ახლა ზაფხულია, აგვისტო, ადამიანების დიდი ნაწილი ისვენებს. მე ჩემი სიზარმაცისა თუ თავმოუბმელობის გამო თბილისში ვარ, ძველი ვალების მოხრჩობას ვცდილობ. ვუზივარ კომპიუტერს და ვმუშაობ. სამუშაო მძიმეა, მე _ გადაღლილი, მიჭირს, ხან მშობლიური სოფელი მელანდება, რომელიც ისე აქვთ ოკუპირებული ბავშვებს, რომ ავიდე, ვერაფერსაც ვერ ვიმუშავებ, ხან _ ზღვა, სადაც გაგანია სეზონია და იმით ვიმშვიდებ თავს, რომ ასეთ დროს მაინც არ მიყვარს, ივნისში ან სექტემბერში მირჩევნია, როცა ხალხი ცოტაა. მარტო ვარ, ამიტომ საკუთარ თავს ხშირად ვებაასები და ძალიან რომ შეჯდება ხოლმე ვირზე და აღარაფრის თავი აღარ მაქვსო, გამომიცხადებს, გამზადებული პასუხი მაქვს: აცე, ვირო, ნუ მოკვდები, მალე გაზაფხული მოვა!
საერთოდ ვირებზე ფიქრი და ვირებთან დაკავშირებული ხატოვანი თქმები, ანდაზები თუ მხატვრული სახეები ბოლო წელია, ძალიან მომეძალა. ახლა რომ ვუფიქრდები, მამა იყენებდა ხშირად. ის მაშინ დაახლოებით ჩემი ასაკის იყო. უცნაური რამაა ადამიანის გონება. ოცდაათი წელი მშვიდად ეძინა ჩემს მეხსიერებაში, ახლა კი გაცოცხლდა, ყველაფერზე ვირი მაკერია პირზე, ვფრთხილობ, სხვათა მიმართ არ გამოვიყენო, თან უხერხულია, იქნებ ვერ მიმიხვდნენ იუმორს, თან ვგრძნობ, უფრო თვითირონისთვისაა დაბადებული ენაში. ეტყობა, ორმოცს რომ გადასცდები და ისეთს ვერაფერს შეიძლებ, შედარებით მშვიდად და მსუბუქად იცხოვრო, ანუ იგრძნო, რომ თავი ქუდში გაქვს, გამკლავების ერთი იარაღი გრჩება, დასცინო საკუთარ თავს, თანაც თბილად და სევდიანად, ვირი კი ამისთვის მშვენიერი სახეა.
ბევრი რამის კულტურა დაგვაკარგვინა საბჭოთა სამოცდაათმა წელმა, მათ შორის ჭამა-სმისაც. მთელი ბავშვობა საბრტყელებლის ხმაზე ვიღვიძებდი, დედა საუზმეზე ხაჭაპურს აცხობდა, ესე იგი, ადგომა ღირდა. თითქმის ყოველ კვირა იშლებოდა სუფრა, იმ სუფრებზე საინტერესო ხალხი კი იყრიდა თავს, მაგრამ რამდენი რამ ეწყო, რამდენი თავი საჭმელი მზადდებოდა და მერე იყრებოდა, აღარ მოვყვები, ისედაც კარგად იცის საბჭოთა სინამდვილე გამოვლილმა ადამიანმა. ასეთ გარემოში, რა გასაკვირია, ღორმუცელად ჩამოვყალიბდი (იმავე ოჯახში გაზრდილი ჩემი და რომ კულტურული მჭამელია, ამაზე, ვცდილობ, არ გავამახვილო ყურადღება). ავიშვებ ხოლმე, გავშლი აფრებს, თან კეთებაც მიყვარს, თან ცოტა თუ რამეზე გავნერვიულდი, დასამშვიდებლად რა შეედრება, ცომში ხელების ზელას?! რომ მივხვდები, ზედმეტი მომდის, თავის გასამართლებელად და გასამხნევებლად ისევ ვირები მეხმარებიან: დაე, მოკლას ვირი თივამა!
რამდენ რამეს მეუბნება ეს პატარა გამონათქვამი. ერთი რომ ამდენი ვირული შრომის მერე თივას ნამდვილად ვიმსახურებ, მეორე, რომ თივის მეტით, ეტყობა, ვერაფრით შემიძლია სიამოვნების მიღება, მესამე და მთავარი, რომ ვირად ყოფნა ერთდროულად სასაცილოცაა და სევდიანიც და დროა გამოვფხიზლდე, როლი შევიცვალო და ცოტა მეტი პატივი ვცე საკუთარ თავს!
როცა პირველი არგუმენტით ტკბობიდან გამოვდივარ, რომ თივით სიკვდილი დიახაც დავიმსახურე, და გავდივარ ბოლოში, რომ ვირად ყოფნა მთლად სახარბიელო არაა, იწყება დიეტების ნეტარი ხანა. ჰო, დიეტა სულაც არაა მტანჯველი, თავიდან ჭირს, თორემ მერე ვეჩვევი და რა შეედრება იმ გრძნობას, ნელ-ნელა რომ მომწონს საკუთარი თავი, საგულდაგულოდ შენახულ ტანსაცმელში რომ ვეტევი და კმაყოფილი ვიღებ გარშემომყოფების ქათინაურებს. მერე ორგანიზმი ნელ-ნელა იფიტება, აღარ მშია, მაგრამ ძალიან ახლოს ვარ გამონათქვამთან: ეს ჩემი ვირი ჭამას რომ გადავაჩვიე, მაშინ მოკვდაო. ისევ ვირი ვარ, არაა საშველი და თუ მაინც ვირი ვარ, დაე, მოკლას ვირი თივამა! ასე არ ჯობია?!
და დავდივარ ასე მოჯადოებულ წრეზე, ეჭვი მაქვს, ბევრისთვისაა ნაცნობი ჩემი მარშრუტი.
არ მიყვარს და იშვიათად მახსენდება ანდაზა: „ვირის წიხლი საწყენი არააო.“ ვირებთან ნაკლებად ვურთიერთობ, არც წიხლები მხვდება დიდად და საერთოდ, ვირი მაშინ მიყვარს, როცა მე ვარ, სხვების ვირობა დიდად არ მხიბლავს. სად ვირი და კრიალოსანიო?! სად მე და სად სხვების დაცინვა, მაღალზნეობრივი კი არ ვარ, უბრალოდ, საკუთარი თავი მყავს მისახედი.
ლიტერატურამაც ბევრი ცნობილი ვირი იცის, სერვანტესის სანჩოს ვირიდან დაწყებული, ხიმენესის პლატეროს ვირით დამთავრებული. მაგრამ მე ქართველი ვირები უფრო მიყვარს.
სულ თავიდან დავიწყებ. სულხან-საბას იგავების კრებულში ლეონი რომ ჯუმბერს დალოცავს და ვირის გულისხმიერებას უსურვებს, მერე კი ახსნის, ერთხელ რომ ლაფში გაატარო, მეორედ იმ ადგილას აღარ გაივლისო, მაგ მონაკვეთს ზედაპირულად ვკითხულობ ხოლმე. რაღაც დიდად არ მიზიდავს. ეტყობა, საკუთარ თავს ვერ ვცნობ და იმიტომ, სულ ერთსა და იმავე ტალახში დავდივარ და ჭკუას ვერ ვსწავლობ, თან ამ შეგონებაში არსადაა იუმორი, ეგეთი ვირები სულაც არ მიყვარს. სამაგიეროდ ყველა იგავს მირჩევნია „ვირი და აქლემი“. ჯერ მარტო დასაწყისი რად ღირს: „ერთი აქლემი და ერთი ვირი, დიაღ დაღლეტილნი დაძმობილდნენ და თავის პატრონს გაეპარნენ, წავიდნენ აგარათა ადგილთა. დიდად გასუქდნენ მთასა მას ზედა. დაავიწყდათ სიმჭლე და სიმპლე მათი.“
მერე ყველას გემახსოვრებათ, ვირს რომ სიმღერა მოუნდება, აქლემი დაუშლის, მაგრამ ვერ გააჩერებს, ისევ ადამიანების ხელში აღმოჩნდებიან, ვირი ტვირთს ვეღარ ატარებს და აქლემს აჰკიდებენ ვირიან-ტვირთიანად. ის კი უფსკრულის თავზე სამაიას ცეკვას მოინდომებს და ვირს გადაჩეხს. „იმისთანა სიმღერას ამისთანა ალაგას სამაიას და ცეკვა უნდაო.“
სევდიანი ამბავია.. სევდიანი და ნამდვილი. „დია დაღლეტილადაც“ ხშირად მიგრძვნია თავი, გაქცევითაც ხშირად გავქცეულვარ, ყროყინის სურვილიც ხშირად არ მასვენებს, გადაჩეხითაც ბევრჯერ გადავჩეხილვარ, მაგრამ მაინც ჯობია „სიმპლე და სიმჭლე“ ცოტა ხნით მაინც დაივიწყო, ერთი მაინც გაივანარდო, და ერთიც იყროყინო დაღუპვამდე. ასეთია ამ იგავის ჩემეული, უკუღმართი მორალი, თანაც მჯერა, რომ ლიტერატურა, თუნდაც დიდაქტიკური, მაინც სუბიექტური აღქმისთვისაა შექმნილი, მით უფრო, თუ ვირივით ჯიუტი ხარ. ამ იგავის ჩემეულ ინტერპრეტაციაში არსადაა აქლემი, ეტყობა, ორივე როლს მშვენივრად ვითავსებ, ვმღერი კიდეც და ცეკვით სამაგიეროს გადახდაც მეხერხება, ოღონდ ისევ საკუთარი თავისთვის. პირდაპირი მნიშვნელობით არც ცეკვა ვიცი და არც სიმღერა, თუმცა ვირის და აქლემის დონეზე ორივე გამომდის. საერთოდ ცეკვა-სიმღერით დაღუპვა-გადარჩენის ოსტატები ვართ ქართველები, მიუხედავად ვოკალურ-პლასტიკური მონაცემებისა და „ერთი ხომ მაინც მოვილხინედან“ „პირ კი ვერ ამომიკერემდე“ ისე ოსტატურად ვშლით ზღვარს, კაცს შეშურდება.
მეოცე საუკუნის ლიტერატურაშიც არიან დაუვიწყარი ვირები თავიანთ პატრონებთან ერთად. თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ ვირი და პატრონი ხშირად ერთი მხატვრული სახის ორი მხარეა, განუყოფელი მთლიანობაა. ერლომ ახვლედიანის მინიატურაშიც ასეა, კეთილი რომაა კეთილი კაცი და ვირს ვირზე რომ სვამს. რამდენჯერ ყოფილა, წამომიკიდია შეუფერებელი ტვირთი, ტარების თავი რომ არ მაქვს, იმდენი და ისეთი, დავმძიმებულვარ, დამძიმებია ფიქრები, მერე ეს დამძიმებული საკუთარი თავიც საკუთარი თავისთვის ამიკიდია. სიკეთეს თუ სიბრიყვე შეერია, დაცემა გარდაუვალია, მაგრამ რაღაც ხომ მაინც უნდა გქონდეს სათქმელ-დასაცინ-თავისგასამართლებელი სანამ ტვირთს უსინდისოდ დაყრი გზაზე და ნაცემ-ნაბეგვივით დალეწილი მძიმედ წამოდგები, და, აი, მაშინაა ზედგამოჭრილი: „კეთილი იყო კეთილი კაცი და შესვა ვირი ვირზე!“
ყველაზე საყვარელი ვირები თავიანთი პატრონებიანად მაინც რევაზ ინანიშვილს ჰყავს. „სულ ცეტები მყვანან ქმარიცა და შვილებიცა,“ იწყებს თხრობას „ცეტების“ დედაბერი. აქ ცოტა უნდა გადავუხვიო და ერთი ამბავი მოვყვე. ჩემს დიდ პაპას პავლე ერქვა, ამიტომ სოფელში პოვლიანთები გვქვია. ბავშვობაში ზაფხულობით ბიძაშვილ-მამიდაშვილ-დეიდაშვილები მთელი ჯარი ვიყრიდით ხოლმე თავს და აკლებული გვქონდა მთელი სოფელი. ამიტომ ჩვენ რომ ორღობეში გავიდოდით, მთიულები იტყოდნენ ხოლმე: პოვლიანთ ცეტებმა ჩამოიარესო. ამ ამბის გამო, თვითონ ეს სიტყვა განსაკუთრებულად მიყვარს და მახასილებს, თუმცა „ცეტების“ სიყვარულს არ სჭირდება დამატებით პირადი ისტორია, იმდენად მართალი და მაგარი მოთხრობაა.
წარმოუდგენელ სიგიჟეებს სჩადიან პერსონაჟები, მაგრამ ერთი წამით ვერ შეგეპარება ეჭვი ამბების სინამდვილეში და ხალისობ მათთან ერთად, მათთან ერთად მიგყავს ვირი პენსიაზე. აბრუნებ სამშობლოში, იქ, საიდანაც წამოიყვანე.
ეჰ, როგორ მინდა, თავის დროზე, მეც გამიშვან ეგეთ იალაღზე, მაგრამ ყველაფრისთვის შეძლებაა საჭირო, „ცეტების“ პერსონაჟიც ხომ ამბობს: „კახელებზე ხომ წეღან გითხარი, მაგათზე უარესები ქართლში ყოფილან. ცხოვრება მოსდევთ და იმისთვისა. აი, კუჭი უნდა უხმებოდეთ შიმშილითა და მაშინ ვნახოთ, როგორც იცეტებენ თავიანთ ნებაზე.“
„შიო პაპასი და მისი სახედრის ამბავი“ ხომ კლასიკაა იმისა, რომ ჰგვანან პატრონი და ცხოველი ერთმანეთს, როგორ საყვარლად ჯიუტები არიან. ერთ ვირს რომ მგელი შეუჭამს, სოფელი ამოისუნთქავს, აქაურობას გვიმახინჯებდაო, ის კიდევ მიდის და სამაგიეროდ ვირსაც ყიდულობს და ჩოკინასაც. თან როგორი მშვიდი და კეთილი მოემართება სოფლისკენ, რომელიც სულაც არ ელის კეთილგანწყობით. მაგრამ შიო პაპას ეს არ ანაღვლებს:
„ კოხტად, თავისებურად წელში გამართული იჯდა, და – პაკ-პუკ, პაკ-პუკ! – მოდიოდა მოასფალტებულ გზაზე ის ცალყურა სახედარი და თანაც გვერდზე პატარა ჩოკინაც მოსდევდა.
გზაზე მანქანები ირეოდნენ. შოფრები სიგნალს აძლევდვნენ, ჩამოგვეცალეო. შიო პაპა კი დინჯად მიუბრუნდებოდა შოფერს და ძველებურად ეუბნებოდა ღიმილით:
– რაო, ძმისწულო, არ მოგწონვართ, განა! მოძრაობის წესებს ხომ არ ვარღვევთ მე და ეს ჩემი პატიოსანი სახედარი! არა, არა? აბა, მაშ მე საჩქარო არა მაქვს რა. მე რაც შეიძლება დიდხანს უნდა ვუყურო ამ ლამაზ ქვეყანასა! – და მხოლოდ ორიოდე სიტყვას უმატებდა ახალს: – თუ ჩოკინაზე იტყვი რამეს, ძმისწულო, და… ჩოკინა პატარაა. პატარას კი არც შენ გექნებოდა დიდი ჭკუა და არც მე, პატარას ყველას პატარა ჭკუა აქვს – სახედარსაც და კაცსაც. გაუშვით, ირბინოს თავისუფლადა!..
წინ კი, ცოტაც და, სოფელიც გამოჩნდებოდა. როგორ შეხვდებოდა სოფელი შიო პაპას ცალყურა სახედარს და მის პატარა ჩოკინას, უკვე თქვენ თვითონვე მიხვდებით. ამის მოყოლა აღარ გინდათ, ამას თქვენ თვითონვე მიხვდებით.
რას ვიზამთ, არიან ასეთი ჯიუტი პაპებიც ქვეყანაზე!“
დარწმუნებული ვარ, შიო პაპას შთამომავლობა უკვდავია. მშვიდად, ჯიუტად, იუმორით გამძლეობით მიუყვება შარაგზას.
ძნელია ვირის გარეშე სიარული, ხალხური ლექსის ლირიკული გმირიც ხომ ტირის:
„ვაიმე დედა ფეხები,
ტყეში დავეხეტები,
ნეტავ მყავდეს ვირი,
შევჯდები და ვივლი…
…ვირი მგელმა შემიჭამა,
დავჯექი და ვტირი.“
მე ჩემი წილი ვირები მყავს სახეტიალოდ, ჯერჯერებით მგელი არსად გადამყრია.
