ისევ თავად ვაჟათი დავიწყებ. ალბათ ბევრ მკითხველს ეცნობა სურათი: გაბადრული, ამაყი მშობლები და თითისტოლა ბავშვი, რომელიც „თავის სიგრძე“ „ბაკურს“ სტუმრების საამებლად ომახიანად ჩააბულბულებს და კმაყოფილი და აღფრთოვანებულია ყველა: სტუმრებიც, მშობლებიც, თავად პატარაც.
რა ხდება ამ ლექსში, რა ტრაგედია ტრიალებს, სწორია თუ არა ბაკურის საქციელი, ეს დიდად არავის ანაღვლებს. არც ის ანაღვლებს ვინმეს, ბავშვი რომ შემთხვევით მართლა დაფიქრდეს იმაზე, რასაც ამბობს. როგორ განუმარტავენ მშობლები, მიაყენებს თუ არა შეუფერებელ ტრავმას იმის გაგება, რატომ დახოცა ბაკურმა ოჯახი, მაგრამ, საბედნიეროდ, როგორც წესი, კითხვები არ ჩნდება, მშობლებიც კმაყოფილნი რჩებიან და ბავშვიც იფერებს მიღებულ ოვაციასა და ყურადღებას.
ომი პირველად მაშინ შემძულდა, როცა 1992 წელს მძიმე ავადმყოფობით მამა გარდაიცვალა.
მაშინ 19 წლისა ვიყავი. მანამდე დიდი სამამულო, ანუ მეორე მსოფლიო ომის თემა ლაიტმოტივად გასდევდა ჩემს ბავშვობას.
იმდენად დიდ პატივში იყო ომში დაღუპულ გმირთა სახელები, თვითონ ომის საშინელებაზე არც მიფიქრია.
სოფელში, მისაღებ ოთახში, ყველაზე დიდ კედელზე, ბებიას მოქსოვილი ულამაზესი ფარდაგის ფონზე პაპას გადიდებული ფოტო, ფოტოს ძირში კი მისთვის ნაყიდი ვერცხლის ხანჯალი ეკიდა. ის ხანჯალი ბებიას შეუძენია ომისას, ერთი ვედრო ერბო და ორი ცხვარი გადაუხდია, დაბრუნდება ქმარი და საჩუქრად დავახვედრებო.
ლამაზი იყო ფარდაგიც, ხმალიც, ფოტოც და ოცდაექვსი წლის პაპაჩემის გმირულად ვერდაბრუნების ამბავიც.
ლამაზი იყო მამაჩემის ლექსიც მამამისზე:
„სალამი მამა, წლები მიდიან…
რა უნდა გითხრა გულგასახარი.
აი, მე უკვე შენზე დიდი ვარ,
დავმშვენებულვარ უკვე ჭაღარით…“
კიდევ უფრო ლამაზი იყო პაპას ფრონტიდან გამოგზავნილი ლექსი:
„გოგლამ სთქვა მთიულიშვილმა: ყელში ამომდის ალია,
ნეტავი, ცეცხლად მაქცია, დამეწვა მთა და ბარია,
ომში მოკლული ვაჟკაცი საბრალო სანახავია,
გადაქცეულა ველზედა, ფრინველს უთხრია თვალია.
პირველ რო ვნახე, შევძრწუნდი, გულ დადნა როგორც რვალია,
მას მერე რამდენი ვნახე, ეჩვევა კაცის თვალია….
მე რომ აქ მოვკვდე, ამ ფრონტზე, ცოლო ჩაიცვი შავია,
ერთ წელიწადსა მიგლოვე, თვალთაგან ცრემლი ღვარია,
მერე ნება გაქვს, გათხოვდი, ჩემზედ არ დასდვა თავია,
მე სხვანიც მომიგონებენ, ვაჟი დამრჩა და ქალია“.
მხიბლავდა, პატარა ბიჭი ცოლს რომ ერთგულებას არ სთხოვდა და ლექსის დასაწყისში ომის საშინელ სურათს ვერც აღვიქვამდი.
ლამაზი იყო სოფლის წმინდა გიორგის დღეობაზე ომში გარდაცვლილი პაპასთვის ცალკე დანთებული სანთელი და მისთვის გამომცხვარი გულიანი ქადებიც.
ლამაზი იყო დეკანოზის დალოცვაც, როცა ის მთა-მთიულეთის მთელ სალოცავებს ჩამოთვლიდა და შინმოუსვლელების სულს მათ შეავედრებდა.
ლამაზი იყო მამას ოცნება, როდესმე წასულიყო მოლდავეთში, იმ საძმო სასაფლაოზე, სადაც მამამისი იყო დაკრძალული. ლამაზი იყო, ოღონდ ასრულება არ ეწერა.
მხიბლავდა და რომანტიკის ბურუსში იყო გახვეული ბებიას გმირობა ერთგულებაზე, ობლების გაზრდაზე.
არაფერი მიჩენდა ომის მიმართ პროტესტს, ყველაფერი კარგად იყო, ყველაფერს თავისი ადგილი ჰქონდა მიჩენილი: პაპას – გმირის სახელი, ბებიას – საამაყო და ბედნიერი შვილები, ჩვენ – მზრუნველი და თბილი ოჯახი.
მაგრამ სწორედ მაშინ, როდესაც საქართველოში სამოქალაქო ომი ახალი მომხდარი იყო და აფხაზეთიც კარზე გვქონდა მომდგარი, მამა გარდაიცვალა.
როცა ტრაგედია გატყდება თავს, შენდაუნებურად ეძებ დამნაშავეს. მოულოდნელად აღმოვაჩინე, რომ დამნაშავე ომი იყო, ის, კარგა ხნის წინ მომხდარი და გამარჯვებული ომი, რომელმაც პაპაჩემი იმსხვერპლა. ობლობის გამო მამას ბავშვობიდან დააწვა მძიმე ფიზიკური შრომის ტვირთი და პირველად სერიოზულად ჩვიდმეტი წლის ასაკში დაავადდა. მერე ეს სენი პერიოდულად იჩენდა ხოლმე თავს. რაღა თქმა უნდა, მესმის და მესმოდა „ეს რომ ასე არ მომხდარიყო“ ლოგიკის სისუსტე, მაგრამ მაშინ მძაფრად ვიგრძენი: პაპა რომ ცოცხალი ყოფილიყო, მამას ჯანმრთელობა არ შეერყეოდა, რომ იდილია, რომელიც მქონდა, გაცილებით ხანგრძლივი და მყარი იქნებოდა, რომ ვიპოვე საკუთარი თავისთვის მთავარი დამნაშავე – მეორე მსოფლიო ომი – და მთელი არსებით შევიძულე!
ალბათ ადამიანს არ შეუძლია შეულამაზებლად დაიმახსოვროს სისასტიკე და უგუნურება და ამიტომ შეძლებისდაგვარად ნიღბავს წარსულს. გადარჩენის სიხარული ჯაბნის დანაკარგის მწუხარებას და პატარა ბიჭების გმირული სიკვდილი ომის საშინელ სურათებს კი არ ამძაფრებს, წინ ეფარება. თუმცა დანაკარგი იმდენად მძიმეა, შეიძლება მესამე თაობასაც მოუქნიოს მათრახი.
შეულამაზებელი სინამდვილე ომსა და მტერობაზე ცოცხალი ადამიანების მეხსიერებაში კი არა, მხატვრული ლიტერატურაში გვაქვს შემორჩენილი. იქაც ყველაზე მძაფრად სიზმარში. ეტყობა სინამდვილე იმდენად სასტიკია, რომ მხატვრულ გამონაგონშიც კი დამაჯერებლობას მხოლოდ სიზმარში იძენს:
„დავჯე, ჯამ ვინამ დამიდგა
კაცის ხორც იყო წვნიანი,
ვჭამდი, მზარავდა თუმცაღა
კაცის ხელ-ფეხი წვნიანი.
რასა ვსჩადიო, ვსჯავრობდი
უმსგავსი, შაჩვენებული,
„ჭამეო, რამამ მიძახა,
ნუ ჰხდები გაშტერებული,
კიდევ მიმირთვით ალუდას
წვენ-ხორცი გაცხელებული“.
იმდენად მძიმეა ამ სტრიქონებში ნათქვამი აზრი, რომ ყოველი კვლა კანიბალიზმის ტოლფასია, იქნებ ასე გადმოთარგმნად არც ღირდეს. გამონაგონში ზმანებად ნანახი, ირიბად ნათქვამი, რაღა თქმა უნდა, გაცილებით შთამბეჭდავია. ის თითქოს გადადის და არც გადადის იმ ტაბუს, რომელიც ადამიანებმა საკუთარ თავს დავუდეთ და ხმამაღლა აღარ ვლაპარაკობთ. ომი, მტერობა, კვლა – ისაა, რის უპირველეს მიზეზზეც პირდაპირ და ხმამაღლა ვეღარ ვლაპარაკობთ. სამარცხვინოა, იმდენად არაადამიანური უდევს საწყისში, მაგრამ დავიწყებაც არ შეიძლება.
ამ წერილს რომ ვწერ, 9 მაისი კარზეა მომდგარი, ყოველთვის მიხარია ეს დღე, მაგრამ ყოველთვის მძულს ეს ომი, რომელმაც ყველაზე ძვირფასი საყრდენი – მამა – ნაადრევად გამომაცალა. ჩემთვის ასეა – ზუსტად ვიცი, მხოლოდ ის შეძლებდა დროდადრო შეეხსენებინა ჩემი საკუთარი თავის მნიშვნელობა. მისი მხარდაჭერით ბევრი რამ უფრო ჯანსაღი და ნამდვილი იქნებოდა.
71 წელია გასული ამ ომის დამთავრებიდან და ახლაღა შემიძლია ვთქვა, რომ რაღაცნაირად დავძლიე, მოვერიე, თვალი გავუსწორე და მისი გამრუდებული ჩემს ცხოვრებაში შეძლებისდაგვარად გავასწორე. არადა, იმ ომისთვის მე უკვე მესამე თაობა ვარ.
მას მერე საქართველომ კიდევ გამოირა ომები, გაცილებით ახალი ტკივილები, ახალი დანაკარგები, თანაც ისეთები, გამარჯვების სიხარულიც რომ ვერ გვიშველის მოსანელებლად.
წყევლა თითქოს უკადრი საქციელია, მაგრამ მტრობა, სისხლისღვრა, ომის სურვილი ერთადერთია, რომელიც ამას იმსახურებს:
„ვისაც მტერობა მოსწყურდეს
გააღოს სახლის კარია,
სისხლ დაიგუბოს კერაში
თვითონაც შიგვე მდგარია,
ღვინოდაც იმას დაჰლევდეს,
პურადაც მოსახმარია.
პირჯვარი დაიწეროდეს,
მითამ საყდარში არია…“
