წინამდებარე წერილში კითხვის ორი სტრატეგიის შესახებ ვისაუბრებთ ვიზუალიზაციის ანუ წარმოსახვისა და ხელახლა წაკითხვის შესახებ. (ჩვენი სტრატეგიების მიმდევრობაში მე-5 და მე-6 რიგით) სანამ ჩვენეულ ბარათებს გავეცნობით, ამ ორი სტრატეგიის შედარების სქემას დავაკვირდეთ:

5. ვიზუალიზაცია, წარმოსახვა

რა არის ეს?

ვიზუალიზაცია არის წაკითხული ტექსტის მიხედვით სურათების დანახვა, წარმოდგენა. ამ სტრატეგიისთვის უკეთესი იქნება, თუ გამოვიყენებთ ქართულ სიტყვას: წარმოსახვა. ეს საშუალებას მოგვცემს, არა მხოლოდ დანახვაზე, ვიზუალზე გავაკეთოთ აქცენტი, არამედ გაგონებაზეც, შეგრძნებაზეც, დაგემოვნებაზეც, ყნოსვაზეც. შესაბამისად,  ბავშვებს უნდა დავეხმაროთ წარმოიდგინოს, გონებაში გააცოცხლოს წაკითხული.  ჩვენი ხელშეწყობით მან უნდა დააინახოს, გაიგონოს, შეიგრძნოს, გემოთი და სუნით აღიქვას ის, რასაც ვუკითხავთ.

ზოგადადაც, წაკითხულის წარმოსახვა არის ის კომპეტენცია, რომელიც კითხვას შემოქმედებით აქტად გარდაქმნის და მკითხველი პასიური მიმღების როლში კი არ რჩება, არამედ აქტიური თანაშემოქმედის ამპლუას ირგებს. რაც უფრო მეტად განუვითარდება ბავშვს ეს უნარი, მით უფრო საინტერესო და მრავალფეროვანი იქნება მისი წარმოსახვითი სამყარო, როგორც კონკრეტული ტექსტის, ასევე ზოგადად.

რატომ უნდა გავაკეთოთ ეს?

წაკითხულის წარმოსახვის შედეგად ბავშვი უფრო სიღრმისეულად იაზრებს ტექსტს, ივითარებს წარმოსახვის, ნაამბობის/წაკითხულის დანახვისა და მასზე დაკვირვების უნარებს.

როგორ გავაკეთოთ ეს?

წაკითხულის წარმოსახვაში დასახმარებლად განსხვავებული მიდგომაა საჭირო ბავშვის ასაკისა და გამოცდილების გათვალისწინებით. განსხვავებული იქნება თვითონ წიგნებიც, რასაც ვუკითხავთ. მიუხედავად იმისა, რომ სკოლამდელი ასაკისთვის საბავშვო წიგნი უხვად და მიმზიდველად არის ილუსტრირებული, ხოლო სასკოლო ასაკისთვის — შედარებით ნაკლებად, წაკითხულის ვიზუალიზებას ორივე შემთხვევაში უნდა შევუწყოთ ხელი.

ილუსტრირებული წიგნები ბავშვებს ყველაზე ეფექტურად ეხმარება წაკითხულის წარმოსახვაში, რადგან ამაზე უკვე წიგნის გამომცემელ-ილუსტრატორებმა იზრუნეს. მაგრამ ჩვენც უნდა გამოვიყენოთ დამატებითი აქტივობები, რადგან, ჯერ ერთი, ყველაფრის ილუსტრირება წიგნში ვერ მოხერხდებოდა, მეორეც, ილუსტრაციაზე დაკვირვება და  დამატებითი დეტალების მოფიქრება საუკეთესოდ ავითარებს ბავშვის ვიზუალიზების უნარს.

როდესაც წიგნის ერთ მონაკვეთს წავიკითხავთ, ბავშვს ყურადღება უნდა გავამახვილებინოთ იმ  გარემოზე, სადაც ამბავი ვითარდება, პერსონაჟებზე, ამინდზე, ფერებზე და ამის შესახებ დავუსვათ შეკითხვები. თუკი წიგნში მოცემულია ესა თუ ის კონკრეტული ილუსტრაცია, მასზე  დაკვირვებისა და აღწერის შემდეგ შეგვიძლია დავაფიქროთ ბავშვი იმაზე, თუ რის დამატება შეიძლებოდა კიდევ.

ასე რომ, წიგნის ხმამაღლა კითხვისას სასარგებლოა, რომ დავეხმაროთ ბავშვს ამბის წარმოსახვაში, დანახვაში, ხმების გაგონებაში, ვიზუალიზებაში.

ნიმუში:

ვთქვათ, ბავშვს ვუკითხავთ ზღაპარ „ნაცარქექიას“. რა შეიძლება დაინახოს ბავშვმა ამ ზღაპრის კითხვისას? რა შეკითხვები დაგვეხმარება ბავშვის წარმოსახვის უნარის განვითარებაში?

– როგორ სახლში ცხოვრობს ნაცარქექია? რა აცვია? რა ფერის ტანსაცმელი აცვია?

– რას ხატავს/ხაზავს ნაცარში ნაცარქექია?

– როგორ გამოიყურება დევი? როგორი გამოხედვა აქვს? (აქ შეიძლება ბავშვს განვასახიერებინოთ დევის  გამომეტყველება.)

— რა ხმები გესმის მდინარის პირას, სადაც დევი და ნაცარქექია პირველად შეხვდებიან?

– როგორ ამოიღებს ნაცარქექია ჭყინტ ყველს ჩოხიდან? როგორ გამოადენს წვენს?

– როგორი იქნება დევის სახლი? რა და როგორი ნივთები ექნება სახლში?

— როგორი გემო და სუნი ექნება დევის სახლში გამომცხვარ პურს? და ა. შ.

ბოლოს, გავეცნოთ უფრო დეტალურ ნიმუშს წინა წერილში (შეკითხვების დასმა) გამოყენებული ,,კომბლეს” მაგალითზე. ამისთვის ჩვენ მიერ შემოთავაზებული ტექსტი დავყოთ ნაწილებად და გვერდით მივუწეროთ წარმოსახვის უნარისთვის სასარგებლო შეკითხვები. ვფიქრობ, ზედმეტია იმის აღნიშნვა, რომ ყველა შემოტავაზებული შეკითხვის დასმა ბავშვს გადატვირთავს და სულ შეაძულებს წაკითხვის პროცესს.

6. ხელახლა წაკითხვა

რა არის ეს?

ხელახლა წაკითხვა გულისხმობს წიგნის უკვე წაკითხული ნაწილის ხელხლა გადაკითხვას გარკვეული მიზნით. რა შეიძლება იყოს ეს მიზნები?

• შეკითხვებზე პასუხის გაცემა
• ინფორმაციის გადამოწმება, გახსენება
• ბავშვის თხოვნის შესრულება

ამ შემთხვევაში ჩვენ არ ვგულისხმობთ უკვე წაკითხული წიგნის სხვა დროს (მეორე დღეს, ერთი კვირის შემდეგ…) ხელახლა წაკითხვას. თუკი ბავშვს ჩვენ მიერ წაკითხული წიგნი მოეწონება, იგი აუცილებლად გვთხოვს მის ხელმეორედ წაკითხვას. ამაზე უარი არ უნდა ვთქვათ და შეგვიძლია რამდენჯერმე  მივუბრუნდეთ კიდეც წაკითხულ წიგნს. ხელახლა წაკითხვის ეს ვარიანტიც ძალიან სასარგებლოა – ამ დროს უკვე ბავშვთან ერთად ვიხსენებთ წაკითხულ ამბებს და ვამოწმებთ, რა გვახსოვს და როგორ.

მაგრამ ამ შემთხვევაში ჩვენ აქცენტს ვაკეთებთ წაკითხვის პროცესში უკვე წაკითხულ ადგილებთან მიბრუნებას და მათს ხელახლა წაკითხვას.

რატომ უნდა გავაკეთოთ ეს?

კიდევ ერთხელ დავსვათ შეკითხვა: რა საჭიროა წიგნის უკვე წაკითხული ადგილების ხელახლა წაკითხვა?

რასაკვირველია, წიგნის კითხვის პროცესში აქტიურად ვსვამთ შეკითხვებს. შეკითხვები ბავშვს ეხმარება როგორც ვარაუდების გამოთქმაში, ასევე უკვე წაკითხული ნაწილის გახსენებაშიც. სწორედ ამ მიზნით გვჭირდება ხოლმე ხელახლა წაკითხვა.

ხალახლა წაკითხვის პროცესში ბავშვი: 1. აკვირდება ტექსტს კონკრეტული მიზნით, მაგალითად, დასმულ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად; 2. რწმუნდება, რომ ყველაფრის დამახსოვრება შეუძლებელია და არცაა საჭირო; 3. ეჩვევა, რომ დასმულ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად (ამ შემთხვევაში, პასუხის მოძიება) ტექსტის კიდევ ერთხელ წაკითხვაა საჭირო.

როგორ გავაკეთოთ ეს?

წიგნის წაკითხვისას ბავშვიც ხშირად გვისვამს ხოლმე შეკითხვებს და ჩვენც ვეკითხებით როგორც უკვე წაკითხული ნაწილების შესახებ, ისე დარჩენილი ნაწილის შესახებ ვარაუდების გამოთმის მიზნით. სწორედ ამ პროცესშია სასარგებლო უკვე წაკითხულ ადგილთან მიბრუნება და მისი ხელახლა წაკითხვა. ამისათვის ბავშვს მივმართავთ: „მოდი, კიდევ ერთხელ წავიკითხოთ, მართლა ასე იყო თუ არა…“ თუკი ბავშვის არ გაუჩნდება ასეთი შეკითხვები, მაშინ ჩვენ დავსვამთ და ბუნებრივა საჭიროებას დავინახავთ წიგნის შესაბამისი ადგილის ხელახლა წაკითხვისას.

ასე რომ, კარგი იქნება, თუკი წიგნის ხმამაღლა კითხვის პროცესში უკვე წაკითხულ ადგილებს კიდევ ერთხელ მივურბუნდებით მიზნობრივად, ხელახლა წავიკითხავთ და გადავამოწმებთ ჩვენ მიერ გაცემულ პასუხს.

ნიმუში:

დავუშვათ, ბავშვს ვუკითხავთ ზღაპარ „ნაცარქექიას“  და მივედით იმ ადგილას, სადაც ნაცარქექიამ ჩოხის კალთაში გამოხვეული ყველი ამოიღო წვენის გამოსადენად:

„დაიხარა ნაცარქექია, ვითომ ქვას ვიღებო, ამოიღო ჩოხის კალთაში გამოხვეული ჭყინტი ყველი, მოუჭირა ხელი და წვენი სულ წურწურით გაადინა“.

და ამ დროს ვიკითხავთ:

– სად ჰქონდა ნაცარქექიას ყველი?

– სახლიდან ხომ გამოატანეს?! – აუცილებლად გვიპასუხებს ბავშვი, რომელიც მანამდე ყურადღებით გვისმენდა.

– სახლიდან გამოატანეს? მოდი კიდევ ერთხელ წავიკითხოთ, სად წერია, რომ სახლიდან გამოატანეს, — ვამბობთ ჩვენ, ვუბრუნდებით ზღაპრის დასაწყისს, ვკითხულობთ ხელახლა და ბავშვიც სიამოვნებით გვისმენს, როგორ მართლდება მისი პასუხი.

კიდევ ერთი მაგალითი შეიძლება გავიხსენოთ ,,კომბლეს” მიხედვით. როდესაც ცხვრები უკვე დათვს ხვდებიან და მასთან ლაპარაკობენ. შეიძლება წამკითხველსა და ბავშვს შორის ასეთი ინტერაქცია წარიმართოს:

— რა უთხრეს ცხვრებმა დათვს, კომბლე რას აკეთებსო?

— კომბლებს თლის და ჭერში აწყობსო…

— მელიას რა უთხრეს?

— მელიასაც ხომ ასე უთხრეს?

— გინდა, გადავამოწმოთ, მელიასაც ასე უთხრეს თუ არა? მოდი ხელახლა წავიკითხოთ…

ეს პროექტი მიზნად ისახავს მოსწავლეებს გააცნოს გეომეტრიული ფიგურები, მათი შლილები და მათი გამოყენება ყოველდღიურ ცხოვრებაში. პროექტის განმავლობაში, მოსწავლეები შეისწავლიან გეომეტრიულ ფიგურებს, შექმნიან მათი შლილები და გაიგებენ, როგორ გამოიყენება ისინი სხვადასხვა სფეროში, როგორიცაა არქიტექტურა, ხელოვნება, დიზაინი და მეცნიერება.

პროექტის მიზნები:

1. გეომეტრიული ფიგურების ცოდნა: მოსწავლეებმა უნდა გაიგონ გეომეტრიული ფიგურების სახეები, მათი თვისებები და კლასიფიკაცია.
2. შლილების შექმნა: მოსწავლეები შექმნიან გეომეტრიული ფიგურების შლილები და განსაზღვრავენ მათ პერიმეტრსა და ფართობს.
3. ფიგურების გამოყენება: მოსწავლეები იკვლევენ გეომეტრიული ფიგურების გამოყენებას ყოველდღიურ ცხოვრებაში და წარმოადგენენ მათ ნიმუშებს.

პროექტის სტრუქტურა:

1. მოსამზადებელი აქტივობა:

• მასწავლებელი გაცნობს მოსწავლეებს პროექტის თემას და მიზნებს.
• დისკუსია გეომეტრიული ფიგურების გამოყენებაზე სხვადასხვა სფეროში.

2. ფიგურების შესწავლა:

• გეომეტრიული ფიგურები: მოსწავლეები ისწავლიან სხვადასხვა გეომეტრიული ფიგურების (სამკუთხედი, მართკუთხედი, კვადრატი, წრე, მრავალკუთხედები) თვისებებს.
• შლილების შექმნა: მოსწავლეები ისწავლიან, როგორ შეადგინონ გეომეტრიული ფიგურების შლილები და განსაზღვრონ მათი პერიმეტრი და ფართობი.

3. კვლევა:

• მოსწავლეები იკვლევენ, როგორ გამოიყენება გეომეტრიული ფიგურები სხვადასხვა სფეროში.
• თითოეული მოსწავლე ირჩევს კონკრეტულ სფეროს (მაგ. არქიტექტურა, ხელოვნება, დიზაინი) და პოულობს მაგალითებს, სადაც გეომეტრიული ფიგურები გამოიყენება.

4. პრაქტიკული დავალებები:

• შექმნა: მოსწავლეები ქმნიან გეომეტრიული ფიგურების მოდელებს და შლილებს ქაღალდზე ან პროგრამული უზრუნველყოფის გამოყენებით.
• გამოყენება: მოსწავლეები ქმნიან პრაქტიკული პროექტების ნიმუშებს, რომლებიც აჩვენებს, როგორ გამოიყენება გეომეტრიული ფიგურები ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

5. პრეზენტაცია:

• თითოეული მოსწავლე ამზადებს პრეზენტაციას თავისი კვლევის შედეგებზე.
• პრეზენტაციაში შედის გეომეტრიული ფიგურების შლილების და მათი გამოყენების მაგალითები.

პროექტის გეგმა:

1. შესავალი და გეომეტრიული ფიგურების შესწავლა.
2. შლილების შექმნა და პერიმეტრისა და ფართობის განსაზღვრა.
3. კვლევა და ფიგურების გამოყენების მაგალითების პოვნა.
4. პრაქტიკული ნიმუშების შექმნა და მომზადება.
5. პრეზენტაციების მომზადება და წარმოჩენა.

სასწავლო პროექტის შეფასების ცხრილი:

მოსალოდნელი შედეგები:

პროექტის დასრულების შემდეგ, მოსწავლეები შეძლებენ გეომეტრიული ფიგურების და მათი თვისებების გაგებას, შლილების შექმნას და მათი გამოყენების მაგალითების იდენტიფიცირებას ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ისინი გაიუმჯობესებენ კვლევის, კრიტიკული აზროვნებისა და პრეზენტაციის უნარებს.

გეომეტრიული ფიგურების გამოყენების მაგალითები:

არქიტექტურა (Architecture) – გეომეტრიული ფიგურების გამოყენება არქიტექტურაში. მაგალითად, საგრადა ფამილია ბარსელონაში – იყენებს მრავალი გეომეტრიულ ფორმას დიზაინში.

ხელოვნება –  ხელოვნებაში გეომეტრიული ფიგურების გამოყენება. მაგალითად, კაზიმირ მალევიჩის სუპრემატისტული კომპოზიცია.

დიზაინი (Design) – დიზაინში გეომეტრიული ფიგურების გამოყენება. მაგალითად, ნიუ-იორკის მეტროს რუკა, რომელიც იყენებს მართკუთხედებს და წრეებს.

მეცნიერება (Science) – მეცნიერებაში გეომეტრიული ფიგურების გამოყენება. მაგალითად, დნმ-ის ორმაგი სპირალი, რომელიც შეიცავს გეომეტრიულ ელემენტებს.

რჩევები მოსწავლეებისთვის:

1. შექმენით საკუთარი ნახაზები და შლილები: გამოიყენეთ გრაფიკული პროგრამები, როგორიცაა GeoGebra ან უბრალოდ ფურცელი და ფანქარი.
2. ფოტოების მოძებნა: მოძებნეთ ფოტოების ბაზებზე, როგორიცაა Wikimedia Commons, Creative Commons, ან გამოიყენეთ Google Images, ფილტრების გამოყენებით, რომ მიიღოთ უფასო გამოსაყენებელი სურათები.
3. პრეზენტაციებისთვის: პრეზენტაციის დროს გამოიყენეთ ნახაზები და ფოტოები, რათა უკეთ წარმოაჩინოთ თქვენი კვლევა და ნამუშევრები.

ეს რესურსები დაეხმარება მოსწავლეებს უკეთ გაიგონ გეომეტრიული ფიგურები, მათი შლილები და მათი გამოყენება სხვადასხვა კონტექსტში, რაც ხელს შეუწყობს მათ პრაქტიკული უნარების განვითარებას.

პროექტის წარმატებით განხორციელებისთვის, მოსწავლეებს შეეძლებათ გამოიყენონ შემდეგი ნახაზები და ფოტოები, რათა უკეთ გაიგონ გეომეტრიული ფიგურები, მათი შლილები და მათი გამოყენება ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

ექსპონენციალური ფუნქციები მათემატიკის ძალიან მნიშვნელოვანი ნაწილია. ის გამოიყენება   ბევრ რეალურ სიტუაციაში, როგორიცაა ფინანსები, მოსახლეობის ზრდა, რადიოაქტიური დაშლა, ვირუსების გავრცელება და სხვა. წინა სტატიაში ჩვენ ამ რეალური მაგალითების მოდელირება გავაკეთეთ ფორმულის / ფუნქციის განტოლების სახით, თუმცა ეს ზოგჯერ საკმარისი არაა, საჭიროა მათი ვიზუალური „ფერწერული“ გამოხასვა. ექსპონენციალური ზრდის ან ექსპონენციალური დაშლის, მოდელირება ექსპონენციალური ფუნქციის გრაფიკით მძლავრი ინსტრუმენტია რეალურ სამყაროში არსებული სიტუაციის აღწერისა და პროგნოზირებისათვის.

გაგიზიაროთ მე-11 კლაში დაგეგმილი გაკვეთილის ზოგიერთი აქტივობა, მაჩვენებლიანი ფუნქციის გრაფიკისა და მისი თვისებების გასაცნობად.

ალგებრა  და კანონზომიერება

თემატური ბლოკი

მოდელირება ტექნოლოგიებისა და სიმულაციების მეშვეობით.

თემა: შესაბამისობა,  გრაფიკი, დამოკიდებულება, ფუნქცია

სამიზნე ცნება:

მათემატიკური მოდელი

ფუნქცია/ფუნქციის გრაფიკი

კანონზომიერება

შესაბამისობა, მიმართება

ლოგიკა

მსჯელობა

საკითხი: მაჩვენებლიანი ფუნქცია.

მიზანი:  მოსწავლეები შეძლებენ მათემატიკური ცნებების გააზრებას, ცნებებს შორის ლოგიკურ მიმართებათა გარკვევას;  მაჩვენებლიანი ფუნქციის გრაფიკის აგებას ტექნოლოგიების გამოყენებით. განუვითარდებათ  კვლევის განხორციელებისას კომპიუტერული სიმულაციების გამოყენების, ინფორმაციის დამუშავებისა და ანალიზის უნარები

მისაღწევი შედეგი სტანდარტის მიხედვით

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. მათემატიკის გზამკვლები მე-11 კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/metertmete/
3. მათემატიკური წიგნიერება. ალგებრა. მე-9 თავი ავტორი: ქეთევან ცერცვაძე, ევგენი გუგულაშვილი https://drive.google.com/file/d/1ZDQasUQZh8rrdP3RNu_qfj4qUb9jijUm/view

გეოგრაფიაში სხვადასხვა საკითხების სწავლებისას მნიშვნელოვანია  სასწავლო რესურსად ფილმების გამოყენება. რაც არის შესანიშნავი საშუალება მოსწავლეების ინტერესის გაძლიერების და სხვადასხვა თემის უკეთ გააზრებისთვის. განსაკუთრებით აქტუალურია ვიზუალური მასალების გამოყენება ბიომების შესწავლისას.

ბიომების სწავლება მულტიმედია რესურსების გამოყენებით არის ინოვაციური და ეფექტური მიდგომა, რომელიც ხელს უწყობს  საკითხის უკეთ აღქმას, მოსწავლეთა მეხსიერების გაუმჯობესებას, ემოციური ჩართულობის ზრდას და გლობალური პერსპექტივის გააზრებას. ვიზუალური და აუდიტორული სტიმულები ეხმარება მოსწავლეებს უკეთ გაიგონ და დაიმახსოვრონ ინფორმაცია, რაც საბოლოოდ ზრდის სწავლების ეფექტიანობას.

1. “Planet Earth” (BBC)

ეს დოკუმენტური სერია, რომელიც წარმოადგენილია დევიდ ატენბოროს მიერ, მოიცავს დედამიწის სხვადასხვა ბიომებსა და ეკოსისტემებს. სერია აჩვენებს ცხოველების ცხოვრების ციკლს და მათ ადაპტაციას გარემოში. იგი განსაკუთრებით გამოსადეგია ბიომების და ბიომრავალფეროვნების დაცვის თემების გასაგებად.

2. “An Inconvenient Truth”

ეს დოკუმენტური ფილმი ალ გორის მიერ შექმნილია და განიხილავს კლიმატის ცვლილების პრობლემებს. ფილმი კარგად ასახავს გარემოს დაცვის და დაბინძურების პრობლემებს, რაც მოსწავლეებს დაეხმარება გლობალური დათბობისა და მისი შედეგების უკეთ გაგებაში.

3. “Chasing Ice”

ეს დოკუმენტური ფილმი მოგვითხრობს ჯეიმს ბალოგის ექსპედიციაზე, რომელიც იკვლევს გლობალური დათბობის შედეგებს მყინვარებზე. ფილმი უჩვენებს ფოტოებს და ვიდეოებს, რომლებიც აღბეჭდავს მყინვარების დნობას და კლიმატის ცვლილების ეფექტებს.

4. “The 11th Hour”

ლეონარდო დიკაპრიოს მიერ შექმნილი დოკუმენტური ფილმი, რომელიც განიხილავს გარემოს დაცვის პრობლემებს, როგორიცაა გლობალური დათბობა, ხეების გაჩეხვა და წყლის რესურსების დეფიციტი. ფილმი აჩვენებს, როგორია კაცობრიობის ზემოქმედება ბუნებაზე და რას შეიძლება გავაკეთოთ მის დასაცავად.

5. “Our Planet” (Netflix)

ეს დოკუმენტური სერია, რომელიც ასევე დევიდ ატენბოროს მიერ არის წარმოდგენილი, აჩვენებს მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში არსებულ ბუნებრივ გარემოს და ბიომებს. სერია მოიცავს ოკეანეებს, უდაბნოებს, ტუნდრას და ტროპიკულ ტყეებს.

6. “Before the Flood”

ლეონარდო დიკაპრიოს დოკუმენტური ფილმი, რომელიც განიხილავს კლიმატის ცვლილების პრობლემებს და როგორ მოქმედებს ეს პრობლემა ადამიანებზე და ბუნებაზე. ფილმი აჩვენებს გლობალური დათბობის შედეგებს და მოითხოვს მოქმედებას მის შესაჩერებლად.

7. “The Lorax” (2012)

ეს ანიმაციური ფილმი, რომელიც ეფუძნება დოქტორ სიუსის წიგნს, მოსწავლეებს აცნობს ეკოლოგიის თემებსა და გარემოს დაცვის მნიშვნელობას. ფილმი უჩვენებს, როგორ მოქმედებს ინდუსტრიული საქმიანობა ბუნებაზე და რას შეიძლება გავაკეთოთ გარემოს დასაცავად.

8. “March of the Penguins”

ეს დოკუმენტური ფილმი აღწერს იმპერატორ პინგვინების ცხოვრებას და მათ რთულ გარემოში გადარჩენის უნარს. ფილმი მოსწავლეებს აცნობს ანტარქტიკის ბიომს და ცხოველების ადაპტაციის პროცესს.

9. “Blue Planet II” (BBC)

ეს სერია, რომელიც ასევე დევიდ ატენბოროს მიერ არის წარმოდგენილი, აჩვენებს ოკეანეების და ზღვის ბიომების ცხოვრების უნიკალურობას. სერია ასახავს ზღვის ცხოველების ცხოვრებას და ზღვის ეკოსისტემების სირთულეებს.

10. “Wall-E”

ეს ანიმაციური ფილმი პიქსარის სტუდიის მიერ შეიქმნა და მომავალში ცხოვრებას აჩვენებს, სადაც დედამიწა დაბინძურებულია და დაღუპულია. ფილმი მოსწავლეებს აჩვენებს დაბინძურების შედეგებს და გარემოს დაცვის მნიშვნელობას.

ფილმების გამოყენების უპირატესობები ბიომების სწავლებაში

1. ვიზუალური აღქმა და მეხსიერების გაუმჯობესება

ფილმები ვიზუალურ და აუდიტორულ სტიმულებს აერთიანებს, რაც ხელს უწყობს ინფორმაციის უკეთ დამახსოვრებას. ვიზუალური მასალები, როგორიცაა დოკუმენტური ფილმები და ანიმაციები, აშკარად აჩვენებს ბიომების გეოგრაფიულ განლაგებას, კლიმატურ პირობებს და ეკოსისტემების ურთიერთობას. ვიზუალური მედია ეხმარება მოსწავლეებს უკეთ გააცნობიერონ და გაიაზრონ ისეთი კონცეფციები, რომლებიც მხოლოდ ტექსტური ინფორმაციისგან შეიძლება რთულად გასაგები იყოს .

2. ემოციური ჩართულობა

ფილმები ემოციურად ჩართულობის მაღალი დონით გამოირჩევიან. ისინი იწვევს ემოციურ რეაქციებს, რაც ხელს უწყობს ინფორმაციის უფრო ღრმად დამახსოვრებას და გააზრებას. მაგალითად, დოკუმენტური ფილმები, რომლებიც აჩვენებს ბიომების დაცვის აუცილებლობას და კლიმატის ცვლილების შედეგებს, შეიძლება შთააგონონ მოსწავლეებს და გაზარდონ მათი მოტივაცია გარემოს დაცვისკენ .

3. სხვადასხვა სასწავლო სტილის მხარდაჭერა

სწავლების პროცესში მოსწავლეების განსხვავებული სასწავლო სტილების გათვალისწინება მნიშვნელოვანია. ზოგი მოსწავლე უკეთ სწავლობს ვიზუალური მასალების გამოყენებით, ზოგი – აუდიტორულად. ფილმების გამოყენება სწავლებაში ეხმარება ყველა ტიპის მოსწავლეს, რათა მათ უკეთ გაიგონ და დაიმახსოვრონ ინფორმაცია. აუდიოვიზუალური მასალა აერთიანებს ტექსტურ, ვიზუალურ და აუდიო სტიმულებს, რაც ხელს უწყობს მოსწავლეების მრავალფეროვანი საჭიროებების დაკმაყოფილებას .

4. გლობალური პერსპექტივის მიწოდება

ბიომების სწავლება ფილმების გამოყენებით მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, გაიაზრონ გლობალური პერსპექტივა და გარემოს გლობალური პრობლემები. ფილმები, რომლებიც აჩვენებს სხვადასხვა ბიომების მდგომარეობას და მათ პრობლემებს, ეხმარება მოსწავლეებს, უკეთ გაიგონ, როგორ არის დაკავშირებული ბუნება და როგორ მოქმედებს გლობალური კლიმატის ცვლილება სხვადასხვა ბიომებზე .

ბიომების შესახებ ფილმის “Planet Earth”  ნახვა და  მასზე დაყრდნობით პრეზენტაციის მომზადება

მიზნები:

1. მოსწავლეების ინფორმირებულობის ამაღლება ბიომების შესახებ.
2. გუნდური მუშაობის უნარების განვითარება.
3. პრეზენტაციის და კომუნიკაციის უნარების გაძლიერება.

ინსტრუქციები:

• • 1. ჯგუფებად დაყოფა:

მოსწავლეები დაყავი 4-5 კაციან ჯგუფებად. თითოეულ ჯგუფს მივეცი დავალება, მოამზადონ პრეზენტაცია კონკრეტული ბიომის შესახებ, რომელიც ფილმში “Planet Earth” ნაჩვენებია.

https://mykadri.tv/1529-bbc-planet-earth-jungles.html

2. ბიომების არჩევა:

თითოეული ჯგუფი აირჩევს ერთ კონკრეტულ ბიომს ფილმიდან, როგორიცაა:

• ტროპიკული ტყე
• სავანა
• უდაბნო
• ტუნდრა
• ტყის ბიომი
• მარჯნის რიფები

3.მოსამზადებელი პრეზენტაციის შინაარსი:

• • • • გეოგრაფიული მდებარეობა: აღწერონ ბიომის გეოგრაფიული მდებარეობა და მოიყვანონ მსოფლიო რუკა.
      • კლიმატი: ახსნან ბიომის კლიმატური პირობები, ტემპერატურის დიაპაზონი და ნალექების რაოდენობა.
      • ფლორა და ფაუნა: აღწერონ, რა სახის მცენარეები და ცხოველები ბინადრობენ ამ ბიომში.
      • ეკოლოგიური პრობლემები: განიხილონ ბიომის ეკოლოგიური პრობლემები, მაგალითად, კლიმატის ცვლილება, ადამიანის მოქმედება, დეგრადაცია და მათი გადაჭრის გზები.

4.პრეზენტაციის ფორმატი:

• • • • • სლაიდები: თითოეულ ჯგუფს უნდა ჰქონდეს მინიმუმ 10 სლაიდი, რომელიც შინაარსის მიხედვით იქნება დაყოფილი.
        • ვიზუალური მასალა: გამოიყენონ სურათები, გრაფიკები, რუკები და სხვა ვიზუალური მასალა ინფორმაციის უკეთ გადასაცემად.
        • დამოწმება: მითითებული უნდა იყოს წყაროები, საიდანაც მიღებულია ინფორმაცია.

5.დროის მართვა:

• • • • • • ჯგუფებს მიეცემათ 1 კვირა პროექტის მომზადებისთვის.
          • თითოეული პრეზენტაცია არ უნდა იყოს 10 წუთზე ნაკლები და 15 წუთზე მეტი.

EPA – Environmental Protection Agency

WWF – World Wildlife Fund

National Geographic – Environmental Issues

ამ ლინკებზე მოცემულია   დამატებითი ინფორმაცია და რესურსები, რომლებიც დაეხმარებათ მოსწავლეებს უფრო ღრმად გააანალიზონ სხვადასხვა სახის დაბინძურების ზემოქმედება ბიომებზე და ცოცხალ არსებებზე.

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა SOLO ტაქსონომიით:

ეს აქტივობა ეხმარება მოსწავლეებს, ღრმად შეისწავლონ და გააცნობიერონ ბიომების მრავალფეროვნება და მათთან დაკავშირებული ეკოლოგიური პრობლემები. SOLO ტაქსონომიის რუბრიკა უზრუნველყოფს ობიექტურ და სისტემატურ შეფასებას, რაც ხელს უწყობს მოსწავლეების პროგრესის მონიტორინგს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. National Geographic. (2020). The Importance of Visual Learning in Education. National Geographic Education.
2. Smith, J. (2018). Visual Learning: Engaging Students with Effective Visuals. Journal of Educational Technology.
3. Brown, A. (2017). Emotional Engagement in Learning: The Role of Media. Educational Psychology Review.
4. Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed: Multiple Intelligences for the 21st Century. Basic Books.
5. WWF. (2021). Global Environmental Issues and Their Impact on Biomes. World Wildlife Fund Report.
6. BBC Earth. (2006). Planet Earth. BBC Earth.
7. Gore, A. (2006). An Inconvenient Truth. Paramount Classics.
8. Attenborough, D. (2019). Our Planet. Netflix.

პროექტი „ჩემი თვალით დანახული ფიროსმანი“ მოიცავდა – მოსწავლეებისთვის  ნიკო ფიროსმანის შემოქმედების გაცნობას, მოსწავლეების მიერ ფიროსმანის სტილში ნახატების შექმნას, მოწვეული მხატვრის დავით გუა/დავით ბაძაღუას მასტერკლასს და გამოფენის მოწყობას. ეს პროექტი მიმართულია 1-3 კლასის მოსწავლეების მხატვრული უნარების განვითარებაზე და ქართული ხელოვნების ისტორიის გაცნობაზე.

პროექტი გულისხმობს მუშაობას შემდეგ ქვეცნებებზე: ელემენტები: ხაზი; ფერი (ძირითადი, კონტრასტული); შუქ-ჩრდილი; ფაქტურა; ფონისა და გამოსახულების ურთიერთმიმართება.პრინციპები: კომპოზიციური განაწილება, ხედვის წერტილი.დარგები: დაზგური ფერწერა.ჟანრები: პეიზაჟი, ყოფითი და სხვ.ტექნიკა: ფერწერა.ეპოქა/მიმდინარეობა/სტილი: მე-XX საუკუნის ქართული ხელოვნება

მიზნები:

• ნიკო ფიროსმანის შემოქმედების გაცნობა.
• ფიროსმანის სტილში ხატვის უნარების განვითარება.
• შემოქმედებითი აზროვნების წახალისება.
• მოსწავლეების მოტივაციის ამაღლება ხელოვნებაში.
• ნამუშევრების გამოფენის ორგანიზება.

აქტივობები და ეტაპები:

1. ნიკო ფიროსმანის  შემოქმედების გაცნობა:
   • ლექცია და პრეზენტაცია ნიკო ფიროსმანის ცხოვრების და შემოქმედების შესახებ.
   • ფიროსმანის ცნობილი ნახატების ჩვენება და განხილვა.
2. • ფიროსმანის ხატვის სტილის ანალიზი და განხილვა.
   • 
   • მხატვრული ტექნიკის შესწავლა:
   • ნახატების დეტალების ყურადღების ცენტრში მოქცევა: ფერთა პალიტრა, ფორმები, თემატიკა.
3. მოსწავლეების ხატვა ფიროსმანის სტილში:
   • ინდივიდუალური მუშაობა და ჯგუფური აქტივობები.
   • თითოეული მოსწავლის მიერ ნამუშევრის შექმნა ფიროსმანის სტილში.
4. მასტერკლასი მოწვეული მხატვრისგან:
   • პროფესიონალი მხატვრის მოწვევა, რომელიც მოსწავლეებს ფიროსმანის ტექნიკაზე და სტილზე უკეთესად აუხსნის.
   • პრაქტიკული გაკვეთილი და მოსწავლეების მიერ შექმნილი ნამუშევრების განხილვა.
5. გამოფენის მოწყობა:
   • მოსწავლეების მიერ შექმნილი ნამუშევრების გამოფენა სკოლის ან სხვა შესაბამის სივრცეში.
   • გამოფენის გახსნა და მოსწავლეების ნამუშევრების პრეზენტაცია მშობლებისა და სხვა სტუმრების წინაშე.
   • 

საჭირო მასალები:

• ფერწერის მასალები (ფანქრები, ფუნჯები, აკვარელის ან აკრილის ფერები).
• ფურცლები და ტილოები ხატვისთვის.
• კომპიუტერი და პროექტორი პრეზენტაციისთვის.
• გამოფენის მოწყობისთვის საჭირო აქსესუარები (ჩარჩოები, სტენდები).

შეფასების კრიტერიუმები:

• მოსწავლეების ჩართულობა და აქტიურობა.
• ფიროსმანის სტილში ნახატების ხარისხი.
• შემოქმედებითი აზროვნების გამოვლენა.
• ჯგუფური მუშაობის უნარები.
• ნამუშევრების პრეზენტაციის უნარები.

მოსალოდნელი შედეგები:

• მოსწავლეების უფრო ღრმა ცოდნა ნიკო ფიროსმანის შემოქმედების შესახებ.
• გაძლიერებული მხატვრული უნარები და ტექნიკები.
• შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების განვითარება.
• ნამუშევრების პრეზენტაციის და გამოფენის ორგანიზების გამოცდილება.

SOLO ტაქსონომიით შეფასების რუბრიკა პროექტისთვის “ჩემი თვალით დანახული ფიროსმანი“

რუბრიკა დაეხმარება მოსწავლეებს და მასწავლებლებს უკეთ გაიგონ შეფასების კრიტერიუმები და შესაძლებლობები, რათა პროექტის ყველა ეტაპზე  გაითვალისწინონ.

პროექტი „ჩემი თვალით დანახული ფიროსმანი“ ხელს შეუწყობს მოსწავლეების მხატვრული უნარების განვითარებას და ნიკო ფიროსმანის შემოქმედების ღრმა შესწავლას, რაც მათი შემოქმედებითი და კულტურული განვითარებისათვის მნიშვნელოვანია.

„და და-ვე-ჰბადა უფალმან ღმერთმან ყოველი მჴეცი ველისაჲ ყოველი მფრინველი ცისაჲ და მოიყვანნა იგინი ადამისა ხილვად და ყოველთა მშჳნვიერთა ცხოველთა, რომელიცა უწოდა ადამ, იგი არს სახელი მათი, რაჲძი უწოდოს მათ. და ყოველი, რომელი უწოდა მათ ადამ სახელები ყოველთა საცხოვართა და ყოველთა მფრინველთა ცისათა და ყოველთა მჴეცთა ქვეყანისათა, ხოლო ადამისი არა ეპოვა შემწე მსგავსი მისი“ (დაბადება, 2, 19-20).

ძველი აღთქმა გვაუწყებს, რომ ადამმა, ღმერთის დავალებით, ყველაფერს თავისი სახელი უწოდა. მაინც, რა უწოდა ადამმა თითოეულს? რა ენაზე? რომელი ენის ბუნება გაითვალისწინა? პასუხი ამ კითხვაზე, რა თქმა უნდა, არ გვაქვს.

სიტყვებსა და მათ მნიშვნელობებს ენის ბუნება განსაზღვრავს, ენის ბუნებას კი, თავის მხრივ, რაოდენ სტერეოტიპულადაც არ უნდა ჟღერდეს, ადამიანი და ეროვნება განაპირობებს. იმის მიხედვით, როგორია ბუნება ადამიანისა, ენა იცვლის დამოკიდებულებას სათქმელის მიმართ, ენა გამოხატავს თავისებურ ფილოსოფიას, თავისებურ ფსიქოტიპს. რასაკვირველია, არ ვგულისხმობ ფონეტიკურ ჟღერადობას სიტყვებში (თუმცა, ესეც საინტერესო და თავისთავადია), არამედ ვგულისხმობ სათქმელის მიმართ მთქმელის დამოკიდებულებას. მაგალითად, გავიხსენოთ ქართულ ლექსიკაში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სიტყვა „მადლობა“ – ის მადლს, მადლის ქმნას უკავშირდება და თითქოს, შენით კმაყოფილი ადამიანი გლოცავს ამ სიტყვით, შენ მიერ გაღებულს უკან ლოცვის, მადლის სახით გიბრუნებს. ამ მხრივ ქართული მნიშვნელოვნად განსხვავდება სხვა ენებისგან. როგორ ჟღერს ეს სიტყვა სხვა ენებში? რუსული გავიხსენოთ: спасибо, სიტყვა ხსნასთან ასოცირდება. სხვა ენებსაც რომ გადავხედოთ, ყველგან სპეციფიკური იქნება.

მისასალმებელი ლექსიკაც განსხვავებულია, თავისთავად. „გამარჯობა!“ – უკვე გამარჯვების სურვილს აღვიძებს, გამარჯვებაზე გვესაუბრება. ვიღაცისთვის პრიორიტეტული ჯანმრთელობაა (здравствуйте სწორედ ჯანმრთელობიდან მოდის), სხვისთვის – დიდება (ave), პატივი, ან, უბრალოდ, გამომაფხიზლებელი შეძახილი (hallo)…

აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ არის სიტყვები, რომლებიც მხოლოდ ჩვენ, ქართულად მოლაპარაკეებს გვესმის ზუსტად, ყბადაღებული „შემომეჭამასი“ არ იყოს… რომელი ენა შეძლებს, ზუსტად გადმოსცეს ეს მნიშვნელობა ერთი სიტყვით?

ან თუნდაც სიტყვა „ზეგ“ – ყველგან ასე იქნება: დღე ხვალის შემდეგ. ქართული ამ მხრივ გამონაკლისია.

სიტყვების გარდა, ხშირად ენაში ფორმებიც არის გამორჩეული. ასეთი ჩვენთვის მოთხრობითი ბრუნვის ფორმაა, რომელიც არც ერთ ენას არ აქვს მსოფლიოში, ქართველური ენებისა და ბასკურის გარდა…

განსაკუთრებული ემოციური მნიშვნელობის მატარებელია სიტყვები: „გენაცვალე“, „შენი ჭირიმე“, „შენ შემოგევლე“… ამ ფრაზებით და მათი ემოციური გამოხატულებით ალბათ უნიკალურია ქართული. ეს უნიკალურობა, რასაკვირველია, მხოლოდ ჩვენს ენას არ აქვს. ყველა განსხვავდება ერთმანეთისგან და სწორედ იმის თქმა მინდა, რომ ესაა უნიკოდი, რომელიც ყოველ ენას განსაკუთრებულს ხდის, რომელიც ყველა ენას თავის ადგილს მიუჩენს სხვა ენათა შორის, თორემ ჩვენ სულაც არ ვიცით, რომელ ენაზე დაარქვა პირველყოფილმა ადამიანმა ყველაფერს თავისი სახელი, ან, ზოსიმეს თქმისა არ იყოს, რომელ ენაზე ამხელს კაცობრიობას ღმერთი განკითხვის დღეს.

(ანრი ბერგსონი – „მატერია და მეხსიერება“/გი დე მოპასანი „ფუნთუშა“)

 ყველანაირი დისციპლინისა თუ საგნის არსი ცხოვრების ხედვის კუთხეა. ყველგან, ყველა რაობაში, ცხოვრება მოედინება. ფილოსოფია იმდენად მიყვარს, რომ რელიგიაც მასთან მიმართებითაა ჩემთვის უფრო გასაგები და ჩემი უძვირფასესი პროფესიაც – ლიტერატურაც. მოდი, ამჯერად ავიღოთ მსგავსი კონცეფციები სამყაროს ფილოსოფიურ-ლიტერატურული „გაშლით“.

ანრი ბერგსონის ეს გამოკვლევა სხეულისა და სულის ურთიერთმიმართებაზეა ანუ უმთავრესი საკითხისა ფილოსოფიაში. ფილოსოფოსი ამ შემთხვევაშიც ყოფიერების სიღრმეებში გონით წიაღსვლებს მიმართავს, მიუხედავად იმისა, რომ მისი კვლევა ასე ჰგავს სამეცნიეროს, – ესაა სხეულის ცნების ირგვლივ ტრიალი, მატერიის რეალისტური და იდეალისტური თეორიების შედარება მათ შორის არსებული განსხვავებებისა და ურთიერთკავშირის მექანიზმებზე. ასე მივადგებითო მეტაფიზიკის უზოგადეს პრობლემებს. ხოლო გზამკვლევი ამ შემთხვევაში შეიძლება ფსიქოლოგია იყოსო…

სწორია კი ის მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც, ჩვენს აზროვნებას დაუძლეველი მიდრეკილება აქვს საკუთარი კონცეფციების რეალობად ქცევისკენ, ოცნებების „გამატერიალურების“ ანუ ამოქმედებისკენ. ეს სულსა და სხეულს შორის კავშირია თუ წინააღმდეგობა?!

სად არის სულისა და მატერიის შეხების წერტილები? როგორ აღმოვჩნდეთ „იქ“? „ამგვარად განსაზღვრული ფილოსოფია შეგნებული და გააზრებული შემობრუნებაა ინტუიციის მონაცემებისკენ“ (79). ეს კი რაციონალურიდან „გადახვევაა“ აშკარადო, ბერგსონმა…

ჩვენი წარმოდგენები არჩევენ სახეებს. როგორია სხეულის – რომელიც სამყაროს აღიქვამს ხუთი გრძნობით – როლი ამ მხრივ? ჩვენ განვიხილავთ იმ პირობებს, რომლებშიც ეს გრძნობები ჩნდება. თითქმის ყოველი გრძნობათაგანი შეიცავს მოქმედებისკენ სხეულის გამოწვევას და, „ამასთანავე, მოლოდინისა და თვით უმოქმედობის ნებართვასაც“ (80). აქ ნაკლებადაა ძალდატანება, რომელიც არჩევანს გამოხატავს. თუმცა როცა სხეულის მოქმედება ხდება ავტომატური, ის ცნობიერებასთან კავშირს აღარ საჭიროებს.

ჩვენი ნერვული სისტემის ცენტრალური მოძრაობები სხეულს გადააადგილებს, ეს კი ქმნის, წარმოშობს წარმოდგენას გარეგანი სამყაროს შესახებ; ტვინია მატერიალური სამყაროს ნაწილი და არა პირიქით – მატერიალური სამყარო ტვინის ნაწილი (თუმცა ზოგი ფილოსოფოსი ამტკიცებს, რომ სამყარო ისაა, რაც ჩემშია. როცა აღარ ვიქნები, არც ეს სამყარო იქნებაო). „მატერიალური სამყაროს მთლიანობაში ჩემი სხეული ის სახეა, რომელიც სხვა სახეთა მსგავსად მოქმედებს, იღებს და გადასცემს მოძრაობას, შესაძლოა, იმ ერთადერთი განსხვავებით, რომ ჩემი სხეული, გარკვეულწილად, თითქოს ირჩევს მიღებულის გადაცემის წესს“ (83).

ჩემი სხეული – საგანი, რომელიც განკუთვნილია სხვა საგანთა მოძრაობაში მოსაყვანად – მხოლოდ მოქმედების ცენტრია და ის ვერ წარმოშობს წარმოდგენებს. თუმცა უკვე მივადექით „მაგრამს“ – თუ წარმოვიდგენთ, რომ სკალპელის რამდენიმე მოძრაობით გადაიჭრება ზოგიერთი სისხლძარღვოვანი კონა: სამყაროს და თვით ჩემი სხეულის დანარჩენი ნაწილი დარჩება ის, რაც იყო. ცვლილება თითქოს უმნიშვნელოა, სინამდვილეში კი სავსებით ქრება მთელი „ჩემი აღქმა“. სამყაროსეულ სახეებს ჩვენ თავისა და ზურგის ტვინის ნერვული უჯრედებით აღვიქვამთ. ცენტრალური ნერვების გადაჭრას მოჰყვება ტვინში იმ მოძრაობათა გადაცემის შეწყვეტა, რომლებსაც ეს პერიფერიები აპროვოცირებს. ანუ ჩემს სხეულს აღარ შეეძლება გარემოზე, საგნებზე ზემოქმედება.

ეს – რაც შეეხება მოქმედებას.

მაგრამ ჩემი აღქმაც ხომ ქრება? ანუ სკალპელმა მოახდინა ჩემში მატერიალური სამყაროს ცვლილება; მეორე მხრივ, ის, რაც გაქრა, მატერიის „ჩემეული აღქმაა“. გამოდის, აქ ორი მოცემულობაა: მატერია და მატერიის აღქმა – ერთიანობაში!

ახლა – რაც შეეხება წარმოდგენებს: რომ შევცვალოთ საგნები, მათი მიმართება ჩემი სხეულისადმი, ყოველივე შეიცვლება არა მარტო „ჩემი აღსაქმელი ცენტრალური წერტილების შინაგან მოძრაობებში, არამედ ყოველივე შეიცვლება „ჩემს აღქმაშიც“. ეს კი ნიშნავს, რომ მე მარტო ჩემი ტვინის ნივთიერებების მოლეკულურ მოძრაობებს კი არ წარმოვადგენ, არამედ ამ მოლეკულურ მოძრაობებში შეიძლება ისეთი რამის დანახვაც, რაც მხოლოდ მატერიალური სამყაროს ანალოგია არ არის, მას ბევრად აღემატება, მისგან განსხვავებული ბუნებისაა და ქმნის წარმოდგენებს, რომლებიც ჭეშმარიტი სასწაულის გზით გვევლინება.

ამ კვლევების გაგრძელებამ შესაძლოა მიგვიყვანოს ეგზისტენციალიზმთან, პერსონალურ კონცეფციებთან, ფროიდთან, ჰაიდეგერთან, შელესთან და ა.შ. მაგრამ ამაზე – სხვა დროს…

მოდი, ახლა ადამიანის სხეულსა და ჭკუაზე დაკვირვება გადავიტანოთ ლიტერატურაში და გავაანალიზოთ სხეულებრივისა და სულიერის სინთეზურობა, ურთიერთჩაწნეხილობა, ერთმანეთში გადადინება გი დე მოპასანის „ფუნთუშას“ მიხედვით.

გაგახსენებთ კონტექსტს ამ ნოველისა: ფრანგები დამარცხდნენ პრუსიელებთან და ფრანგი მოსახლეობის ერთი, საკმაოდ ჭრელი ნაწილი განერიდება ერთ ადგილს და მიემგზავრება მეორისკენ დილიჟანსით. ზემოთქმული კონცეფციიდან გამომდინარე, საინტერესოდ მოგვეჩვენება მწერლის საოცრად რეალისტური და ვიზუალურის მიღმა არსის დამნახავი მახვილი მზერა მგზავრი მონაზვნების აღწერისას: „ერთი მოხუცი იყო და სახე დაკენკილი ჰქონდა ყავილისგან, თითქო ვიღაცას საფანტით გატენილი თოფი მიბჯენილად შიგ სახეში უსვრიაო. მეორეს, ძალზე მიკნავებულს, ლამაზი და ავადმყოფური სახე ჰქონდა, გულმკერდი – ჩავარდნილი და ჭლექიანი, დახრული იმ სარწმუნოებისგან, რომელიც მოწამეებსა და ფანატიკოსებს წარმოშობს ხოლმე“ (17). ეს სარკაზმი არ არის გასაკვირი, თუ გავიხსნებთ, რომ გი ძალიან მოუთოკავი ცხოვრების წესით ცხოვრობდა, დიდად მორწმუნეც არ იყო ალბათ ან სულაც გარკვევას ცდილობდა იმ უდიდეს საიდუმლოში, ღმერთს რომ უწოდებს ადამიანთა მოდგმა. თუმცა ეს სკეპტიციზმი მოპასანს სიცოცხლის ბოლოს უფრო გაუძლიერდა, რაც მისმა სულიერმა დაავადებამ, ცალკე გენეტიკით, ცალკე კი ათაშანგით გამოწვეულმა, გადაულახავ უფსკრულად აქცია – მან, ავადმყოფმა, დაძაბუნებულმა და ალბათ სასოწარკვეთილმაც, ღმერთი „დუელში“ გამოწვია.

აი, როგორ აღწერს ცნობილი მექალთანე გი დე მოპასანი მსუბუქი ყოფაქცევის ფუნთუშას პორტრეტს (მან ხომ ასე ბევრი იცოდა მსგავსი ტიპის ქალებზე): „ადრეულად დამსხვილებულიყო და იმიტომ მეტსახელად ფუნთუშას ეძახდნენ. პატარა ტანისა იყო, ჩამრგვალებული, ჩასუქებული; ფუნთუშა თითები, სახსრებთან ჩაჭერილები, მოკლე ძეხვების ასხმას მიუგავდა. ხორცის კანი მოლაპლაპე და დაჭიმული ჰქონდა, უშველებელი გულმკერდი ტანისამოსში არ ეტეოდა. მაინც იმის წყალობით, რომ ქორფა იყო, კაცს მისი ყურება ესიამოვნებოდა, მადას უღვიძებდა, პირზე ნერწყვს მოადენდა. მისი სახე ჰგავდა თურაშაულ ვაშლს, გასაშლელად გამზადებულ იორდასალამის ყვავილის კოკორს; შიგ ესხდა ორი მშვენიერი, ყუყასავით შავი თვალი, დაჩრდილულ, გრძელ და სქელწამწამებიანი, რომლებიც შიგ ჩრდილს აყენებდა; თვალებს ქვემოთ მოსდევდა მომხიბვლელი პირი, კოპწია, ნამიანი, საკოცნელი, მიჯრით მიწყობილი პაწაწუნა და თვალისმომჭრელ სითეთრის კბილებიანი…“ ჩვენ წინაშეა ხორციელი სილამაზე ამ ქალისა, თუმცა სული ყოველთვის მეტს არ ამბობს ადამიანზე?!

ფუნთუშა პატრიოტია, იგი ნაწარმოებში არა მარტო ვიწრო სოციალურ ფენას, არამედ სამშობლოსაც წარმოადგენს, თანაც სხვებზე გაცილებით ღირსეულად! „უთხარით ამ საზიზღარს, ამ ბინძურს, ამ პრუსიელ ლეშს, რომ თავის დღეში არ ვიზამ, გაიგონე, თავის დღეში!“ არადა, წარმოსადეგ პრუსიელ ოფიცერს ყველა ქალს შორის ის მოეწონება და დაადგამს თვალს. ეს ქალი მტერთან ლოგინის გაზიარებას არასდროს იკადრებდა, რომ არა გარემოებანი. სხვა მედილიჟანსეები, რომლებიც გზაში ყოვნდებიან ქალის სიჯიუტის გამო, თითქოს ემდურებიან ფუნთუშას – „რატომ არ ინახულა ჩუმად პრუსიელი და სახათაბალოდ რად გაუხადა თავის თანამგზავრებს საქმე. იმაზე ადვილი, რაღა უნდა ყოფილიყო და ან ვინ გაიგებდა რასმე? შეეძლო ეთქვა ოფიცრისთვის, ისინი მეცოდებიან და ამიტომ დავყევი თქვენს ნებასო, და ამით თავის გასამართლებელი საბუთი ექნებოდა. მერე ოფიცერთან დაწოლით რა უნდა დაშავებოდაო“ (49). რომელს აქვს ღირსება, რომელიც აქვს ფუნთუშას?! ქალისთვის ეს მსხვერპლია, მათთვის – ირონიული გასართობი, საქონელივით „ცოხნა“ ცინიზმისა, რომლითაც ფუნთუშას წინააღმდეგ შეთქმულება „გააჩაღეს“.

ფუნთუშას სოფელ ივტოში გლეხებისთვის აღსაზრდელად მიბარებული შვილი ჰყავს, რომელსაც წელიწადში ერთხელ ნახულობს.

„- რა კარგია ზოგჯერ ლოცვა!“ – სევდიანად ეიფორიულია ნათლობიდან დაბრუნებული ფუნთუშა.

„შეთქმულები“ კი რა გზას არ მიმართავენ ქალის გადასაბირებლად: მოუყვანენ მაგალითად ივდითსა თუ კლეოპატრას, არც წმინდანთა ცხოვრებები ავიწყდებათ, რომლებსაც ეკლესიამ ადვილად შეუნდო ცოდვები, მოყვასის საკეთილოდ ჩადენილი, რამეთუ ბრძოლის ველად სხეული აქციეს, რადგან ის გახდა საშუალება მტრის დამორჩილებისა.

მიზანი ამართლებს ყოველგვარ საშუალებას! – ასეთია ბევრ მეძავზე გარყვნილი საზოგადოებრივი მორალი, ადამიანური სამართლის „ჭრა-კერვა“. ასე განმარტავენ ღვთის განგებას მრავალნი ადამიანური მერკანტილიზმით, „ისეთ საქმესაც რომ მოახვევენ ხოლმე თავს ზეციერს, რაც მას სრულებითაც არ ეკითხებოდა“ (59). არადა, მონაზვნებიც, კაცო, მონაზვნებიც ცოდვისკენ, ღირსებაზე უარის თქმისკენ მოუწოდებენ ადამიანს, ღმერთმა საკუთარ ხატად რომ შექმნა… და მიაღწევენ თავისას – საბრალო ქალს აცდუნებენ.

„- ყველას უნდა მოგახსენოთ, რომ თქვენ საძაგლობა ჩაიდინეთ!“ (64) – ამბობს ერთ-ერთი მგზავრი.

აი, როგორაა დახატული გი დე მოპასანთან ნათლისა და ბნელის, სულიერისა და მატერიალურის, მშვენიერისა და მდორეს შერწყმა; განზრახ გვაჩვენებს ამას მწერლის გენიალური კალამი: „თეთრი მტრედების მთელი გუნდი, მოქურუხებულები, ვარდისფერთვალებიანნი, შუაგულში შავი წინწკლები რომ ესხათ, მძიმე-მძიმედ მიდი-მოდიოდნენ ექვსი ცხენის ფერხთქვეშ, მათს აორთქლებულ მჩორესა ჰქექდნენ და შიგ საკენკს ეძებდნენ“ (66).

ეს საზოგადოება კი, რომელიც ფუნთუშას მსხვერპლის წყალობით ისევ გაუდგება გზას, მას ახლოს აღარ იკარებს – „თითქოს თავის კაბებით რამე გადამდები სენი მოეტანოსო“. მონაზვნებსაც კი ეს ჰგონიათ ქრისტიანობა, თუმცა ღმერთი, უბრალოდ, არ ტყუვდება – „მონაზვნებმა ქამარზე დაკიდებული კრიალოსანი ხელში დაიჭირეს, ორივემ ერთად პირჯვარი გამოისახეს და ერთბაშად ტუჩები ააცმაცუნეს, მერე უფრო და უფრო აუჩქარეს და მოუხშირეს რაღაც ჩურჩულს, როგორც წირვაზე მღვდელთან ერთად ლოცვის დროს იცოდნენ ხოლმე, ჟამ-და-ჟამ პატარა ხატს ჰკოცნიდნენ, ხელახლა პირჯვარს ისახავდნენ და მერე ისევ განაგრძობდნენ ჩქარ და გაგრძელებულ ბუტბუტს“ (68). ხატის კოცნა კარგია, მაგრამ იქვე გვერდით ღვთის ხატს რომ ვერ გრძნობ, თვალებზე ლიბრგადაკრულივით, მის ტანჯვა-ვაებას, ეს სულიერი სიჩლუნგეა სწორედ და მზერის სიბლაგვე, როცა ხედავ სხეულს და გიჭირს მის მიღმა სულის ამოცნობა.

მოპასანმა კარგად გვაჩვენა ადამიანის მიწიერი, ბნელი ბუნების ზეობა, ჩვენი „მგლობა“ უფრო, ვიდრე „კრავობა“. მტრედების ეპიზოდისა არ იყოს, იქვე, დილიჟანსის მგზავრთა ტრაპეზის აღწერისას, ხაზგასმულია ადამიანის სხეულის წარმავალ-ხრწნადობა, ჟამისჟამად სულსაც რომ რყვნის, როგორც წესი… ასეთი სულმდაბალი ადამიანური აგრესია თუ ამბიცია ხან რელიგიას არის ამოფარებული, ხან – კლასობრივ წოდებას, ხანაც – ქონებრივ მდგომარეობას, ანუ ესაა მაინც „ძალა აღმართს ხნავს“ ფილსოფია.

ტირის ფუნთუშა, ტირის კაბირია, ტირის გრიგოლ ხანძთელის „დედაკაცი სიძვისაჲ“ და „მაღალგანვითარებული საზოგადოება“ (აი, ის, მარიტასთვის ქვისა და ტალახის სასროლად პირველი რომ დაიხრება) ამაზე ზიზღით „ღაღადებს“, ეს სირცხვილის ცრემლებიაო. არადა, ბევრი მეძავი სწორედ ამ საზოგადოების უნიათობის გამოა „საშოვარზე“ გასული, ქალობადაკარგული, მის მიერ ცოდვისკენ ნაბიძგები, როგორც მოპასანთან. „პატიოსან არამზადებს“ უწოდებს მათ ჩემი დიდებული გი. ხალხს, რომელსაც, დამშეულს, ფუნთუშამ დაუნანებლად უწილადა ხვავიანი საგზალი.

ფუნთუშას რაც შეეხება, მან იცის ის მთავარი (დოჩანაშვილისეული „გრიშა და მთავარი“), რაც ბევრმა არ იცის – ჩვენი სიცოცხლე სხვა არაფერია, თუ არა ეს „საგზლის გაზიარება“. ამის დაგროვებით მიგვყვება იმქვეყნიური „საგზალიც“.

…არადა, ეს ცრემლები აგორებულ გუნდასავითაა, სამყაროს წამლეკავი ტკივილების სიღრმით, „წუთისოფლის წყევლა-კრულვიანი საკითხავით“…

როგორც თქვა პოეტმა:

მიმღერე შენი უკუღმართი იავნანა, შვების სიმღერა

მათთვის, ვინც მხოლოდ დილისპირზე ბრუნდება სახლში

და ვიდრე ღამე მზის სხივებით არ აიმღვრევა –

ვერ შელევია მის წმინდა და სევდიან ნახშირს.

ვინც უკეთესი ვერაფერი ვერ შეძლო, ვიდრე

ღამის ხიდიდან ჯოჯოხეთში ვარდნაა; და ვინც

მზის პირველ სხივებს, როგორც ფილმის მოსაწყენ ტიტრებს,

ისე აჰყურებს. ვისაც სძულს და ვერა თმობს მაინც

თუნდაც ერთ წარსულს, უმახინჯესს.

ჰოდა მიმღერე შენი ხმამწარე იავნანა – მათთვის, ვინც ღმერთზე

მხოლოდ ის იცის, რომ ახლოა, და ვერ იყენებს

მისკენ მიმავალ ვერცერთ რწმენას, არადა ეძებს.

მიმღერე შენი იავნანა, მიმღერე შენი

კანონგარეშე იავნანა მათთვის, ვინც ახლა

ღამენათევი და ნათრევი მიიწევს ქშენით

ცივი სახლისაკენ; იმისაკენ, რასაც ჯერ სახლად

ნათლავს და სჯერა, რომ იქ მაინც დახვდება სითბო,

რომელიც თუნდაც მხოლოდ სხეულს სჭირდება ჯერაც;

სჯერა, რომ სიკვდილს და სიყვარულს რაც უფრო ითმენ,

მით უფრო მშვიდად დაიძინებ. რატომღაც სჯერა.

(იმღერე მისთვის, ვინც თავისი ნახა საფლავი

და თითქმის გული აუჩუყა წარწერამ ნიშში.

სახლებს ანგრევენ, ზღვებს აშრობენ, ტყეებს კაფავენ,

მან კი ვერაფრით მოიკვეთა სიკვდილის შიში.)

მიმღერე შენი იავნანა, შვების სიმღერა

მისთვის, ვინც ლიფტის წითელ ღილაკს დილითღა აჭერს

და მერე სამჯერ წარმოიდგენს, როგორ იღება

ლიფტის კარი და ვიღაც როგორ დაახლის სამჯერ

სახეში ტყვიას. ვინც საკუთარ გასისხლულ სახეს

და აყმუვლებულ ჭირისუფალ ძაღლებსღა ფიქრობს,

როცა კანკალით დილისპირზე სახლის კარს აღებს

და გაუხდელად მიეგდება; და რათა იკლოს

ძილგამძლე ფიქრმა, ყვავილს ხატავს ბალიშზე თითით

ან წარმოიდგენს, რომ დალია აბი საძილე,

ან თავზე საბანს წაიფარებს, ან კიდევ ითვლის,

ან ცდილობს, თავი მოუყაროს ლექსის ნაწილებს

და გრძნობს, რომ სისხლი თვალებიდან აღარ იღვრება.

აღარც ცრემლები. მხოლოდ შიში, დაღლა და შიში.

მიმღერე შენი უკუღმართი იავნანა, შვების სიმღერა

მათთვის, ვინც მხოლოდ დილისპირზე ეფლობა ძილში.

(ზვიად რატიანი)

ციტატები წიგნებიდან:

. ლარი, N1, „ხელოვნება“, 1991

. გი დე მოპასანი „ფუნთუშა“, გამომცემლობა „პალიტრა“, 2020

ათასგვარად შეიძლება გაიხსენო, თუ რას ნიშნავს საქართველოსთვის ფეხბურთი – ბევრია ასეთი მოგონება და კადრი – მხატვრულიც, ნამდვილიც და მითიურიც.

არის ეს მსოფლიოში ფეხბურთზე გადაღებულ საუკეთესო ფილმის ფინალში (მარტო ის ღირს საამბოდ, ქალმა რომ შექმნა ,,პირველი მერცხალი”) მოტყუებული ფოთელი ფეხბურთელების სიმღერა თუ სხვა სურათში, იპოლიტე-ფეოლას უნებლიე მწვრთნელობა და მღელვარება.

არის ეს უიმედო რიგები ბილეთისთვის სტადიონზე მოხვედრის მოსურნე ჯიბის ქურდებით, საზარელი იმადგაცრუბისთვის რომ წირავდნენ ბილეთშეძენილ პატიოსან მოქალაქეებს თუ მესხისტი ორბილეთიანები, რომლებიც საგანგებოდ ყიდულობდნენ ორ საშვს ორივე კარის უკან და ტაიმებს შორის გადაინაცვლებდნენ, იმის მიხედვით, თუ საით უტევდა მიშა მესხი – ზოგი ამბობს, ტყუილია ორი ბილეთის ამბავი, ერთსაც ძლივს იშოვიდი, უბრალოდ გადაჯგუფდებოდნენ და ერთ სკამს ორი იყოფდაო, მაგრამ ორივე ლეგენდა ლამაზია – ტყუილიც და მართალიც.

არის ეს ყიფიანის კისერზე გაყინული ბურთი თასების თასის ფინალში თუ გაბელიას მოულოდნელად გადაწერილი პირჯვარი გადამწყვეტი პენალტისას.

არის ეს მიკერძოებული მსაჯის მოსაკლავად აზვირთებული სამოციათასი გულშემატკივარი სტადიონზე, 1977 წლის 23 ივლისს, ,,დინამოს” და ,,ზარიას” შეხვედრისას და ხალხის დასაშოშმინებლად მინდორზე გასული ცეკას პირველი მდივანი ედუარდ შევარდნაძე თუ 1981 წლის ტრიუმფი და ადამიანებით სავსე თბილისის ქუჩები, როცა მოსისხლე მტრებიც კი ერთმანეთს კოცნიდნენ და ულოცავდნენ.

დემიკო ლოლაძის მოცახცახე ხელით გადაღებული საოცარი ფოტოები ამავე ფინალიდან თუ ერთი ფოტო, ქართული ფეხბურთის პატრიარქის, ანდრო ჟორდანიასი, როცა სახურავგადახდილ მანქანაში ფეხზე მდგარი ისეთი ამაყი სიხარულით იმზირება, თითქოს, ნოე ჟორდანიას ძმისშვილობის გამო, ყოველწუთიერად თავს ბოლშევიკური ტერორის აჩრდილი არ დასტრიალდება.

გენიალური ეროსი მანჯგალაძის მიერ წაყვანილი რადიო-რეპორტაჟები, რომელიც ცალკე, ტრაგი–კომიკურ მონო-სპექტაკლად ღირდა თუ გენიალურივე მწვრთნელის, ნოდარ ახალკაცის თითქოს აუღელვებელი სახე და იშვიათი ბოლთის ცემა გატანილი გოლებისას, თითქოს სიხარულის გამხელა ერიდებაო.

პანტიანის მინდორი, სადაც ფეხბურთის ტელე-სიგნალთან ერთად, ქართველები წლების წინ უგზო-უკვლოდ გაფრენილ თავისუფლებასაც იჭერდნენ. შეულამაზებელს, ზუსტს და აუცილებელს. ეს იყო ამ ამბავის მთავარი მაგია და არსი. ეს არის ალბათ ფეხბურთის უმთავრესი ძალაც.

ოთხმოცდაათიანების უნიჭიერესი და უიღბლო თაობა, საგანგებოდ დატენილ აკუმულატორზე შეერთებულ პატარა ,,კორფუჯებში” რომ ვამხნევებდით. გვეგონა, რომ ესმოდათ. და მგონი – ესმოდათ კიდეც.

არავინ იცის. ალბათ ყველა ერთად და ცალცალკე.

ჩემს ბავშობაში საბჭოთა კავშირი უკვე დანგრეული იყო, მაგრამ ფეხბურთის ყურება მაინც რთული საქმე გახლდათ. ჯერ ხომ ელექტროენერგიის უქონლობის გამო, დიდწილად ფეხბურთს უფრო ვკითხულობდით – ,,სარბიელში’’ თუ სხვა რომელიმე გაზეთში. მომისმენია ტრანსლაცია ტელევიზორიდან, რომელსაც გამოსახულება აღარ ჰქონდა – ეს რადიო-რეპორტაჟს როდი ჰგავს – აბა, რა იცის კომენტატორმა, რომ სადღაც დასავლეთ საქართველოში, ზის ერთი ბიჭი და რასაც უნდა უყურებდეს, იმას აყურადებს. ვწევარ და თვალდახუჭული საკუთარ ბავშვობას ვსუნთქავ. ვსუნთქავ და ეს სუნი მახსენებს იმ ღამეებსაც, რომელთაც ვათევდით, ლიბერტადორესის თასის მატჩები რომ გვენახა. უბრალოდ ფეხბურთის ცქერა გვინდოდა და იმიტომ, თორემ იმ კლუბებისა დიდი არაფერი გაგვეგებოდა, ვერც უმეტეს ფეხბურთელს ვცნობდით, მაგრამ გამთენიისას ხომ ბედნიერს გვეძინებოდა – მეორე დღეს ამბავი იყო მოსაყოლი.

ახლა საცქერელი და მოსაყოლი მეტი გვაქვს. თან სულ ჩვენზე და ჩვენებზე.

////

საავადმყოფოში, გარდაცვალებამდე ასე კვირით ადრე მამაჩემმა მითხრა, ევროპის ჩემპიონატს ახალ, დიდ ტელევიზორში ვნახავთო. თქვენ იცით, რა არის ახალი, დიდი ტელევიზორი? გაგიმხლეთ: მე და მამაჩემმა ერთ მსოფლიოს და ერთ ევროპის თამაშებს ვუყურეთ ერთად პირველად ისეთ ტელევიზორში, თავში რომ უნდა ჩაგერტყა და ციმციმი ათი წუთით ჩერდებოდა. სახელად ,,ჰორიზონტი’’ ერქვა. სიმბოლური კი იყო ეს სახელი. კარგად აჩვენებდა იმდროინდელი ჰორიზონტის ახლო საზღვარს, თუმცა მაშინ ასეთი დასაზღვრულობაც მიხაროდა.

ბავშვობა უმიზეზო სიხარულების დროა და იქ მთავრდება, სადაც სიხარულის მიზეზებს ეძებ. სადაც ხვდები, რომ საზღვარი არ არსებობს, ყველა სიხარული გეცოტავება და ახალს ითხოვ. ამიტომაც ყველა სხვა ასაკში უბედურების განცდა ჭარბობს.

ეს იქით იყოს და მეორე ტელევიზორი უკვე ფერადი გახლდათ, ოღონდ ხშირად დასაბომბი ეკრანით. ფერები ადვილად ბაცდებოდა და ამ საკითხის ოზურგეთელი ოსტატი, რაღაც ხელსაწყოს ადებდა და გეფიცებით, ამუქებდა. დაბომბვა უწოდებდენ ამ ალქიმიას. მგონი ,,ტაურასი’’ ერქვა. მგონი არა, ნაღდად. შუა ჩემპიონატისას, ერთ-ერთ ასეთ დაბომბვას ემსხვერპლა. მერე ჩემი ზაფხულები ოზურგეთს აცდა. იმ წელს კიდევ ახალ, დიდი ტელევიზორში უნდა გვეყურებინა. მაგრამ უკვე ხომ გითხარით – ბავშვობა დამთავრდა. ბავშობის მერე ძნელია ასეთი ამბების მოხერხება.

ახლა რომ ამბავს გიყვებით, ეს არ მომიყოლია. მაშინ სტუდენტი ვარ და სხვადასხვაგან ვათევ. მეგობართან, ნათესავთან და ხან სასულიერო აკადემიის საერთო საცხოვრებელშიც კი. ამ საცხოვრებელში ჩემი მამიდაშვილი, გელა ცხოვრობს. გელა იმიტომ ცხოვრობს, რომ აკადემიის სტუდენტია. მე იმიტომ, რომ გელას ბიძაშვილი ვარ.

უკვე ზაფხულია და სწავლა მორჩა. სტუდენტები და ლოგინები ერთდორულად გათავისუფლდნენ და მეც წამოვწექი ერთ–ერთ მათგანზე. ხის ლოგინი ჭრელი და ცხელი ,,ადიალათი’’. თავთან ხატები მეკიდა და პატარა რადიო. ხელის რადიო. ასე ეძახდნენ. უკვე ზაფხულია და წესით გურიაში უნდა წავიდე. მეც ხომ არდადეგები მაქვს და თან მსოფლიო ჩემპიონატი იწყება. მამაჩემს დავპირდი, ერთად ვუყუროთ მეთქი. ზამთარში რომ ვიყავი, მაშინ. გაუხარდა. ძალიან, ძალიან გაუხარდა. ისე, რომ შეტრიალდა და რადგან შეტრიალდა, ესე იგი თვალებში ცრემლი იგრძნო. მორცხვი კაცების ამბავია. ნაცნობი. კი, კი უეჭველი ჩამოვალ მეთქი.

უკვე ზაფხულია და შარდენზე გოგოები დასეირნობენ. თან ცალი თვალით გოგოებს დავსდევ, ცალით განცხადებებს ვკითხულობ სამსახურზე, ცალი ყურით გელასგან დოგმატიკის ამბებს ვისმენ, ცალით ცნობებს ფეხბურთელების ჯანმრთლობის შესახებ. ვფიქრობ, იმ საშინელ ტელევიზორში ყურებას, იმ კიდევ უფრო საშინელ მოწყენილობაში ალბათ ჯობს, რომ აქ დავრჩე. თან რამე სამსახურსაც მოვძებნი, თან ვინმე გოგოსაც გავიცნობ, თან ფეხბურთსაც ვუყურებ. უფრო კარგ ტელევიზორში.

ამ ტელევიზორის საქმეც უცნაურად იყო, ისე როგორც ყველაფერი ჩემს ცხოვრებაში. აჩვენებდა და ხმა არ ჰქონდა. ამ ხელის რადიოს ვრთავდით და რადიოში ვუსმენდით და ტელევიზორში ვუყურებდით. მაგრამ ხარისხი იყო უკეთესი და თან სასულიეროს ბიჭებიც გადასარევი ხალხი, ყველა სხავადასხვანაირი და ახლაც განსხვავებული გზის გამყოლი, მაგრამ მართლა ყველა გადასარევი. ვინც იმ ოთახში ცხოვრობდა. ჰოდა, ალბათ ასე ღიად ვერ ვფიქრობდი, მრცხვენოდა საკუთარი თავის, მაგრამ მაინც მათთან ერთად ყურება მერჩივნა და მხიარულება. ჰოდა, დავრჩი.

ჩავედი აგვისტოში. ვერც სამსახური ვიშოვე და ვერაფერი. გოგოების ამბავი კარგად არ მახსოვს და რადგან არ მახსოვს, ალბათ მანდაც ვერაფერი. მამაჩემი ბოსტანში მუშაობდა. რაფერ ხარ და ამბავი. ჩვეულებრივი კითხვები. ველოდები, როდის მკითხავს, რატომ არ ჩავედი. ველოდები. მინდა, რომ მკითხოს. არაფერს ამბობს. ვერც მე. აგრძელებს პამიდვრების აკონვას. დახრილი. ძალიან, ძალიან მინდა, რომ მკითხოს, ისე რომ გული გამისკდება სადაცაა.

არ არსებობს ასეთ დუმილზე უფრო საშინელი, გირჩევნია, გლანძღოს და გაძაგოს დაუსრულებლად. მამაჩემი კი დახრილია და მუშაობს. მუშაობს. მუშაობს. მამაჩემი, მამაშენი და მამამისი. ისინი ოდესღაც ოცნებოდნენ რაღაც სხვაზე და უფრო მეტზე. ვიდრე პამიდვრის აკონვაა. ვიდრე გაფუჭებული ტელევიზორია. ვიდრე ფეხბურთის ჩემპიონატის დამთავრების შემდეგ ჩამოსული შვილია. მაგრამ უცებ რაღაც მოვარდა – დრო, უიღბლობა და კიდევ რაღაც და წალეკა ეს ხალხი. მას მერე თავდახრილები მუშაობდნენ. და არაფერს გვეკითხებოდნენ და ამით ყველაფერს გვეუბნებოდნენ და ვერაფერს ვპასუხობდით.

////

გულზე ხელი დავიდოთ და ვთქვათ, რომ ყველა ეგ ჩვენი წყრომა და აღფრთოვანება ფეხბურთელებით, დიდწილად პერსონალურია. მოლოდინიც. იქითაც და აქეთაც. პოლიტიკურს დავარქმევდი, მაგრამ მესმის ეგ – იმდენად ცხელი ზურგი აქვს ამბავს. იყოს. პერსონალურიც. პილიტიკურიც. ადამიანი ეგეთია. ოღონდ ფეხბურთის არაფერი სცხია დიდწილად დავას. ფეხბურთის რომ იყოს, იოლად გაგიგებდით. ახლაც გაგიგებთ – ოღონდ ფეხბურთს ნუ აბრალებთ. იმაზე არ მოგდევთ, ფეხბურთი იცით თუ არა. ფეხბურთის მაგია სწორედ ეგ არის, რომ ცოდნას არ ითხოვს, ამიტომაც ჰყავს მილიარდობით ფანი, თორემ მხოლოდ ცოდნა და მეცნიერება რომ ჭირდებოდეს საცქერლად, უყურებდა გიო ახვლედიანი და ბიძინა ბარათაშვილი და მორჩა. ფეხბურთზე ლაპარაკის უფლება ყველას აქვს. ალბათ – ყველაფერზე, მაგრამ ფეხბურთზე განსაკუთრებით.

თუ მაინცდამაინც, ცოდნა-არცოდნის დავა ეს არის და პასუხი მარტივი აქვს; ამ სცენარის და მუხტის თამაშში კარგი მეკარე საჯარიმოში აუცილებლად ჩაირბენს. აუცილებლად. მესმის ბურთების შეფარდების საქმე და სხვა – მაგრამ იმ წუთს და იმ მომენტში ეგრე მოხდება. ცარიელ კარში კიდევ, როცა მოედანზე წაქცეული არავინაა, ყველა გაიტანდა – დი კანიოც და ლუკას რადებეც – დიდი მკითხაობა არ ჭირდება ამას.

მაგრამ თუ ძალიან გვინდა, ვიკამათოთ ამაზეც – ფეხბურთი ხომ სუბიექტური საქმეა. ადამიანიც. ჩვენ ვიკამათოთ. ოღონდ დიდი ფეხბურთელი – დიდ ფეხბურთელად დარჩება. კარგი მოქალაქე – კარგ მოქალაქედ.