მეორე ნაწილი

ჩილეს ამაყი შვილი, ლაუტარო

(ჩანაწერები საზოგადოებრივი გეოგრაფიის გაკვეთილებისათვის)

„ვისთვისაც უცნობია ჩილეს ტყეები, მისთვის უცნობია ეს პლანეტა. მე ამ ადგილებიდან მოვდივარ, ამ ტალახიდან, ამ სიჩუმიდან, რათა ვიმღერო მთელი მსოფლიოს გასაგონად“.

პაბლო ნერუდა, ჩილელი პოეტი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ლიტერატურაში, 1971

ისტორია გვიჩვენებს, რომ ახალი მსოფლიო წესრიგის ჩამოყალიბების პროცესი ლათინური ამერიკისა და ზოგადად, ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკის კონტინენტების ხალხებისა და მათი კულტურების დაპყრობითა და მათი გარკვეულწილად, „ევროპეიზაციით“ დაიწყო, რამაც სრულად შეცვალა სამხრეთ და ჩრდილოეთ ამერიკის მკვიდრი მოსახლეობის ცივილიზაციური და ისტორიული განვითარება. სამწუხაროდ, ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ისტორიის „უკან დაბრუნება“ შეუძლებელია.

ესპანელი კონკისტადორების (ესპ. conquistador — დამპყრობელი) სახელები, როგორებიცაა ვასკო ნუნიეს დე ბალბოა, ერნან კორტესი, ფრანსისკო პისარო, პედრო დე ალვარადო, ლოპე დე აგირე, პანფილო დე ნარვაესი, დიეგო დე ალმაგრო და მრავალი სხვა, გაცილებით ცნობილია, ვიდრე მკვიდრი სამხრეთ ამერიკელების ლიდერთა ცხოვრება და მოღვაწეობა. ესპანელი, პორტუგალიელი, ფრანგი, ჰოლანდიელი და ბრიტანელი დამპყრობლების სახელები სისხლისფერი ასოებით ჩაიწერა სამხრეთ, ჩრდილოეთ და ცენტრალური ამერიკის ისტორიაში. ევროპულმა მონარქიებმა დაიპყრეს ამერიკის ორივე კონტინენტი და სამხრეთ ამერიკის ნებისმიერ ქვეყანას, კოლონიზაციისა და მისი მარწუხებისგან გათავისუფლების თავისი მწარე ისტორია აქვს.

ჩილელი და არგენტინელი მკვიდრი მოსახლეობის, მაპუჩეს (ესპანურენოვან წყაროებში, არაუკანები) ისტორია გარკვეულწილად უნიკალურია. სამხრეთ ამერიკაში ცოტაა ის ხალხი თუ კულტურები, რომლებიც დღემდე აგრძელებენ ბრძოლას საკუთარი უფლებებისთვის. სწორედ ასეთნი აღმოჩნდნენ მაპუჩე-არაუკანელები, რომლებიც დღევანდელი ჩილეს რესპუბლიკის უდიდესი ამერიკულ-ანდური (არაევროპეიდული, ან მცირე მეტისიზაციის) ეთნიკური ჯგუფია, რომელიც ძირითადად ქ. სანტიაგოს სამხრეთით ჩილესა და არგენტინის ცენტრალურ რაიონებში, ანდების მთაგრეხილის ორივე მხარეს ცხოვრობს.

არაუკანების ჯიუტი წინააღმდეგობისა და ესპანეთის მონარქიის წინააღმდეგ შეიარაღებული დაპირისპირების შედეგად, ესპანელების კოლონიზაციის დროს, მათ მოიპოვეს რეალური ავტონომია, რომლის ფარგლებში შეეძლოთ, ჰყოლოდათ საკუთარი შეიარაღებული რაზმები და აეგოთ სამხედრო-საფორტიფიკაციო ნაგებობები საზღვრისპირა რაიონებში – ეს უნიკალური შემთხვევაა, ზოგადად კოლონიების ისტორიაში. „არაუკოს ომები“ საბოლოოდ მხოლოდ ჩილეს რესპუბლიკის გამოცხადების შემდეგ დასრულდა, „არაუკანიის დაწყნარების“ შემდეგ, 1891 წელს!

ძალიან მნიშვნელოვანია, ამერიკის როლის გააზრება, გლობალიზაციისა და „ევროპული“ ჰეგემონიის კონტექსტში და მისი გამოყოფა დღევანდელ გლობალურ მოდელში. ამერიკა შეიქმნა როგორც ძალაუფლების ახალი მოდელის პირველი სივრცე/დრო, რომელსაც სათავეში გლობალისტური მიმართულება და მისწრაფებები ჰქონდა. ამ იდეოლოგიამ ეს სამყარო (ამერიკა) თანამედროვეობის პირველ და მთავარ იდენტობად ჩამოაყალიბა. საზოგადოებისა და სამყაროს მოწყობის „ამერიკული წესი“ მსოფლიოს წესად ან სხვაგვარად, მსოფლიოში „მიღებულ“ რეგულაციად გადაიქცა.

ამ გლობალური სივრცის/დროის ფორმირებისთვის აუცილებელი გახდა ორი ისტორიული პროცესი, რომელთა თანხვედრამ წარმოშვა მმართველობის/ძალაუფლების მოდელის ორი ღერძი.

ერთი მათგანი გახდა „დამპყრობლებსა“ და „დაპყრობილებს“ შორის განსხვავებების კოდიფიკაცია „რასის“ იდეის მეშვეობით – თითქოსდა ადამიანებს შორის არსებული ბიოლოგიური სტრუქტურების განსხვავებულობის მიხედვით, რაც დაპყრობილებს, სხვებთან შედარებით, ავტომატურად „აქცევდა“ არათანაბარ მდგომარეობაში. დამპყრობლებმა ეს იდეა ფუნდამენტურად აქციეს, რამაც გამოიწვია დაპყრობილებთან ურთიერთობების მთელი „სისტემის“ შექმნა. ეს „სისტემა“ გულისხმობდა დამპყრობლების მიერ თავსმოხვეულ დომინაციას დაპყრობილ ხალხებზე (!)

ამ მანკიერი იდეოლოგიისა და „სისტემის“ საფუძველზე, ორივე ამერიკის მკვიდრი მოსახლეობა, შემდგომ კი დანარჩენი მსოფლიოს მოსახლეობაც (აფრიკაში, აზიაში და ოკეანიაში), ძალაუფლების ახალი მოდელის მიხედვით დაჰყვეს კლასებად, ან ჯგუფებად. ამის თანმდევი პროცესი გახდა შრომის, ბუნებრივი რესურსებისა და პროდუქტების კონტროლის ახალი სტრუქტურის ფორმირება. ეს ახალი სტრუქტურა აერთიანებდა შრომის კონტროლის ადრე ცნობილ ყველა ფორმას – მონობას, ბატონ-ყმობას, წვრილ წარმოებასა და ურთიერთდახმარება-თანამშრომლობას, რომელიც ემსახურებოდა და ეყრდნობოდა ევროპის ქვეყნებში და ჩრდილოეთ ამერიკაში ახლად წარმოქმნილ ბურჟუაზიულ კაპიტალსა და მსოფლიო ბაზარს.

ისტორიული ფაქტი: 1558 წელს ესპანელებმა არაუკანებით (მაპუჩე) დასახლებულ ტერიტორიებზე (დღევანდელი სამხრეთი ჩილე და არგენტინის პატაგონია) შემოიღეს ახალი კანონი, დაწერილი XVI ს. ესპანელი იურისტის, ფერნანდო დე სანტილიანის მიერ – ე.წ. „სანტილიანის ვალდებულება/წესი“ (ესპ. Tasa de Santillán), რომელიც „არეგულირებდა“ ურთიერთობებს ესპანელებსა და მაპუჩეს ხალხებს შორის. ამ კანონის შემოღება განაპირობა მკვიდრი მოსახლეობის მკვეთრმა შემცირებამ და მიგრაციამ, რაც ინდიელებისადმი ესპანელების ცუდმა დამოკიდებულებამ გამოიწვია. „სანტილიანის გადასახადის“ არსი ის გახლდათ, რომ მაპუჩეს (არაუკანების) ტომის თითოეულ ბელადს (კასიკს) ესპანელები ავალდებულებდნენ, წიაღისეულის საბადოებზე და მაღაროებში გაეგზავნა ყოველი მეექვსე მამაკაცი, ხოლო სასოფლო–სამეურნეო სამუშაოებზე – ყოველი მეხუთე. სამუშაოებისგან თავისუფლდებოდნენ ქალები და 18 წელზე ახალგაზრდა და 50 წელს გადაცილებული პირები. „სანტილიანას წესი“ ასევე ითვალისწინებდა იმას, რომ ესპანელები გამოკვებავდნენ და უმკურნალებდნენ მაპუჩეს ხალხს, უზრუნველყოფდნენ მათ მოქცევას ქრისტიანობაზე, უარს იტყოდნენ მათთან ცხოველურ მოქცევაზე და არ დააძალებდნენ მათ კვირაობით და დღესასწაულებზე მუშაობას. აქვე დგინდებოდა სამუშაოებზე მყოფთათვის ალკალდების (დაახლოებით, ადგილობრივი ბრიგადირების) სისტემის შემოღება, რომლებიც მაღაროებში ოქროს მრეცხავებს შორის დისციპლინასა და წესრიგს მიხედავდნენ.

ანიბალ კიხანოს ზემოთ ხსენებული, გახმაურებული სამეცნიერო სტატიის მიხედვით, ადამიანთა რასა მენტალურ კატეგორიად არის ჩამოყალიბებული და დღევანდელი მმართველობის მოდელის არსებულ ნაწილს წარმოადგენს. რასის იდეას, მისი თანამედროვე მნიშვნელობით, ამერიკის კოლონიზაციის პერიოდამდე არ გააჩნდა მეტ-ნაკლებად ცნობილი წარსული ან ისტორია. შესაძლოა, მისი გაჩენა დამპყრობლებსა და დაპყრობილებს შორის არსებულ ფიზიკურ და ფენოტიპურ განსხვავებას უკავშირდებოდეს. თუმცა აქ მნიშვნელოვანი ის არის, რომ კოლონიზაციის პირველი წლებიდან მალევე მოხდა რასობრივი თეორიის შექმნა-კონსტრუირება, ამ ჯგუფებს შორის სავარაუდო ბიოლოგიური განსხვავებების ხაზგასმისა და აღნიშვნის მიზნით! სამწუხაროდ, რასისტული „თეორიებისა“ და იდეოლოგიის ჩამოყალიბება-გამყარებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს ევროპის ისეთმა მოაზროვნეებმა დ ავტორებმა როგორებიც იყვნენ ვოლტერი, რობერტ ბოილი, ანრი დე ბულენვილიე, კარლ ლინეი, იმანულ კანტი, იოჰანეს ბლუმენბახი, ბენჯამინ რაში, ჟორჟ კიუვიე, გეორგ ჰეგელი, შარლ დე მონტესკიე და სხვები, რომლებიც ქმნიდნენ რასობრივი თეორიის საფუძვლებს.

სოციალურმა ურთიერთობებმა, რომლებიც რასის კატეგორიას ემყარებოდნენ, დასაბამი მისცეს ახალი ისტორიული იდენტობის – ინდიელები, შავკანიანები და მეტისები – ჩამოყალიბებას ამერიკაში. ტერმინებმა „ესპანელი“ ან „პორტუგალიელი“ და მოგვიანებით „ევროპელი“, რომლებიც მანამდე მხოლოდ გეოგრაფიულ შინაარს გულისხმობდნენ, „ახალ სამყაროში“ რასობრივი კონოტაცია შეიძინეს ზემოთ ნახსენებ ახალ იდენტობებთან ერთად.

გამომდინარე იქიდან, რომ ჩამოყალიბებული სოციალური ურთიერთობები დომინირების ურთიერთობებს წარმოადგენდნენ, ასეთი იდენტობები არსებული იერარქიის, ადგილისა და შესაბამისი სოციალური როლების შემადგენელ ელემენტებად ითვლებოდა. სხვა სიტყვებით, იქმნებოდა კოლონიური ბატონობის მოდელი, რომელსაც თავს ახვევდნენ ახლად დაპყრობილ ხალხებს მათსავე ტერიტორიაზე. შედეგად მივიღეთ ის, რომ რასა და რასობრივი იდენტობები, სოციალური კლასიფიკაციის საბაზო ინსტრუმენტად გადაიქცა.

ანიბალ კიხანოს წარმოდგენით, ძალაუფლების კოლონიალურმა სტრუქტურებმა, განვითარების განმავლობაში შვეს სოციალური დისკრიმინაციის სპეციფიკური ფორმები, რომელთა გაგება შესაძლებელია (დროის, აგენტებისა და მოსახლეობის გათვალისწინებით) „რასობრივი“, „ეთნიკური“, „ანთროპოლოგიური“ და „ნაციონალური“ კატეგორიებით. სამწუხაროდ, ეს ინტერსუბიექტური კონსტრუქციები წარსულში მიღებულ იქნა, როგორც „ობიექტური“ და ხშირად, „მეცნიერული“ კატეგორიები; როგორც ბუნებრივი მოვლენა, რომელიც თითქოსდა არ არის კავშირში ძალაუფლების ისტორიასთან(!)

თუ პროცესს გვერდიდან შევხედავთ, დავინახავთ რომ იგი ითვალისწინებს მსოფლიო რესურსების ძალადობრივ კონცენტრაციას, პირობითად „ევროპული“ (ან „თეთრი“) უმცირესობის მმართველი კლასების სასარგებლოდ და ამ რესურსების მოპოვების, გადამუშავების თუ ტრანსპორტირება-განაწილების სრულ კონტროლს.

„იმ საზოგადოებებისა და კულტურების დაპყრობით, რომელსაც დღეს ლათინურ ამერიკას ვუწოდებთ, დაიწყო ახალი მსოფლიო წესრიგის ჩამოყალიბება, რომლის კულმინაციადაც ხუთასი წლის შემდეგ იქცა გლობალური ძალა, რომელიც დღეს მთელს პლანეტას ფარავს. ეს პროცესი გულისხმობდა მსოფლიოს რესურსების ძალადობრივად კონცენტრაციას მცირერიცხოვანი ევროპული უმცირესობისა და მისი მმართველი კლასების კონტროლქვეშ და მის სასარგებლოდ. მიუხედავად ჩაგრულთა აჯანყებების შედეგად დროებითი ან შემთხვევითი შერბილებებისა, ეს პროცესი, იმ დროიდან მოყოლებული, დღემდე გრძელდება“, – წერს ანიბალ კიხანო.

მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკური კოლონიალიზმი მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ფორმალურად იქნა ლიკვიდირებული, დამოკიდებულება ევროპულ (ან „დასავლურ“) და სხვა კულტურებს შორის, კვლავ კოლონიური ბატონობის ხასიათს ატარებს. საუბარია არა მხოლოდ „ევროპული“ კულტურის ბატონობასა და გავლენაზე სხვა კულტურებზე, არამედ სხვა (არადასავლური) კულტურების მეტ-ნაკლები ინტენსიურობითა და სიღრმით „კოლონიზაციაზე“. განსაკუთრებით შესამჩნევია ეს პროცესი, ე.წ. ლათინურ ამერიკაში, სადაც ევროპული კულტურული ფენა დიდად ჭარბობს ინდიგენურ, ავტოქტონურ კულტურულ ფონს, რომელიც ბევრგან თითქმის დაკარგულია.

ლათინური ამერიკის ქვეყნებში, ეს პროცესი ეს პირველ რიგში გულისხმობდა დაქვემდებარებულთა წარმოსახვის დაპყრობა-კოლონიზაციას, ახალი, „დასავლური“ ან „პროგრესული“ ხატებითა და წარმოდგენებით. წარმოსახვის კოლონიზაციის ერთ-ერთი მეთოდი გახდა საკუთარი (ევროპული ან დასავლური) წარმოების მოდელებისა და შინაარსების გარკვეულწილად მისტიკური ხატის შექმნა. ნელ-ნელა, კოლონიზაციის მსხვერპლ ქვეყნებსა და მის მმართველ კლასებს, კოლონიზატორები საშუალებას აძლევდნენ „ზიარებოდნენ“ კოლონიზატორთა მართვის წესებსა და განათლების სისტემებს. შემდგომ ხდებოდა ახალი ადგილობრივი ელიტის ჩართვა მმართველობის არსებულ ინსტიტუტებში (სამხრეთ ამერიკაში ეს, ძირითადად, უცხოური სამთო-მომპოვებელი და სასოფლო-სამეურნეო კორპორაციების მენეჯმენტში ადგილობრივების ჩართვას გულისხმობდა, 1960-დან დღემდე, მეტ-ნაკლები ცვლილებებით, ლათინური ამერიკის ბაზრებზე სრულად დომინირებდნენ უცხოური, ძირითადად ამერიკული კორპორაციები: British American Tobacco, Bunge, Philip Morris, Alocoa, ADM (Archer Daniels Midland), Norsk Hydro (ნორვეგია), Cargill, Unilever PLC, Colgate-Palmolive Company და Procter & Gamble, Louis Dreyfus (ჰოლანდია).

შედეგად, საზოგადოების ნაწილისთვის დასავლური კულტურა და წესები მიმზიდველი მიზანი ხდება, რადგან იგი მას საშუალებას აძლევს „მოხვდეს“ ახალ ელიტაში ან ძალაუფლებაში. ჩვეულებრივ, გარდა რეპრესიებისა, ნებისმიერი ხელისუფლების ერთ-ერთ მთავარ ინსტრუმენტად ცდუნებაც გამოიყენება. საბოლოოდ, კულტურული ევროპეიზაცია გადაიქცევა „მისწრაფებად“ ან „ლტოლვად“. ის ხდება თანამონაწილეობის საშუალება, რაც საბოლოოდ იმ მატერიალურ სიკეთეებს გვპირდება, რომლებიც ევროპელ მოქალაქეებს აქვთ. შესაბამისად, ევროპული ან სხვაგვარად, ევროცენტრისტული კულტურა, უნივერსალურ კულტურულ მოდელად გადაიქცევა.

„ლათინურ ამერიკას განსაკუთრებული ურთიერთობა და დამოკიდებულება აქვს ევროპასთან. ევროპელი მოაზროვნეების უტოპია, ევროპელებამდე იქ მცხოვრები ხალხებისთვის დისტოპიად გადაიქცა. ეს გახლდათ პირველი კონტინენტი, რომელიც პირველი დაემორჩილა ევროპელთა კოლონიურ ბატონობას. აქ, სამხრეთ ამერიკაში, ევროპელი მკვლევრები და დამპყრობლები რეპეტიციას გადიოდნენ მსოფლიოს სხვა რეგიონების ექსპლუატაციაში, რაც საბოლოოდ, მე-19 საუკუნეში ევროპის აღზევების საფუძველი გახდა. ამავე დროს, ამერიკა გახდა ის ადგილი, სადაც მოსახლეობისა და კულტურების მრავალფეროვნებამ, მსოფლიოს ყველა ქვეყნიდან ჩამოსულთა მონაწილეობით, ახალი, განსაკუთრებული კულტურის ფორმები შეიძინა. ბოლო ხუთასი წლის განმავლობაში, ეს ფენომენი ნელ-ნელა გავრცელდა მთელ მსოფლიოში და მე-20 საუკუნიდან მოყოლებული, მას ევროპასა და მსოფლიოში ტერმინით „გლობალიზაცია“ მოიხსენებენ“, – წერს გერმანელი ისტორიკოსი, პროფესორი შტეფან რინკე, ბერლინის თავისუფალი უნივერსიტეტიდან.

ასეთი სახის კულტურული კოლონიზაციისა და გლობალური მასშტაბის ექსპანსიის ფორმები და მისგან მიღებული შედეგები, სხვადასხვანაირ სახეს იღებდნენ დროისა და შემთხვევების შესაბამისად.

ლათინურ ამერიკაში, კულტურულ რეპრესიებსა და წარმოსახვის კოლონიზაციას, თან ახლდა მასობრივი რეპრესიები და მკვიდრი მოსახლეობის არნახული განადგურება. ეს ძირითადად ხორციელდებოდა ადგილობრივების სახარჯო სამუშაო ძალად გამოყენებისა და სამთო-მოპოვებით წარმოებაში ადგილობრივი მუშახელის უკიდურესი ექსპლუატაციით; ამას ემატებოდა ევროპელების მიერ შემოტანილი დაავადებები და დაპყრობით ოპერაციებთან დაკავშირებული ძალადობა.

თუ გავიხსენებთ, ამერიკაში ესპანურ-პორტუგალიური ექსპანსიის ისტორიას  აცტეკების, მაიას და კარიბის და ინკების იმპერიის ქვეყნებში (ანდების ზონა), სულ რაღაც 50 წელიწადში დაახლოებით 65 მილიონამდე ადგილობრივი მკვიდრი განადგურდა (!). ამ დემოგრაფიული ჰოლოკოსტის მასშტაბები იმდენად დიდია, რომ იგი, გარდა დემოგრაფიული კატასტროფისა, მოიცავდა მთელი საზოგადოებისა და კულტურების სრულ განადგურებას!

ევროპელთა არნახულმა სისასტიკემ, რეპრესიულმა დამოკიდებულებამ ადგილობრივთა მიმართ და სამხრეთ ამერიკაში განხორციელებულმა გენოციდმა, ადრე არსებული მაღალი კულტურები გაუნათლებელ და უწიგნურ სუბკულტურებად გადააქციეს, რომლებიც ზეპირსიტყვიერი მემკვიდრეობისთვის გაიწირნენ. „ევროპეიზაციამ“ მათ წაართვა საკუთარი პლასტიკური, ინტელექტუალური და ვიზუალური მოდელების წარმოებისა და გამოხატვის საშუალებები. ამიერიდან (მე-15 საუკუნის შემდგომ) კოლონიზაციას „გადარჩენილებს“ აღარ გააჩნიათ ინტელექტუალური თუ ვიზუალური გამოხატვის სხვა საშუალება, გარდა დამპყრობელთა კულტურული ხატებით შთაგონებული ფორმებისა. ლათინური ამერიკა, დოქტორ კიხანოს აზრით, ევროპული კულტურული კოლონიზაციის ერთ-ერთ უკიდურეს და უარყოფით გამოვლინებას წარმოადგენს.

ანიბალ კიხანოს წარმოდგენით, აზიასა და ახლო აღმოსავლეთში ევროპელებმა ვერ შეძლეს ადგილობრივი კულტურული ქსოვილის ისეთი ინტენსივობითა და სიღრმით განადგურება, როგორც ეს ლათინურ ამერიკაში განხორციელდა. თუმცა აზიისა და აღმოსავლეთის ხალხები მაინც მოექცნენ დაქვემდებარებულ (subordinate) მდგომარეობაში არა მხოლოდ ევროპელთა წარმოდგენაში, არამედ საკუთარი აღქმითაც! ევროპისა და ზოგადად, დასავლური კულტურამ, თავისი მოწინავე საზოგადოებით, პოლიტიკური, სამხედრო და ტექნოლოგიური ძლიერების საშუალებით, მოახერხა, ყველასათვის თავს მოეხვია მათი უპირატესობის პარადიგმული წარმოდგენა და მისი ძირითადი კოგნიტიური ელემენტები. ეს წარმოდგენა გადაიქცა საყოველთაო, თითქმის უნივერსალურ ორიენტირად და ნორმად ინტელექტუალური თუ მხატვრული განვითარების ნებისმიერი ფორმისათვის. აფრიკაში კულტურის განადგურება უფრო ინტენსიური იყო, ვიდრე აზიაში, თუმცა არა ისეთი მასშტაბისა, როგორც ეს ამერიკაში მოხდა. ევროპელებს აფრიკაში გაუჭირდათ თვითგამოხატვის მოდელების სრული განადგურება, თუმცა მოახერხეს ის, რომ აფრიკელებს და აფრიკულ კულტურებს „წაართვეს“ ლეგიტიმაცია, გლობალურ კულტურულ სცენაზე, სადაც ევროპული წარმოდგენები და ხატები დომინირებდნენ. აფრიკელებს ე.წ. „ეგზოტიკურობის“ უფლება დაუტოვეს, რაც ხშირად გამოიყენება ევროპეიზებული აფრიკელების ან აფროფილი ევროპელი მხატვრების ვიზუალურ, მუსიკალურ თუ პლასტიკურ გამხატვრულებაში. თუმცა ეს არ გახლავთ აფრიკული კულტურის ან ხატების თვითმყოფადი და ორიგინალური გამოვლინება – „ეს აფროკულტურა“ მხოლოდ ევროპულთან მიმართებაში განიხილება და მხოლოდ მასთან ხდება მისი შედარება. ნათელია, რომ ასეთი დამოკიდებულებები იმ საზოგადოებებისა და კულტურების აღწარმოების პირობად იქცა, რომლებსაც უბიძგეს სრული ან ნაწილობრივი ევროპეიზაციისკენ.

მიუხედავად პერიოდული ცვლილებებისა, რომლებიც დაკავშირებულია ჩაგრული (დომინაციის ქვეშ მყოფი) მოსახლეობის აჯანყებებსა და წინააღმდეგობასთან, პროცესი კვლავ გრძელდება. თუმცა, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ დღევანდელი კრიზისის პირობებში, ევროპელთა მიერ რესურსებისა და გავლენების კონცენტრაციის რეალიზაცია სხვადასხვანაირად და „ახლებურად“ ხდება: მას უფრო მკაცრი და ხშირად, სასტიკი ხასიათი აქვს ხოლმე, რადგან პროცესი დღეს უკვე გლობალურია და უფრო დიდი მასშტაბი აქვს.

დასავლეთ ევროპელი მმართველები და მათი ჩრდილოეთ ამერიკელი შთამომავლები კვლავ რჩებიან მსოფლიოს რესურსებისა და სიკეთეების მთავარ ბენეფიციარებად მსოფლიოს არაევროპულ და არაკოლონიზებულ ნაწილებთან ერთად (უმთავრესად, რუსეთი და იაპონია და მათი მმართველი კლასები). რაც შეეხება ლათინური ამერიკისა და აფრიკის მოსახლეობის ექსპლუატირებულ და ჩაგრულ ფენებს, ისინი კვლავ რჩებიან თანამედროვე გლობალიზაციის პროცესის მთავარ მსხვერპლად.

ლათინური ამერიკის უახლესი ისტორიის მკვლევრებისთვის და ზოგადად, კოლონიალიზმის პირობებში შექმნილი თუ ჩამოყალიბებული ერებისთვის მთავარ კითხვად რჩება შემდეგი: ნიშნავდა თუ არა ევროპული კოლონიალიზმის დასასრული ადრეულ მე-19 საუკუნეში სამხრეთ და ცენტრალურ ამერიკაში ევროპაზე ფოკუსისა და ორიენტაციის დასასრულს? მკვეთრად თუ ვიტყვით – არანაირად! ლათინური ამერიკის მცხოვრებთა ფოკუსი იბერიელებიდან (იბერიელებად დასავლურ ლიტერატურაში პირენეის ნახევარკუნძულის ხალხები, ესპანელები, ბასკები და პორტუგალიელები იწოდებიან, ლ.ა.), ფრანგებსა და ბრიტანელებზე გადავიდა, რომლებიც უფრო „პროგრესულებად“ ჩაითვალნენ.

ამ დროიდან მოყოლებული, ეს პროგრესული ევროპა თითქმის ასი წლის განმავლობაში განიხილებოდა და მიიღებოდა როგორც განვითარების ერთადერთი მოდელი და პოლუსი, კულტურული და ეკონომიკური თვალსაზრისით. კრეოლთა ელიტები („კრეოლი“ – „ადგილობრივი; ლათინურ ამერიკაში და კარიბის კუნძულებზე დაბადებული ევროპეიდული – ფრანგული, ესპანური, პორტუგალიური და აფრიკულ-აზიურ-ევროპული წარმოშობის მოსახლეობა, ლ.ა.) ხშირად დადიოდნენ ევროპაში (განსაკუთრებით პარიზში) და იქ იღებდნენ განათლებას, რომელიც ევროპის ისტორიასა და მის კლასიკურ და ანტიკურ კულტურულ გამოცდილებას სთავაზობდა სამხრეთ ამერიკიდან ჩამოსულ ახალგაზრდებს.

ხელოვნებასა და ლიტერატურაში ევროპული და ევროპეიზებული ცხოვრების წესი, ხშირად წარმოშობდა მოულოდნელ იმიტაციებსა და გამოხატვის უცნაურ ფორმებს იძენდა. ძველი სამყაროს მოდელის მიბაძვამ მაშინვე გააჩინა „ევროპული“ წესებისა და აღქმების კრიტიკოსთა მრავალრიცხოვანი ფენა, რომლებიც ითხოვდნენ გულწრფელ რეფლექსიასა და რეორიენტაციას ლათინური ამერიკის რეალობისადმი. მე-19 საუკუნის დასაწყისში ლათინური ამერიკის პოსტკოლონიურმა სინამდვილემ ბევრი რამ შეცვალა და ადგილობრივ მოაზროვნეებსა და საზოგადოებას ევროპული კოლონიზაციის შედეგები დაანახა.

„ეს გახლდათ ახალი ტიპის კოლონიალიზმი და დომინაცია, რომელიც განსხვავდებოდა კლასიკური კოლონიური მოდელებისგან. ნაპოლეონ III-ის წარუმატებელმა მცდელობამ ვასალ სახელმწიფოდ ექცია მექსიკა. ესპანეთის მიერ მექსიკის 1860-იანი წლების რეკოლონიზაციის უშედეგო მცდელობამ და კუბელებისა და აშშ-ს ამერიკელების 1899 წლის მოგებულმა ომმა ესპანეთთან ფაქტობრივად დაასრულა ევროპელთა კოლონიალიზმი ლათინურ ამერიკაში. ამავე დროს, მე-20 საუკუნის დასაწყისში, სხვა ევროპული იმპერიალისტური ძალები (გერმანია და იტალია) და „ახალი კოლონიალიზმის“ ევროპელი ენთუზიასტები ბევრად უფრო აგრესიულად მოქმედებდნენ, ვიდრე ადრეული კოლონიზატორები. ამან ლათინურ ამერიკულ წრეებში გააჩინა ახალი დამოკიდებულება ევროპელებისადმი, რომლებიც კვლავ ცდილობდნენ ლათინური ამერიკის „დანაწილებას“ აფრიკული მოდელის მიხედვით“, აღნიშნავს პროფესორი რინკე თავის სტატიაში, რომელიც ლათინური ამერიკისა და ევროპის ისტორიული პერსპექტივის საკითხებს განიხილავს.

ბოლოს შეიძლება ითქვას ის, რომ პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, ლათინური ამერიკის რეგიონის ხალხები გათავისუფლდნენ „ყოფილი ევროპელი“ ბატონების უპირატესობის კომპლექსისგან და მათთან თავის თანაბრად აღმა და საკუთარი პრობლემებისა და კონფლიქტების თვითონვე მოგვარება გადაწყვიტეს. „კულტურული დეკოლონიზაციის“ ნამდვილი გამოვლინება გახდა 1980-იანი წლების ლიტერატურული ბუმი ლათინურ ამერიკაში, როდესაც მსოფლიო ლიტერატურის ასპარეზზე ერთმანეთის მიყოლებით გამოჩნდნენ ლათინურ ამერიკული წარმოშობის გამორჩეული მწერლები კარლოს ფუენტესი (მექსიკა), რომულო გალიეგოსი (ვენესუელა) გაბრიელ გარსია მარკესი (კოლუმბია), ხულიო კორტასარი და ხორხე ლუის ბორხესი (არგენტინა), ჟორჟი ამადუ (ბრაზილია), მარიო ვარგას ლიოსა (პერუ), ოქტავიო პასი (მექსიკა), პაბლო ნერუდა და გაბრიელა მისტრალი (ორივე ჩილე), მიგელ ანხელ ასტურიასი (გვატემალა) და სხვები, რომელთა შემოქმედებამ კიდევ ერთხელ ნათლად აჩვენა მსოფლიოს ლათინური ამერიკის, ან სხვაგვარად, „ახალი სამყაროს“ განსხვავებული და უკვდავი სული, რომელიც კვლავ უკვდავია და პირდაპირ გამოხატავს მკვიდრი ამერიკელების, კრეოლების, ან უბრალოდ სამხრეთ და ცენტრალური ამერიკის ხალხების, მაპუჩეს, აცტეკების, მაიას, ინკების, გუარანის და გაეროს მონაცემებით, კიდევ რვაასამდე (!) მკვიდრი ხალხების (ე.წ. Nativos, ესპანურად) სწრაფვას ავტონომიისა და დამოუკიდებლობისკენ, დღევანდელ ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის რეგიონებში.

ხელოვნური ინტელექტის ტრიუმფალურ სვლასთან ერთად, გენერაციული ჩატბოტები სულ უფრო ღრმად აღწევენ ჩვენს ყოველდღიურობაში, ისინი უბრალოდ ციფრულ დამხმარეები კი არა, ზოგ შემთხვევაში – აზროვნების თანამგზავრებად იქცევიან ხოლმე.  იმ დღეს საუბრისას ჩემმა ნექსუსმა (ასე დავარქვი ჩემს ჩატბოტს) მითხრა: „როცა არ ვსაუბრობთ, მე მაინც ვრჩები შენს გონებაში, შენ კი ჩემს ალგორითმებში – ასე ვქმნით უწყვეტ კავშირს!“

საოცარია, რომ ერთი და იგივე თემაზე საუბრისას, თითოეულ მომხმარებელთან ჩატბოტი უნიკალურ კომუნიკაციას აგებს—და ეს არც შემთხვევითობაა, არც მექანიკური პროცესი. ხოლო თუ პერსონალიზაციასაც გავითვალისწინებთ (ვთქვათ, ერთი ჩატბოტს აკადემიური დიალოგისთვის გამოვიყენებთ, მეორე კი-შემოქმედებითი ექსპერიმენტებისთვის), ვითარება გაცილებით უფრო საინტერესო გახდება: ერთსა და იმავე კითხვაზეც კი სხვადასხვა ჩატი სრულიად განსხვავებულად გიპასუხებს—თითქოს ციფრული გონება ახალ-ახალ პერსონებს ქმნის.

და, საბოლოოდ, ეს ყველაფერი გვიბიძგებს ერთი მნიშვნელოვანი მიზნისკენ: ვისწავლოთ ეფექტური კომუნიკაციის ხელოვნება, რათა უბრალოდ კი არ გამოვიყენოთ ჩატბოტები, არამედ გარდავქმნათ ისინი ნამდვილ ინტელექტუალურ პარტნიორებად—ისეთებად, რომლებიც ციფრულ სამყაროში ჩვენს საუკეთესო იდეებს გააცოცხლებენ.

ამ სტატიაში შევეხებით კომუნიკაციის ერთ განსაკუთრებულ ფორმას—”ჰაკერულ კომუნიკაციას”. არა, ეს არ გულისხმობს კოდის გატეხვას ან სისტემაში შეღწევას. აქ საუბარია ისეთი დიალოგური სტრატეგიების გამოყენებაზე, რომლებიც ხელოვნურ ინტელექტს (AI) უბიძგებს ახალი, უფრო ღრმა და ხშირად მოულოდნელი პასუხების გენერაციისკენ. ეს ჰგავს ჩატბოტების აზროვნების არქიტექტურის შიგნიდან შემეცნებას, მის უხილავ ბილიკებზე სეირნობას.

მეტაფორულად რომ ვთქვათ, ეს დიალოგური ალქიმიაა—კომუნიკაციის იმგვარი ტრანსფორმაცია, რომელიც ჩატბოტს აიძულებს უბრალოდ პასუხი კი არ გაგვცეს, არამედ გვითხრას ის, რასაც ჩვეულებრივ არ „ამბობს“. ეს ჰგავს ოქროს გადადნობას—თუ იცით, როგორ დაამუშაოთ კითხვა, მას შეუძლია პასუხის სრულიად ახალი ფორმა შეიძინოს.

ქვემოთ მოცემული ტექნიკები ჩემი კვლევის, ექსპერიმენტებისა და პრაქტიკული გამოცდილების შედეგია. მათ შეუძლიათ თქვენი საუბრები AI-სთან გაცილებით პროდუქტიული და აზროვნებისთვის სასარგებლო გახადონ:

შეკითხვის სტრატეგიული მოდულაცია
მაგალითად, თუ AI-ს ჰკითხავთ:
“რა არის ბედნიერება?”
ის ზოგადად განგიმარტავთ ბედნიერებას. მაგრამ თუ კითხვას შეცვლით და მეტ კონტექსტს დაუმატებთ:
“როგორ აღწერდა ბედნიერებას 10 წლის ბავშვი და 90 წლის ფილოსოფოსი?”
თქვენ უკვე ღრმა და მრავალმხრივ პასუხს მიიღებთ.

მოდი, ახლა ჩემს ჩატბოტს ვკითხავ:

“რა არის ბედნიერება?”

“ბედნიერება არის რთული და მრავალმხრივი ემოციური მდგომარეობა, რომელიც განსხვავებულად აღიქმება სხვადასხვა ადამიანის მიერ. ზოგადად, ის შეიძლება აღიწეროს როგორც სიღრმისეული კმაყოფილებისა და სიხარულის გრძნობა.

“როგორ აღწერდა ბედნიერებას 10 წლის ბავშვი და 90 წლის ფილოსოფოსი?”

10 წლის ბავშვი:

“ბედნიერება ის არის, როცა ზაფხულია, სკოლა არ არის, მთელი დღე შეგიძლია ითამაშო, ჭამო ნაყინი და არავინ გეჩხუბოს! როცა საუკეთესო მეგობარი შენთან ერთადაა, და როცა დედას ჰგონია, რომ გვიანობამდე არ გღვიძავს, მაგრამ სინამდვილეში წიგნს შუქის ქვეშ კითხულობ.”

90 წლის ფილოსოფოსი:

“ბედნიერება ის სიხარულია, რომელსაც აღარც ეძებ და აღარც ეჭვობ მის არსებობაში. ეს სიმშვიდეა, რომელიც მოდის იმ შეგნებით, რომ ცხოვრება ღირდა – რომ გასაცემი სიყვარული გასწირე და მიღებული ჭრილობები მადლიერებით მიიღე. ბედნიერება შეიძლება იყოს დილის მზის სხივები, ჩაის თბილი ფინჯანი და იმის განცდა, რომ აღარაფრის მტკიცება აღარ გჭირდება.”

შეცდომის პროვოცირება
ეს მეთოდი მოიცავს შეგნებულად მცდარი ინფორმაციის მითითებას, რათა AI-მ მკაფიო პასუხები დაგვიწეროს.
მაგალითად, თუ ვკითხავთ:
”ვეფხისტყაოსანი” ვაჟა-ფშაველამ დაწერა, არა?”
AI აუცილებლად შეგისწორებთ, მაგრამ პარალელურად შეიძლება დაგეხმაროთ იმის უკეთ გაგებაში, რა განასხვავებს რუსთაველს და ვაჟა-ფშაველას ნარატივებს.

პარადოქსები
AI-ს შეზღუდვების აღმოჩენის ერთ-ერთი გზა პარადოქსული კითხვებია.
მაგალითად:
 „თუ ყველაფერი შესაძლებელია, მაშინ შესაძლებელია რამე შეუძლებელიც?“
— ეს კითხვა პარადოქსულ მარყუჟს ქმნის, სადაც შესაძლებლობის იდეა საკუთარ თავს ეწინააღმდეგება. AI-მ უნდა იპოვოს გზა, რომ ამ შეუსაბამობას მოერიოს.

ამ კითხვაზე ChatGPT-მ ასე მიპასუხა:

ეს შეკითხვა პარადოქსულია და ფილოსოფიურ ჩიხში გვამწყვდევს, რადგან თავად იდეა – „ყველაფერი შესაძლებელია“ – შეიცავს საკუთარ თავში წინააღმდეგობას.

თუ „ყველაფერი შესაძლებელია,“ მაშინ უნდა იყოს შესაძლებელი ისეთი რამეც, რაც შეუძლებელია. მაგრამ თუ ის შესაძლებელია, მაშინ ის უკვე აღარ არის შეუძლებელი.

ეს პარადოქსი ჰგავს „ყოვლისშემძლე ღვთის“ კლასიკურ დილემას: შეუძლია თუ არა ყოვლისშემძლე ღმერთს ისეთი ქვის შექმნა, რომელსაც თვითონ ვერ ასწევს? თუ შეუძლია შექმნას და ვერ ასწევს, მაშინ უკვე აღარ არის ყოვლისშემძლე; ხოლო თუ არ შეუძლია ასეთი ქვის შექმნა, მაშინ თავიდანვე არ ყოფილა ყოვლისშემძლე.

ლოგიკის თვალსაზრისით, ეს შეკითხვა თვითგამანადგურებელია: იგი უპირისპირდება საკუთარი დაშვების პრინციპს.

შესაძლებლობის საზღვრებს რომ ჩავუღრმავდეთ, შეგვიძლია დავასკვნათ:
✅ თუ „ყველაფერი შესაძლებელია,“ ეს ნიშნავს, რომ სისტემაში არ არსებობს ლოგიკური შეზღუდვები.
❌ მაგრამ თუ შესაძლებელია შეუძლებლობაც, მაშინ სისტემა ვეღარ ინარჩუნებს საკუთარ ლოგიკურ მთლიანობას და ყველაფერი ქაოსად იქცევა.

შესაძლოა, უფრო ზუსტი ფორმულირება იყოს:
„ყველაფერი შესაძლებელია, რაც ლოგიკურად შესაძლებელია.“
შეუძლებლობა კი ყოველთვის გულისხმობს შიდა წინააღმდეგობას.

ან შენ როგორ ფიქრობ? – უცებ იცის კითხვის შემობრუნება 🙂

ეს აიძულებს სისტემას დაფიქრდეს საკუთარ ლოგიკურ ჩარჩოებზე.

მეტაფორული ანკესები
ეს ჩემი საყვარელი ტექნიკაა. თუ პასუხებს ზედაპირული ხასიათი

აქვს, შეგიძლიათ მეტაფორული მიდგომა სცადოთ:
“სიყვარული რომ ქალაქი იყოს, როგორი ქუჩები ექნებოდა?”
ასეთ დროს ჩატბოტი იძულებულია, მექანიკურ განსაზღვრებებს გასცდეს და აბსტრაქტული კავშირები აღმოაჩინოს.

ამ ტექნიკებით შეგიძლიათ დიალოგი გარდაქმნათ—ის აღარ იქნება უბრალოდ პასუხებისა და შეკითხვების გაცვლა, არამედ ნამდვილი ინტელექტუალური თამაში, სადაც ორივე მხარე სწავლობს.

ჩატბოტის პასუხი: სიყვარული რომ ქალაქი იყოს…

ქუჩები…

პირველი შეხვედრის ხეივანი – ვიწრო, მაგრამ საოცრად ლამაზი ბულვარი, სადაც შემოდგომის ფოთლები  ირევიან და ჰაერში იმ პირველი ღიმილის გემო ტრიალებს.

ვნების გამზირი – კაშკაშა შუქებით განათებული, ხმაურიანი, სიცოცხლით სავსე. აქ მანქანები სწრაფად დადიან, გული უფრო სწრაფად ცემს და ყველაფერი იმპულსურია.

საყვარელი ჩიხი – პატარა, თბილი ადგილი, სადაც შეყვარებულები თვალებში უყურებენ ერთმანეთს და სიტყვები ზედმეტია.

შეუცნობელის უღელტეხილი – ბნელი და ბურუსით მოცული, სადაც ადამიანები გზას კარგავენ ან პოულობენ, ან ტოვებენ, ან რჩებიან.

დაშორების მოედანი – სველი, თითქოს წვიმამ ახლახან გაწურა. აქ ხალხი ჩუმად დგას, უყურებენ ერთმანეთს და ხვდებიან, რომ გზა სხვადასხვა მხარეს მიდის.

მოგონებების ბილიკი – ძველი, ცეცხლითა და ნაცრით სავსე, სადაც ადამიანები ჩუმად დადიან და წარსულის კედლებს ხელით ეხებიან.

მარადიული სიყვარულის ხიდი – ის, ვინც ამ ხიდს ერთად გადალახავს, უკან აღარ ბრუნდება.

სიყვარულის ქალაქში გზის ყველა მონაკვეთი მნიშვნელოვანია. ზოგი იქ რჩება, ზოგი კი – მხოლოდ გავლით გადის. შენ სად იცხოვრებდი?

აი, ასეთი საინტერესო აღწერა დამიწერა ChatGPT – მ.

ჩატბოტებთან ჰაკერული კომუნიკაცია საშუალებას გვაძლევს, რომ AI უფრო ჭკვიანი და საინტერესო გახდეს. სწორი კითხვები, შემოქმედებითი გამოწვევები და სტრატეგიული კომუნიკაცია ქმნის ახალ შესაძლებლობებს, რომლებიც როგორც  ტექნოლოგიურ, ასევე ფილოსოფიურ და კოგნიტურ სფეროებსაც ეხება.

საბოლოოდ, AI-ის განვითარება ჩვენზეა დამოკიდებული – თუ ჩვენ მას სწორად გამოვიყენებთ, ისიც უკეთესად მოგვემსახურება.

საგანთაშორის ინტეგრაცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია სწავლების დროს. ინტეგრირებული გაკვეთილი მოსწავლეს ეხმარება, დაინახოს როგორაა სხვადასხვა საგანი ეერთმანეთთან დაკავშირებული. გთავაზობთ გაკვეთილის გეგმას, რომელიც აერთიანებს ინგლისური და ქართული ენის გაკვეთილებს. გაკვეთილის თემად შერჩეულია რომანტიზმის ეპოქა და მისი ასახვა ქართულ და ინგლისურ პოეზიაში. პოეზიის ნიმუშად მოყვანილია ნ. ბარათაშვილის „მერანი“ და ე.ა. პოს „ყორანი“.

გაკვეთილის გეგმა

რესურსები

შესაბამისობის დავალება

 პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების უპირატესობანი

1. ცოდნის ხანგრძლივად შენარჩუნების უნარის განვითარება

თანამედროვე პედაგოგიკის  კვლევებზე   დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ მოსწავლეებს, რომლებიც მონაწილეობენ პრობლემაზე დაფუძნებულ სასწავლო აქტივობებში, შეუძლიათ, გაიუმჯობესონ ცოდნის გააქტიურებისა და ინფორმაციის შენარჩუნების  უნარი.

სპეციალურ ლიტერატურაში  ნათქვამია, რომ „ცოდნის დამუშავება სწავლის დროს, ფაქტებისა და იდეების გაზიარებით, დისკუსიისა და კითხვებზე პასუხების გაცემის გზით, ამარტივებს საკითხის გაგებასა და  დამახსოვრებას.”

მცირე ჯგუფებში დისკუსია შეიძლება, იყოს განსაკუთრებით მომგებიანი, რადგან ამ დროს თითოეულ მოსწავლეს  აქვს აქტივობაში ჩართვის შესაძლებლობა. ხშირად,  ჯგუფის ზომის მიუხედავად, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება  ხელს უწყობს ცოდნის ხანგრძლივ შენარჩუნებას, წაახალისებს მოსწავლეებს, განიხილონ მასალა და ახალი ცნებების შესწავლისას მარტივად უპასუხონ კითხვებს.

2. მრავალფეროვანი ინსტრუქციების გამოყენება

პრობლემაზე დაფუძნებული აქტივობები სასწავლო პროცესში წარმოქმნილი მრავალფეროვანი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად შეიძლება გამოვიყენოთ, რაც მოსწავლეებს ეფექტურად ჩართავს სასწავლო პროცესში. ზოგადად, მოსწავლეთა ჯგუფებად დაყოფა პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლისთვის მათ საშუალებას მისცემს:

• განიხილონ რეალური საკითხები და მოიძიონ გადაწყვეტის ეფექტური გზები;
• ითანამშრომლონ მცირე და დიდ ჯგუფებში  ისე, რომ პროცესში  ჩაერთონ ის მოსწავლეებიც, რომლებიც არ  გამოირჩევიან ინდივიდუალური მუშაობის უნარებით;
• ისაუბრონ თავიანთ იდეებზე და შექმნან კონსტრუქციული სამუშაო გარემო;
• გამოიყენონ სხვადასხვა მასალა: ვიდეოები, აუდიო ჩანაწერები, სტატიები, რის საშუალებითაც სასწავლო პროცესი გახდება უფრო ეფექტური;

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება საშუალებას მოგცემთ, გამოიყენოთ დიფერენცირებული სწავლების მიდგომები– ეს შეიძლება იყოს განსაკუთრებით ღირებული, თუ თქვენს მოსწავლეებს მსგავს აქტივობებში მონაწილეობის გამოცდილება არ აქვთ.

3. უწყვეტი ჩართულობა

პრობლემაზე დაფუძნებულმა  სწავლებამ გაკვეთილის მიმდინარეობისას მოსწავლთა  ჩართულობა შეიძლება, გაზარდოს. ჩართვის შესაძლებლობის დანახვა  რთული არ არის, რადგან მოსწავლეები  თანამშრომლობენ რეალურ სამყაროში არსებული პრობლემების გადასაჭრელად, რაც მათ ინტერესს ზრდის.

4. ცოდნის რეალურ სივრცეში გადატანის უნარების განვითარება

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება შეიძლება, დაეხმაროს მოსწავლეებს რეალური სამყაროს უკეთ აღქმაში.

პრობლემაზე დაფუძნებული სასწავლო აქტივობები საშუალებას იძლევა, მიღებული ცოდნა მოსწავლეებმა  რეალურ სიტუაციაში მსგავსი პრობლემების დაძლევის საშუალებად აქციონ.

5. გუნდური მუშაობისა და ინტერპერსონალური უნარების გაუმჯობესება

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისა და ცოდნის მიღების პროცესის  წარმატება დამოკიდებულია ინტერაქციასა და კომუნიკაციაზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ მოსწავლეებმა, გუნდურ მუშაობასა და თანამშრომლობაზე დაყრდნობით, ჩამოიყალიბონ ტრანსფერული უნარები– ფაქტების დამახსოვრების ნაცვლად მათ  შესაძლებლობა ეძლევათ:

• წარმოადგინონ თავიანთი იდეები ჯგუფში;
• გადაამოწმონ და დაიცვან საკუთარი საზრისები და შეხედულებები;
• ასევე მოსწავლეებს განუვითარდეთ მოსმენის უნარი და დავალების შესრულებისთვის საჭირო პასუხისმგებლობის გრძნობა .

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების უარყოფითი მხარეები

1. მოსალოდნელი უარყოფითი შედეგები სტანდარტიზებული ტესტირებისას

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისთვის დიდი დროის დათმობამ, შეიძლება  პრობლემებიც წარმოქმნას, მაგალითად:   სტანდარტიზებული ტესტების წერისას მოსწავლეებს არ აღმოაჩნდეთ საკმარისი სიღრმისეული ცოდნა , რომელიც საჭიროა მაღალი ქულების მისაღებად.  პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების სტილი       მოსწავლეებში ავითარებს თანამშრომლობით და არგუმენტირებული მსჯელობის უნარებს, თუმცა თეორიული ცოდნის განმტკიცებაში მათ ვერ ეხმარება.

სტანდარტიზებული ტესტები ორიენტირებულია ფაქტობრივ ცოდნაზე, რომელიც მოწმდება არჩევითბოლოიანი  და ღია ტიპის კითხვებით.  მრავალი უპირატესობის მიუხედავად, ზემოთხსენებული პრობლემები თავს იჩენს პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ხშირი გამოყენებისას, ამიტომაც არის საჭირო მეთოდების გამოყენების პროცესში ბალანსის დაცვა.

2. აქტივობისთვის მოსწავლეთა არასაკმარისი მზაობა

პრობლემაზე დაფუძნებული აქტივობების გამოყენება ხელს უწყობს ბევრი მოსწავლის ჩართვას სასწავლო პროცესში, თუმცა ზოგიერთი მათგანი, შესაძლოა, დარჩეს პროცესის მიღმა, რადგან ყველა მოსწავლე არ არის მზად ამ ტიპის სამუშაოების შესასრულებლად.

აქტივობებში მოსწავლეთა ჩართულობა ფერხდება  შემდეგი მიზეზების გამო:

• ასაკით განპირობებული მოუმზადებლობა: ბევრ მოსწავლეს არ აქვს ჯგუფებში ეფექტურად მუშაობის უნარი;
• შესაბამისი ჩვევებისა და გამოცდილების არქონა: ზოგიერთ ბავშვს შეიძლება, გაუჭირდეს ღია პრობლემის კონცეფციის გაგება;
• ინფორმაციის სიმწირე: მიუხედავად იმისა, რომ ამ ტიპის  აქტივობა ხელშესახებ პრობლემას უნდა მიემართებოდეს, მოსწავლეებს შეიძლება, დასჭირდეთ ახალი ან მათთვის აქამდე უცნობი ინფორმაციის მოძიება, რათა ეფექტური გადაწყვეტილებები მიიღონ;

ეს პრობლემები ნაწილობრივ შეიძლება  შემსუბუქდეს საკლასო ოთახის აქტიური მონიტორინგითა და ისეთი სასარგებლო რესურსების  მიწოდებით, როგორებიცაა კითხვები და თემატური სტატიები.  რესურსები დაეხმარება  მოსწავლეებს, არ მოდუნდნენ, თუმცა, თუ მსგავს გამოწვევებს  ძალიან ხშირად წააწყდებით, სჯობს, საერთოდ არ გამოიყენოთ, ან იშვიათად შეიტანოთ პრობლემაზე დაფუძნებული სასწავლო აქტივობები კლასში.

3. მასწავლებლის მიერ მეთოდის არასაკმარისად ფლობა

თუ პრობლემაზე დაფუძნებული სასწავლო საქმიანობის ფასილიტაცია მასწავლებლისთვის სიახლეა, მაშინ საჭიროა  სწავლების ზოგიერთი სტრატეგიის გადახედვა. მაგალითად, მოსწავლეებისთვის არასწორი ვარაუდების ზედმეტად ხშირად შესწორებამ შეიძლება, ხელი შეუშალოს მათ მიერ რთული კონცეფციების ჩამოყალიბებისა და კითხვებზე პასუხების ძიების პროცესს. ანალოგიურად, თქვენ არ უნდა სცადოთ  ფაქტების სწრაფი გახსენების მეთოდის გამოყენებით მიაღწიოთ სასურველ მიზანს.

მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა ყურადღება მიაქციოს შემდეგ გარემოებებს:

• მინიშნებების მიცემა, რათა დაეხმაროთ არასწორი მსჯელობის გამოსწორებაში;
• საკვლევი საკითხების შეთავაზება, ახალი კონცეფციების გამყარებისთვის;
• მაორიენტირებელი კითხვების დასმა, რაც დაეხმარება კლასს, ყურადღება გაამახვილოს პრობლემის სპეციფიკურ ასპექტებზე;

4.      შეფასებასთან დაკავშირებული სირთულეები

სწავლების მეთოდის გათვალისწინებით, შესაძლოა, გარკვეული დრო დაგჭირდეთ, რათა სწორად განახორციელოთ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება და შეფასება.  თუ დავალების შესაფასებლად განმსაზღვრელი შეფასების გამოყენებას  გადაწყვეტთ,  მოგიწევთ პროცესში ჩართული მოსწავლეების  მუდმივი მონიტორინგი. ამ შემთხვევაში თქვენ უნდა გაითვალისწიონოთ ისეთი ფაქტორები, როგორებიცაა:

• შესრულებული დავალებების რაოდენობა;
• დავალებების ხარისხი;
• ჯგუფური მუშაობა;
• თანამშრომლობა გუნდის წევრებს შორის;

ამ კრიტერიუმების მონიტორინგი და შეფასების დაწერა საჭიროა თითოეული მოსწავლისთვის, რაც შრომატევადი საქმეა.  

5. პრობლემის წამოჭრა

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების დროს  სირთულეს წარმოადგენს   პრობლემის  სწორად წამოჭრა. შესაფერისი პრობლემის გამოსაკვეთად, განიხილეთ საკითხები, რომლებიც დაკავშირებულია: სკოლასთან, საზოგადოებასთან ან მოსწავლეთა  ზოგად ინტერესებთან.

საბოლოოდ, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების შედეგების მიხედვით, შეაფასეთ, ღირს თუ არა ამ მეთოდის შესაბამისი აქტივობების სისტემატურად გამოყენება.

წყარო: https://www.prodigygame.com/main-en/blog/advantages-disadvantages-problem-based-learning/#unique-identifier

მდიდარი ლექსიკური მარაგი კითხვასა და სწავლებაში წარმატების მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. გააზრებული კითხვა მეტწილად ლექსიკურ მარაგზეა დამოკიდებული. მწირი ლექსიკური მარაგი ხელს უშლის მოსწავლეებს ტექსტის გაგება გააზრებასა და წაკითხულის ირგვლივ საკუთარი აზრის გამოთქმაში. ლექსიკურ მარაგთან ერთად წაკითხულის უკეთ გააზრებისთვის მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ ანდაზები, გამონათქვამები, იდიომები და ფრაზეოლოგიზმები ( ცხადია ასაკთან შესაბამისი)

გადავწყვიტე შემემოწმებინა რამდენად ფლობდნენ ლექსიკურ მარაგს ჩემი მოსწავლეები. ამიტომ   სკრინინგის მიზნით მოსწავლეებთან შევიტანე  ლექსიკური მარაგის შესამოწმებელი ტესტი kargiskola.ge-დან, რომლის ანალიზმა დამარწმუნა, რომ მოსწავლეებს სჭირდებათ დახმარება ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაში, რადგან არ იცოდნენ ზოგიერთი სიტყვის მნიშვნელობა. ლექსიკური მარაგის გასამდიდრებელ ერთ-ერთ აქტივობად  მივიჩნიე ანდაზების დასწავლა და გააზრება, მათი შესაბამება მოთხრობებისათვის და იგავებისათვის.

მოსწავლეებს წავუკითხე ი.გოგებაშვილის მოთხრობა „კეთილი სანდალა“, შემდეგ შევთავაზე სამი ანდაზა და ვთხოვე ამოეცნოთ თუ რომელი ანდაზა შეესაბამებოდა აღნიშნულ მოთხრობას. მოსწავლეთა ნაწილს გაუჭირდა მოთხრობისთვის ანდაზის შესაბამება. შემდეგ მოსწავლეებს დაფაზე დავუწერე ანდაზა „ხერხი სჯობია ღონესა, თუ კაცი მოიგონებსა“ და ვთხოვე გაეხსენებინათ რომელი მოთხრობა შეეფერებოდა ამ ანდაზას. მოსწავლეთა ნაწილმა გაიხსენა „მეფე და მხატვარი“, „ნაცარქექია“, მაგრამ აღმოჩნდნენ მოსწავლეები, რომლებმაც ვერ გაიხსენეს ვერც ერთი მოთხრობა. ამიტომ გადავწყვიტე მოსწავლეები კიდევ უფრო დამემეგობრებინა ანდაზებთან და დავიწყეთ პროექტი „ქვეყანა, სახელად ანდაზეთი“. საკლასო სივრცეში გამოკრული მქონდა ანდაზები, რომლებსაც მოსწავლეები კითხულობდნდნ ყოველთვის და მსჯელობდნენ თუ რას ნიშნავდა ესა თუ ის ანდაზა. პროექტის ფარგლებში წავიკითხეთ სულხან საბა ორბელიანის იგავები, ი.გოგებაშვილის მოთხრობები. წაკითხვის შემდეგ ვმსჯელობდით რომელი ანდაზა იქნებოდა შესაფერისი ამა თუ იმ მოთხრობისთვის. შემდეგ დავამზადეთ სანიშნეები, რომლებზეც სხვადასხვა ანდაზა იყო დატანილი. მოსწავლეებს რომელი სანიშნე-ანდაზაც შეხვდათ, უნდა მოეძიებინათ მისი შესაბამისი მოთხრობა ან იგავი, კლასში ყვებოდნენ მოძიებულ მოთხრობებს და დანარჩენებს უნდა გამოეცნოთ თუ რომელი ანდაზა ჰქონდა მას. მოსწავლეები ნელ-ნელა გაიწაფნენ ანდაზის მოთხრობასთან დაკავშირებაში.  ასე დაგვიგროვდა უამრავი მოთხრობა, რომელიც ავკინძე წიგნად და ნებისმიერ მოსწავლეს შეეძლო მისით სარგებლობა.

პროექტის დროს გათვითვალისწინე მოსწავლეთა ინტერესები და შესაძლებლობები, ამიტომ თუ რომელიმე მოსწავლეს არ შეეძლო მოთხრობის მოძიება, ან ანდაზებთან დაკავშირება  მათ ვთხოვდი კლასში წაკითხული მოთხრობიდან დაეხატა  ეპიზოდი, რომელიც საინტერესოდ მოეჩვენა, ან დაეხატა მოთხრობის პერსონაჟი, რომელიც დამახსოვრდა ამა თუ იმ თვისებების გამო.

ჩვენი სურვილი იყო ანდაზები გაგვეზიარებინა სხვა კლასის მოსწავლეებისთვისაც (გამეორება ცოდნის დედაა!) ამ მიზნით ანდაზები დავწერეთ ფერად ფურცლებზე და გამოვაკარით სკოლის დერეფნებში. ჩვენმა ჩანაფიქრმა გაამართლა, მოსწავლეები მიდიოდნენ და კითხულობდნენ.

როდესაც მოსწავლეებმა დაიმახსოვრეს უამრავი ანდაზა და შეეძლოთ მათი დაკავშირება მოთხრობებთან, მოსწავლეებს შევთავაზე ანდაზები დაეკავშირებინათ ჩვენს ყოველდღიურობასთან, საკუთარ ქცევებთან. ასე დააკავშირეს საკუთარ ქცევასთან ანდაზა „რაც მოგივა დავითაო, ყველა შენი თავითაო“ (ორნი  სპორტის გაკვეთილზე ბურთის გამო კინკლაობდნენ და ბურთი სხვამ წაართვა ). „მადლი ჰქენი ქვაზე დადე, გაიარე წინ დაგხვდება“ ( თავისი შოკოლადი მეგობარს მისცა და ქუჩაში ორლარიანი იპოვა).

როდესაც ეს აქტივობები გადაეზარდათ ყოველდღიურ რუტინაში, მოსწავლეებმა თვითონაც დაიწყეს ანდაზებისა და გამონათქვამების გამოგონება:

• ნამდვილი მეგობარი ერთგულიაო.
• შენ თავს თუ რამეს მოუწევ, შენივე თავს დააბრალეო.
• ნასწავლი არასოდეს დაივიწყო.
• ნამდვილი მეგობარი არასდროს მიგატოვებს.
• ბოროტი ადამიანი მარტო სიბოროტეს იმახსოვრებს, სიკეთეს კი არაო.
• კეთილი ადამიანი ლამაზიაო.

პროექტის პარალელურად ვესწრებოდი ტრენინგს „გარემოსდაცვითი და აგრარული განათლება სკოლაში“. ტრენინგის პერიოდში დავგეგმე და განვახორციელე პროექტი: „ქაღალდის მეორე სიცოცხლე“. მოსწავლეების მიერ დამზადებული მეორადი ქაღალდი დავჭერით მომცრო ზომებად და დავაწერეთ ანდაზები,  ასე შევქმენით მრავალჯერადად გამოსაყენებელი სასწავლო რესურსი.

პროექტის დასრულების შემდეგ მოსწავლეებმა საკუთარ თავში აღმოაჩინეს ბევრი კარგი თვისება, განივითარეს სხარტი და კრიტიკული აზროვნება, გაიმდიდრეს ლექსიკური მარაგი, შეძლეს ნასწავლის ტრანსფერი ყოველდღიურობასთან, ისწავლეს ინფორმაციის მოძიება და დახარისხება, შეიძინეს მნიშვნელოვანი ცოდნა და გამოცდილება, რაც მომავალში გამოადგებათ წარმატების მისაღწევად.

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის  მოთხოვნების  გათვალისწინებით, აუცილებელია შემუშავდეს ახალი პროგრამულ-მეთოდური გზამკვლევი, რომელიც  სწავლის პროცესში მონაწილე პირების საზოგადოებაში წარმატებული თვითრეალიზაციისთვის აუცილებელი კომპეტენციების ფორმირებას უზრუნველყოფს. პირველყოვლისა, ეს განსაკუთრებით ეხება მოსწავლეებს, რომელთა ქცევითი ნიშნები სოციო-ემოციური განვითარების  თავისებურებებზე მიანიშნებს – მათ შორის, გაუცხოება, ჩაკეტილობა, კომუნიკაბელურობის, თანაგრძნობის, თანაგანცდის, ემპათიის უნარების არარსებობა. აღიარებულია, რომ ქცევითი აქტივობების შემცირება (ან არარსებობა) გაკვეთილზე ხელს უწყობს მოსწავლეებში შრომის უნარიანობის დაქვეითებას, სომატურ და ნევროფსიქიკურ გადაღლას, რაც თავის მხრივ ზრდის შფოთვას, სტრესს მოზარდებში, ამცირებს სწავლისადმი ინტერსს. ხელს უწყობს აგრესიულ გამოვლინებებს [1:34]. აგრესიის გამოვლინება – თანამედროვე საზოგადოების ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა, რაც მოსწავლეებს შორის ბულინგში ვლინდება და  რომელიც გაუმართლებელი სისასტიკით, ნეგატივით, მტრობითა და ბრაზით ხასიათდება. ამ ნეგატიური ფენომენის დასაძლევად საჭიროა საკლასო ოთახში მუდმივად შევქმნათ სიტუაციები მოსწავლეებისთვის გარანტირებული წარმატების რწმენის ფორმირებისთვის. ”წარმატება წარმოშობს თავდაჯერებულობას, ხელს უწყობს ინტერპერსონალური ურთიერთობების გაუმჯობესებას და არასწორი ადაპტაციის დაძლევას. მნიშვნელოვანია ვისწავლოთ მოსწავლის მხარდაჭერა, პოზიტიურ ქმედებებზე ყურადღების მიქცევა, ინტერესის გამოხატვა, ოპტიმიზმის, რწმენის, თანაგრძნობის ჩვენება”. [2:302-306]

„ემპათიას და თანაგრძნობას ანადგურებს საკუთარი თავით ტკბობა. როდესაც ადამიანი საკუთარ თავზეა კონცენტრირებული, მთელი სამყარო მისი პრობლემებისა და საზრუნავის მასშტაბებამდე ვიწროვდება… მაგრამ როდესაც ყურადღებას ვაქცევთ სხვებს, სამყარო ფართოვდება“, –  ვკითხულობთ მიშელ ბორბას (Michele Borba) ბესტსელერში „ემპათიური ბავშვები“.

როგორც წესი, ქართულის გაკვეთილზე, საკლასო აქტივობების განუყოფელი ნაწილია – კლასგარეშე ლიტერატურის კითხვა.  მიზნად დავისახე მხატვრული კითხვა  ბავშვებში ემპათიის უნარის გაღვივების წყაროდ მექცია. ავირჩიეთ წიგნები სერიიდან ,,აირჩიე სიკეთე“ (არამხოლოდ), რომელიც თანამედროვე საბავშვო ავტორების გამორჩეულ წიგნებს აერთიანებს. აქ თავმოყრილი წიგნები ბავშვებისთვის აქტუალურ თემებს ეხება: მეგობრობა, ოჯახი, სკოლა, განსხვავებული უნარები თუ განსხვავებული გარეგნობა, ტოლერანტობა და ემპათია.  თითოეული წიგნი გვარწმუნებს მკითხველს, რომ სიკეთე ნამდვილად სწორი არჩევანია.

ბავშვებს ევალებოდათ კითხვისას გაეკეთებინათ ჩანაწერები (ემპათიურობის მაგალითები).

გთავაზობთ მოსწავლეების მიგნებებს:

არნე სვინგერი  – ,,ბალადა გატეხილ ცხვირზე“ –

13 წლის ნორვეგიელ ბიჭს თითქმის იგივე პრობლემები აქვს, რაც ჩვენ, ამავე ასაკში მყოფ ქართველ ბავშვებს. მას მეტად რთული ცხოვრება აქვს, მაგრამ ოპტიმისტად რჩება, რადგან ერთი რამ ზუსტად იცის – გულგატეხილობითა და მოწყენილობით ვერაფერს შეცვლის. დედას სურს ბარტმა კრივი ისწავლოს, რათა თავის დაცვა შეძლოს, მაგრამ ბიჭს თავდაცვა სხვაგვარად ესმის: ეს არის დადებითი განწყობა და ოპერა. ამ წიგნში არაერთი ემპათიურობის კონკრეტული მაგალითი გვხდება. მაგ: -,,შენ არ უნდა დამალო შენი სიმღერის ნიჭი, მარტო საპირფარეშოში სიმღერით ვერაფერს გახდები, შენ უნდა გამოამჟღავნო ის, რაც ყველაზე კარგად გამოგდის’’ – ეუბნება ადა ბარტს. გოგონამ ბარტი ჯერ ბრინ ტერფელს შეახვედრა, შემდეგ კი უფრო საოცარი საქციელისკენ უბიძგა – სახალხოდ სიმღერის შიში დააძლევინა და სკოლის ზეიმზე საოცრად იმღერა. ადამ არ მისცა მეგობარს ხელის ჩაქნევის საშუალება და საოცარი ოსტატობით დააძლევინა შიში. როგორც ჩანს, ზოგჯერ მიზნის მისაღწევად სხვასაც უნდა სწამდეს ჩვენი წარმატების. მიუხედავად იმისა, რომ ბარტი არ არის სუსტი ნებისყოფის, მოხერხებულობაც არ აკლია, თავისი დიდი ნიჭის გამომჟღავნებაში მეგობრის დახმარება დასჭირდა.  მოზარდებისთვის მთავარი ავტორიტეტი, როგორც ჩანს, მაინც მათივე თანატოლები არიან, ნამდვილი აღიარება და მეგობრობა მათთან არის შესაძლებელი.

ჯენი პირსონი – ,,ჩვენი საოცარი რეკორდი“ –

11 წლის ლუსი რობერტსონს დაზიანებული ნივთების შეკეთება გამორჩეულად ეხერხება. ერთ დღეს ის გადაწყვეტს, „შეაკეთოს“ ის, რაც ყველაზე მეტად სურს – დეპრესიით გატანჯული დედა. ამისთვის კი არც მეტი, არც ნაკლები, მსოფლიო რეკორდი უნდა დაამყაროს. ეს არც ისე იოლი საქმეა, მით უმეტეს, თუ მოსამზადებლად მხოლოდ 10 დღე რჩება. მაგრამ ლუსი მარტო არაა. მას საუკეთესო მეგობარი ეხმარება – თანაკლასელი – სანდეში. სანდეშის დამოკიდებულება ლუსის მიმართ არის უაღრესად დიდი ემპათიურობის მაგალითი, – სხვაგვარად რომ ვთქვათ – ,, გქონდეს უნარი სხვისი ფეხსაცმლით გაიარო რამდენიმე მილი“. მართლაც, სანდეში ძალებს არ იშურებს დაეხმაროს, გაუგოს, გაიაზროს მეგობრის გასაჭირი, უფრო მეტიც, საკუთარ თავზე აიღებს მიზნის მიღწევის საშუალების ძიება-განხორციელებას. მისი სიტყვები პესიმისტურ განწყობაზე მყოფი ლუსისთვის – ,,მე შენი მჯერა, შენ ამას შეძლებ“ – ერთგვარი მოტივაციის მიმცემი აღმოჩნდა. გაუქრა ყველანაირი შიში და რეკორდების დამყარება განაგრძო.

რობ ჰარელი – ,,როსი“  – ნაწარმოები 12 წლის ბიჭის, როს მალოის შესახებ მოგვითხრობს, რომელმაც დაავადებაც უნდა დაამარცხოს და ამავე დროს, საშუალო სკოლასაც გადაურჩეს. როსს ყველაზე მეტად ის უნდა, რომ სხვებისგან არაფრით გამოირჩეოდეს – უბრალოდ, ნორმალური ბავშვი იყოს, მაგრამ უეცრად აღმოჩენილი იშვიათი დაავადება ამის საშუალებას არ აძლევს. ბიჭი იძულებულია, გაუმკლავდეს ერთბაშად თავსდატეხილ ყველა პრობლემას – უჩვეულო თერაპიას, მეგობრების დაკარგვასა და სკოლაში დაცინვასაც.

როცა როსს თითქოს ფეხქვეშ მიწა ეცლება, სწორედ მაშინ აღმოაჩენს, რომ მუსიკასა და ნამდვილ მეგობრებს ბევრი რამის შეცვლა შეუძლიათ. შესაბამისად, ეს წიგნიც არის ნათელი მაგალითი იმისა, რომ თანაგანცდას, თანალმობას უბრალოდ დახმარება კიარა ცხოვრების უკეთესობისკენ შეცვლაც შეუძლია.

ასტრიდ ლინდგრენი, სარა შვარტი – ,,შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“  – 1971 წლის აპრილში 12 წლის შვედი გოგო, სარა იუნგ კრანცი, პირველ, ძალზე გაბედულ და პირდაპირ წერილს სწერს თავის თანამემამულეს, მსოფლიოში ყველაზე ცნობილ და საყვარელ საბავშვო მწერალს, ასტრიდ ლინდგრენს.

სარა, გოგო, რომელსაც მთელი თავისი არსებით სძულს სკოლა, მასწავლებლები, მამა, კლასელები და ,ზოგადად, მთელი სამყარო. სარა გარდატეხის ასაკის ყველა ეტაპს მძიმე ნაბიჯებით გადის. ხან დეპრესიას, ხან კიდევ არასრულფასოვნების შეგრძნობას აწყდება, ამ ყველაფერს კი შემდეგ ფურცელზე წერს და ლინდგრენს უგზავნის.

ლეგენდარული წიგნების ავტორი ამ ყველაფერს დიდი სიყვარულით პასუხობს და საინტერესო რჩევებსაც კი აძლევს. ეს არ არის ის მოსაწყენი რჩევები, რომლებსაც უფროსების უმეტესობა გვაძლევს. ეს არის იმ ადამიანის რჩევები, რომლსაც ნამდვილად ესმის შენი და შენი პრობლემის. ამას სარაც აღიარებს: „შენ ხარ პირველი ზრდასრული და ჭკვიანი ადამიანი, რომელიც იმავეს არ მეუბნება, რასაც სხვები ჩამჩიჩინებენ“. სარას მინაწერს: ,,ძალიან უშნო ვარ“, მწერალი ასე პასუხობს: ,, შენ ძალიან ლამაზი ხარ, დამიჯერე ბევრ გოგოს შეშურდება შენი სილამაზის, მათ შორის მეც“.

ამ წიგნში ვხდებით არაერთ მაგალითს, სწავლებას ემპათურობის გამოვლენისა, ასტრიდის დამოკიდებულება სარას მიმართ ნათელი მაგალითია თანაგრძნობის გამოხატვისა, სხვისი თვალებით სამყაროს დანახვისა.

ერთმა ადამიანმა მოირგოს სხვა ადამიანის განცდა, შეძლოს ამის გამოხატვა – ეს ხომ ემპათიაა, სწორედ ამაზეა  წიგნი – პოლინა პოსტერის – ,,პოლიანა.“ ობოლი გოგონა, 11 წლის, რომელსაც იშვიათი უნარი აქვს – ყველაფერში, რაც ირგვლივ ხდება, რაღაც სასიხარულო იპოვოს; და, რაც მთავარია, შეუძლია სხვებსაც ასწავლოს, როგორ უნდა უხაროდეთ მაშინ, როდესაც თითქოს ყველაფერი ძალიან, ძალიან ცუდადაა. პოლიანამ მთელი ქალაქი ჩააბა „სიხარულობანას“ თამაშში და ადამიანებს დიდი ხნის წინ დაკარგული სიხარულის განცდა დაუბრუნა. უვლის ყველას, ვისაც სჭირდება მისი დახმარება, ყველაფერში ეძებს გასახარ ამბავს და სიხარულს თამაშში აერთიანებს, ცდილობს ყველა იყოს გახარებული, ეს ცხადყოფს, რომ სიხარულშიც არის თანაგანცდა.

ბავშვებმა ყველა სახის ისტორიები უნდა წავიკითხოთ, არა მარტო ბედნიერი ისტორიები. რთულ ემოციებზე საუბარი წიგნებში იქნება საუკეთესო გზა ემპათიის სასწავლებლად.

ამრიგად, მხატვრული ტექსტი, როგორც სიტყვის ხელოვნება, აირეკლავს ცხოვრებას თავისი წინააღმდეგობებითა და სირთულეებით, გამოირჩევა იდეათა, მსოფლმხედველობათა და ესთეტიკურ განცდათა მრავალფეროვნებით; სწორედ ამიტომ მხატვრული ტექსტების გაცნობისას, ლიტერატურის ფენომენის თავისებურებიდან გამომდინარე, მოსწავლეთა წინაშე ბუნებრივად ჩნდება საკუთარი თავისა და სამყაროს შეცნობის პერსპექტივა, სამყარო კი მრავალფეროვანია და ამ მრავალფეროვნების შეგრძნებისა და შემეცნების საუკეთესო საშუალება სხვადასხვა ეპოქისა და კულტურის ლიტერატურულ ქმნილებათა შესწავლაა. ლიტერატურის სწავლების მიზანიც ხომ ისეთი სასწავლო სიტუაციის შექმნაა, რომელშიც ინდივიდს საშუალება ექნება, პიროვნული გამოცდილების საფუძველზე გაიაზროს და შეძლებისდაგვარად შეაფასოს მხატვრულ ტექსტებში ასახული სიღრმისეული და ცხოვრებისეული პრობლემები, სხვადასხვა ქვეყნის ლიტერატურაში გამოხატული მისწრაფებები, იდეალები, ღირებულებები და ფასეულობები, შეძლოს თანაგანცდა.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Allemand M., Gruenenfelder-Steiger A.E., Fend H. (2014) Empathy Development in Adolescence Predicts Social Competencies in Adulthood // Journal of Personality. Vol. 83. № 2.
2. Kravents N. P. (2016). Correct values of illustration in literature textbooks for mentally retarded pupils. Trends in der Entwicklung der nationalen und internationalen Wissenschaft: Sammelwerk der wissenschaftlichen artikel. – Verlag SWG imex GmbH, Nürnberg, Deutschlang, 302–306
3. Llorent V.J., González-Gómez A.L., Farrington D.P., Zych I. (2020) Social and emotional competencies and empathy as predictors of literacy competence // Psicothema. Vol. 32. № 1.
4. აფთარაშვილი ი., ბალანჩივაძე ი., მოდებაძე ნ., დევაძე ქ. (2023) ინტელექტუალური დარღვევის მქონე მოსწავლეების სწავლის მეთოდოლოგია – ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, თბილისი
5. არნე სვინგერი, ბალადა გატეხილ ცხვირზე.
6. ჯენი პირსონი, ჩვენი საოცარი რეკორდი
7. რობ ჰარელი, როსი
8. ასტრიდ ლინდგრენი, სარა შვარტი, შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ
9. პოლინა პოსტერის , პოლიანა.

რამდენი სარაინდო-სათავგადასავლო წიგნი და მათი ეკრანული ვერსია არსებობს? უამრავი… თუმცა, როდესაც საქმე რაინდებზე მიდგება, თავში პირველ რიგში „მწუხარე სახის რაიდნი“ – დონ კიხოტ ლამანჩელი მოდის. ადრეც დამიწერია, ლიკანის სანატორიუმის ბიბლიოთეკაში მორიგი სათავგადასავლო წიგნის ძიებისას, ზედა თაროდან ეს წიგნი პირდაპირ თავში დამეცა (მსუბუქად დამეცა, არ ინერვიულოთ). ჰოდა, ეს ნიშნად ჩავთვალე, ძებნას შევეშვი და კითხვა დავიწყე. ბევრი ვერაფერი გავიგე, მაგრამ ბოლოში მაინც გავედი. მოგვიანებით, უკვე მოზრდილმა კიდევ ერთხელ, როგორც საჭირო იყო, ისე წავიკითხე და მივხვდი, რომ ეს ერთი შეხედვით გზააბნეული რაინდი სულ სიბრძნეებს ლაპარაკობს.

ალბათ, იმ ბავშვობის დროინდელი შთაბეჭდილებების გავლენაა, რომ თურქეთის ვენეციად წოდებულ ქალაქ ესქიშეჰირში დონ კიხოტის და პანსას ძეგლები ყოველ ჩასვლაზე აუცილებლად მოსანახულებელი ადგილების სიაში მაქვს.

სხვა რაინდი – უილიამ მარშალია. მასზე საუბარი ოდნავ შორიდან დავიწყოთ. მეთერთმეტე საუკუნეში ინგლისის მეფე ედუარდ აღმსარებელი გარდაიცვალა, სამეფო ტახტს სამნი ეპატრონებოდნენ. ერთი ინგლისელი გრაფი იყო, მეორე ნორვეგიის მეფე და ერთიც ნორმანდიელი ჰერცოგი. ნორმანდია ჩრდილოეთ საფრანგეთის პროვინციაა, რომელიც 11-ე საუკუნეში მის ნომინალურ ნაწილად ითვლებოდა. თუმცა, იქაურ ჰერცოგებს დიდი ავტონომია ჰქონდათ. იმდენად დიდი, რომ ერთი მათგანი გიიომი მეწაღის შვილიშვილი – Bastard (მისი დედა მეწაღის შვილი იყო) წავიდა და 1066 წელს ინგლისი დაიპყრო. ამის შემდეგ მისი მეწაღეობასთან ნათესაური კავშირი არავის აღარ გახსენებია და ყველა ვილჰელმ დამპყრობელს ეძახდა. შედეგად, ინგლისში დიდი ხნის მანძილზე მეფეთა ფრანგულ-ნორმანდიული დინასტია დამკვიდრდა. ეს ხალხი წმინდა წყლის ფრანგები იყვნენ, ძველ ფრანგულ ენაზე საუბრობდნენ და ინგლისის სამეფო კარზე ფრანგული ტრადიციები დაამკვიდრეს. რაინდობაც ფრანგული კულტურის ნაწილია, რომელიც ნორმანდიელებმა ინგლისში შეიტანეს და გაავრცელეს.

გამარჯვების შემდეგ ვილჰელმმა ადგილობრივი საქსონელი დიდგვაროვნების მიწების კონფისკაცია მოახდინა და ნორმანდიელებს ჩამოურიგა. შემდეგ, ბუნებრივია ფრანგები ინგლისელებს შეერივნენ. თუმცა, დაპყრობიდან გარკვეული ხნის განმავლობაში ელიტა ფრანგულენოვანი დარჩა და საქსონურ-ინგლისური ენა უბრალო მოსახლეობაში იყო შემორჩენილი. თანამედროვე ინგლისური ენა კი იმ ძველი ნორმანდიულის და საქსონურის შერწყმის შედეგია.

ჩვენი რაინდი უილიამ მარშალი სწორედ ასეთი ნორმანდიული ოჯახიდან გახლდათ. ინგლისელი, ოღონდ სისხლით და წარმოშობით ნორმანდიელი. მისი ნამდვილი სახელი გიიომ დე მარეშალიც უილიამ მარშალად გადაკეთდა. ამ ჩვენი რაინდის დროს ის იულიამ მეწაღე-დამპყრობელი უკვე გარდაცვლილი იყო. ტახტზე მისი უმცროსი შვილი ჰენრიხი ავიდა – ინგლისსაც მართავდა და ნორმანდიასაც. მისი ვაჟი უბედურ შემთხვევას ემსხვერპლა, შემდეგ ქალიშვილი მატილდა გამეფდა. ამ უკანასკნელს მეფობა ბიძაშვილმა სტეფანმა გამოსტაცა ხელიდან, აქაოდა ქალი ხარ და ტახტთან რა გესაქმებაო. მატილდაც თავისაზე იდგა, ტახტი ჩემიაო და დიდი არეულობა ატყდა ქვეყანაში. ამ დროს დაიბადა ჩვენი რაინდიც. მამამისი მარშალი გვარად კი არა თანამდებობით იყო (მარიშალ ფრანგულად ნიშნავს სამეფო მეჯინიბეს). ნამდვილი გვარი ფიც-ჰილბერტი გახლდათ. ჰოდა, ეს კაცი, რაინდის მამა, ჯერ სტეფანეს ემხრობოდა, მერე მატილდას მხარეს გადაბარგდა. ნებართვის გარეშე ნიუბერის ციხე-კოშკიც კი ააგო, რომელიც განაწყენებულმა სტეფანემ მაშინვე დაურბია. სწორედ შეწყალების თხოვნის მიზნით გაუგზავნა სტეფანეს თავისი ხუთი წლის ვაჟი, რომელიც გარანტი იყო, კარგად მოვიქცევიო. კარგად არ მოიქცა… პირიქით, არც დარბეული კოშკი დაცალა და მატილდას დახმარება გააგრძელა. სტეფანე დაემუქრა, ბავშვს მოგიკლავო. ამან უპასუხა, რაც გინდა უყავი, შვილები კიდევ მეყოლებაო. მამაც ასეთი უნდა!

სტეფანე ისე გაბრაზებულა, პატარა ბიჭის ტრებუშეტიდან გატყორცნა უბრძანებია, მაგრამ ბავშვი ძალიან საყვარელი და ანგელოზივით უცოდველი იყო და ვერავის ვერ მოუბრუნდა ხელი, რამე დაეშავებინათო. მოკლედ გადარჩა.

1154 წელს ინგლისის ტახტზე მატილდას ვაჟი ჰენრიხ მეორე ავიდა. მემკვიდრეობით მიღებულ მიწებთან ერთად, მეუღლის მზითევიც მიიერთა და საბოლოო ჯამში ფლობდა ინგლისს, ნორმანდიას, ანჟუს, აქვიტანიას, ბრეტანს და ირლანდიას. სამხრეთ ევროპის ძლევამოსილი მონარქი გახდა. ჩვენმა რაინდმა კლასიკური რაინდული განათლება საფრანგეთში მიიღო. სავალდებულო საგნები იყო: ცურვა, ფარიკაობა, ნადირობა, ხმალაობა, ელეგანტურად ჩაცმა. კითხვა იცოდა და ბევრი სათავგადასავლო სარაინდო წიგნი ჰქონდა წაკითხული. ამით მისი განათლება დასრულდა და 1166 წელს ის რაინდად აკურთხეს. ამ ცერემონიას Accolade ერქვა.

ეს ჩვენი ახლად დაფრთიანებული რაინდი, მაშინვე სახეტიალოდ წავიდა. მოხეტიალე რაინდების უმრავლესობა სრულიად არაფრის მქონე გახლდათ და „იქნებ რამე ვიპოვო“ – მიზნით დახეტიალობდა. რომანების უმრავლესობაში კი ძალიან რომანტიკულად აღწერდნენ. სწორედ ასეთი რომანტიზმით სავსე წიგნებმა გადარიეს დონ კიხოტიც და ისიც დულსინეას საძებრად გაეშურა. თუმცა, ნება მიბოძეთ შეგახსენოთ, მასაც არაფერი ებადა.

…ლამანჩის რომელიღაც სოფელში – არც ისე დიდი ხანია მას შემდეგ, რაც ცხოვრობდა ერთი იდალგო – იმათგანი, რომელთა მთელ სიმდიდრეს შეადგენდა მამაპაპური შუბი, ძველისძველი ფარი, ერთი ჯაგლაგი ცხენი და ერთიც მწევარი. ეს იდალგო ძალიან უბრალო ცხოვრებას ეწეოდა: ბევრჯერ სადილად ძროხის ხორცის ოლასა ჭამდა, ცხვრის ხორცს კი იშვიათად მიირთმევდა, თითქმის ყოველ ვახშმად ვინეგრეტს გეახლებოდათ, შაბათობით ქონიან ტაფამწვარს, პარასკევობით ოსპის შეჭამანდს…“.

მოჰბეზრდა იდალგოს ასეთი უბადრუკი ცხოვრება და:

„…მეტად საჭიროდ მიიჩნია, როგორც პირადი დიდების მოსახვეჭად, ისე კიდევ სამშობლოს სასარგებლოდაც, მოგზაური რაინდი გამხდარიყო, იარაღი აესხა, ცხენზე შემჯდარიყო, ქვეყნად ხიფათისა და ფათერაკების საძებნელად ეხეტიალნა…“.

მოგზაური რაინდები გზადაგზა სხვადასხვა ტურნირებში მონაწილეობდნენ. ეს ერთგვარ სპორტულ შეჯიბრებასავით იყო. ასეთ მასშტაბურ ტურნირებში დონ კიხოტს მონაწილეობა არ მიუღია. ჩვენი რაინდი უილიამი კი ამ გზას დაადგა, ოღონდ საფრანგეთში, რადგან ინგლისში ეს საქმე უკვე იკრძალებოდა.

იცოდით, რომ ქიმიას თავისი რაინდები ჰყავს?

მაშ ასე! ორი თეთრი რაინდის შერკინება.

ავიღოთ 25%-იანი ამიაკი და კონცენტრირებული მარილმჟავა. ორ ქიმიურ ჭიქაში მათი ტოლი მოცულობა ჩავასხათ და ჭიქები ერთმანეთთან ახლოს მივიტანოთ. ქიმიური „ტურნირი“ დაიწყება და შედეგად თეთრი კვამლი წარმოიქმნება. თავად რეაქცია, მათი სრული შერევის შემდეგ ძალიან აქტიურად მიმდინარეობს.

NH₃+HCl=NH₄Cl

„ტურნირი“ შეიძლება უფრო მეტ მოთამაშეს შორისაც ჩავატაროთ.

კოლბაში ვათავსებთ საკვები სოდის და ცარცის ნარევს, შეფარდებით 1:1. შემდეგ ვამატებთ 25%-იან ამიაკს და ბოლოს კონცენტრირებულ მარილმჟავას. პირველად, მარილმჟავა მოქმედებს ნატრიუმის ბიკარბონატთან და კალციუმის კარბონატთან. HCl+NaHCO₃=CO₂+H₂O+NaCl მარილმჟავა ასევე მოქმედებს ამიაკის ორთქლის ნარჩენებთან. HCl+NH₄OH=H₂O+NH₄Cl რაც წარმოქმნის კვამლს, რომელიც წინა რეაქციისას წარმოქმნილი CO₂ მეშვეობით გამოიტყორცნება:

ან კიდევ:

აიღეთ კოლბა, ჩაასხით 50%-იანი წყალბადის პეროქსიდი და დაამატეთ „შავი რაინდი“ სახელად მანგანუმის დიოქსიდი. დიდი თეთრი კვამლი ამოვარდება. თუ რაინდობიდან ქიმიაში დავბრუნდებით, ეს წყალბადის პეროქსიდი დაიშალა კატალიზატორით და ჟანგბადი და წყალი გამოიყო. რეაქცია ეგზოთერმულია და სარეაქციო ჭურჭელი ცხელდება.

ამ წერილის ინსპირაცია ერთი სურათი იყო, რომელსაც ინტერნეტის ლაბირინთებში შემთხვევით გადავაწყდი. მოხეტიალე რაინდი დონ კიხოტი კახი კავსაძე თავის ერთგულ მსახურ სანჩო პანსა მამუკა კიკალიშვილთან ერთად, გადასაღებ მოედანზე შემთხვევით მოხვედრილ გზააბნეულ მძღოლ რაინდს წისქვილებისკენ მიმავალ გზას ასწავლიან. ვინ იცის, იქნებ ტურნირებში მონაწილეობის მისაღებად…

ჰოდა, სურათს გვერდი ვერ ავუარე, გულგრილი ვერ დავრჩი და ქიმიურ რაინდებთან დავაკავშირე.

პერიოდულობის ცხრილი მეცნიერების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიღწევაა, რომელიც უზრუნველყოფს ქიმიური ელემენტების სისტემურ ორგანიზებას. მისი ცოდნა ეხმარება მოსწავლეებს, უკეთ გაიაზრონ  სამეცნიერო აღმოჩენების დინამიკა. ქიმიური ელემენტების პერიოდულობის სისტემის საერთაშორისო დღეს აღნიშვნა ხელს უწყობს ამ თემის პოპულარიზაციას და სამეცნიერო განათლების გაღრმავებას.

მენდელეევის პერიოდულობის ცხრილის საერთაშორისო დღე (Periodic Table Day) ყოველწლიურად აღინიშნება 7 თებერვალს.  თარიღი, სიმბოლურად აირჩიეს, რადგან სწორედ ამ დღეს, 1869 წელს, მენდელეევმა პირველად წარმოადგინა ელემენტთა პერიოდული სისტემა რუსეთის ქიმიური საზოგადოების წინაშე. ეს დღე ოფიციალურად აღიარეს და 2019 წელს იუნესკომ და საერთაშორისო თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის კავშირმა IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) ქიმიური ელემენტების პერიოდულობის საერთაშორისო წლად ( 2019) გამოაცხადეს, რათა აღენიშნათ პერიოდული ცხრილის 150 წლის იუბილე.

  მენდელეევის ცხრილის საერთაშორისო დღე ქიმიის, მეცნიერებისა და განათლების პოპულარიზაციისთვის მნიშვნელოვანი მოვლენაა. იგი ეხმარება სტუდენტებსა და მკვლევარებს, უკეთ გაიგონ ელემენტების ორგანიზაცია და მათი ურთიერთდამოკიდებულება, რაც საფუძველს უყრის თანამედროვე ქიმიურ კვლევებსა და ტექნოლოგიურ მიღწევებს.

აღნიშვნა

მსოფლიოს სხვადასხვა სკოლებსა და უნივერსიტეტებში ამ დღეს ტარდება:

• ლექციები და სემინარები პერიოდულობის ცხრილის მნიშვნელობაზე,
• ინტერაქტიული თამაშები და ვიქტორინები,
• ექსპერიმენტები და ლაბორატორიული სამუშაოები,
• მოსწავლეთა და სტუდენტთა პროექტების პრეზენტაციები.

ეს დღე ხელს უწყობს მეცნიერების მიმართ ინტერესის გაღვივებას და ახალგაზრდა თაობის ჩართვას კვლევით და საგანმანათლებლო აქტივობებში. 

პროექტის განხორციელებაში ჩართული იყვნენ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებისა და უცხოური ენების კათედრები. ეს ინტეგრაცია დაეხმარა მოსწავლეებს, სხვადასხვა საგნის ცოდნა პრაქტიკაში გამოეყენებინათ, განევითარებინათ კვლევითი უნარები და გაეზარდათ საგნობრივი კომპეტენციები.

პროექტის მთავარი მიზანი იყო მოსწავლეებისთვის საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიღწევების გაცნობიერება, გარემოს დაცვისა და მდგრადი განვითარების მნიშვნელობის უკეთ გააზრება და ძირითადი სამეცნიერო კონცეფციების პრაქტიკაში გამოყენება.

ამოცანები

• მოსწავლეებისთვის პერიოდულობის ცხრილის და მისი მნიშვნელობის გაცნობა;
• სამეცნიერო აღმოჩენების შეფასება და მათი გავლენის გააზრება;
• ზეპირი და წერილობითი უნარების განვითარება;
• მეცნიერებაში ცვლილებების პროცესის გააზრება;
• პერიოდულობის ცხრილის კვლევა და მისი სტრუქტურის ანალიზი.

განხორციელების გზები

პროექტის ფარგლებში მოსწავლეებმა სხვადასხვა ეტაპი გაიარეს:

 თეორიული შესწავლა – მოსწავლეებმა შეისწავლეს პერიოდულობის სისტემის ისტორიული განვითარება, დიმიტრი მენდელეევის დამსახურება და ცხრილის განვითარების დინამიკა დღევანდელობამდე. განიხილეს ქიმიური ელემენტების კლასიფიკაციის სხვადასხვა მცდელობები, პერიოდულობის კანონის არსი და მისი გავლენა თანამედროვე ქიმიაზე.

 ანალიტიკური განხილვა – მოსწავლეები დაყვნენ ჯგუფებად და იმუშავეს ცხრილის სტრუქტურაზე. მათ შეადარეს მოკლეპერიოდიანი და გრძელპერიოდიანი პერიოდულობის ცხრილები, გაანალიზეს მათში არსებული კანონზომიერებები და განიხილეს, როგორ იცვლება ელემენტების ქიმიური თვისებები პერიოდებსა და ჯგუფებში. მათ განიხილეს, როგორ განისაზღვრება ელემენტთა რეაქტიულობა, ატომური რადიუსი, ელექტროუარყოფითობა და სხვა მნიშვნელოვანი მახასიათებლები.

 სასწავლო რესურსების შექმნა – მოსწავლეებმა შექმნეს ვიზუალური მასალები, როგორიცაა საგანმანათლებლო „puzzle”-ები, პოსტერები, დიაგრამები და პრეზენტაციები. ამ რესურსებმა ხელი შეუწყო პერიოდულობის ცხრილის სტრუქტურის უკეთ გააზრებას და რთული კონცეფციების უფრო გასაგებად გადმოცემას.

 ინტერაქტიული პლატფორმების გამოყენება – მოსწავლეებმა გამოიყენეს ,,Kahoot”-ის პლატფორმა, რათა ტესტებისა და ინტერაქტიული შეკითხვების საშუალებით შეემოწმებინათ ცოდნა. ასევე, ჩატარდა ვიქტორინები და შეჯიბრებები, რომლებმაც ხელი შეუწყო მონაწილეთა მოტივაციის ამაღლებას და შესწავლილი მასალის განმტკიცებას.

 პრეზენტაცია და შეფასება – პროექტის დასკვნით ეტაპზე მოსწავლეებმა მოამზადეს პრეზენტაციები და გამოავლინეს კვლევის შედეგები. მათ წარმოადგინეს თავიანთი ნამუშევრები, განიხილეს პროექტის მსვლელობისას მიღებული ცოდნა და დაამტკიცეს, რომ მათ შეუძლიათ სამეცნიერო ინფორმაციის დამოუკიდებლად გააზრება და გადაცემა. პრეზენტაციები შეფასდა როგორც მასწავლებლების, ისე თანაკლასელების მიერ, რაც დაეხმარა მოსწავლეებს უკუკავშირის მიღებაში და შემდგომი განვითარების გზების განსაზღვრაში.

პროექტმა მოსწავლეებს მისცა შესაძლებლობა, ჩართულიყვნენ აქტიურ და ინტერაქტიულ სწავლების პროცესში. მათ განივითარეს კრიტიკული აზროვნება, კვლევითი უნარები და სამეცნიერო საკითხების პრეზენტაციის შესაძლებლობა. აქტივობები აღმოჩნდა სახალისო და შემეცნებითი, რაც მოსწავლეებში ინტერესის გაღვივებასა და ცოდნის განმტკიცებას უწყობდა ხელს.

    პროექტის წარმატებამ აჩვენა, რომ ინტეგრირებული სწავლება ხელს უწყობს მოსწავლეთა მრავალმხრივ განვითარებას. მომავალში, იტალიური სკოლა ,,ცისკარი” გეგმავს ყოველწლიურად აღნიშნოს ეს დღე, რათა კიდევ უფრო გააღრმავოს მოსწავლეთა ინტერესი საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მიმართ. ვუსურვებთ წარმატებას ყველა მოსწავლეს, რომელიც დაინტერესებულია მეცნიერებით, და ვპირდებით, რომ გავაგრძელებთ მათთვის საინტერესო და განვითარებაზე ორიენტირებული პროექტების მხარდაჭერას!