რამდენი სარაინდო-სათავგადასავლო წიგნი და მათი ეკრანული ვერსია არსებობს? უამრავი… თუმცა, როდესაც საქმე რაინდებზე მიდგება, თავში პირველ რიგში „მწუხარე სახის რაიდნი“ – დონ კიხოტ ლამანჩელი მოდის. ადრეც დამიწერია, ლიკანის სანატორიუმის ბიბლიოთეკაში მორიგი სათავგადასავლო წიგნის ძიებისას, ზედა თაროდან ეს წიგნი პირდაპირ თავში დამეცა (მსუბუქად დამეცა, არ ინერვიულოთ). ჰოდა, ეს ნიშნად ჩავთვალე, ძებნას შევეშვი და კითხვა დავიწყე. ბევრი ვერაფერი გავიგე, მაგრამ ბოლოში მაინც გავედი. მოგვიანებით, უკვე მოზრდილმა კიდევ ერთხელ, როგორც საჭირო იყო, ისე წავიკითხე და მივხვდი, რომ ეს ერთი შეხედვით გზააბნეული რაინდი სულ სიბრძნეებს ლაპარაკობს.
ალბათ, იმ ბავშვობის დროინდელი შთაბეჭდილებების გავლენაა, რომ თურქეთის ვენეციად წოდებულ ქალაქ ესქიშეჰირში დონ კიხოტის და პანსას ძეგლები ყოველ ჩასვლაზე აუცილებლად მოსანახულებელი ადგილების სიაში მაქვს.
სხვა რაინდი – უილიამ მარშალია. მასზე საუბარი ოდნავ შორიდან დავიწყოთ. მეთერთმეტე საუკუნეში ინგლისის მეფე ედუარდ აღმსარებელი გარდაიცვალა, სამეფო ტახტს სამნი ეპატრონებოდნენ. ერთი ინგლისელი გრაფი იყო, მეორე ნორვეგიის მეფე და ერთიც ნორმანდიელი ჰერცოგი. ნორმანდია ჩრდილოეთ საფრანგეთის პროვინციაა, რომელიც 11-ე საუკუნეში მის ნომინალურ ნაწილად ითვლებოდა. თუმცა, იქაურ ჰერცოგებს დიდი ავტონომია ჰქონდათ. იმდენად დიდი, რომ ერთი მათგანი გიიომი მეწაღის შვილიშვილი – Bastard (მისი დედა მეწაღის შვილი იყო) წავიდა და 1066 წელს ინგლისი დაიპყრო. ამის შემდეგ მისი მეწაღეობასთან ნათესაური კავშირი არავის აღარ გახსენებია და ყველა ვილჰელმ დამპყრობელს ეძახდა. შედეგად, ინგლისში დიდი ხნის მანძილზე მეფეთა ფრანგულ-ნორმანდიული დინასტია დამკვიდრდა. ეს ხალხი წმინდა წყლის ფრანგები იყვნენ, ძველ ფრანგულ ენაზე საუბრობდნენ და ინგლისის სამეფო კარზე ფრანგული ტრადიციები დაამკვიდრეს. რაინდობაც ფრანგული კულტურის ნაწილია, რომელიც ნორმანდიელებმა ინგლისში შეიტანეს და გაავრცელეს.
გამარჯვების შემდეგ ვილჰელმმა ადგილობრივი საქსონელი დიდგვაროვნების მიწების კონფისკაცია მოახდინა და ნორმანდიელებს ჩამოურიგა. შემდეგ, ბუნებრივია ფრანგები ინგლისელებს შეერივნენ. თუმცა, დაპყრობიდან გარკვეული ხნის განმავლობაში ელიტა ფრანგულენოვანი დარჩა და საქსონურ-ინგლისური ენა უბრალო მოსახლეობაში იყო შემორჩენილი. თანამედროვე ინგლისური ენა კი იმ ძველი ნორმანდიულის და საქსონურის შერწყმის შედეგია.
ჩვენი რაინდი უილიამ მარშალი სწორედ ასეთი ნორმანდიული ოჯახიდან გახლდათ. ინგლისელი, ოღონდ სისხლით და წარმოშობით ნორმანდიელი. მისი ნამდვილი სახელი გიიომ დე მარეშალიც უილიამ მარშალად გადაკეთდა. ამ ჩვენი რაინდის დროს ის იულიამ მეწაღე-დამპყრობელი უკვე გარდაცვლილი იყო. ტახტზე მისი უმცროსი შვილი ჰენრიხი ავიდა – ინგლისსაც მართავდა და ნორმანდიასაც. მისი ვაჟი უბედურ შემთხვევას ემსხვერპლა, შემდეგ ქალიშვილი მატილდა გამეფდა. ამ უკანასკნელს მეფობა ბიძაშვილმა სტეფანმა გამოსტაცა ხელიდან, აქაოდა ქალი ხარ და ტახტთან რა გესაქმებაო. მატილდაც თავისაზე იდგა, ტახტი ჩემიაო და დიდი არეულობა ატყდა ქვეყანაში. ამ დროს დაიბადა ჩვენი რაინდიც. მამამისი მარშალი გვარად კი არა თანამდებობით იყო (მარიშალ ფრანგულად ნიშნავს სამეფო მეჯინიბეს). ნამდვილი გვარი ფიც-ჰილბერტი გახლდათ. ჰოდა, ეს კაცი, რაინდის მამა, ჯერ სტეფანეს ემხრობოდა, მერე მატილდას მხარეს გადაბარგდა. ნებართვის გარეშე ნიუბერის ციხე-კოშკიც კი ააგო, რომელიც განაწყენებულმა სტეფანემ მაშინვე დაურბია. სწორედ შეწყალების თხოვნის მიზნით გაუგზავნა სტეფანეს თავისი ხუთი წლის ვაჟი, რომელიც გარანტი იყო, კარგად მოვიქცევიო. კარგად არ მოიქცა… პირიქით, არც დარბეული კოშკი დაცალა და მატილდას დახმარება გააგრძელა. სტეფანე დაემუქრა, ბავშვს მოგიკლავო. ამან უპასუხა, რაც გინდა უყავი, შვილები კიდევ მეყოლებაო. მამაც ასეთი უნდა!
სტეფანე ისე გაბრაზებულა, პატარა ბიჭის ტრებუშეტიდან გატყორცნა უბრძანებია, მაგრამ ბავშვი ძალიან საყვარელი და ანგელოზივით უცოდველი იყო და ვერავის ვერ მოუბრუნდა ხელი, რამე დაეშავებინათო. მოკლედ გადარჩა.
1154 წელს ინგლისის ტახტზე მატილდას ვაჟი ჰენრიხ მეორე ავიდა. მემკვიდრეობით მიღებულ მიწებთან ერთად, მეუღლის მზითევიც მიიერთა და საბოლოო ჯამში ფლობდა ინგლისს, ნორმანდიას, ანჟუს, აქვიტანიას, ბრეტანს და ირლანდიას. სამხრეთ ევროპის ძლევამოსილი მონარქი გახდა. ჩვენმა რაინდმა კლასიკური რაინდული განათლება საფრანგეთში მიიღო. სავალდებულო საგნები იყო: ცურვა, ფარიკაობა, ნადირობა, ხმალაობა, ელეგანტურად ჩაცმა. კითხვა იცოდა და ბევრი სათავგადასავლო სარაინდო წიგნი ჰქონდა წაკითხული. ამით მისი განათლება დასრულდა და 1166 წელს ის რაინდად აკურთხეს. ამ ცერემონიას Accolade ერქვა.
ეს ჩვენი ახლად დაფრთიანებული რაინდი, მაშინვე სახეტიალოდ წავიდა. მოხეტიალე რაინდების უმრავლესობა სრულიად არაფრის მქონე გახლდათ და „იქნებ რამე ვიპოვო“ – მიზნით დახეტიალობდა. რომანების უმრავლესობაში კი ძალიან რომანტიკულად აღწერდნენ. სწორედ ასეთი რომანტიზმით სავსე წიგნებმა გადარიეს დონ კიხოტიც და ისიც დულსინეას საძებრად გაეშურა. თუმცა, ნება მიბოძეთ შეგახსენოთ, მასაც არაფერი ებადა.
…ლამანჩის რომელიღაც სოფელში – არც ისე დიდი ხანია მას შემდეგ, რაც ცხოვრობდა ერთი იდალგო – იმათგანი, რომელთა მთელ სიმდიდრეს შეადგენდა მამაპაპური შუბი, ძველისძველი ფარი, ერთი ჯაგლაგი ცხენი და ერთიც მწევარი. ეს იდალგო ძალიან უბრალო ცხოვრებას ეწეოდა: ბევრჯერ სადილად ძროხის ხორცის ოლასა ჭამდა, ცხვრის ხორცს კი იშვიათად მიირთმევდა, თითქმის ყოველ ვახშმად ვინეგრეტს გეახლებოდათ, შაბათობით ქონიან ტაფამწვარს, პარასკევობით ოსპის შეჭამანდს…“.
მოჰბეზრდა იდალგოს ასეთი უბადრუკი ცხოვრება და:
„…მეტად საჭიროდ მიიჩნია, როგორც პირადი დიდების მოსახვეჭად, ისე კიდევ სამშობლოს სასარგებლოდაც, მოგზაური რაინდი გამხდარიყო, იარაღი აესხა, ცხენზე შემჯდარიყო, ქვეყნად ხიფათისა და ფათერაკების საძებნელად ეხეტიალნა…“.
მოგზაური რაინდები გზადაგზა სხვადასხვა ტურნირებში მონაწილეობდნენ. ეს ერთგვარ სპორტულ შეჯიბრებასავით იყო. ასეთ მასშტაბურ ტურნირებში დონ კიხოტს მონაწილეობა არ მიუღია. ჩვენი რაინდი უილიამი კი ამ გზას დაადგა, ოღონდ საფრანგეთში, რადგან ინგლისში ეს საქმე უკვე იკრძალებოდა.
იცოდით, რომ ქიმიას თავისი რაინდები ჰყავს?
მაშ ასე! ორი თეთრი რაინდის შერკინება.
ავიღოთ 25%-იანი ამიაკი და კონცენტრირებული მარილმჟავა. ორ ქიმიურ ჭიქაში მათი ტოლი მოცულობა ჩავასხათ და ჭიქები ერთმანეთთან ახლოს მივიტანოთ. ქიმიური „ტურნირი“ დაიწყება და შედეგად თეთრი კვამლი წარმოიქმნება. თავად რეაქცია, მათი სრული შერევის შემდეგ ძალიან აქტიურად მიმდინარეობს.
NH3+HCl=NH4Cl
„ტურნირი“ შეიძლება უფრო მეტ მოთამაშეს შორისაც ჩავატაროთ.
კოლბაში ვათავსებთ საკვები სოდის და ცარცის ნარევს, შეფარდებით 1:1. შემდეგ ვამატებთ 25%-იან ამიაკს და ბოლოს კონცენტრირებულ მარილმჟავას. პირველად, მარილმჟავა მოქმედებს ნატრიუმის ბიკარბონატთან და კალციუმის კარბონატთან. HCl+NaHCO3=CO2+H2O+NaCl მარილმჟავა ასევე მოქმედებს ამიაკის ორთქლის ნარჩენებთან. HCl+NH4OH=H2O+NH4Cl რაც წარმოქმნის კვამლს, რომელიც წინა რეაქციისას წარმოქმნილი CO2 მეშვეობით გამოიტყორცნება:
ან კიდევ:
აიღეთ კოლბა, ჩაასხით 50%-იანი წყალბადის პეროქსიდი და დაამატეთ „შავი რაინდი“ სახელად მანგანუმის დიოქსიდი. დიდი თეთრი კვამლი ამოვარდება. თუ რაინდობიდან ქიმიაში დავბრუნდებით, ეს წყალბადის პეროქსიდი დაიშალა კატალიზატორით და ჟანგბადი და წყალი გამოიყო. რეაქცია ეგზოთერმულია და სარეაქციო ჭურჭელი ცხელდება.
ამ წერილის ინსპირაცია ერთი სურათი იყო, რომელსაც ინტერნეტის ლაბირინთებში შემთხვევით გადავაწყდი. მოხეტიალე რაინდი დონ კიხოტი კახი კავსაძე თავის ერთგულ მსახურ სანჩო პანსა მამუკა კიკალიშვილთან ერთად, გადასაღებ მოედანზე შემთხვევით მოხვედრილ გზააბნეულ მძღოლ რაინდს წისქვილებისკენ მიმავალ გზას ასწავლიან. ვინ იცის, იქნებ ტურნირებში მონაწილეობის მისაღებად…
ჰოდა, სურათს გვერდი ვერ ავუარე, გულგრილი ვერ დავრჩი და ქიმიურ რაინდებთან დავაკავშირე.
