუსი, ნაპოლეონი კორსიკელი და არა ფრანგი, ჰიტლერი ავსტრიელი და არა გერმანელი. მათ აკლდათ თავდაჯერება, არ ჰქონდათ სრულფასოვნების შეგრძნება. მათ სჭირდებოდათ ძალაუფლება, რათა თავი კარგად ეგრძნოთ. იმისათვის, რომ ძალაუფლება მოეპოვებინათ, ყველაფერზე მიდიოდნენ – ომზე, მკვლელობებზე. მე არ ვამტკიცებ, რომ ძალაუფლების მოყვარე ადამიანები მაინცდამაინც ფიზიკურად განუვითარებლები უნდა იყვნენ, მაგრამ ძალაუფლებისადმი ლტოლვის განხილვისას ვითვალისწინებ იმ სიცარიელეს, რომლის შევსებას სხვადასხვა მეთოდებით „გარედან“ ვცდილობთ.
ძალაუფლებადაკარგული, წმინდა ელენეს კუნძულზე გადასახლებული ნაპოლეონი ხშირად იმეორებდა: „მე მიყვარს ძალაუფლება, მიყვარს ძალაუფლება!“ საკუთარი თავი მის გარეშე ვერ წარმოედგინა. თუ ნაპოლეონს იესოს ან ბუდას თუ შევადარებთ, საინტერესო რამეს შევამჩნევთ. იესოს და ბუდას ეშმაკი აცდუნებდა, ერთ-ერთი ცდუნება კი ხელისუფლების შეთავაზებას ეხებოდა. ამაზე ორივემ უარი განაცხადა. რატომ? იმიტომ, რომ შინაგან ძალას ფლობდნენ და არ ჰქონდათ საჭიროება „გარედან“ მოეძებნათ რამე. არ უნდოდათ ადამიანების კონტროლი, უნდოდათ ესწავლებინათ ადამიანებისთვის საკუთარი მაგალითებით, რბილი შეგონებებითა და არა ძალისმიერი მეთოდებით. ამიტომ თქვეს უარი ხელისუფლებაზე.
მოკლედ, ჩვენ გარშემო რთული სამყაროა გადაგვარებადი გარემოთი, გლობალური დათბობითა და გამოცარიელებული ოკეანეებით. მოდით, ნუ ვენდობით მხოლოდ მათ, ვის ხელშიცაა ხელისუფლება. ისინი ვერ შეცვლიან მდგომარეობას – არ მინდა ამაზე ბევრი ვისაუბრო, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში ხელისუფლებაში არცთუ გონიერი ადამიანები მოდიან და ისინი ჩვენ გამო არაფრის შეცვლას არ აპირებენ.
სინათლე ჩვენშია. იქ უნდა ვეძიოთ. უნდა ვეძებოთ საკუთარ გონიერებაში, შემოქმედებაში, თანადგომაში. თუ ჩვენ არაფერი შევცვალეთ, ხელისუფლების სათავეებთან მყოფი ადამიანები უკეთესობისკენ არაფერს შეცვლიან, რადგან, მათი აზრით, ადამიანის ბუნებაში მხოლოდ კონკურენცია, ეგოიზმი და აგრესია მკვიდრობს“.
მოამზადა ირმა კახურაშვილმა
