როდინდელ ფოტოებს მივადექი. აი, ერთ-ერთიდან პატარა, დიდთვალება დიანა ანფიმიადი მიყურებს ცოტა შეშინებული, ცოტა შეციებული, სუფთად ჩაცმული, ხუთოსანი, შავტუხა, ობოლი გოგო. სკოლის სცენაზე დგას, მოყვითალო ფოტოა, მგონი „კოდაკის“ ფირმის ფოტოაპარატებით იღებდნენ მსგავსებს. სხეულის ენით აშკარად ჩანს – ლექსს კითხულობს. ნეტავ რა ლექსია? უყვარდა? ძალით დაასწავლეს? ზამთრის ბნელ ღამეებში, ლამფის შუქზე, კერასინკის სითბოზე. იქნება მაგ ლექსმა გაზარდა, იქნებ მაგ ლექსმა ასწავლა, როგორ არ გაზრდილიყო. ვიხსენებ, ვიხსენებ, ცოტა დამაცადეთ, კარგად გავიხსენო.

ლექსებს კი არა, მაშინ ყველაფერს ზეპირად ვსწავლობდით. ახლა ქრონოლოგიას ვერ აღვიდგენ, მაგრამ ფრაზები მახსენდება ალაგ-ალაგ, ხან სრულიად შეუსაბამო ადგილას, ენაში შაბლონივით ჩაკერებული, უსისტემო გაელვებები: „და დავარდა იგი ქვეყანასა ზედა..“ „ქარნი ხორშაკნი და უდაბურნი“, „მელნად ვიხმარე გიშრის ტბა“, წარვედ წყალის პირს“ და ა.შ. მოდით მოქნილი, მარილიანი ქართულის და ჰაეროვანი ფონეტიკის გამო, ყველა ესენი პოეზიას მივაკუთვნოთ.

რა მომცა? მჭირდებოდა? მე არ გამოვიკვლევ სიმბოლურ და კრიტიკულ აზროვნებაში პოეზიის როლს, სამშობლოს გააზრებას ენის სიღრმიდან. არაფერ მსგავსს. ბოლო დროს მინდა ყველაფერი პრაქტიკული მაგალითებით გამოვიკვლიო, მარტივი, ბავშვური, სასტიკი ჭეშმარიტებებით. ეგეთი ახირება მაქვს.  ჰოდა აი, ამ წამს გავიხსენე თითქმის ყველა ნაცნობი, ვისაც უყვარს და ესმის პოეზია და ისინიც, ვისაც – არ უყვარს. თქვენ უნდა მენდოთ, რომ პატიოსნად გავიხსენე, სხვანაირად აზრი არა აქვს. ესენი ერთნი, სინათლით სავსე ხალხია, მიმტევებელი, თანამგრძნობი, ზრდილი. არა, როგორ არა, ახირებულებიც არიან მათ შორის, უჟმურებიც, ბუზღუნებიც, მაგრამ იოლად შესაყვარებელი, საინტერესო ადამიანები.  ის მეორე ნაწილი კი, ვისაც არ უყვარს… როგორ აგიხსნათ, ზოგჯერ ისეთ უხეშ, მკაცრ სიცარიელეს ვგრძნობ მათგან, ვფიქრობ ნაწვიმარ ქვიშაზე კვალს არ ტოვებენ, მსუბუქად, უტიფრად მიაბიჯებენ თავიანთი განსაზღვრული მიზნებისკენ. ჰა-ჰა, ცოტა გავბრაზდი, კონკრეტული ადამიანი გამახსენდა. მართლა რანაირია, ღმერთო, ადარდე ახლა მაგას რუსთაველი და გალაკტიონი.

ის კი ვიცი, რომ პოეზია ფაზლია, მაგრამ ვეფხისტყაოსანი რომ გახსნა, არ ვიცი, რამდენჯერ  უნდა წაიკითხო. ამიტომ, დაზეპირების რა მოგახსენოთ, მაგრამ პოეზიისთვის ბლომად დროის დათმობას კი ვემხრობი, სანამ ჰარმონიას არ იგრძნობს ბავშვი, სანამ მგრძნობელი არ გახდება, სანამ სულში რაღაც პატარა კარს არ შეაღებს, სადაც თავის ბავშვურ გამომგონებლობას, აღტაცებას და ათას ბანალურ სიკეთეს არ შეინახავს საიმედოდ, თბილად, სამარადისოდ.

როგორ მომინდა ახლა იმ ფოტოში გადავიდე, იმ დიდთვალება ბაიას ხელი მოვკიდო მხრებში და ვუთხრა: შენ მსოფლიოში ყველაზე ლამაზი, ჭკვიანი და ყოჩაღი ბაია ხარ და ყველაფერს სწორად აკეთებ. ატარე ეგ ლექსი, როგორც ჯვარი, როგორც წყევლა გაღვიძებულის. მძინარეებმა დაე თავი მოიმძინარონ.

ჩემო პატარა, პოეზიაზე შეყვარებულო გოგო. გავა წლები და როცა მსოფლიო ცეცხლის ალში გაეხვევა, შენ გაიხსენებ გალაკტიონს და მირზა გელოვანს, შენ ამის მერეც შენ იქნები. შეძლებ გადარჩე, ისე, რომ ფასი ჰქონდეს მაგ გადარჩენას და ცოტათი მაინც იქნები იმაზე უკეთესი, ვიდრე ამ მომენტის გარეშე იქნებოდი.

მოკლედ ასე, მე მჯერა, რომ თუ სკოლამ ადამიანები უნდა გაზარდოს, თუ რამ მორალი უნდა მისცეს ბავშვს, პოეზიაზე უკეთ ამას ვერაფერი ახერხებს. და ამიტომაც მაქვს ოცნება:  ქართველი მეცნიერები, იურისტები, ექიმები, ფიზიკოსები, ქართველი მათემატიკოსები და პროგრამისტები, მიაბიჯებდნენ ამ დაბურულ, ეკლიან სამყაროში ამაყად, მძიმედ, გვასახელებდნენ, გვავითარებდნენ, სჯეროდეთ, სწამდეთ და ზოგჯერ მაინც აგონდებოდეთ: სული გქონდეს უსპეტაკეს თოვლისა“.

„ჩვენი საქართველო“  ინტეგრირებული საგანია, რომელიც  მხართმცოდნეობით  პრინციპზეა  აგებული.  ოღონდ აქ  „მხარე“   მხოლოდ გეოგრაფიული არეალი არაა, ის ადამიანისა და გარემოს ურთიერთქმედების კულტურულ-სოციალური  სივრცეა, სადაც  ადამიანის იდენტობის ჩამოყალიბება მიმდინარეობს. მხარის გაგება-გააზრება „ჩვენი საქართველოს“ საგნის შესწავლისთვის აუცილებელი ყველა  ცნებების   გაგება-გააზრების საფუძველია (სივრცე (მხარე, რეგიონი) (საზ.მეც.დაწყ.(II) 1), მეურნეობა  (საზ.მეც.დაწყ.(II) 2,4,5), დრო (ცვლილება) (საზ.მეც.დაწყ. (II) 3, 5), საზოგადოება (საზ.მეც.დაწყ.(II) 5), მრავალფეროვნება (ყოფითი თავისებურებები) (საზ.მეც.დაწყ.(II) 4 ), სახელმწიფო (საზ.მეც.დაწყ.(II)5,6)).

ეს ეხმარება მოსწავლეს:

~

• წარმოიდგინოს ადამიანი დროსა და სივრცეში;
• გაიაზროს, რას ნიშნავს იყო „ქართლელი“, „იმერელი“, „მეგრელი“, „კახელი“, „ფშაველი“, „მოხევე“ და ა.შ.
• დაინახოს და გააცნობიეროს, თუ რა არის:
• სივრცე (პეიზაჟი, ბუნებრივი გარემო) („რა?“ „სად?“…);
• ადამიანი (საზოგადოებრივი ცხოვრება, საქმიანობა) („ვინ?“…“როდის?“.. „როგორ?“.);
• იდენტობა (ტრადიციები, კულტურა, ცნობიერება) („როგორი?“.. „რომელი?“..).

რა ეფექტური   სტრატეგიები  და მიდგომები შეიძლება გამოიყენოს   მასწავლებელმა,  რომ  მოსწავლემ შეძლოს   საგნის შესწავლის სირთულეების დაძლევა და  „მხარის/რეგიონის“ გაცნობიერება,  სივრცეს-ადამიანსა და იდენტობას შორის კავშირის დანახვა?

პირველ ეტაპზე, სასურველია, აქტივობები მიმართული იყოს მხარის /რეგიონის  ცნების    გააზრებისათვის, მაგალითად:

1. ინტერაქტიური რუკის გამოყენება – მოსწავლეები ქმნიან მხარის (მაგალითად, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის) თემატურ რუკას, რომელზეც დაიტანენ სოფლებს, კოშკებს,   გზებსა და კულტურულ ობიექტებს (მაგალითად, შატილის, დართლოს, სნოს, გუდანის);
2. ისტორიული მემკვიდრეობა – მოსწავლეები მოიძიებენ დამატებით ინფორმაციას ( ზეპირი და ფოლკლოლური) მხარის (მაგალითად, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის) მითებისა და ლეგენდების, კულტურული ტრადიციების  შესახებ და წარმოიდგნენ, როგორ ქმნის კულტურა იდენტობას;
3. პრეზენტაციები თემაზე –  „“მხარის ბუნება და მისი გავლენა ადამიანის საქმიანობაზე“, „მთის /ბარის სოფელი“ და სხვ.
4. ვირტუალური მოგზაურობა – ვიდეომასალის ან 3 D რუკის გამოყენება ადგილობრივი ბუნებრივი გარემოსა და არქიტექტურის შესასწავლად.
5. დისკუსია –  მოსწავლეებიმსჯელობენ კითხვებზე:
   • რას ნიშნავს ამა თუ იმ მხარეში (მაგალითად, მთიანეთში)  ცხოვრება?
   • რა კავშირია ადამიანის საქმიანობასა და  იდენტობას შორის?
   • რა არის რეგიონის გამაერთიანებელი ღირებულებები?

მსგავსი სტრატეგიებით მოსწავლე თანდათან გააცნობიერებს  სივრცესა და ადამიანს შორის კავშირს, დაინახავს, რომ მხარე/რეგიონი არის ის, სადაც ბუნება,  ადამიანი, კულტურა და ტრადიციები ერთ   მთლიანობას ქმნიან  კონკრეტულად მისთვის დამახასიათებელი ელემენტებით ( ანუ   მოსწავლეები არ შეისწავლიან მხოლოდ ფაქტებს, არამედ შეასრულებენ იმ აქტივობებს, რომლითაც  შეძლებენ  სივრცის  აღქმას იმ ადამიანების საქმიანობისა და მოღვაწეეობის კონტექსტში, რომლებიც იქ ცხოვრობენ).     შესაბამისად, ის აქტივობები, რომლებიც სტანდარტის მიზნის მისაღწევად ჭირდება მასწავლებელს, დაფუძნებული უნდა იყოს მხარეთმცოდნეობითი შესწავლის პრინციპზე და  ეხმარებოდეს მოსწავლეს  მხარის/რეგიონის  ისტორიული, სოციალური და სულიერი  ერთობის აღქმასა და  შემეცნებაში, რაც რეალურად ნიშნვას საკუთარი ქვეყნის სიღრმისეული გაგების დაწყებას.

მეორე ეტაპზე აქტივობები მიმართულია  მხარის/რეგიონის, ადამიანისა და იდენტობის ურთიერთკავშირის გააზრებისათვის, მაგალითად,

• სივრცის რუკის შექმნა იდენტობის ჩამოყალიბებისთვის. ამ მიზნით მოსწავლეები:

• მუშაობენ რუკაზე, (ფიზიკური რუკა ან ციფრული Google Maps);
• რუკაზე აღნიშნავენ სვანეთის, თუშეთისა და ხევსურეთის და ა.შ. სოფლებს /დასახლებულ პუნქტებს  (მაგალითად, ომალოს, შატილს, სნოს, კავთისხევს და ა.შ.);
• თითოეულ წერტილთან მიმართებაში ქმნიან მოკლე ნარატივს, სადაც აღწერენ, როგორ მოქმედებს ბუნება  ადამიანების ცხოვრებაზე;
• მიუთითებენ ამ მხარის ადამიანების იდენტობის განმსაზღვრელ სამეურნეო და კულტურულ ელემენტებზე (საქმიანობა, ჩაცმულობა, ნაგებობა, ფოლკლორი..);
• მიღებულ შედეგებს შეაჯამებენ პრეზენტაციით (ზეპირი /ვიზუალური).

• „ ინტერვიუ წარსულთან“ :
• მოსწავლეები კითხულობენ სახელმძღვანელოს ტექსტებს (მაგალითად, ხევსურების, თუშების,  ფშაველების, ქართლელების და ა.შ.  ცხოვრების შესახებ);
• შეადგენენ „ისტორიულ  ინტერვიუს“: წარმოიდგინენ, რომ ესაუბრებიან  ხევსურ მოხუცს, ან თუშ მეცხვარეს, ან მეგრელ მესიმინდეს  და ა.შ. სხვადასხვა საკითხზე:

1. • რა მნიშვნელობა აქვს მათთვის სამშობლოს,  მთასა და ბარს?
   • როგორ გამოხატავენ, როგორ აღიქვამენ საკუთარ იდენტობას?
   • რას ჰქვია იყო „ხევსური“, „ფშაველი“, „მოხევე“, „ქართლელი“ და ა.შ.

• „საქართველოს გზებზე“ – სივრცისა და ეკონომიკური ურთიერთობების შესწავლისათვის იგეგმება კიდევ ერთი აქტივობა – „საქართველოს გზებზე“. ამ მიზნით მოსწავლეები:
• რუკაზე მონიშნავენ სავაჭრო გზებს (მაგალითად, დარიალის ხეობა..);
• მოძებნიან იმ გზებს, რომელიც აკავშირებდა კონკრეტულ მხარეებს ერთმანეთთან;
• იმსჯელებენ, როგორ უწყობს ხელს ვაჭრობა, ეკონომიკა მხარის განვითარებას და იდენტობის ჩამოყალიბებას.
• პრეზენტაცია თემაზე: „რას ნიშნავს იყო…“ (მაგალითად, მთიელი):
• მოსწავლე მოკლე ტექსტს წერს მხარის შესახებ;
• პრეზენტაციას დაამატებს ან სურათს, ან ნახატს, რომელიც უკეთესად გადმოსცემს მხარის ძირითად შინაარსს (თოვლიანი მთა.. კოშკი.. );
• მეტაკოგნიტური ამოცანა:
• მოსწავლეები მუშაობენ ცხრილის შევსებაზე, რომელიც ეხმარება სივრცის გააზრებასა და  საკუთარ იდენტობის გაცნობიერებაში.

ნიმუში –  ცხრილი – „აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთი“:

რეფლექსიური შეკითხვები:

• „როდის ხდება ბუნებრივი სივრცე ადამიანის იდენტობის ნაწილი?“
• „როგორ გეხმარება შენი რეგიონისა და სხვა რეგიონების გაცნობა საკუთარი იდენტობის გააზრებაში?“

აღნიშნული მიდგომები ეხმარება მოსწავლეს თავისი გამოცდილების, ცოდნისა და ემპათიის საფუძველზე გაიაზროს ცნება „მხარე/რეგიონი“, „სივრცე“ როგორც გეოგრაფიული ერთეულიც და  აღიქვას მხარეს/რეგიონს, სივრცეს, ადამიანსა და იდენტობას შორის ურთიერთკავშირი და წარმატებით გააგრძელოს „ჩვენი საქართველოს“ სხვა ცნებების  შესწავლაც.

როცა მეუბნებიან: “შენ ყველას უყვარხარ”, მეღიმება და ცხადად წარმოვიდგენ, როგორ შემოტრიალდება ეს ყველა ცოფიანი ძაღლივით, თუ ერთხელ ფეხი დაგიცდა ან ვინმემ ფეხის დაცდენა გამოგიგონა.

გამოცდილი ამბავია. ჩემგანაც. თქვენგანაც.

ადამიანი შეცდომების ჯამიცაა და ეგ არის თუ არის, უპირველეს ყოვლის. არც მითითებას კრძალავს ვინმე, არც შენიშვნას. მეტიც – ხან აუცილებელი და ხანაც სასარგებლოა. მაგრამ ,,ზომიერების სიმამაცე” არ გვყოფნის ხოლმე. და რომ არ გვყოფნის, მიზეზი განა წყენაა სხვისი შეცდომის გამო, არამედ სიხარული. კი, გვიხარია და ამიტომაც ვკარგავთ ზომიერებას – ,,ხომ ვიცოდი” და ,,სულ ვამბობდი” მოსდევს მერე ამას. ვიცით. გამოგვიცდია.

თუ ამაში გამოვტყდებით და ფიქრს ვავარჯიშებთ, უკეთესი იქნება.

….

პოეტი ალბათ არასდროს მოსამართლე, მაგრამ ხანდახან მოსამართლე აუცილებლად უნდა იყოს პოეტი და მიხვდეს, რა მოთმენის შეუძლებლობა აწუხებდა ზვიად რატიანს.

პოეტი ადამიანია და ციხე საშინელი სასჯელია ყველა ადამიანისთვის. მე რომ აქ ფრთიანი ფრაზები ვწერო და ასეთები ვთქვა, რაც შეიძლება გონებას პირველ ფიქრად წამოსცდა – ,,მისი ლექსები გისოსებს გაღუნავს ან ამ ორ წელიწადში საუკუნეებს გამოადნობს რატიანის უნარის ადამიანი” – ყალბი და მავნებელი ვიქნები.

ან მისი ლექსებიდან მოხმობილი სტრიქონებით გავიდე ფონს.

სინდისი მაწუხებდაო – უთქვამს ზვიადს. ეგ სინდისი გადამდები რომ იყოს, ყველას უნდა გვაწუხებდეს პატიმარი-პოეტის გამო. მაგრამ არ არის გადამდები. არც ყოფილა. არც იქნება.

ამიტომაც ემართება ცოტას და უმეტესობა ,,ჯანმრთელი” დადის.

….

ადრე, უხსოვარ ბავშვობაში, ზაფხულის ღამე, ჩემთვის ოთახში შემოპარულ ციცინათელას უდრიდა. ფარდაში გულუბრყვილოდ შემალულ ციცინათელას. ძილის წინ მის უცნაურ ბჟუტვას ვაკვირდებოდი და მასთან ერთად მივდიოდი სიზმრის ფერად მთებში. ციცინათელა იყო ჩემი მეგზური. ხან ღამით მეღვიძებოდა და ჩემი სოფლის პატარა სახლის აივანზე გასულს, თავი მანათობელ კუნძულზე მეგონა – ყველგან ციცინათელებს ვხედავდი და ძალიან მიხაროდა, თუნდაც წინა დღეს ცელქობის გამო ბებიას დავესაჯე და ჩურჩხელა და ირისის კანფეტები დაემალა.

ახლა სად გაქრნენ? სად დაიკარგნენ?

იქნებ ციცინათელები, რომელიმე ვარსკვლავის შვილები იყვნენ, დედამიწაზე გამოიპარნენ, მერე დედამ იპოვა და უკან წაიყვანა? იქნებ ციცინათელები  იმიტომ შეიქმნენ, რომ მხოლოდ ბავშვებმა დაინახონ, ჩვენ, კი უფროსები, უსაშველოდ გავიზარდეთ და ვეღარ ვხედავთ? იქნებ ციცინათელები ადამიანებს სიტყვებს იმეორებენ – ბოროტს და კეთილს? როცა ანათებენ – კეთილი სიტყვა ესმით, როცა ქრებიან – ბოროტი. და ახლა ისევ დაფრინავენ, მაგრამ მხოლოდ ბოროტი სიტყვები ჩაესმით და აღარ ჩანან.

არავინ იცის.

თუ საქართველო გინდა გაიგო, ისეთი, როგორიც უნდა იყოს და არ იყოს – ეგ არის ,,ვეფხისტყაონი’’. თუ ადამიანი გინდა გაიგო, როგორიც უნდა იყოს და ვერ არის – ეგეც ,,ვეფხისტყაოსანია’’. თუ სამყარო გინდა შეიმეცნო, ,,უთვალავი ფერითა’’ – ,,ვეფხისტყაოსანია’’.

ასე გამოვიდა, რომ სწორედ საქართველოში დაიწერა ტექსტი, რომელშიც იმდროინდელი მსოფლიო ცნობიერების უზარმაზარი დელტა მოიყრის თავს – განა იოლია ნეოპლატონიზმი, რაინდული რომანი და სუფიზმი ერთ ჭურჭელში მოაქციო, მაგრამ რუსთაველი თუ ხარ – გამოგდის.

ადრერენესანსული ამბავია. პირველი გიგანტური  მწვერვალი იმ მთაგრეხილზე, სადაც ოდნავ გვიან სერვანტესი, დანტე და შექსპირი დაიდებენ ბინას.

ეს არის წიგნი ადამიანზე, როგორც ღერძზე. და ღერძის ირგვლივ დედამიწა ბრუნავს. და ადამიანი ცდილობს დაინახოს და გაისაკუთროს მეორე ადამიანი. თუნდაც უცხო და გაუგებარი. და ამის გამო ტოვებს საკუთარს და ეძებს სხვას. ეძებს და პოულობს. მასაც და საკუთარ თავსაც. რადგან ამ ძებნაში უფრო იბადება ავთანდილი ავთანდილად, ვიდრე მანამდე იყო. მაგრამ სანამ იპოვნის, უღრანი ტყეა და ალბათ სურვილი უკან დაბრუნებისაც, რადგან უკან სამეფოა და იქ კაცთაგან პირველია, წინ კი ბუნდოვანი გეზი. მაშინ ავთანდილი იწყებს ლოცვას. ჩვენ გვსმენია ბევრი ლოცვა, აი, ისეთი, ჩვენებური, არალიტურგიკული; ,,ღმერთო, კარგად მამყოფე’’. ,,ღმერთო, სიკეთე მომეცი და სიმშვიდე’’. და გვახსოვს ორიგინალური ლოცვებიც, სოლომონ მეფეს რომ მიეწერება, სიბრძნე რომ სთხოვა უფალს. მაგრამ ავთანდილი ლოცულობს სრულიად სხვანაირად. და რასაც სხვა ითხოვს, იმისგან გათავისუფლებას ცდილობს – ,, მომეც დათმობა სურვილთა, მფლობელო გულის-თქმათაო’’ . ამას რომ დაითმენ, უკვე ადამიანი ხარ. რუსთველისეული ადამიანი. ანუ უკვე შეგიძლია, სხვის ნაცვლად იომო. სხვისი სატრფო გამოიხსნა. სხვისმა სიხარულმა გაგახაროს. და ასე უფრო ,,შენ’’ გახდე. ეს არის  ,,რაც არა გწადდეს, იგი ქმენ, ნუ სდევ წადილთა ნებასა’’ ანუ თავის დაუფლებით მიღწეული თავისუფლება.

და სიკეთეც რუსთაველთან სხვანაირია. არა ,,მადლი ქჰენი, ქვაზე დადე, გამოივლი, წინ დაგხვდება’’ – რაც ტყუილია და უსარგებლო. ვინც ამას ელოდება, სიკეთის კეთებასაც იუარებს, რადგან იმ ქვას უფრო ესვრის ვინმე, ვიდრე მადლს დაუბრუნებს. არამედ – ,,რასაცა გასცემ, შენია; რას არა, დაკარგულია!’’ – ანუ ამბავი, როცა სიკეთის კეთება გყოფნის და უკვე შენია. არცა ვინმეს ელი და არც რამეს – უკან რომ დაგიბრუნოს.

ქვემოთ წარმოდგენილი მასალა ელექტრონული მეგობრის — ხელინის მიერაა მომზადებული, ჩვენ მიერ კი — გადამუშავებული. და რაკი ჩვენს სკოლებში აზერბაიჯანულენოვანი, აუტისტური სპექტრის ბავშვებთან მუშაობის გამოწვევა არსებობს, სპეციალისტები კი ჯერჯერობით ნაკლებად გვყავს, ვფიქრობთ, მსგავსი სახის მასალა რამდენადმე გააიოლებს მუშაობის პროცესს.

პროგრამა განკუთვნილია 8–9 წლის აზერბაიჯანულენოვანი აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებისთვის, რომლებიც ზეპირი მეტყველების განვითარებასა და ლექსიკის გაფართოებაში საჭიროებენ მხარდაჭერას. აქტივობები ორიენტირებულია რეცეპტიული, ექსპრესიული და პრაგმატული ენის განვითარებაზე. თითო სესია გათვლილია 40–45 წუთზე და მოიცავს სტრუქტურას: მისალმება, გაგება, სიტყვიერება, თამაში და დახურვა.

კვირა 1: Qida – საკვები

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დასრულება.

სიტყვები / Sözlər: alma – ვაშლი, çörək – პური, su – წყალი, süd – რძე, banan – ბანანი

მაგალითი / Nümunə:

Bu nədir? – ეს რა არის? → Bu alma. – ეს ვაშლია.

Mən yeyirəm alma. – მე ვჭამ ვაშლს.

კვირა 2: Heyvanlar – ცხოველები

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დასრულება..

სიტყვები / Sözlər: it – ძაღლი, pişik – კატა, quş – ჩიტი, inək – ძროხა

მაგალითი / Nümunə:

Bu nədir? – ეს რა არის? → Bu itdir. – ეს ძაღლია.

It oynayır. – ძაღლი თამაშობს.

კვირა 3: Rənglər və formalər – ფერები და ფორმები

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დასრულება..

სიტყვები / Sözlər: qırmızı – წითელი, mavi – ლურჯი, yaşıl – მწვანე, dairə – წრე, kvadrat – კვადრატი

მაგალითი / Nümunə:

Top qırmızıdır. – ბურთი წითელია.

Alma yaşıl və dairəvidir. – ვაშლი მწვანეა და მრგვალი.

კვირა 4: Geyim – ტანსაცმელი

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დახურვა.

სიტყვები / Sözlər: köynək – პერანგი, papaq – ქუდი, ayaqqabı – ფეხსაცმელი, şalvar – შარვალი

მაგალითი / Nümunə:

Mən geyinirəm papaq. – მე ვიხურავ ქუდს.

კვირა 5: Ev – სახლი

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დასრულება.

სიტყვები / Sözlər: stol – მაგიდა, stul – სკამი, qapı – კარი, pəncərə – ფანჯარა, kitab – წიგნი

მაგალითი / Nümunə:

Qapı açıqdır. – კარი ღიაა.

Kitab stol üstündədir. – წიგნი მაგიდაზე დევს.

კვირა 6: Məktəb – სკოლა

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დასრულება.

სიტყვები / Sözlər: kitab – წიგნი, qələm – ფანქარი, çanta – ჩანთა, taxta – დაფა

მაგალითი / Nümunə:

Mənim kitabım var. – მე მაქვს წიგნი.

Mən yazıram qələm ilə. – მე ვწერ ფანქრით.

კვირა 7: Ailə – ოჯახი

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დახურვა.

სიტყვები / Sözlər: ana – დედა, ata – მამა, bacı – და, qardaş – ძმა

მაგალითი / Nümunə:

Bu mənim anamdır. – ეს ჩემი დედაა.

Mənim bacım var. – მე მყავს და.

კვირა 8: Hisslər – ემოციები

სესიის სტრუქტურა / Sessiyanın strukturu: მისალმება – გაგება – სიტყვიერება – თამაში – დახურვა.

სიტყვები / Sözlər: sevincli – ბედნიერი, kədərli – მოწყენილი, qorxmuş – შეშინებული, sakit – მშვიდი

მაგალითი / Nümunə:

Mən sevincliyəm. – მე ბედნიერი ვარ.

O kədərlidir. – ის მოწყენილია.

ბეჭდვადი ბარათები / Çap edilə bilən kartlar

ბარათები განკუთვნილია როგორც სიტყვების ასევე მარტივი ფრაზების შესწავლისთვის. სურათის ველში  შესაძლებელია შესაბამისი გამოსახულების ჩასმა.

Qida – საკვები

Heyvanlar – ცხოველები

Rənglər və formalər – ფერები და ფორმები

Geyim – ტანსაცმელი

Ev – სახლი

Məktəb – სკოლა

Ailə – ოჯახი

Hisslər – ემოციები

რაკი აუტისტური სპექტრის თითოეული შემთხვევა განსხვავებულია, განსხვავებული იქნება  ამ ცნებებზე მუშაობის დროც.  მთავარია, მონდომება და მოთმინება გვეყოს, ბავშვები კი, მათი მდგომარეობის  თუ ქცევიტი სირთულის მიუხედავად, აუცილებლად გაგვიღიმებენ.

ვიდრე წერას დავიწყებდი „ჩატის“ ქართული შესატყვისის მოსაძებნად ლექსიკონს გადავხედე. შემოთავაზებულ ტერმინებზე – „ლაყაფი“, „ყბედობა“, „ჭორაობა“ – გასაგები მიზეზების გამო არჩევანი ვერ შევაჩერე. ამიტომ მკითხველის ნებართვით,  ბარბარიზმს გამოვიყენებ.

ბოლო დროს მშობლები და მასწავლებლები ურთიერთობის საშუალებად ჯგუფურ „ჩატში“ მიმოწერას რეგულარულად იყენებენ, იქნება ეს სოციალური ქსელი თუ კომუნიკაციის პირდაპირი პლატფორმები. მიიჩნევა, რომ ურთიერთობის ეს ფორმა უფრო მარტივია, დროს და ენერგიას გვიზოგავს. სხვა შენელებული საშუალებებისგან განსხვავებით ჩატი უსწრაფესად, რეალურ დროში ავრცელებს ინფორმაციას და ერთდროულად ბევრი ადამიანის საუბრის საშუალებას იძლევა.

მშობლებს შორის კომუნიკაციის დისტანციური ფორმა საქართველოში მეტად პოპულარულია. ყოველდღიურად საკლასო ჩატებიდან ინფორმაცია ასობით ათასი მშობლის ტელეფონსა და კომპიუტერში აღწევს. Online სასაუბროების აქტიურად გამოყენებას რამდენიმე გარემოებამაც შეუწყო ხელი. საჯარო სკოლის შენობებში მშობლების შესვლა კოვიდპანდემიის შემდეგ მკაცრად კონტროლდება. შეიზღუდა შენობაში შესვლის დღე და საათები. პარალელურად, ბევრი მშობელი სხვადასხვა მიზეზის გამო სკოლაში მისვლას იშვიათად ახერხებს. ამ და სხვა გარემოებების გამო ფიზიკური შეხვედრები online კომუნიკაციამ ჩაანაცვლა.

ხშირად თითოეულ კლასს ორი სასაუბრო ჩატი აქვს. ერთ-ერთში მასწავლებელიც არის გაწევრიანებული, ხოლო მეორეში – მხოლოდ მშობლები. სივრცეში სადაც პედაგოგიც იმყოფება, საუბარი შედარებით უფრო ფორმალური და საქმიანია. ცალკე სასაუბრო სივრცეებს კი, როგორც წესი, აქტიური მშობლები დამოუკიდებლად ქმნიან. ასეთი ჩატები არაფორმალურად ფუნქციონირებს. მასზე არ ვრცელდება სკოლის ორგანიზაციული წესები. ჩატის თითოეული წევრი მშობელი საკუთარი მორალურ-ეთიკური საზომით მოქმედებს, თუმცა ფაქტია, რომ ყველაზე მძლავრად მოსწავლეთა მშობლების ხმა ცალკე ჩათებში ისმის.

კანონის შესაბამისად, მშობლებს უფლება აქვთ ჰქონდეთ სკოლისგან დამოუკიდებელი სასაუბრო სივრცე. ცხადია, არავის შეუძლია აუკრძალოს სიტყვის, აზრის გამოხატვის თავისუფლება. ეს სტატია იმაზეა, როგორ შეუძლია პედაგოგს  მშობლების ენერგია სწორად მიმართოს სკოლის განვითარებისკენ.

დავფიქრდეთ იმაზე, რატომ არ არის საკმარისი კლასის ძირითადი online სასაუბრო სივრცე და რატომ ხდება აუცილებელი მეორე, ცალკე მშობლების  ჩატის არსებობა? რაში ეხმარება და რაში უშლის ხელს ეს სკოლას? ამ საკითხებზე მსჯელობის დაწყებამ შეიძლება მნიშვნელოვან დასკვნებამდე მიგვიყვანოს.

პედაგოგისგან განცალკევებულ ჩათს რამდენიმე მახასიათებელი აქვს.

1. სასკოლო სიახლეების გაზიარების უწყვეტი ნაკადი – ზოგჯერ, ცალკე ჩათების გახსნის მიზეზი ინფორმაციის ნაკლებობაა. თუ კლასის დამრიგებელი ვერ ახერხებს დრო გამონახოს მშობლებთან კომუნიკაციისთვის, ისინი თავად იწყებენ ყურმოკრული ინფორმაციის გაზიარებას ერთმანეთისთვის. ხშირად ეს ამბები სიმართლეს მხოლოდ ნაწილობრივ ან საერთოდ არ შეესაბამება. ამის მიუხედავად, მათზე დიდი ემოციური და დროის რესურსი იხარჯება. საბოლოოდ, კი შეიძლება სრულიად მცდარი წარმოდგენები შეუქმნას მშობლებს. იმისთვის, რომ პედაგოგმა თავიდან აირიდოს გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გავრცელების რისკები, აუცილებელია, სარგებლობდეს მშობლების ნდობით. მშობლებს უნდა სჯეროდეთ, რომ ყველა საჭირო ინფორმაციას მიაწვდით პედაგოგი. ამავე დროს, არ უნდა ჰქონდეთ ზედმეტი მორიდება, რომ ყურმოკრული საკითხი მასთან გადაამოწმონ. არ უნდა შიშობდნენ, რომ მასწავლებელთან კომუნიკაციას მისთვის არასასურველი შედეგები მოჰყვება.

2. მეორე მახასიათებელი, რაც ცალკე ჩათის ერთგვარი უპირატესობაა, ეს არის ამ სივრცის უსაფრთხოება. მშობლები აქ ბევრად უფრო გულწრფელად წერენ თავიანთ მოსაზრებებს, არ ეშინიათ/არ ერიდებათ აზრის დაფიქსირების, რადგან იციან, რომ ამ ნაბიჯს უსიამოვნებები არ მოჰყვება. დაფიქსირებული აზრის გამო მათ არავინ განსჯის. ცალკე ჩათების არსებობის აზრი სწორედ იმაშია, რომ ისაუბრონ სკოლაზე უსაფრთხო სივრცეში. მშობლებს რომ სკოლაში ღიად საუბარი უჭირთ, ამის დასტურად მასშტაბური კვლევის მოყვანა გამიჭირდება, თუმცა პირად საუბრებში მშობლები არ მალავენ ამ მოცემულობას. ამასთან, ასოციაციის „მშობლები განათლებისთვის“ სატელეფონო საკონსულტაციო ცენტრის ანგარიშის (https://url-shortener.me/7KAY) მიხედვით, მშობელთა ნაწილს მხოლოდ ანინუმურად სურს პრობლემის შესახებ საუბარი, რადგან შიშობენ, რომ ამით შესაძლოა მასწავლებელი გაანაწყენონ ან შვილს დამატებითი პრობლემები შეუქმნან სკოლაში. ამის გამო, ხშირად მშობლების უკუკავშირი სკოლამდე ვერ აღწევს და ცალკე ჩათში საუბრად რჩება. ეს კი სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს.   მშობლების უკუკავშირის მიღების მექანიზმები დღევანდელ სკოლაში ნაკლებად არის განვითარებული. როგორც წესი, მოსწავლეთა ოჯახების მოსაზრებები ცალკე სასაუბრო ჩატებში რჩება და სკოლამდე არ მიდის.

რა უნდა ქნას სკოლამ?

• შექმნას გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების ქმედითი მექანიზმები შიდა საზოდოებისთვის, მათ შორის, მოსწავლეთა მშობლებისთვის.
• რეგულარულად დაგეგმოს შეხვედრები მშობლებთან, რათა მათ ცოცხალ გარემოში მისცეს აზრის დაფიქსირების შესაძლებლობა და უზრუნველყოს უსაფრთხო გარემო მათი შვილებისთვის.
• რეგულარულად წარუდგინოს ხარისხის მაჩვენებლების შესახებ ანგარიში მშობლებს და მოისმინოს უკუკავშირი.

როდესაც სკოლაში განვითარდება თანამშრომლობისა და კომუნიკაციის კულტურა, მშობლების რესურსი ნაკლებად გაიფლანგება უშედეგოდ. მშობლები ისევე აქტიურად უნდა იყვნენ ჩართული განათლების ხარისხის უწყვეტ შეფასებაში, როგორც ცალკე სასაუბრო ჩატებში აქტიურობენ. ამისთვის კი სკოლამ ისინი შიდა ხარისხის უზრუნველყოფაში უნდა ჩართოს.

ნოემბრის თვის საკითხავის შესახებ ფიქრი სოცალურ ქსელში გაზიარებულმა ფოტომ შთამაგონა. დედას თავისი მოზარდი შვილისთვის მთელი წლის საკითხავი 12 თვის მიხედვით შეერჩია, თორმეტივე წიგნი შეეფუთა და თითოეულ წიგნზე თვეების სახელები დაეწერა. საკითხავი წიგნის ამგვარად შეთავაზება ცნობისმოყვარეობას აღძრავს. დიდი სურვილი გამიჩნდა მეც შემერჩია ჩემი 16 წლის შვილისთვის მთელი წლის საკითხავი და რადგან მის კლასს ვასწავლი, გადავწყვიტე, ჩანაფიქრი საკლასო პროექტად მექცია.

სოციალურ ქსელებზე დამოკიდებულების, არასწორი დღის რეჟიმის, ვრცელი ტექსტებით გადატვირთული სახელმძღვანელოების გამო მოზარდებს თანდათან უფრო ნაკლები დრო რჩებათ კითხვისთვის. მოსწავლეთა საჭიროებებზე დაკვირვებამაც კიდევ უფრო მეტად დამარწმუნა თვის საკითხავი წიგნების აუცილებლობაზე.

ჩემი ბიბლიოთეკიდან შევარჩიე 25 ქართველი ავტორის წიგნი, რომლებიც სხვადასხვა ჟანრსა და ეპოქას მოიცავდა. თითოეული წიგნიდან ამოვწერე ციტატა, ამოვბეჭდე ორ ეგზემპლარად და დავჭერი, წიგნები გავახვიე ქაღალდში, თოკით შევკარი და გამხმარი ვარდებით გავაფორმე, შემდეგ მოვძებნე მწერლების ფოტოები და სლაიდშოუდ ავკინძე, ბოლოს კი ფიქრი დავიწყე იმის შესახებ, თუ რა ფორმით მიმეწოდებინა წიგნები 16 წლის გოგო-ბიჭებისთვის ან გაკვეთილის თემად რა შემერჩია. მოსწავლეთა ინტერესებისა და ეროვნული სასწავლო გეგმის გათვალისწინებით, გაკვეთილის სათაური ამგვარი შევურჩიე – ქართველი მწერლები – მათი მხატვრული ენა, სტილი.

გაკვეთილის თანმიმდევრობა ამგვარი იყო:

• ვთხოვე, გაეხსენებინათ, რომელ ქართველ ავტორებს იცნობენ და პასუხები დაფაზე ჩამოვწერე;
• დავაფიქრე, თუ როგორ ესმოდათ სიტყვა „სტილის“ მნიშვნელობა;
• მინილექციით გავაცანი ლიტერატურული სტილის რაობა, ვესაუბრე სტილისტიკის შესახებ;
• სლაიდშოუს გამოყენებით გავაცანი 25 ქართველი ავტორი და თითოეულის შესახებ მივაწოდე ინფორმაცია;
• დავურიგე გამომცხვარი მაფინები, რომლებშიც ჩარჭობილი მქონდა წიგნებიდან ამოწერილი ციტატები;
• რამდენიმე ციტატა წაიკითხეს ხმამაღლა;
• შეფუთულ წიგნებში ციტატის ნომრის მიხედვით მოძებნეს კუთვნილი წიგნი;
• ბოლოს დავურიგე ფერადი ბარათები, რომლებზეც დაწერეს სამი რამ, რაც გაკვეთილიდან დაამახსოვრდათ.

შევთანხმდით, რომ წიგნს ნოემბერში წაიკითხავენ, თვის ბოლოს კი ლიტერატურულ კაფეს გავმართავთ და ვისაუბრებთ წაკითხული წიგნების შესახებ.

რეალობას თვალს ვუსწორებ და ვიცი, რომ ოცდახუთივე მოსწავლე წიგნს არ წაიკითხავს, თუმცა, თითოეულმა იგრძნო მისთვის განკუთვნილი მასწავლებლის ყურადღება, ამასთანავე, კლასში შექმნილი დადებითი განწყობა კითხვის მოტივაციასაც აამაღლებს და ცოდნას შეიძენენ. მთელი თვის განმავლობაში ვაპირებ ტექსტის ანალიზის ირგვლივ დაგეგმილი გაკვეთილები შევთავაზო კლასს და ლიტერატურული სტილი რასაც მოიცავს, თითოეულ საკითხს (თემა, იდეა, მოტივი, მხატვრული ენა, პეიზაჟი, გმირის ხასიათი…) სიღრმისეულად შევეხო.

საკითხავი წიგნების ნუსხა ამგვარია:

1. რაზიკაშვილების მიმოწერა;
2. მარო მაყაშვილის დღიური;
3. „გრიგოლ რობაქიძე – წერილები სტეფან ცვაიგს“, ნათია ფურცელაძე
4. „ბორიაყი“, ოთარ ჩხეიძე;
5. „მღვდლის ცოდვა“, გოდერძი ჩოხელი;
6. „ანტონიო და დავითი“, ჯემალ ქარჩხაძე;
7. „ვა, სოფელო…“, ზაირა არსენიშვილი;
8. „ზებულონი“, ჯემალ ქარჩხაძე;
9. „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება“, 100 ამბავი
10. „ფალიაშვილის ქუჩის ძაღლები“, აკა მორჩილაძე
11. „გადამალვა“, ალეკო შუღლაძე
12. „ჯინსების თაობა“, დათო ტურაშვილი
13. „რაც მაგონდება და როგორც მაგონდება“, ლანა ღოღობერიძე
14. „ტრანსმუტაცია“, იაგო თვალაბეიშვილი
15. „ახალი აღქმა“, ნანა აბულაძე
16. „ისპაჰანის ბულბულები“, ნესტან-ნენე კვინიკაძე
17. „მოგზაურის ჩანაწერები“, ჯუმბერ ლეჟავა
18. „სამხრეთის უბანი“, მაი ბექაური
19. „ეს მე ვარ, ფიროსმანი“, შორენა ლებანიძე
20. “კონკიას ღამე“, კოტე ჯანდიერი
21. „ქალაქი წყალზე“, სალომე ბენიძე
22. „გათვლა“, თამთა მელაშვილი
23. „სწრაფი, ღამისმიერი“, ზურა ჯიშკარიანი
24. „სამხრეთული სპილო“, არჩილ ქიქოძე
25. „მშვიდი ცურვა“, ირაკლი ჩარკვიანი

მეთერთმეტეკლასელების გამოხმაურება გაკვეთილის ბოლოს. გასასვლელ ბარათებზე დაწერეს 3 რამ, რაც გაკვეთილიდან დაამახსოვრდათ:

• ყველა მწერალს თავისი დამახასიათებელი სტილი აქვს. სტილისტიკა ენათმეცნიერების დარგია. ლიტერატურულ ნაწარმოებს საკუთარი ენა აქვს. ანა რაზმაძე
• სლაიდშოუ და წარწერებით გადავსებული დაფა. თეთრ ქაღალდში შეხვეული წიგნების ასხმა, რომლებსაც იასამნისფერი ყვავილების ღეროები ჰქონდა ჩარჭობილი. ბავშვების ყიჟინა, წიგნების დარიგების პროცესი და ჩემი უკმაყოფილება. თეკლა მეტრეველი
• “აუ, მე ეს არ მინდოდა!“ „ამ ხალხის დამსახურებაა, დღეს რომ სკოლაში სწავლობ“. პროექტორის პრობლემები. ნინი მიხანაშვილი
• მაფინების დარიგება. „ინტელექტი თავისუფალია“. ზაირა არსენიშვილი. ლუკა არაბული
• საინტერესო იყო საუბარი სტილსა და მწერლებზე. საოცარი გრძნობა იყო, სანამ გავიგებდი, რა წიგნი იყო. ავღელდი. მას, თქვენს გამომცხვარ მაფინებზე ვგიჟდები! დიანა ლიქოკელი
• დამამახსოვრდა ის, რომ ეს დღე მნიშვნელოვანია ჩემთვის და მომავალში თბილად გამახსნდება. ნინი ბერმამუკელი
• ულამაზესად შეფუთული წიგნები. ქართველი მწერლები. სტილი, სტილისტიკა. ანანო კიპაროიძე
• წიგნების ძებნა. ფოტოების გადაღება. ნამცხვრების ჭამა. ნინო სახელაშვილი
• შეფუთული წიგნები. მიშოს გაღვიძება მაფინებით. კომპიუტერის წვალება. მეგი დავიდოვი
• ჩარკვიანის „მშვიდი ცურვა“. დეას ნათქვამი: „მართლა ჩარკვიანი რომ ამოგივიდეს“ და მართლა ეგ ამომივიდა. მწერლები, რომლებიც თანამედროვე ლიტერატურას გვაცნობენ. ნია თედორაძე
• ლელა მასწავლებელმა გამაღვიძა. თავი ავწიე თუ არა, მაფინი შემომთავაზა. მიშო გელენიძე
• სტილისტიკა. რა ახასიათებს მხატვრულ სტილს. თედო რაზიკაშვილის სიკვდილი. – სალომე კომახიძე
• მწერლები, მათი ბიოგრაფიიდან მცირე დეტალები. რაზიკაშვილების მიმოწერა. მაფინები. მარიამ ღამბაშიძე
• ის, რომ თედო რაზიკაშვილი ქართლში დასახლდა, ირაკლი ჩარკვიანმა წიგნი დაწერა, ანას „ანტონიო და დავითი“ შეხვდა. მარიამ თხლაშიძე

მოსწავლეთა გასასვლელი ბარათებიდან ამოკითხული შთაბეჭდილებები დამეხმარა გაკვეთილის შეფასებაში, მაგალითად, მივხვდი, რომ მოსწონთ მინილექცია და ამ დროს მიწოდებული ინფორმაცია, აქტივობების მონაცვლეობა, ამბები, რომლებიც მხოლოდ ერთ გაკვეთილზე ხდება და კიდევ ის, რომ ცოდნის განსამტკიცებლად საჭიროა იმავე თემის შესახებ კიდევ სხვა გაკვეთილების დაგეგმვა.

ნომებრის თვის საკითხავი წიგნების ნუსხას თუ დააკვირდებით, შეამჩნევთ, რომ ავტორები მე-19, მე-20 და 21-ე საუკუუნეებს მოიცავს, ტექსტების ჟანრი დ ფორმაც მრავალფეროვანია:  მხატვრული ლიტერატურა, დოკუმენტური და სამოგზაურო პროზა, პირადი წერილები, მცირე და დიდი ზომის რომანები, საინფორმაციო ტექსტი, ავტობიოგრაფია, დღიური. კლასიკოს ავტორებთან ერთად გაეცნობიან თანამედროვე ლიტერატურას, ავტორებს და ჟანრის, ტექსტის, მთავარი თემების ცვლილებებზე დაკვირვებას შეძლებენ. მე კი ერთი სული მაქვს, როდის მოვა ნოემბრის ბოლო და როდის გამიზიარებენ შთაბეჭდილებებს ბავშვები. არასდოს დამავიწყდება ამ გაკვეთილისთვის მზადების პროცესი, ბავშვების ანთებული თვალები და ბედნიერი სახეები.

ყველა მათემატიკის მასწავლებელი დამეთანხმება რომ მოსწავლეებს უჭირთ დიდი რიცხვების (მილიონები, მილიარდები) სიდიდის გააზრება. ისინი მათ კითხულობენ, მაგრამ ამ რიცხვების უკან არსებული რეალური მასშტაბი მათთვის ხშირად აბსტრაქტულ ცნებად რჩება.

სწორედ ამ გამოწვევის საპასუხოდ შევქმენი აქტივობა, რომელსაც „რიცხვების კოსმოსური რიგი“ დავარქვი. ეს არის ინტერდისციპლინური მეთოდი, რომელიც მათემატიკას ბუნებისმეტყველების ვიზუალური ასპექტებით აცოცხლებს. ჩემი მიზანი იყო, მოსწავლეებს პლანეტების მზიდან დაშორების რიცხვითი მონაცემების დახმარებით შეესწავლათ მრავალნიშნა რიცხვების სწორად წაკითხვა და შედარება.

თემატური ბლოკი: რიცხვები

თემა: მილიონზე მეტი ნატურალური რიცხვები

საკითხი:

• მილიონზე დიდი რიცხვების წაკითხვა.
• მრავალნიშნა რიცხვების შედარება

VI კლასი

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

მრავალნიშნა რიცხვების ამოცნობა , წაკითხვა და ჩაწერა;

პოზიციური სისტემის გამოყენებით მრავალნიშნა რიცხვების დალაგება (ზრდადობა/კლებადობის მიხედვით) და მათი შედარება;

 მიზანი :

1. დიდი რიცხვების წაკითხვისა და დასახელების უნარის განმტკიცება (მილიონები, მილიარდები).
2. მრავალნიშნა რიცხვების ზრდის მიხედვით დალაგება (შედარების უნარი).
3. დიდი რიცხვების სიდიდის ვიზუალიზაცია და კონტექსტურად გააზრება

 საჭირო რესურსები:

1. დიდი ფლიფჩარტის ფურცელი, რომელზეც დახატულია მზე (ცენტრში) და მის გარშემო 8 წრიული ორბიტა.
2. 8 საინფორმაციო ბარათი: თითოეულ ბარათზე მითითებულია:
   • პლანეტის სახელი (მაგ. ვენერა).
   • მანძილი მზიდან (დიდი რიცხვი, მაგ. 108 000 000 კმ).
   • პლანეტის ვიზუალური მოდელი: წრის ფორმის, ფერადი მოდელი, რომელიც ბარათზე ორმაგი წებოვანი ლენტით არის მიმაგრებული (საჭიროების შემთხვევაში მარტივად ასაღებად და ფლიფჩარტზე გადასატანად).

3. 8 კონვერტი: თითოეულ კონვერტში დევს მრავალნიშნა რიცხვების მომცრო ზომის ბარათები

აქტივობა 1.  „რიცხვების კოსმოსური რიგი“ (პლანეტების რიცხვითი თანმიმდევრობა)

ტიპი ინტერდისციპლინური (მათემატიკა/ბუნებისმეტყველება)

ორგანიზება: საერთო საკლასო

წინარე ცოდნის გააქტიურების მოსამზადებელი ეტაპის დასრულების შემდეგ, დავიწყე ძირითადი აქტივობა. ის მიმდინარეობდა საერთო საკლასო დისკუსიის ფორმატში, ჩემი ფასილიტაციით.

ეტაპი 1: კოსმოსური გამოწვევის წარდგენა

1.      დაფაზე დავკიდე ფლიფჩარტი მზისა და ცარიელი ორბიტების სქემით. 2.      კლასს წარვუდგინე 8 ბარათი, რომლებზეც პლანეტები და მზიდან მათი მანძილებია მოცემული და განვმარტე ამოცანა: „ჩვენ უნდა ავაგოთ მზის სისტემა სწორი თანმიმდევრობით, რაც მოითხოვს პლანეტების მანძილების ზრდის მიხედვით დალაგებას.“

ეტაპი 2: რიცხვების წაკითხვა და შედარება

1.    წაკითხვა: მოსწავლეები რიგრიგობით იღებდნენ ბარათებს და ხმამაღლა კითხულობდნენ მანძილის აღმნიშვნელ დიდ რიცხვს. ამ დროს ყურადღება გავამახვილე თანრიგების კლასებად, სამ-სამ ციფრად დაჯგუფებაზე, რაც აუცილებელია დიდი რიცხვების სწორად წასაკითხად.
	2.    შედარება და დასაბუთება: შემდეგ კლასმა დაიწყო მსჯელობა, რომელი რიცხვია ყველაზე მცირე. მათ დასჭირდათ ლოგიკური მსჯელობა და არჩევანის დასაბუთება. მაგალითად, მოსწავლეები ჯერ ადარებდნენ ციფრების რაოდენობას და შემდეგ უმაღლესი თანრიგის ციფრებს. მაგალითად: ადარებენ 78 მილიონს 150 მილიონს. ჯერ ადგენენ, რომ ორივე მილიონების კლასს მიეკუთვნება, შემდეგ კი ადარებენ მთავარ ციფრებს (78 < 150).

ეტაპი 3: ორბიტის შევსება (ვიზუალიზაცია;)

მას შემდეგ, რაც კლასი შეთანხმდა ყველაზე მცირე რიცხვზე (მაგალითად, მერკურის მანძილზე), შესაბამისად მოსწავლემ შეასრულა პრაქტიკული მოქმედება: მან ჩამოხსნა ორმაგი წებოვანი ლენტით მიმაგრებული პლანეტის მოდელი ბარათიდან და მიაწება ფლიფჩარტზე, პირველ, ყველაზე შიდა ორბიტაზე.

ეს პროცესი განმეორდა მანამ, სანამ ყველა 8 პლანეტამ არ დაიკავა თავისი სწორი რიცხვითი რიგი ორბიტაზე.

ეტაპი 4: რეფლექსია და განმტკიცება

დასასრულს, მზის სისტემა სრულად აგების შემდეგ,  მოხდა შეჯამება:
1.       მოსწავლეებმა ხელახლა წაიკითხეს ყველა რიცხვი თანმიმდევრობით . განიხილეს ის ხერხები, რაც გამოიყენეს რიცხვების შედარებისას (ციფრების რაოდენობა, უმაღლესი თანრიგის ციფრები).
3.     ბუნებისმეტყველების ასპექტი: მოსწავლეებმა დაასახელეს, რომელი პლანეტაა ყველაზე შორს/ყველაზე ახლოს მზესთან. (ყველაზე დიდი/პატარა მანძილით დაშორებული მზიდან)

აქტივობა 2. კოსმოსური კოდის გაშიფვრა

ორგანიზება: ჯგუფური

პირველი აქტივობის დროს შეძენილი ცოდნის (მრავალნიშნა რიცხვების წაკითხვა და შედარება) განმტკიცებისა და პრაქტიკული გამოყენების მიზნით დავგეგმე ჯგუფური სამუშაო- კოდის გაშიფვრა. ეს აქტივობა აერთიანებს პრაქტიკული გამოყენების და ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის ელემენტებს. ამისათვის კლასი დავყავი  8 ჯგუფად. თითოეულ ჯგუფს გადავეცი კონვერტი, რომელშიც მოცემულია ერთი კონკრეტული პლანეტის დაშიფრული სახელი. მოსწავლეებმა პლანეტის სახელის აღდგენა უნდა შეძლონ რიცხვითი თანმიმდევრობის საშუალებით.

ეტაპი 1: კოდის გაშიფვრა

• თითოეული კონვერტი შეიცავს რვა სხვადასხვა მრავალნიშნა რიცხვის ბარათს, რომელთაგან თითოეულს ასობგერა შეესაბამება. (დანართი 1. შეგიძლიათ ამობეჭდოთ, დაჭრათ და ჩაალაგოთ კონვერტში)
• ჯგუფის ამოცანაა, დაალაგოს ყველა ეს რიცხვი მკაცრად ზრდადობის მიხედვით (უმცირესიდან უდიდესისკენ).
• მას შემდეგ, რაც რიცხვითი რიგი სწორად იქნება აგებული, რიცხვების შესაბამისი ასობგერები ერთმანეთის მიყოლებით ქმნიან მზის სისტემის ერთ-ერთი პლანეტის სახელს.

ეტაპი 2: პლანეტის დაბრუნება ორბიტაზე

მას შემდეგ, რაც ჯგუფი წარმატებით გაშიფრავს პლანეტის სახელს, ჯგუფის წარმომადგენელ(ებ)ი იღებს პირველი აქტივობის ფლიფჩარტს და რიცხვითი მსჯელობის საფუძველზე (პლანეტის მზიდან დაშორება), პლანეტის სახელს გადააქვს შესაბამისი ორბიტის გრაფაში.

ეს აქტივობა უზრუნველყოფს, რომ მოსწავლეებმა ინდივიდუალურ დონეზე გაიაზრონ მრავალნიშნა რიცხვების შედარების პრინციპი (ციფრების რაოდენობა, უმაღლესი თანრიგი) და დაინახონ, რომ მათემატიკური სიზუსტე (ზრდადობის რიგი) პირდაპირ გავლენას ახდენს სიტყვის მნიშვნელობის აღდგენაზე და კოსმოსური თანმიმდევრობის შენარჩუნებაზე

აქტივობა 3. შემაჯამებელი  აქტივობა (1-2 წუთი)

ორგანიზება: ინდივიდუალური

გაკვეთილი მოკლე ინდივიდუალური შემაჯამებელი აქტივობით დავასრულე. ეს აქტივობა პირდაპირ უკავშირდება დიდ რიცხვებს , მზის სისტემის კონტექსტში და ემსახურება მიღებული ცოდნის გაერთიანებას.

ეს აქტივობა ამოწმებს:

ა) პოზიციური სისტემის ცოდნას (ციფრების სწორად განლაგება)

ბ) ლოგიკური მსჯელობის უნარს (დასაბუთება, რატომ არის 9745210>7954210).

დავალება:

მოსწავლეებს ვაძლევ 7-8 შემთხვევით ციფრს (მაგალითად: 9, 0, 5, 2, 7, 1, 4).

შეკითხვა: „წარმოიდგინე, რომ შენ ხარ პლანეტა იუპიტერი და გინდა მზეს კიდევ უფრო დაშორდე. ამ ციფრების გამოყენებით, ჩაწერე ისეთი რიცხვი, რომელიც იუპიტერს მზისგან უფრო მეტად დააშორებს.  დაასაბუთე შენი არჩევანი.

აქტივობა 4. შეჯამება შეფასება

ორგანიზება: საერთო საკლასო

გაკვეთილს ვასრულებ 3-2-1 განმავითაებელი შეფასების ინსტრუმენტით

მოსწავლეებმა უნდა:

• დაასახელონ 3 რამ, რაც ისწავლეს დღეს;
• დაასახელონ 2 რამ რაც გაიგეს;
• თქვან 1 რამ, რისი თქმაც სურთ.

ჩემი დაკვირვებით, მოსწავლეები არა მხოლოდ სწორად კითხულობდნენ მრავალნიშნა რიცხვებს, არამედ გაცილებით მარტივად და ლოგიკურად ასაბუთებდნენ თანრიგების უპირატესობას. ამ ინტერდისციპლინურმა მეთოდმა მკვეთრად გაზარდა მოსწავლეთა მოტივაცია, ჩართულობა და საკითხის გაგების ხარისხი, რადგან მათემატიკური კანონზომიერება პირდაპირ დაუკავშირეს რეალური სამყაროს (პლანეტების ფიზიკური განლაგების) ლოგიკას.

კოლეგებს ვურჩევ, სცადოთ ეს აქტივობათა ბლოკი – ის მათემატიკის გაკვეთილს საინტერესო მოგზაურობად აქცევს და დიდი რიცხვების არსს მოსწავლეებისთვის ხელშესახებს ხდის.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის,

ინდიკატორებით https://math.ge/kurikulumi/

3. მათემატიკის გზამკვლევი მეექვსე კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ,

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meegvse-klasi/

ორგანიზმების სახეობების, მათი მახასიათებლებისა და ევოლუციური კავშირების ამსახველი ბიოლოგიური მონაცემების უზარმაზარი მასივი მუდმივად მოითხოვს სისტემატიზაციას, ანალიზსა და ვიზუალიზაციას. ამ პროცესში, მათემატიკური აზროვნება მნიშვნელოვან დამხმარედ გვევლინება.

წარმოგიდგენთ შემოქმედებით დავალებას, რომელიც მე-7 კლასის მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, თეორიული ცოდნა – სიმრავლეების ცნებები (თანაკვეთა, გაერთიანება, ქვესიმრავლე) – უშუალოდ გამოიყენონ ცოცხალი სამყაროს კლასიფიკაციისა და შედარებისთვის.

დავალების, „ცოცხალი სამყაროს კლასიფიკაცია სიმრავლეებით“, მთავარი მიზანია, მოსწავლეებმა შექმნან მათემატიკური მოდელი – კერძოდ, ვენის დიაგრამა – რათა ვიზუალურად დაინახონ, რა არის საერთო და რა განმასხვავებელი ორ ბიოლოგიურ ჯგუფს შორის, და ამგვარად განავითარონ ლოგიკური მსჯელობის უნარი.

თემა: სიმრავლე და რიცხვითი სიმრავლეები

სამიზნე ცნებები/ ქვეცნებები

მათემატიკური მოდელი

სიმრავლე, ქვესიმრავლე; თანაკვეთა; გაერთიანება;

კანონზომიერება

სიმრავლეებს შორის მიმართებები

ლოგიკა:

სიმრავლე. ლოგიკური კავშირები და მსჯელობა.

საკითხები:

• სიმრავლის ელემენტები
• ვენის დიაგრამა
• მოქმედებები სიმრავლეებზე (თანაკვეთა, გაერთიანება), ქვესიმრავე უნივერსალური სიმრავლე, ცარიელი სიმრავლე
• ვენის დიაგრამის მეშვეობით მოქმედებების წარმოდგენა
• ვენის დიაგრამის მეშვეობით ამოცანების ახმოხსნა.
• რეალური სიტუაციის მოდელირება ვენის დიაგრამის მეშვეობით

შეფასების ინდიკატორები – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

• სიმრავლური ცნებებისა და ოპერაციების გამოყენება ამოცანის ამოხსნისას (მათ.საბ.7,8,9).

თემატური არეალი: სიმრავლეების თეორიის გამოყენება ბიოლოგიურ მონაცემთა კლასიფიკაციისა და ვიზუალიზაციისთვის.

ძირითადი იდეა: საერთო და განმასხვავებელი ნიშან-თვისებების ვიზუალური წარმოდგენა ვენის დიაგრამების გამოყენებით.

საკვანძო შეკითხვა: როგორ შეიძლება მათემატიკური სიმრავლეების ცნებების გამოყენება ცოცხალი ორგანიზმების მახასიათებლების გასაანალიზებლად და დასახარისხებლად?

შემოქმედებითი დავალება მოსწავლეებისათვის:

შეფასების რუბრიკა (ფოკუსირება სიმრავლეებზე)

ეს რუბრიკა ორიენტირებულია იმაზე, თუ რამდენად სწორად გამოიყენეს მოსწავლეებმა მათემატიკური ცნებები ბიოლოგიური მონაცემების ანალიზისთვის.

წარმოგიდგენთ რამდენიმე მოსწავლის ნამუშევარს ფოტოს სახით:

ვენის დიაგრამებზე მუშაობით, მოსწავლეებმა არა მხოლოდ შექმნეს მათემატიკური მოდელები რეალური ბიოლოგიური სიტუაციებისთვის, არამედ განავითარეს ლოგიკური მსჯელობის უნარი, რასაც თან ახლდა აღმოჩენისა და შემოქმედებითი სიამოვნება. მათ მიერ შესრულებულმა დავალებამ აჩვენა სიმრავლეების ცნებების მართვის, ცოცხალ ორგანიზმებს შორის კანონზომიერებების დანახვისა და მახასიათებლების დამოუკიდებლად კლასიფიკაციის უნარი ვიზუალური მოდელების გამოყენებით. მთელი პროცესი თითოეული მოსწავლისთვის იყო სასიამოვნო და წარმატების განცდის მომტანი. საბოლოოდ, დავალება ცხადყოფს, რომ მოსწავლეებმა სრული წარმატებით გამოიყენეს თეორიული ცოდნა პრაქტიკაში, გამოავლინეს შემოქმედებითი და დამოუკიდებელი აზროვნება, შექმნეს ვენის დიაგრამები და დამაჯერებლად ახსნეს ცოცხალი ორგანიზმების ჯგუფების საერთო და განსხვავებული ნიშნები.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. მათემატიკის გზამკვლევი მეშვიდე კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meshvide-klasi/
3. ლიტერატურა: მე-7 კლასი. მათემატიკა. (დანართი11. სიმრავლეები) ავტორი ქეთი ცერცვაძე https://drive.google.com/drive/folders/1BeBNZuzEyGqAcGqbP8j9sr-iiWwEgzYL

წარმოდგენილი შემოქმედებითი დავალება მიზნად ისახავს, მოსწავლეებმა მოიძიონ ინფორმაცია, განახოციელონ შესაბამისი კვლევები, ჩაატარონ საჭირო ექსპერიმენტები, წარმოადგინონ თავიანთი ნამუშევრები როლური თამაშებით და  პრეზენტაციებით იმის შესახებ, თუ როგორ შეცვალა   ელექტრობამ ადამიანის ცხოვრება- არა მხოლოდ ტექნოლოგიურად, არამედ სოციალურად და მენტალურად.

მოსწავლეები გაიაზრებენ, რომ  ელექტრობის განვითარება, შესაბამისი კანონზომიერებების ცხოვრებაში დანერგვა და გამოყენება  ცივილიზაციის გარდატეხის  სიმბოლოა. ელექტროენერგიის გამოყენებამ შეცვალა  სივრცე-დროის აღქმა და კომუნიკაციის ფორმები. მოზარდები სტატიაზე მუშაობით,  პრეზენტაციებით, STEAM ექსპერიმენტებით, სიღრმისეულად შეისწავლიან მუდმივი დენის კანონებს და შესაბამისი აღმოჩენების გავლენას ადამიანის ყოველდღიურობის, ცნობიერების და ზოგადად,  კაცობრიობის მომავლის ახალი ერის ფორმულირებაში.

ნაშრომის შეფასების რუბრიკა: