ლიტერატურული პერსონაჟი ბიჭები, რომლებმაც აქ სულ ცოტა ხანი დაჰყვეს, მაგრამ საკუთარი კვალი მარადიულად დატოვეს.

ამ წერილში მინდა, ის პერსონაჟები გავიხსენოთ, რომლებიც ჩვენთან მოსასვლელად ზეციდან ჩამოშვებულ სინათლის სხივს ჩამოჰყვნენ, სიკეთის მარცვლები დათესეს და უკან დაბრუნდნენ. ყოველ წელს უამრავი ბავშვი მიფრინავს ჩვენგან და დიდ ნაღველს ტოვებს. „გარდაცვლილი ბავშვები“ – ეს სიტყვათა შეთანხმებაც ოქსიმორონია. თითქოს არაფერი ესაქმება სიკვდილს ბავშვთან, რომელთანაც მხოლოდ სიხარული, სიცილი და მზიანი დღეები უნდა ასოცირდებოდეს. მაგრამ ცხოვრება რთულია, რაც ასაკი გვემატება, მის სირთულეს უფრო და უფრო მეტად ვიწვნევთ საკუთარ თავზე, რაც ვუახლოვდებით მარადიული სამყაროს კარიბჭეს. და თურმე მსოფლიოს ყველაზე დიდი მუდმივი საშინელება: ომი, არ ინდობს არც უმანკო სიცილს და არც ბედნიერ მომავალს. კი ბავშვებს ხოცავენ, ბავშვები კვდებიან. ხშირად მშობელს იმის საშუალებაც არ აქვს რომ შვილი დაიხსნას რაღაც გამოუცნობი ავადობისგან, გამოუცნობი ტრაგედიისგან და უბედური შემთხვევებისგან.

სულ მგონია, რომ ლიტერატურის მარადიული ბავშვები, ზუსტად ისინი არიან, ვინც ვერ გადაურჩა ან რთულად გადაურჩა ამქვეყნიურ სისასტიკეს. ვინც არჩია წასვლა იქ, სადაც მარადიული მზე ანათებს და ვარსკვლავები კაშკაშებენ.

კარგ მხატვრულ ტექსტებში ყველა ჩვენს კითხვაზე ვიპოვით პასუხს, ასევე იმაზეც – რატომ მიფრინავენ ბავშვები ძალიან შორს. ეს დღეებია ძალიან კარგ წიგნს ვკითხულობ, რომელიც ახლახან გამოიცა ქართულ ენაზე: „პიტერ პენი კენსიგტონის ბაღებში“, როგორ იქცა პიტერ პენი პიტერ პენად, როგორ გახდა ის მარადიული ბავშვი. ამ ჩემი ფიქრების ინსპირაციაც ეს წიგნია, რომელიც ადამიანს ძალიან, ძალიან დააფიქრებს. ფანჯრიდან გაფრენილი პიტერი ჩიტებთან იზრდება, შემდეგ ფერიებთან ხვდება, რომლებიც სანუკვარ სურვილს უსრულებენ: ფრთებზე უღიტინებენ და პიტერი დედასთან გაღებული ფანჯრიდან ბრუნდება, თუმცა დედა მას ვერ ხედავს, მისი არ ესმის, პიტერი ხომ გაფრენილი ბავშვია! მისი დანახვა ჩვენი სამყაროს ხედვითა და სხეულით შეუძლებელია. არადა, ის ისე ახლოსაა დედასთან, შეიგრძნობს მის სურნელს, ლამის ეხება კიდეც… მეორედ მისულ პიტერს ფანჯარაზე უკვე გისოსები ხვდება და დედა პატარა ბიჭთან ერთადაა. ესეც სიმბოლურია, იმ ქვეყნიდან მობრუნება შეუძლებელია, მეორე შანსი არ არსებობს. რაც ჩვენს ზღაპრებში კარგად არის აღწერილი, საიქიოდან მობრუნებული არავის უნახავსო, როცა ერთი გაბედავს სიკვდილის დამარცხებას და მარადიულ სიცოცხლეს ჩაეჭიდება, ეს ჩაჭიდებაც, ეს მარადიულობაც საშინლად მომაბეზრებელია, საშინლად დამთრგუნველი. ხანგრძლივი ბედნიერება – უინტერესოა, ადამიანებს ყოველთვის სჭირდებათ ვნებები და გრძნობები, აღფრთოვანებებს აუცილებლად დაცემა უნდა ცვლიდეს, ეს არის ამ სამყაროს კანონი, რომ დაეცემი, წამოდგე და რომ წამოდგები, დაეცე. ჰოდა, მარადიული ნეტარებიდან გამოქცეული ზღაპრის პერსონაჟი, ბრუნდება თავის სოფელში, სადაც ვერაფერს და ვერავის ვეღარ ცნობს, დროის მსახვრელ ხელს შესანიშნავად უმუშავია, თავად ხომ უდროობაში იყო, იქ სადაც დრო არ არსებობდა. ამიტომ მისთვის თითქოს რამდენიმე წელი, ჩვენს საუკუნეს უდრიდა. აი, ხალხური ზღაპრების სიბრძნეც, საიქიოს ჩვენი სამყაროსგან პირველ რიგში უდროობა განასხვავებს. დრო – სწორედ მასში ვხვდებით ადამიანები და როდესაც სხეულს ვკარგავთ, დროც გვეკარგება.

პატარა უფლისწული – ეს ყველასთვის საყვარელი პერსონაჟი, რომელიც პლანეტიდან პლანეტაზე დაიარება და მეგობრებს დაეძებს, სინამდვილეში სწორედ იმ კითხვებზე პასუხის ძიებაა, რომლებიც დასაწყისში ვახსენეთ – სად მიდიან ბავშვები, რომლებიც გვტოვებენ? და როგორც ვთქვით ლიტერატურა პასუხების ამოუწურავი წყაროა. პატარა უფლისწული ჩვენს პლანეტაზე, თავის პატარა სამყაროდან მოდის და როგორც ყველა ბავშვი, ისიც ძალიან ცნობისმოყვარეა. საბოლოოდ სახლში დაბრუნების გზა, სხეულთან გამომშვიდობებაა, ჰაერზე მსუბუქი უნდა იყო, რომ კოსმოსში პლანეტათა შორის სისწრაფე განავითარო, რომ დროიდან უდროობაში გაემგზავრო. გამგზავრება ტკივილით მიიღწევა, ჩვენებური სიკვდილი – სადგურია, საიდანაც მატარებლები ზემოთ მიქრიან.

„მწვანეთითება ტისტუ“ – კიდევ ერთი სიკეთის ანგელოზის, სიკეთის ბიჭუნას თავგადასავალია. რთულია ამ სამყარომ დაიტიოს ის, ვისი გულიც სუფთა და წკრიალაა, ტისტუს კეთილშობილება იმხელაა, რომ მას ჯადოსნური თითები აქვს, შეუძლია ყველაფერი ყვავილებში, სიმწვანეში გაახვიოს, ომის სიმბოლო – ტანკი მშვენიერი ყვავილებით შეამკოს, ღარიბების ჩამონგრეული სახლები ხვიარა მცენარეებით გაალამაზოს. ტისტუც ვერ დარჩება ჩვენთან დიდხანს. შეუძლებელია ასეთმა ადამიანმა მატერიალურ სამყაროში დიდხანს დაყოს. მისი სხეული მსუბუქი და ჰაეროვანია, მისი გული უზარმაზარი, თვალებიდან სიკეთე იღვრება, თითებიდან ყვავილები. როდესაც ყველაზე დიდ საშინელებას, ომს შეაჩერებს, ტისტუ მიწას ტოვებს და ბრუნდება სახლში, საიდანაც ჩვენ ყველანი მოვდივართ, თუმცა ერთეულები თუ ახერხებენ დროულად და შეუბილწავად შინ დაბრუნებას.

ძმები ლომგულებიც ასეთი ბიჭები არიან, მამაცები და კეთილები. რომლებმაც დიდხანს ვერ გაძლეს ჩვენს დუხჭირ და სასტიკ სამყაროში. მათი ადგილი ჩვენთან ვერ მოიძებნა, ხანძარი თუ ავადმყოფობა ის პორტალი აღმოჩნდა, რომელმაც ძმები საოცარ და მარადიულ სამყაროში გადაიყვანა, სადაც გაგრძელდა მათი შესანიშნავი თავგადასავალი, მათი ამბავი, ამბავი – სიმამაცისა, სიყვარულისა და თავგანწირვისა. საბოლოოდ ყველა ტანჯვა, ყველა პრობლემა სრულდება, და არც ისაა მოგონილი, რომ ზღაპრის ბოლო კეთილია, თუმცა ამ სიკეთის დანახვა ჩვენ ადამიანებს არ შეგვიძლია, ვხედავთ მხოლოდ ზედაპირულს, რაც თვალით ჩანს, გულით ხედვა რთულია და შეუძლებელი, სწორედ გულით ხედვას გვირჩევდა პატარა უფლისწულიც. ძმები ლომგულებიც, თავიანთ ტანჯულ დედიკოსთან ერთად ბედნიერებას პოულობენ, ოღონდ აქ არა, და ახლა არა, იქით – მარადიულ სამყაროში, დიდი ტანჯვისა და ბრძოლის შემდეგ. და სწორედ ასეთი ბედნიერებაა მუდმივი და ხელშეუხებელი, როდესაც ყველა ტკივილი გამოვლილია, ყველა სიმწარე ნანახია – დგება დრო მარადიული სიმშვიდის.

ჰარი პოტერიც ჯადოსნური ბიჭია, მას მაგიური შესაძლებლობები აქვს და ერთგული მეგობრები ჰყავს. ჰარის მუდმივი კავშირი აქვს მიღმურ სამყაროსთან, თავად ჩვენს სამყაროში რჩება და აქ ამარცხებს ყველაზე დიდ ბოროტებას. ის გადარჩენილი ბიჭია შუბლზე ნაიარევით, მყარად დგას მიწაზე და იბრძვის თავგანწირვით; იბრძვის, რომ სწორედ აქ, ამ დროში გაიმარჯვოს სიკეთემ და დამარცხდეს ბოროტება, ზღაპრის კეთილი დასასრული სწორედ აქ შედგეს. ჰარი ახალი დროების ბავშვია, ახალი შესაძლებლობებითა და ბრძოლის სურვილით. თუმცა მას ძალას იმქვეყნად წასული ახლობელი ადამიანები აძლევენ. ეს ამბავი იმის დასტურია, რომ ზოგიერთი ადამიანი სწორედ დედამიწაზე სიმშვიდის დასამყარებლად და ბოროტების გასანადგურებლად იბადება, მას მყარი ჯავშანი აქვს – ეს ჯავშანი მეგობრობა და სიყვარულია, სწორედ ის, რასაც პატარა უფლისწული დაეძებდა, რაც ასე აკლდათ ძმებ ლომგულებს და რაც ვერ გამოცადა ჩვილმა პიტერმა, როდესაც ფანჯრიდან გაფრინდა.

ლიტერატურის ამგვარი წაკითხვა, მისი დაკავშირება ჩვენი ცხოვრების ყველაზე დიდ საიდუმლოსთან და ყველაზე ბევრ პასუხგაუცემელ კითხვასთან, ტექსტში საიდუმლოს ძიება, კავშირების დანახვა, ამ ყველაფრის დაკავშირება ძველ მითოლოგიასთან, ზღაპრებთან – ეს სწორედ ის არის, რასაც წიგნების ძალას ვუწოდებთ. წიგნები ზღაპრული ჯადოსნური სარკეებია, სადაც ჩავიხედავთ და ყველაფერი ხელისგულზე გადაიშლება: სიცოცხლე თუ სიკვდილი, ჩვენი სამყარო თუ უამრავი სხვა განზომილება. მთავარია, მივენდოთ, მთავარია წავიკითხოთ და დავიჯეროთ.

„ყვავი ხის წვერზე ისაღამოებს“ – ბესიკ ხარანაულის ლექსების მონუმენტური კრებულის სათაურია, რომელიც თითქოს განსხვავდება მისი სხვა ნაწარმოებებისგან, მაგრამ, რომელშიც, ამავდროულად, პოეტის უნივერსალური ხმა განსაკუთრებული სიძლიერით ისმის.

ლიტერატურათმცოდნეთა თვალსაზრისით, ტექსტი ცნობიერების ნაკადის დინებაა, გრძელი, ძალიან გრძელი მონოლოგი. ავტორი თითქოს ბიბლიური პერსონაჟია.

როგორც შოთა იათაშვილი აღნიშნავს, რომ ტექსტის პერსონაჟის ასაკიც ამაზე უნდა მიგვანიშნებდეს – „მთელი ერთი საუკუნით წინ წასული ბესიკ ხარანაულის გადმოძახილია ეს შეგონებებით სავსე ტექსტი“ [იათაშვილი შ., 2018: 28].

კრებული არ წარმოადგენს ავტონომიურ ტექსტთა ერთობლიობას. ყოველი ლექსი თითქოს აზრობრივად უკავშირდება მეორეს, წინა ტექსტში ფიქსირებულ-შეწყვეტილ კონცეპტს აღრმავებს და აგრძელებს მწერლისათვის დამახასიათებელი, მაქსიმალური სიწრფელით, ნაივურობით, მეტყველების მანერით. ავტორი ისეთ ახლობლად გეჩვენება, თითქოს იშლება საზღვარი მკითხველსა და წიგნს შორის და კი არ კითხულობ, თავად ფიქრობ – ავტორის კვალდაკვალ თუ პარალელურად, ავტორი თავის ტექსტიანად შენში გადმოიღვარა.

ტექსტში ასეთი პასაჟია: მასწავლებელს მოსწავლე ეუბნება, რომ მას არ ეშინია არცა სევდის, არცა სიშიშვლის. პასაჟი ზუსტად გამოხატავს ბესიკ ხარანაულის ტექსტების და, კონკრეტულად, ამ ტექსტის ხასიათს – ავტორი სრულიად შიშველი სევდითა და გრძნობებით გამომზეურდება.

„ცას მიჩნეული“, „ზეახედული“ ბესიკ ხარანაული გვიყვება, „დედამიწის სახურავზე“ მომხდარ ამბებს. საოცრად გულწრფელად, ზედმეტი პათეტიკის გარეშე, ისე, როგორც ეს დიდ მწერლებს შეუძლიათ. წიგნი სავსეა ადამიანური განცდებით, სევდით, სიყვარულით, დარდით და ბრაზითაც. ბრაზი ერთგვარ ლაიტმოტივადაც კი გასდევს ტექსტს, დოლის ხმით გამოხატული, გამაყრუებელი ბრახუნი. სამყაროს შემცნობი ხმაური, ურომლისოდაც რაღაცას დაკარგავდა სამყარო, გახდებოდა უსიცოცხლო. ერთ პასაჟში გვხვდება ხმაურის ფოლკნერისეული აღქმა – მომაკვდავის თავთან დოლის ხმა ისე გაისმის, როგორი ხმაც აქვს ფოლკნერთან კუბოსთვის ფიცრების ხერხვას („სული რომ ამომდიოდა“).

ეს წიგნიც, ისევე, როგორც „წიგნი ამბა ბესარიონისა“ სავსეა აპოკრიფული სიბრძნით, ავტორი ეძიებს ისეთი საკრალური ცნებების არსს, როგორიცაა, სიცოცხლე და სიკვდილი. ეს წიგნი განყენებული ცნებების ძიებაა, ძიება იმისა, რაც ადამიანშია დაფარული.

„ადამიანს მხოლოდ ღმერთზე და ეშმაკზე სმენია, და ეს, ალბათ,

საკუთარი უკიდურესობისთვის.

მომაკვდავმა კი ვიღაც მესამეს,

როგორც მერე გაირკვა,

• ხახმატის ჯვარს სთხოვა შემწეობა

და სასწაულმაც არ დაახანა“ [ხარანაული ბ. ……].

საინტერესო მოვლენაა ტექსტში ყვავის კონცეპტი, ამ საკრალური აურის ფრინველს კარგად იცნობს ლიტერატურა, ბესიკ ხარანაულის ყვავი ენათესავება ბარათაშვილის ყორანსაც, ედგარ პოს “The Raven”-საც თუმცა ყველაზე ახლოს, ალბათ, მაინც ტედ ჰიუზის „ყვავთან“ დგას. ისევე, როგორც ჰიუზის – „ყვავი, მისი ცხოვრება და სიმღერები“, ბესიკ ხარანაულის ეპოსიც სავსეა მითოსური და ბიბლიური ალუზიებით, ხარანაულის ყვავიც, ჰიუზის ყვავის მსგავსად, „იცვლის სიუჟეტებს, გადაადგილდება დროსა და სივრცეში, ჩნდება და იკარგება“ [რატიანი ზ., „ყვავი, ტედ ჰიუზის საავტორო მითოლოგია“, 7].

ლიტერატურათმცოდნეთა თვალსაზრისით, ხარანაულის ყვავი ერთგვარი ბედის ფრინველია, ხის ტოტზე მოსაღამოე, თითქოს დაჰყურებს ცხოვრებას და მდუმარედ მიითვლის ყოველივეს. მასში თავმოყრილია სკანდინავიური მითოსის, ოდინის ორი ყვავი, ჰუგინი და მუნინი (გრძნობა და მეხსიერება). წარმოდგენილია ყვავის სახის არაკლასიკური გაგება. ყვავი უარყოფითი კონოტაციის მატარებელი პარადიგმაა, ამას მოწმობს არაერთი თქმულება თუ მხატვრული ლიტერატურის ნიმუში.

ბესიკ ხარანაულმა ეს ფრინველი არა უარყოფითი აურის მქონე არსებად, არამედ – სიბრძნის მეტაფორულ-ალეგორიულ სახედ-ენიგმად, მისტიკურ ფრინველად მოავლინა თავის ტექსტში.

ბესიკ ხარანაულის ამ ტექსტში იგრძნობა გურამიშვილისეული ნარატივის ანარეკლები, მიმართვა ყრმათადმი, სულიერი დამოძღვრა და ფსალმუნური მოტივები.

175 წლის კაცი, რომელიც, ამავდროულად, ხის წვერზე გამომსაღამოებელი ყვავიც არის, ბევრის მნახველი და გამგონი, კრებულში ისეთ თემებზე საუბრობს, როგორიცაა სიკვდილ- სიცოცხლე, სიბრძნე, ღირებულებები, ადამიანისთვის დაფარული ცნებები. წიგნი სავსეა მისტერიული მინიშნებებით, როგორებიცაა, ხახმატის ნიშის დამწყალობებით მიხრწნილი მათხოვრის ოცი წლის ჭაბუკად გადაქცევა და მერე საფლავის ქვეშ სიცოცხლე. სიცოცხლის რაობას ავტორი დამახასიათებელი ტრაგიკულ-გროტესკული ინტონაციით გადმოსცემს: „მიხვდი? ცხოვრება ხალისი ყოფილა“ [ხარანაული ბ., 2015: 29].

ერთგან ხარანაული აღნიშნავს, რომ დილა კი არა, ხალისია სიცოცხლე, თორემ დილას ერთნაირად ხვდებიან ფრინველები, ნაგვის მქექავები, ავის მზრახველნი და შეცდენილნი, თუმცა ისინი არ არიან გათენების მეტაფორები.

ლექსში „სახლი, სასახლე, ციხე და გალია“ ბესიკ ხარანაულის პოეტური კრედო ირეკლება:

„პირველამომხდარი მზე რომ

სასახლეს მოადგება, აიქ გაგეღებათ

კარი და მპოვებთ მე – წასულს“ [ხარანაული ბ., 2015: 31].

მზის პირველ ამოხდომაზე სასახლეში „მისულ“ მკითხველს ავტორი „წასული“ ხვდება, მაგრამ ის, რის თქმაც მას სურდა, სასახლის კედლებშია გამჯდარი.

ფრაზა – „მაქვს რამე სათქმელი“ რეფრენად გასდევს ტექსტს. ხის წვერზე მომსაღამოებელ ყვავს, დრუიდების სულიერ ნათესავს, თავადაც მისტიკური ღმერთებისა და ნახევარღმერთების მიწაზე აღმოცენებულ ბესიკ ხარანაულს, ცხადია, აქვს „რამე სათქმელი“.

დავუბრუნდეთ სასახლის პარადიგმას: სასახლე, საიდანაც ავტორი წავიდა, წიგნია, არა მარტო ეს წიგნი, არამედ – ყველა. პოეტმა წარმოსახვით ააგო „სასახლე“, გაუმზადა მკითხველს, კედლები სათქმელით გაჟღინთა, თავად კი, „პირველ მზის ამოხდომისას“, იქაურობა დატოვა, სხვა წიგნში გადაიღვარა.

ასეც უნდა იყოს, ავტორი სასახლის „გიდი“ როდია, ამ „სასახლეში“ გზა თავად უნდა გაიგნო, თავად უნდა იპოვო ის კედლები, რომლებსაც დაუხსომებიათ სათქმელი, თავად უნდა შეძლო მათი მოსმენა.

მახსენდება ზვიად რატიანის ფრაზა:

„ – ლექსში ავტორი

არ უნდა ჩანდეს უფრო მკვეთრად,

ვიდრე სხვის ფოტოზე, სიღრმეში, გამვლელი,

კადრში შემთხვევით მოხვედრილი“ [რატიანი ზ., 2015: 8].

ხარანაულის „წიგნ-სასახლე“ არის ადგილი, სადაც შესულს ყველაფერი უმალ გაგივლით, სულს მოიბრუნებთ, ენასაც ამოიდგამთ და იტყვით „ხედავ, როგორი სქელი კედლებითაა სახლი ნაშენი“ [ხარანაული ბ., 2015: 31].

არსებობს მკითხველი, რომელიც, ასეთი სასახლის დათვალიერებისას, მხოლოდ კედლის სისქეს ამჩნევს.

ბესიკ ხარანაულის „წიგნ-სასახლეში“ ხელოვანი მარტოდმარტო ცხოვრობს – „ახლა თვითეულის დროაო“, ამბობს ავტორი (ხაზგასმულია ეპოქალური ინდივიდუაცია, ერთი მხრივ, პერსონალიზაცია – მეორე მხრივ).

სასახლის პატრონის არქეტიპი, რა თქმა უნდა, ხელოვანია, პოეტი, თავად ბესიკ ხარანაულის ლირიკული ორეული, რომელიც ფიქრობს, რომ ვერაფერ სერიოზულზე ვეღარ წერს. სასახლის გარშემო ხეებია, მათგან ერთი სიცოცხლის ხეა, რომელიც ხელოვანმა უნდა იპოვოს იგი, „შესახლდეს“ მასში და აღარ გამოვიდეს. პარაბოლა გამჭვირვალეა – ხელოვნებაა ეს „სიცოცხლის ხე“, შემოქმედმა უნდა მიაგნოს მას, რათა უკვდავებას ეზიაროს.

არქაული, დიდებული, სასახლის მეორე სართულზე ასული, ნაბიჯს შენც მარჯვნივ გადადგამ, რაკი, პოეტისეული კონცეპტით „კაცი მემარჯვენეა“.

ავტორი სასახლიდან „კაცი“ გასულია, თუმცა სასახლის სტუმარი ნაბიჯებსაც კი მის ქარგაზე, მისი ნებით დგამს. ხელოვანის ძალაც სწორედ ესაა – თავის ტექტს-სამყაროში მარტოს გტოვებს, შეგიძლია შეამჩნიო, რის შემჩნევაც გინდა ან შეგიძლია, თუმცა „უხილავი ძალა“ აუცილებლად გიჩვენებს სწორ გზას. „მეორე სართულზე“ ასული, გაოცდები, არქაულ, დიდებულ სასახლეში უაღრესად თანამედროვედ აღჭურვილი სამზარეულო რომ დაგხვდება (ვფიქრობთ, მინიშნებაა ხელოვანისეულ „ლაბორატორიაზე“). ბესიკ ხარანაულის შემოქმედებაც ასეთია – არქაულობასთან ერთად, საოცარი თანამედროვეობით გამორჩეული.

„ვერაფერს სერიოზულს ვერ ვწერ, ყველაფერს სადღაც რაღაც აქვს

გახეული და ქარი შესდის, შეიძლება,

ჩემი ცხოვრების ანალოგიით“ [ხარანაული ბ., 2015: 33].

ამონარიდში რეფლექსირებულია ხელოვანისეული მოლოდინი ქარიშხლისა, მუდმივი შეგრძნება ქარისა, იმ ფოთოლივით, რომელიც „ჯერ კიდევ ყუნწზე ჰკიდია, თუმცა ქარი უკვე გზაშია“ – ხარანაულის ძველი, ქრესტომათიული ლექსიდან.

წუხილი იმაზე, რომ „ვერაფერს სერიოზულს“ ვერ წერს, ხელოვანის განუწყვეტელი ვნებაა. შეუძლებელია, ეს ქარი ოდესმე დაეხსნას ხელოვანს. ხელოვანი ვერასდროს გახდება ხე, „რომლისგანაც ქარი წავიდა“ – ქარი ის სულია, რომელიც არასოდეს ტოვებს შემოქმედს, თუ დატოვებს, უკანასკნელი განადგურდება, როგორც შემოქმედი.

ცხადია, ბესიკ ხარანაულის შემოქმედება ქარს არ მიუტოვებია, მეტიც, მისი ცხოვრებაც სავსეა ქარით, სხვანაირად შეუძლებელია, რადგან თუკი ვინმეს შეიძლება ეწოდოს ჭეშმარიტი ხელოვანი, აუცილებლად უნდა ვახსენოთ ბესიკ ხარანაულიც.

ლექსი „სახლი, სასახლე, ციხე და გალია“, ჩვენი აზრით, შემოქმედის ბედის პარაბოლაა. ხელოვანისთვის შემოქმედება, ერთდროულად, სახლიცაა, ღარიბული, მაგრამ ყველაზე საიმედო თავშესაფარი, დიდებული სასახლეც, გასაოცარი „ტექნიკით“ ნაგები, ციხეც, სადაც მთელი ცხოვრების გატარება მოუწევს და გალიაც, რომლის დატოვებაზეც ხანდახან ოცნებობს კიდეც, მაგრამ, საბოლოოდ, არაფერი გამოსდის. რთულია შემოქმედის ბედი, „სახელოები არ დაგიწერენ აბრეშუმისანი“ [ხარანაული ბ., 2015: 37], – ამბობს ბესიკ ხარანაული ტექსტის ბოლოს და ამით, თითქოს შემოქმედების გზაზე ახლად დამდგარ „ბედის ნებიერს“ აფრთხილებს, რომ აუცილებლად მოუწევს აბრეშუმის სახელოების აკაპიწება.

ლექსში „დილის ბუნებითი გლოვა ადამიანისა და მასზე ამაღლება“ პოეტი აგონიაში მყოფი ადამიანის სიკვდილთან შეყრას ხატავს. ტექსტის ლირიკული გმირისა და სიკვდილის დიალოგი ვაჟა-ფშაველას პოეტური სამყაროს ალუზიაა: „შენის წესითამც დაილოცები, სიკვდილო, სიცოცხლე შენითა მშვენობს…“[ხარანაული ბ., 2015: 42].

ხარანაულის ლირიკული გმირი ვალს გამუდმებით ახსენებს, ვალს სიკვდილის წინაშე. რომ არა ეს ვალი, წარმოუდგენელი, უინტერესო იქნებოდა ყოფა.

ხელოვანს ამ ვალის გადახდა შემოქმედებით, წიგნით განუზრახავს, რომელსაც ერქმევა „იცოცხლე – რომ მოკვდე“. სათაური ალუზიურად უკავშირდება გაბრიელ გარსია მარკესის მაგიურ რომანს, „იცხოვრე, რომ მოჰყვე“.

ცნობილი ქართველი კრიტიკოსის, მაკა ჯოხაძის კონცეპტით, „ადამიანი ხსოვნაა და რეაქცია“ [ჯოხაძე მ., 2010: 28].

ადამიანში მთავარი ხსოვნაა. სკანდინავიური მითოსის „მთავარ“ ყორანთაგან ერთის სახელიც სწორედ ხსოვნას გამოხატავს ( Munin – „ის, ვისაც ახსოვს“).

ხსოვნა სიკვდილისა, რომელიც ადამიანს არ აძლევს მოსვენებას, აიძულებს, იცხოვროს ისე, რომ „მოსაყოლი შეუგროვდეს“, მხოლოდ იმის ამარა რჩება, რაც ახსოვს. ოთარ ჭილაძეს დავიმოწმებ, რომ ამქვეყნად მხოლოდ ის ეკუთვნის ადამიანს, რაც სამუდამოდ აღებეჭდება მეხსიერებაში.

ამ სამახსოვრო ამბავთა შეგროვების შედეგი იქნება წიგნი „იცოცხლე – რომ მოკვდე“, რომლის გასრულებამდე სიცოცხლის გახანგრძლივებას სთხოვს ლირიკული გმირი სიკვდილს. სიკვდილის პასუხი ტრადიციულია – არ არსებულა ადამიანი, რომელიც სიკვდილს იმავეს არ სთხოვდა, თავად კი არავისთვის, არასდროს, არაფერი გადაუვადებია (გავიხსენოთ ქრესტომათიული პასაჟები დავით გურამიშვილის „დავითიანის“ სიკვდილისა და კაცის გაბაასების ეპიზოდებიდან).

სიკვდილი პირდაპირია, სათქმელს პირდაპირ ბრძანებს – მხოლოდ წიგნებში ხრიან დამიზნებულ თოფს, ცხოვრებაში პირდაპირ ესვრიანო, ეტყვის კაცს.

ზემოთქმულის გაგონებისას, ბესიკ ხარანაული (მისი ლიტერატურული ორეული) „ხმაურს“ იწყებს – ქმნის ქაოსის მუსიკას, აბლაბუდებიდან გამოთავისუფლებული „ისტორიის დოლით“ ატეხს „დიდ რახარუხს“.

ქაოსი ერთადერთი რამაა, რაც ნამდვილია, რაც მართლა ხდება. სწორედ ამ ქაოსის მხატვრული რეფლექსია-იმიტაციაა დოლზე ბრახუნი, ადამიანის მიერ შექმნილი საკრავების ხმაში ურევია „ბუნებისგან მოტაცებული ქუხილი“ [ხარანაული ბ., 2015:43].

ხმაურით, როგორც თავად მიგვანიშნებს, „გარდაუვალი გამოღვიძების გამოწვევა“ სურს ავტორს. ხმაურით უნდა განიდევნოს „გლოვის ჯოჯოები“, რათა ადამიანში/ადამიანისაგან დარჩეს ის, რაც ნამდვილია (ქარჩხაძის კონცეპტით, იგისაგან დარჩეს ის, რაც იგიში იგი იყო).

„სიცოცხლის ხის ძიება“, სიკვდილთან ქიშპი კრებულის სხვა ლექსებშიც გრძელდება. ბუნებას მხოლოდ ერთადერთი რამ შეუძლია შესთავაზოს ადამიანს – კვდომა. სიკვდილზე გამარჯვების ერთადერთი გზა შემოქმედებაა (რომაელთა კონცეპტით – „Ars longa, vita brevis“ – „ხელოვნება მარადიულია, სიცოცხლე – ხანმოკლე!“)…

პოეტი მოგვიწოდებს: შექმენი ყოველივე საკუთარი ხელით, მხოლოდ ასეა შესაძლებელი „სიცოცხლის ხის“ პოვნა, „უკვდავების ვაშლის“ ჩაკბეჩა. მხოლოდ შემოქმედს არ ეწევა სიკვდილი. სიცოცხლის ხის ნაყოფის მოპოვება მხოლოდ მათ ხელეწიფებათ, ვინც ბოლომდის ბავშვად რჩება. მეტაფორის არქეტიპი ბიბლიაშია: „ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: თუ არ მოიქცევით და არ იქნებით, როგორც ბავშვები, ვერ შეხვალთ ცათა სასუფეველში“ [მათე 18:2].

საკრალური რიტუალივით გაიელვებს ამ წიგნში სახლის დალაგების კონცეპტი:

„- მოდი, გინდა სახლი დავალაგოთ?!“ [ხარანაული ბ., 2015: 208].

ამ საქმით, საქმის რუტინათი, დედა სინამდვილეში/რეალობაში აბრუნებს ბესარიონს („ბრძოლა“). სახლის დალაგება შემოქმედებასთან, ქაოსისაგან კოსმოსის შექმნასთან ასოცირდება ბესიკ ხარანაულის ტექსტებში. პოეტი ამბობს ერთგან, რომ ღმერთმა სამყარო ცოცხითა და კალმით შექმნა, „რადგან: ორი რამეა სამყაროში ურთიერთტოლი – მტვერი და ფიქრი“[ხარანაული ბ., 2015: 56].

„სახლის დალაგების“ ხსენება ასოციაციურად გადაგვამისამართებს ხარანაულის კონცეპტუალურ-ქრესტომათიულ ტექსტთან „კარტოფილის ამოღება“.

ბესიკ ხარანაული ის პოეტია, ვისაც შეუძლია ჩვეულებრივი, რუტინული საქმიანობა ისეთ საკრალურ რიტუალად აქციოს, როგორიც უძველესი ღმერთების პანთეონს შეეფერება. ლიტერატურათმცოდნეთა დაკვირვებით, ორივე რიტუალი – სახლის დალაგებაცა და კარტოფილის ამოღებაც დედის სიტყვებით იწყება.

პირველში „მოდი, გინდა სახლი დავალაგოთო“ [ხარანაული ბ., 2015:208], ამბობს დედა, მეორეგან კი – „ხვალე კარტოფილი უნდა ამოვიღოთო“ [ ხარანაული ბ., 2008: 28].

ორივე რიტუალით საკუთარ თავს შეიცნობს ადამიანი, საკუთარ არსს ეძიებს, სამყაროში თავის ადგილს, ხოლო ამ ძიებაში, ამქვეყნად ყველაზე მთავარ და სამძიმო საქმეში დედის ხელი თუ არ ურევია, ისე არ იქნება მართალი, ისე არ გამოვა, ვერ ამოყრი წარსულის ორმოებიდან კარტოფილს, ვერ გადაწმენდ მტვერს, ღმერთის ძიება დედამ უნდა დაგაწყებინოს, რადგან ჯერ კიდევ გამოუცდელს სხვა, თითქოს ბრჭყვიალა, მაგრამ არამთავარი ამბებისკენ გაურბის თვალი. დედისეული დამოძღვრა საუფლო გეზს განსაზღვრავს.

ხეზე მომსაღამოებელი ბრძენი ყვავის მთავარი საქმე, ვფიქრობთ, მაინც შემოქმედ(ებ)ის არსის გაგებაა, შემოქმედისა, რომელიც „ხამს, სამყაროში ერჭოს სარივით“ და ვარსკვლავებს ათვინიერებდეს. თავად ეს ჯადოსნური რიტუალი, ემსგავსება იმ სურათს, თუ როგორ წველიდა დედა ძროხას, ავდარშიც ისე, თითქოს დარი იყო (არქეტიპი ტიციანის ქრესტომათიული სტრიქონია).

ხელოვანის ვალია, მასში იმხელა ძალა იღვრებოდეს ზეციდან თუ მიწიდან, რომ შეძლოს „დედიძმის“ სახლი ციდან ძირს ჩამოიტანოს, ლექსების ბწკალით. სამყაროს არ უნდა მოშორდეს და, ამავდროულად, ზესკნელს უნდა ებჯინოს შუბლი. ბრაზმა არ უნდა გაუაროს, რადგან „მხოლოდ ბრაზია ამინდი“ [ხარანაული ბ., 2015: 57], მხოლოდ ბრაზია საუკუნო, ყველა დროებითი გრძნობა ეფემერულია (ზემოთაც აღვნიშნეთ, რომ „ბრაზი“ ერთგვარ ლაიტმოტივად სდევს წიგნს – დოლზე ბრახაბრუხით გამოხატული).

ღმერთის სახე არასოდეს ტოვებს ხარანაულის შემოქმედებას, თანაც, ისეთი უცნაური შეხვედრებია უფალთან, ისეთი არაჩვეულებრივად ჩვეულებრივი! წარმოიდგინეთ, კაცი მიდიოდეს, უკან ღმერთი მისდევდეს, კაცმა თავი მოაბრუნოს და უთხრას – „დამანებე თავი“ [ხარანაული ბ., 2015: 62] და ეს „თავი დამანებე“ ისე ჟღერდეს, როგორც ლოცვა, ლოცვა ვიღაც ძალიან ახლობლის წინაშე.

ღმერთი თითქოს ბესიკ ხარანაულის ძველი მეგობარია…

ლექსში „პირველი ბოლოში“ სიკვდილის მისტიკური სცენაა დახატული. ავტორი ამბობს, რომ, როგორც კი სიკვდილის მოსვლას შეიგრძნობს თუ იგუმანებს, დალევს „ხაჭოწყალას“. ხაჭოწყალა ფშაური კერძია, დიდებულ ხაჭოერბოს ვერ მიედრება, მაგრამ არსებობს ფშაურ ზეპირსიტყვიერებაში ასეთი ლექსი, რომელიც ერთი ფშაველი მეცხვარისაგან მოვისმინე:

„ტიალო ხაჭოწყალაო, ვინ მოგცა ამდენ ძალაო,

ვერცარა იმან გათიბა, ვინც ხაჭოერბო ჭამაო“.

ქართულ სალიტერატურო კრიტიკაში გამოთქმული თვალსაზრისით, ამ მცირე, იუმორისტული ხასიათის ლექსში, ხაჭოერბო მაძღართა საკვებია, ხაჭოერბოს ჭამით გატაცებულს მთავარი საქმე გაუკეთებელი რჩება, ხოლო ხაჭოწყალას მჭამელი სათიბს დროზე ასრულებს, შრომა კი ფშაველთათვის ღვთიურ საქმიანობად ითვლება.

ხაჭოწყალას დალევის შემდეგ, ავტორის წარმოდგენით, ავა მთის წვერზე შეგულებულ ხესთან, რომ სიკვდილს მიეახლოს. სიკვდილის სცენა კი, ნამდვილი მისტიკაა ხარანაულის ტექსტში – სიკვდილის წინაშე ისე აღვიმართები, როგორც საყვარელი ქალის წინაშეო, ამბობს პოეტი, მკერდს შევიხსნი და მოვეხვევი, გადავიღვრები მასშიო.

პლანეტებისკენ მიმავალ „წარღვნის წყალს“ შეუერთდება, დედამიწის ხსოვნა გაქრება, თუმცა დარჩება ხსოვნა პოეზიისა – პოეზია „სიკვდილში ჩაღვრილ პოეტს“ არასოდეს დატოვებს.

სწავლისა და სწავლების მრავალფეროვან მიდგომებში სრულიად გამორჩეული ადგილი უჭირავს „თავისუფალი არჩევანის“ პრინციპს. ის საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, თავად აირჩიოს პასუხები ან გზა, რომლითაც გადაწყვეტს კონკრეტულ დავალებას, უპასუხებს დასმულ შეკითხვებს. „თავისუფალი არჩევანის“ პრინციპს ხშირად მიმართავენ:

• აზროვნების სტიმულირებისათვის;
• მოსწავლეთა ცოდნის შემოწმებისა და კრიტიკული და ანალიტიკური უნარების განვითარებისთვის;
• სწავლების პერსონალიზაციისთვის, უბიძგებს რა მოსწავლეს პასუხისმგებლობისკენ, რის შედეგადაც უკეთ აანალიზებს საკუთარ ცოდნას და უკეთ სწავლობს; მოსწავლეს ინდივიდუალური უნარების გამოვლენის შესაძლებლობა ეძლევა. მას შეუძლია შეაფასოს ყველა შესაძლო ვარიანტი და მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილება;
• მოტივაციისთვის, რადგან მოსწავლე თავად ირჩევს თავისთვის საინტერესო საკითხს, რაც ზრდის შედეგების ეფექტიანობას.

შედეგიანობის თვალსაზრისით ეფექტურია როდესაც „თავისუფალი არჩევანის“ პრინციპი ორიენტირებულია ღია და დახურულ შეკითხვებზე და არგუმენტირებებზე.

დავალებების პირველი ტიპი – ღია და დახურული შეკითხვები – მოითხოვენ განმარტებებს, პასუხების ჩამოყალიბებას. პრობლემის ანალიზს, ფიქრს შესაძლო გადაწყვეტილების გამოსატანად, რაციონალური დასკვნების გამოტანის უნარს, „აიძულებს“ მოსწავლეს, გააკეთოს სწორი არჩევანი, დაადასტუროს ფაქტობრივი ცოდნა. ღია ტიპის შეკითხვები განსაკუთრებით ეფექტურია კრიტიკული აზროვნების განვითარებისათვის, ხოლო დახურული შეკითხვები ძირითადად გამოიყენება კონკრეტული ცოდნის შესამოწმებლად. თუ დავალებაში ორივეა წარმოდგენილი, ეს მოსწავლის ცოდნისა და უნარების სიღრმისეულად შეფასებას უწყობს ხელს.

რაც შეეხება დავალებების მეორე ფართოდ გავრცელებულ ტიპს – არგუმენტირებაზე ორიენტირებულ დავალებებს – ის ხელს უწყობს ლოგიკური აზროვნების განვითარებას, რადგან ვითარდება აზროვნების ორი ფორმა – ირაციონალური და რაციონალური აზროვნება. ირაციონალური აზროვნების დროს მნიშვნელოვანია ემოციური დამოკიდებულებები, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს შეცდომების დაშვებაც, რაციონალური აზროვნების დროს კი აქტიურდება ინტუიცია და საკითხის შესწავლა ხდება კრიტიკული თვალით.

განვიხილოთ ნიმუში კონკრეტული ისტორიული მასალის საფუძველზე:

საგანი – ისტორია; კლასი X.

ძირითადი რესურსი: მოსწავლის სახელმძღვანელო, ავტორები: გ. უგულავა და სხვ. გამომცელობა „სულაკაური“

თემა – ძველი აღმოსავლეთი: შუმერი. ეგვიპტე. აქადი / საკითხი: ძველი აღმოსავლეთის მემკვიდრეობა

დავალებების I ტიპი – „თავისუფალი არჩევანის“ პრინციპით მუშაობა ღია და დახურული ტიპის შეკითხვებზე

https://read.bookcreator.com/RI2LuCTdPNdTJwznILGACLuCtzw2/ySVjwPMmQr2UTKzGY0sGdg

აქტივობა 1: მოცემული ღიადაბოლოებიანი და დახურული შეკითხვები ორიენტირებულია ფაქტობრივი ცონის გამოვლენაზე და კრიტიკული აზროვნების განვითარებაზე:

აქტივობა 2: ანალიზი და დამოკიდებულებები:

აქტივობა 3: შეკითხვების კიდევ ერთი ტიპი ეხმარება მასწავლებელს მოსწავლეთა ფაქტობრივი ცოდნისა და ანალიტიკური უნარების შეფასებაში:

დავალების II ტიპი – არგუმენტირება – მიმართულია ლოგიკური აზროვნების განვითარებისკენ. 

დავალების პირობა: ძველი აღმოსავლეთის ცივილიზაციებზე, კერძოდ აქადსა და შუმერზე, რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფაქტორი ახდენდა ზემოქმედებას, რამაც ამ უძველესი სახელმწიფოების სისუსტე და საბოლოოდ დაღუპვაც განაპირობა.

ჩამოთვლილია რამდენიმე თეზა (დებულება, რომელსაც მსჯელობისას იცავენ), თუ რატომ დაეცა აქადი და შუმერი. მოსწავლეებს ვთავაზობთ, ამოირჩიონ რომელიმე სამუშაო ვერსია და სახელმძღვანელოს ტექსტსა და რუკაზე დაყრდნობით (იხ. აქვე, რუკა 1) მოიყვანონ შესაბამისი მტკიცებულებები (მაგალითები, კონკრეტული ფაქტები).

რუკა 1. აქადელთა იმპერია

1. პოლიტიკური არასტაბილურობა და შიდა დაპირისპირებები:

• აქადი: სარგონ დიდის მიერ შექმნილი აქადის იმპერია პირველი დიდი სახელმწიფო გაერთიანება იყო, რომელშიც მესოპოტამიის ცალკეული ქალაქ-სახელმწიფოები გაერთიანდნენ, თუმცა მისი მემკვიდრეები ვერ ახერხებდნენ ცენტრალური ძალაუფლების გამტკიცებას. შიდა დაპირისპირებები და მეფის ხელისუფლების შესუსტება კი ხელს უწყობდა რეგიონის დაშლასა და დაყოფას.
• შუმერი: შუმერული ქალაქ-სახელმწიფოები (როგორიცაა ურუქი, ური, ლაგაში) მუდმივად ებრძოდნენ ერთმანეთს გავლენისა და რესურსების გამო. შიდა კონფლიქტებმა შუმერი დააუძლურეს და კიდევ უფრო დაასუსტეს გარე საფრთხეების მიმართ.

2. გარეშე მტრის თავდასხმები:

• აქადი: აქადის დაცემის ერთ-ერთ მთავარ მიზეზად მიიჩნევა ჩრდილოეთიდან მომთაბარე, მტრულად განწყობილი გუტიების შემოსევები, რომლებმაც დაასუსტეს და საბოლოოდ დაიპყრეს აქადის ტერიტორიები.
• შუმერი: შუმერზე დიდი გავლენა იქონია აქადელების თავდასხმებმა, რომელთა მმართველობაც პერიოდულად დომინირებდა შუმერზე. მოგვიანებით ელამელებისა და სხვა მტრული ტომების შემოსევებმაც მნიშვნელოვნად შეასუსტა შუმერების ძლიერება.

3. ეკონომიკური პრობლემები და რესურსების დეფიციტი:

• შუმერსა და აქადს არ გააჩნდათ საკმარისი ბუნებრივი რესურსები, განსაკუთრებით ისეთი სტრატეგიული მასალები, როგორებიცაა, ლითონი და ხე-ტყე. მათი ეკონომიკა დამოკიდებული იყო სავაჭრო ურთიერთობებზე, რომლებიც შიდა დაძაბულობისა და ომების დროს უფრო და უფრო რთულდებოდა.
• სარწყავი სისტემების მწყობრიდან გამოსვლა და მიწების დამლაშება მესოპოტამიის დაბლობებზე კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო, რამაც სოფლის მეურნეობის დაცემა და ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია.

4. კლიმატური ცვლილებები და ბუნებრივი კატასტროფები:

• კლიმატური ცვლილებები, მაგალითად, ხანგრძლივი გვალვები, ხშირად იწვევდა მდინარეების დონის დაწევას, რაც, თავის მხრივ, მორწყვის პრობლემას წარმოშობდა და სასოფლო-სამეურნეო წარმოებას ზიანს აყენებდა. ეს განსაკუთრებით მძიმე იყო აქადისთვის, რომელიც ასეთ რესურსებზე იყო დამოკიდებული.
• მესოპოტამიაში ნიადაგის გამოფიტვამ და დამლაშებამ გამოიწვია ნაყოფიერების შემცირება და სოფლის მოსახლეობის მიგრაცია, რამაც რეგიონი დემოგრაფიულად დაასუსტა და ქალაქების როლი და თავად ქალაქებიც შეამცირა.

5. კულტურული და რელიგიური მღელვარებები:

• რეგიონში მომრავლდა კულტურულად განსხვავებული ჯგუფები, რაც ხშირად იწვევდა რელიგიურ დაძაბულობებსაც. შუმერული ქალაქები ცდილობდნენ რელიგიურ სფეროში ერთმანეთის დამორჩილებას (დაქვემდებარებას, დომინაციას), რაც მათ სამხედრო და პოლიტიკური დაპირისპირების ახალ მიზეზებს აძლევდა.
• ამ ფაქტორების ერთობლიობამ საბოლოოდ გამოიწვია აქადისა და შუმერის ცივილიზაციების დაცემა. თუმცა მათმა კულტურულმა მემკვიდრეობამ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა შემდგომი ცივილიზაციების განვითარებაზე, მათ შორის ბაბილონისა და ასურეთის სამეფოების განვითარებაზე.

მოტივაციაზე, კრიტიკულ და ანალიტიკურ აზროვნებაზე, მოსწავლეთა ინდივიდუალური შესაძლებლობების გამოვლენაზე ორიენტირებული დავალებები ეფექტიანია შედეგების თვალსაზრისით და მოსწავლეთა აკადემიური წარმატების მნიშვნელოვანი პირობაა.

მარო წერეთლის დღიური ერთ დღეში წავიკითხე, მღელვარებით. მართალია, საშინელ წლებში, გასული საუკუნის ყველაზე შემზარავ ნაწილში აღმოვჩნდი, მაგრამ ისე მოხდა, რომ ჩემი თვალით დავინახე დასანახი, მოწმე გავხდი. ოცდაათიანების, ორმოციანების უბედურებებზე, უდანაშაულოთა მკვლელობებსა და გადასახლებებზე, წამების მრავალგვარ ფორმებზე ადრეც წამეკითხა, ახლა კი მეც იქ ვიყავი, განწირული ადამიანების რიგში, დარდით გულდამძიმებული, გამოსავლის გამუდმებული ძებნით გადაღლილი.

ვინ არის მარო წერეთელი? საკვირველი ძალისა და შესაძლებლობების მქონე ქალი, რომლის ცხოვრების ამბავიც ისტორიის წიგნებშია ჩასაწერი, ისტორიის გაკვეთილებზეა მოსაყოლი. 1935 წელს, შუაღამისას, მის ქმარს, პროფესორ ალექსანდრე წერეთელს აპატიმრებენ, უნივერსიტეტის დამფუძნებელი საზოგადოების წევრს, საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტზე ხელმომწერს. მას ბურჟუაზიულ-ნაციონალისტური, ფაშისტური ორგანიზაციის წევრობას თუ სულაც შექმნას აბრალებენ. მკვლევრის, მასწავლებლის გზა მოულოდნელად წყდება. წინ შუა აზიის ბანაკები და ცხოვრებაწართმეულის გაუსაძლისი ყოფაა.

წიგნში ორი ათწლეულის ამბებია მოთხრობილი – საყვარელი ადამიანის კვალის ძებნის, პოვნის და დაკარგვის, სიყვარულის სახელით ჩადენილი გმირობის, სასოწარკვეთასთან ბრძოლის, ერთგულების, რომელსაც იმხანად ბევრი, ალბათ, ვერც გაიგებდა და ვერც გაამართლებდა. ჩემთვის კი ისიც ძვირფასია, როგორ ავსებს ავტორი დღიურის გვერდებს, რა ალღოთი და გამბედაობით, მისაბაძი წინდახედულებით – იქ სვამს წერტილს, სადაც ფეხი იოლად გადაუბრუნდებოდა, გულწრფელობით სავსე მონათხრობი რაღაც სხვად გადაექცეოდა.

„მიკვირს, საიდან მომეცა ძალა და ენერგია, რა ყოფილა ადამიანი?! რის ატანა შესძლებია?! უწინ ღამით ვერ გამოვიდოდი გარეთ მარტო, მოულოდნელი გაფაჩუნებისაც მეშინოდა, ეხლა კი უცხო ხალხშიდ, უცნობ ადგილებში დავდივარ მარტოდ-მარტოდ. იმგვარი ძალა მაქვს მოცემული, მგონია, რომ ქვის წვიმაში გავივლი და არაფერი დამიშავდება“, – წერს მარო წერეთელი, თავისი გადაწყვეტილების სისწორეში ბოლომდე დარწმუნებული. სხვა ადგილას კი იტყვის: „აგრე მგონია, ხელ-ფეხი ქვისა მაქვს და ვერა ვხრი“.

ტანჯვას დასასრული არ უჩანს. დარბის გამწარებული ქალი ერთი ბანაკიდან მეორეში, ცდილობს, ქმარს ფული და საკვები მიაწოდოს, შეატყობინოს, რომ ახლოსაა, რომ ისევ ისე უყვარს და ენატრება, რომ ნახვის მცდელობაზე ხელის აღებას არ აპირებს. იშვიათი შეხვედრებისას კი დრო მეტად სწრაფად გადის, იმის დაჯერებასაც ვერ ასწრებენ, რომ სასწაული მოხდა. „ვეღარცერთი ვიღებთ ხმასა: გარღვეული ნაქსოვის თვლებივით გველევა ერთმანეთისთვინ სათქმელი სიტყვები და ვართ ასე. ვდუმვართ, ირგვლივ ყველაფერი ბუნდოვანია, საერთოდაც ჩვენა ვართ სიცოცხლის ბუნდოვანი გაგრძელებანი. მაინტერესებს, სადამდე აქვს შეძლება ადამიანს, ამგვარი ყოფა აიტანოს, თუკი დასასრული აქვს ყოველივეს, ამგვარ ყოფას რად არ უჩანს ბოლო?“ – კითხვას სვამს მარო წერეთელი და ამ სიტყვებსაც მოაყოლებს: „რა წუთსაც ვიფიქრებ, რომ ყველა გასაძლებს უკვე გავუძელი, მერე ახალ-ახალი გასაძლებები არ ილევა და ბრუნავს და ბრუნავს ყველაფერი ფოლადის ბზრიალასავით თავის გარშემო“.

ძალიან გრძელი ამბავია, ოცი წლის განმავლობაში ბრძოლისა და გადარჩენის. წიგნი კი თითქოს მწერლის ხელითაა დაწერილი, მომნუსხველი მხატვრული სახეებით, შედარებებით, მეტაფორებით… მარო წერეთელი, პროფესიით ექიმი, მხოლოდ ის ქალი არ არის, გადასახლებულ ქმარს ქვეყნის დასალიერში რომ მიჰყვება, ყველა შემხვედრს შეძლებისდაგვარად რომ ეხმარება, დიდი თუ მცირე განსაცდელისთვის თვალის გასწორებას რომ ახერხებს, ის შეუდარებელი მთხრობელიცაა, ენის წიაღში დამალული განძის მძებნელი.

გუშინ დილით აფთიაქში შევედი. ორთაჭალის მიწურულს. სომხეთისკენ მივდიოდი – ერევანში ქართული წიგნის კუთხე გავხსენით. ადრე დილაა და მარტო ვარ და აფთიაქარს ველი. სანამ ის წამალს ეძებს, ერთი პოლიციელი შემოვიდა – ტანად – ზორბა, სახით – კეთილი. ჰოდა, შემოვიდა, გაიღიმა და მითხრა: ,,ბატონო გიორგი, თუ მიცანითო?”. – ,,უი, კი, როგორ არა, ბავშვები როგორ არიან?!” და სხვა მსგავსი შეგებება დიდი ხანია დავივიწყე, ამიტომაც ვუპასუხე: ,,სამწუხაროდ, ვერა მეთქი.” ,,თქვენი საქმის გამომძიებელი ვარო!” – კიდევ უფრო გაიღიმა კაცმა. ,,ვახ! – მეთქი, მე ხომ იმ დროიდან ცოტა რამ მახსოვს და ბოდიში ბევრი!” . ,,არაო – საბოდიშო რა არისო, მიხარია, რომ ძველებურად ბევრ რამეს აკეთებთო” და ცოტა ქებაც მოაყოლა – აქ არ არის აუცილებელი ქების მოყოლა. საჭესთან ვიჯექი და მთელი გზა ლამის, ვიდრე ერევნამდე იმაზე ვფიქრობდი, რაც ისედაც ვიცით და გვითქვამს – ,,რა უცნაურია ცხოვრება!” სუიციდის მცდელობა რომ მქონდა, ეს სრულიად პატიოსანი კაცი, რომელსაც ამ საქმის გამოძიება დაევალა, მოსულა იმ დღეს, აივანზე დამჯდარა, მცხეთის ჯვარისთვის გაუხედავს და მერე მხრები აუჩეჩავს. სამი დღის შემდეგ ჩემთან მოიყვანეს საავადმყოფოში: – თამაშობდიო? – არა – მეთქი – მიპასუხია. – ვინმე გემუქრებაო? – ძირითადად დედაჩემი მეთქი, ზამთრობით, რომ თბილად ჩავიცვა. – ვალი გაქვსო? – კი, მაგრამ ბანაკის და გადახდა არ მიხარია, მაგრამ არც მიჭირს-მეთქი. – შეყვარებული დაგშორდაო? – არა, მაგრამ ეგენი სულ მშორდებიან-მეთქი – მიპასუხია. მაშინ თავს რატომ იკლავდიო? – უკითხავს და მე ჩამძინებია. ეს ამბავი ექთანმა მომიყვა და ერთადერთია, რაც მახსოვს ღიმილად. თუნდაც ნაძალადევ ღიმილად, მალე რომ გაქრა და დაიმარხა. ოდესღაც ფოლკნერმა თქვა: ,,ჩვენ ვართ ის, რაზეც ვდუმვართ.” ეგ მახსოვს. და ამ დუმილით ვჯობნი არსით და რიცხვით ვიწრო მტრებს, ზედაპირულ და უსაგნო ხალხს, ცრუდ მოტივტივეთ და მოლაყბეთ. მაგრამ მაგათი ჯობნა იოლია. რაც ძნელია – ამ დუმილით ვჯობნი საკუთარ თავს, რომელსაც შურისძიება და ლაპარაკი უნდა. და ეს არის ჩემი ყველაზე დიდი გამარჯვება. ….. დღეს ბავშვებთან სიკეთეზე ვილაპარაკე. რა არის და რატომ ვაკეთებთ ხოლმე რამე კეთილს და ერთმა მითხრა – ხან არის, სიკეთის გაკეთება გინდა და ვერ აკეთებო. რატომ-მეთქი – ვკითხე და მიპასუხა: ერთხელ ქუჩაში მკვდარი ჩიტი დავინახე, მინდოდა გამეცოცხლებინა და ვერ გავაცოცხლე და თქვენ ხომ არ იცით, რატომო? მე არ ვიცოდი. ან საიდან უნდა მცოდნოდა, რატომ მოეწყო სამყარო ასე უსამართლოდ, რომ პატარა გოგონას მკვდარი ჩიტის გაცოცხლება უნდა და ვერ აცოცხლებს.

ქართულის გაკვეთილები, განსაკუთრებით საბაზო საფეხურზე ღრმა გააზრებასა და ანალიზს მოითხოვს. საგაკვეთილო ფორმატი, დროის კუთხით, ყოველთვის არ იძლევა იმის საშუალებას, ამომწურავად  შეჯამდეს ესა თუ ის თემა. მით უმეტეს, თუ კლასი მრავალრიცხოვანია,  რთულდება ყველა მოსწავლის გამოკითხვა!  თუმცა განათლებაში არსებული ინოვაციები და ახალი მიდგომები ამარტივებს  ამგვარ სირთულეებს!

განვიხილოთ  მეცხრე კლასში,   ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე ჩატარებული  გაკვეთილი, რომლის თემაა –  რას გვასწავლის ავთანდილის ანდერძი. სწავლებისას   გამოვიყენე  სტრატეგია -სასწავლო გაჩერებები.

სასწავლო გაჩერებები სწავლების დიფერენცირებული მეთოდია, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეთა ჯგუფურ მუშაობას, კრეატიულობასა და დროის ეფექტიანად გამოყენებას. მეთოდი შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც ახალი მასალის შესწავლის, ისე მისი განმტკიცებისას.

გაკვეთილის ფორმატი:

1. 1. დროის განაწილება: 45 წუთიანი გაკვეთილის 5-7 წუთი ეთმობა ინსტრუქციის გაცემასა და სივრცის მოწყობას.
   2. ჯგუფებად დაყოფა: მოსწავლეები იყოფიან ჯგუფებად და თითოეულ ჯგუფს ენიჭება კონკრეტული გაჩერების სტატუსი.
   3. ინტერაქტიური დავალებები: თითოეული ჯგუფი იღებს განსხვავებულ თემას, რომელიც უნდა დაამუშაონ ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენებით.
   4. პრეზენტაციები: აქტივობის ბოლოს გუნდები ერთმანეთს უზიარებენ თავიანთ ნამუშევრებს.

გაჩერებები და მათი შინაარსი

I გაჩერება: ავტორის ვინაობა და პოემის წარმოშობა.
მოსწავლეები იკვლევენ შოთა რუსთაველის პიროვნებას, „ვეფხისტყაოსნის“ ისტორიულ და ლიტერატურულ კონტექსტს, წარადგენენ მოკლე ინფორმაციას.

II გაჩერება: მხატვრული ხერხების იდენტიფიცირება.
ტექსტიდან მოპოვებული მხატვრული ხერხები (მეტაფორა, ალეგორია, ანტითეზა და სხვა) კლასიფიცირდება და განიხილება.

III გაჩერება: ტექსტის პერიფრაზი და ანალიზი.
მოსწავლეები პერიფრაზის დახმარებით ავთანდილის პიროვნების დახასიათებასა და ანდერძის ღირებულებაზე მსჯელობენ.

IV გაჩერება: თანამედროვე პრობლემებზე მსჯელობა.
მოსწავლეები ტექსტიდან ირჩევენ აფორიზმს, მაგალითად: „სიცრუე და ორპირობა ავნებს ხორცსა, მერმე სულსა“ და ამ აფორიზმზე დაყრდნობით მსჯელობენ თანამედროვე საზოგადოებაში არსებულ მსგავს პრობლემებზე.

აქტივობის ბოლოს გუნდები ერთმანეთს უზიარებენ დავალებებს და თემის შესახებ წარმოდგენა უფრო ნათელი ხდება.

გაკვეთილი გამოირჩეოდა დინამიკითა და ინტერაქტიურობით. მოსწავლეებმა წარმატებით შეისწავლეს ტექსტის მხატვრული და იდეური ღირებულებები. აქტივობამ განავითარა შემდეგი უნარები:

1. 1. გუნდური მუშაობა და კომუნიკაცია;
   2. დროის მენეჯმენტი;
   3. ტექსტის პერიფრაზი და პრობლემის თანამედროვე კონტექსტთან დაკავშირება;
   4. მხატვრული ხერხების იდენტიფიცირება და გამოყენება.

მსგავსი პრაქტიკა  მოსწავლეებში ისეთ უნარებს ავითარებს, როგორიცაა გუნდური მუშაობა, დროის მენეჯმენტი, კრეატიულობა, გაჯეტების  სასიკეთოდ  მოხმარება, მხატვრული ხერხების ცოდნის მიზნობრივად გამოყენება, ტექსტის გააზრება და არსებული პრობლემის თანამედროვეობასთან  დაკავშირება.

ამ მეთოდის გამოყენებით ჩატარებულმა  გაკვეთილმა  ძალიან საინტერესოდ და სახალისოდ ჩაიარა. საგაკვეთილო დროში მათ მოახერხეს და სრული წარმოდგენა შეგვიქმნეს ავტორისა და პოემის,  ავთანდილის ანდერძის შინაარსობრივ მხარესა  და მხატვრულ-იდეურ ღირებულებებზე.

სწავლა-სწავლების პროცესის ეფექტურობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი მოსწავლეთა მოტივაციაა. კვლევები აჩვენებს, რომ მოსწავლეების ინტერესი საგაკვეთილო პროცესის მიმართ მნიშვნელოვნად იკლებს, როცა გაკვეთილი რუტინული და ერთფეროვანია. მსგავს გარემოში მოსწავლეები ადვილად კარგავენ მოტივაციას და სწავლა უფრო მოვალეობად აღიქმება, ვიდრე განვითარების პროცესად. კვლევებით დგინდება, რომ ინტერაქტიული და ინოვაციური აქტივობები, რომლებიც თამაშს შემოქმედებითობას და ტექნოლოგიებს  ეფუძნება, მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მოსწავლეთა ჩართულობას, ზრდის სწავლის ეფექტურობას და ხელს უწყობს მათ შემოქმედებით აზროვნებას. ამ სტატიაში წარმოდგენილი იქნება აქტივობა, რომელიც ტრადიციული სწავლების მეთოდს ინოვაციურ მიდგომად გარდაქმნის და ნათლად გამოაჩენს, თუ როგორ შეიძლება სწავლა გახდეს სასიამოვნო და პროდუქტიული პროცესი.

ალბათ ყველა მოსწავლეს ჰქონია ისეთი გაკვეთილი, სადაც მოსაწყენი რუტინისა და მოტივაციის დეფიციტის გამო ყველაფერი უკეთებია გაკვეთილზე დროის გასაყვანად,გარდა მასში უშუალო მონაწილეობისა. ყველა მასწავლებელს კი უფიქრია იმაზე,თუ რა იწვევს საგაკვეთილო პროცესისადმი ამგვარ უინტერესობას. ამის მიზეზი უამრავი რამ შეიძლება იყოს, მაგრამ ერთ-ერთი მათგანია მოსაწყენი,ცარიელი რუტინა, სადაც ყოველი შემდგომი ნაბიჯი და აქტივობა ერთმანეთს ჰგავს, რაც თავისთავად, დროთა განმავლობაში მოსაბეზრებელი ხდება.

მასწავლებლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია მოსწავლეებს შესასწავლი თემა სწორად და სრულყოფილად მიაწოდოს, მაგრამ ეს პროცესი ისე უნდა წარიმართოს, რომ მათში მოწყენისა და უინტერესობის ნაცვლად დიდი მოტივაცია გამოიწვიოს. მართლაც, სწავლის პროცესი უნდა იყოს იმდენად დინამიკური, აქტივობები კი მოსწავლეთა ასაკისა და შესაძლებლობების შესაბამისი, რომ რუტინა იქცეს გასართობ და ინტერაქტიულ პროცესად. ამისთვის შესაძლებელია სასწავლო პროცესში ინოვაციური აქტივობების გამოყენება, რაც იწვევს მოსწავლეთა სრულ ჩართულობას, სწავლა-სწავლების პროცესი კი ბევრად უფრო შთამბეჭდავი და მომაჯადოებელი ხდება.  ამ სტატიაში წარმოგიდგენთ ერთი აქტივობის ორ ვარიანტს და ძალიან მოკლედ შევეცდებით ტრადიციული აქტივობა გარდავქმნათ ინოვაციურ აქტივობად.

აქტივობის თემა: სხეულის ნაწილები (Parts of  the human body).აქტივობის სახელი: გამოვიყენოთ სხეულის აღმნიშვნელი სიტყვები წინადადებებში.

აღწერა: 1.მოსწავლეები კითხულობენ და თარგმნიან ტექსტს (A Monster Kindergarten), სადაც ნახსენებია მათთვის ახალი, სხეულის ნაწილის აღმნიშვნელი ტერმინები ინგლისურად. 2. ტექსტის გაცნობის შემდეგ, მასწავლებელი ახალ სიტყვებს წერს დაფაზე, თავისი ქართული განმარტებებით. მოსწავლეებს ევალებათ ჩაიწერონ ეს სიტყვები და წინადადებები შექმნან მათი გამოყენებით.

    ახლა კი განვიხილოთ იგივე აქტივობის ინოვაციური ვარიანტი.

აქტივობის სახელი: „შექმენი შენი მონსტრი“

აღწერა: ახალი ტექსტის გაცნობისა და თარგმნის შემდეგ მასწავლებელი შემდეგ აქტივობა-თამაშს სთავაზობს მოსწავლეებს:

1.მასწავლებელი იყენებს ორ კამათელს. პირველი კამათლის ციფრები წარმოადგენს სხვადასხვა სხეულის ნაწილს (მაგალითად- ერთიანი არის ცხვირი, ოთხიანი არის ხელი და ა.შ); ხოლო მეორე კამათლით განისაზღვრება ამ სხეულის ნაწილების რაოდენობა.

2. მოსწავლეებს ურიგდებათ თაბახის ფურცლები. მათ უნდა გააგორონ ორივე კამათელი და დახატონ მონსტრი იმის მიხედვით, თუ რომელი სხეულის ნაწილი და ციფრი ამოუვიდათ (მაგალითად- ნიკამ გააგორა პირველი კამათელი,სადაც ამოვიდა ციფრი ოთხი- ანუ ხელი; მეორე კამათლის გაგორებისას კი- ციფრი ხუთი. ნიკამ უნდა დახატოს მონსტრი, რომელსაც აუცილებლად ექნება ხუთი ხელი, დაარქვას მას სახელი, გააფერადოს და ა.შ.).

3.ამის შემდეგ, თითოეული მოსწავლე გამოდის კლასის წინაშე და აკეთებს თავისი შექმნილი „მონსტრის“ შესახებ მოკლე პრეზენტაციას, მაგალითად: „This is my monster Max, he has got five hands and three eyes…“

ამ აქტივობის შედეგად მოსწავლეებს უვითარდებათ ისეთი სასარგებლო უნარები, როგორიცაა: კრეატიულობა, შემოქმედებითი აზროვნება, შესწავლილი მასალის პრაქტიკაში გამოყენება.
მსგავსი ინოვაციური მეთოდების გამოყენებით სასწავლო პროცესი აუცილებლად გახდება  მიმზიდველი და ნაკლებად მოსაწყენი, სადაც მოსწავლეებს კეთებითა და თამაშით ბევრად გააზრებულად შემოესწავლებათ ესა თუ ის მნიშვნელოვანი საკითხი.

სწავლა-სწავლების პროცესი მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემას არ გულისხმობს. მასწავლებლის მიზანი უნდა იყოს მოსწავლეებისთვის ისეთი გარემოს შექმნა, სადაც ისინი აქტიურად ჩაერთვებიან, აზროვნებენ, ქმნიან და პრაქტიკაში იყენებენ შესწავლილ მასალას. „შექმენი შენი მონსტრი“ ტიპის ინოვაციური აქტივობები მოსწავლეებს არა მხოლოდ სასწავლო მასალის უკეთ დამახსოვრებაში ეხმარება, არამედ განუვითარებს მათ კრეატიულობას, გუნდურობასა და პრეზენტაციის უნარებს. მსგავსი მიდგომები სასწავლო პროცესს მიმზიდველსა და სასიამოვნოს ხდის, რაც საბოლოოდ სწავლის ხარისხსაც მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს. ამიტომაც, მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებლები მუდმივად ეძებდნენ ახალ, ინოვაციურ მეთოდებს, რომლებიც სწავლას და თამაშს გააერთიანებს.

მსგავსი ინოვაციური მეთოდების გამოყენებით სასწავლო პროცესი აუცილებლად გახდება  მიმზიდველი და ნაკლებად მოსაწყენი, სადაც მოსწავლეები კეთებით და თამაშით ბევრად გააზრებულად  დაეუფლებიან ამა თუ იმ  მნიშვნელოვანი საკითხს.

ეს ძალზე უჩვეულო წიგნია. ამიტომ წერილიც უჩვეულოდ უნდა დავიწყო – იმის მოყოლით, ერთმანეთს როგორ შევხვდით:

ერთ დღეს გადავწყვიტე, დამეძებნა, რა ხდებოდა თანამედროვე გერმანულენოვან ლიტერატურაში. აღმოვაჩინე, რომ 2022 წელს, ანუ ერთი წლის შემდეგ, რაც „აკუმმა“ მიიღო ჩვენებური ჯილდოები, Deutscher Buchpreis წლის საუკეთესო რომანისათვის მიუღია შვეიცარიელი მწერლის სადებიუტო წიგნს „Blutbuch“. ავტორი, კიმ დე ლ’ორიცონი, არაბინარული ადამიანია და რომანში თავის გამოცდილებას აღწერს. ის ფაქტი, რომ ერთმანეთის არსებობის შესახებ არც ვიცოდით (მან არც დღეს იცის) და ერთსა და იმავე თემაზე დავწერეთ ჩვენი პირველი წიგნები, თანაც ერთსა და იმავე დროს, უკვე საკმარისი მიზეზი იყო ლ’ორიცონის რომანის წასაკითხად.

ალბათ, იცით, ის განცდა, კარგი წიგნის დამთავრებისას რომ გეუფლება – გულსავსე ხარ. და ეს სისავსე დიდხანს არ გტოვებს, საფიქრალად გრჩება. მიუხედავად ნაკლოვანებებისა, რომლებზეც ქვემოთ გიამბობთ, ლ’ორიცონის რომანმაც ეს განცდა დამიტოვა, რაც რამდენიმე ღირსებითაა განპირობებული:

უპირველესად, საოცრად დახვეწილი ენით. ესაა ძალზე პოეტური ტექსტი, მისი ავტორი შესანიშნავად ფლობს და იყენებს გერმანული ენის მრავალფეროვან შესაძლებლობებს. ის მოხდენილად თამაშობს სალიტერატურო გერმანულსა და შვეიცარიულ გერმანულს შორის არსებული განსხვავებებითაც. რამდენიმე მაგალითი: სათაური „Blutbuch“ სალიტერატურო გერმანულიდან გადმოითარგმნება, როგორც „სისხლის წიგნი“, მაგრამ შვეიცარიულ გერმანულში „Buch“ აგრეთვე, ნიშნავს „წიფელს“ („die Buche“) და „მუცელს“ („der Bauch“). და იმ დროს, როდესაც პროტაგონისტი-მთხრობელი, რომელსაც ასევე, კიმი ჰქვია (ავტოფიქციის კლასიკური შემთხვევა), თავისი ამბისა და თავის გამოსარკვევად წერას იწყებს, გაჰყურებს ბარში მდგარ წითელ წიფელს, სისხლისფერ წიფელს – Blutbuche – ბავშვობისას მისი ერთადერთი მესაიდუმლე და მეგობარი რომ იყო. რატომ წერა? იმიტომ, რომ კიმი არც კაცია, არც ქალი და თავის ამბავზე ვერც დადუმდება და ვერც ილაპარაკებს. მოყოლით კი აუცილებლად უნდა მოჰყვეს – რასაც არ მოვყვები, მჭამსო, – თავადვე აღიარებს, – „Was ich nicht erzähle, isst mich“. წერა კი არც დუმილია, არც ლაპარაკი, მაგრამ მოყოლაა. ამრიგად, მის მდგომარეობას სწორედ წერა შეეფერება, რადგან წერაც ორმაგობის მიღმაა. აქვე კიდევ ერთი ლამაზი მიგნება:

„Und das Schreiben ist in der westlichen Kultur seit Odysseus, immer der Versuch, ein Zuhause zu finden, das es vielleicht schon nicht meher gibt, das es vielleicht erst noch zu erzählen gilt. Das Medium, das Odysseus trägt, ist gleichermassen das Meer wie auch die Sprache“ („წერა კი დასავლურ კულტურაში ოდისევსიდან მოყოლებული ყოველთვის იმისი ცდაა, იპოვო შინ, შინ, რომელიც, ალბათ, უკვე აღარც არსებობს, რომელიც, ალბათ, კვლავ ღირს მოყოლად. ენაც ზუსტად ისევეა ოდისევსის მედიუმი, მედიუმი, რომელსაც ის თან დაატარებს, როგორც – ზღვა“).

წიგნს მიძღვნა აქვს: „Fur meine Meere“. აქაც სიტყვების თამაშია: „das Meer“ სალიტერატურო გერმანულში „ზღვას“ ნიშნავს, შვეიცარიულში კი – „დედას“ და სიტყვა „ბებიაც“ მისი გამოყენებით იწარმოება: „das Großmeer“. მთხრობელი ყურადღებას ამახვილებს იმაზეც, რომ არტიკლი არის ყოველთვის საშუალო სქესისა – das. ქალად ყოფნა ოკეანედ ან ნივთად ყოფნას ნიშნავს, მე კი ეს არ მინდაო, – წერს.

და სწორედ ამ დროს, ჯერ კიდევ ბავშვობისას, ჩნდება მის ცხოვრებაში წითელი წიფელი – რაღაც საშუალო ხესა და ცხოველს შორის, სრულიად თავისუფალი ორმაგობისაგან, ბავშვის თვითაღქმის პირველი წყარო: „Du kannst einfach wachsen. Niemand bestimmt deine Form. Ich möchte sein, wie du“ („შენ შეგიძლია, უბრალოდ, გაიზარდო. არავინ დაგიდგენს, როგორი ფორმა გქონდეს. მეც შენსავით მინდა ვიყო“).

მაგრამ აქ ერთი პრობლემაა – წერის ინსტრუმენტი ენაა, გერმანული კი ისევეა მოწამლული ორმაგობით, როგორც ნებისმიერი სხვა ენა. სწორედ ამიტომაა, მთხრობელი ვერცერთ ენაში რომ ვერ თავსდება: განუწყვეტელი თამაში ორ სხვადასხვა გერმანულს შორის, აქა-იქ ჩართული ინგლისური სიტყვები და ტექსტის ბოლო ნაწილი, რომელიც მთლიანად ინგლისურადაა დაწერილი – ასე იქმნება ლ’ორიცონისეული უცხო ენა:

 „Ich weiss keine Sprache für meine Körper. Ich kann weder in der Meersprache noch in der Peersprache bewegen. Ich stehe in einer Fremdsprache“ („არ ვიცი საჩემსხეულო ენა. ვერც დედაენაში ვინძრევი და ვერც – მამაენაში. უცხო ენაში ვდგავარ“).

ეს ენა, როგორც ვთქვი, სავსეა ორაზროვნებითა და პოეტური გადაცდომებით. უთარგმნელად მოვიყვან რამდენიმე მაგალითს:

„Die feinen Falten spalteten die Lippen: Risse in einer spröden Felswand“ (გვ. 25) .

„Dein Name sprach mit mir Rosmarie, und ich hörte den Rosmarin in unserem Garten, und ich dachte, wenn ich zur Blutbuche würde, wäre ich sicher, könntest du mich nicht sehen“ (გვ.51-52).

აი, ასე უჩვეულოდ ცდილობს კიმი, გაარკვიოს თავისი ურთიერთობა დედასა და ბებიასთან და თავის სხეულთან. ამავდროულად, იკვლევს თავისი ოჯახის ქალების ბიოგრაფიებს, ადრე დედამისს რომ შეუდგენია; იკვლევს წითელი წიფლის წარმომავლობასაც.

სხეულად ყოფნა/ვერყოფნა, დედობის ამბივალენტურობა, ქალობა, როგორც თავის მსხვერპლად გაღება, დედის მიმართ ზიზღი, შიში და სიყვარულის მოთხოვნილება, სექსი, როგორც სხეულის შეგრძნობის ერთადერთი საშუალება, იდენტობის კატეგორიების აბსურდულობა (კაცები, რომლებთანაც კიმს სექსი აქვს, არ არიან გეები, ყოველ შემთხვევაში, თავს გეებად არ მიიჩნევენ), დემენცია, როგორც გაქრობა, წერა და თხრობა – აი, ის საკითხები, რომლებიც რომანშია თემატიზებული.

რა არის ეს სხეული? მნიშვნელობათა ჯამი? ან იქნებ უცხო წარმონაქმნი, ვერასდროს რომ ვერ გამოიღებს ნაყოფს: „I will not have kids. There will be no one to live in my stead. My belly will not fill with life, it is only full of blood“ („შვილები არ მეყოლება. არავინ ჩამანაცვლებს. სიცოცხლით არ აივსება ჩემი მუცელი, ჩემი მუცელი მხოლოდ სისხლითაა სავსე“). „Blutbuch“/„Blutbauch“ – სისხლის წიგნი, სისხლიანი მუცელი – ყველგან სათაურის ექო მოგვესმის.

რა საჭიროა დაუსრულებლად მოყოლა ბებიაზე, დედაზე, წინაპარ ქალებზე? რა არის ეს – შთამომავლის ბანალური ჯანყი წინაპართა მიმართ? უფრო პირიქით, ამ ჯანყის დასრულების მცდელობა, იმით, რომ ტექსტი მათ ხმად იქცევა, ვისი ხმაც არ ისმოდა – წინაპარი ქალების, დედების: „I break the circle of children who kill their parents in order to be free, to become themselves. I don’t kill my parents. I am giving birth to my mothers“.

კიდევ ერთი თავისებურება: ყველა თემა ინტერტექსტუალურ ქსოვილშია გახვეული – თითოეულ ნაწილს ეპიგრაფები აქვს წამძღვარებული და ძირითად ტექსტშიც უამრავი თეორიული, სამეცნიერო, ესეისტური ჩანართია. ბოლოს კი, რასაკვირველია, არის, ბიბლიოგრაფია ანუ „წყაროები“ („Quellen“) – თითოეულ ნაწილში გამოყენებული ლიტერატურის ჩამონათვალი.

ზემოთ ნაკლოვანებებზე ვთქვი და დროა, ისინიც მიმოვიხილოთ:

თუ თქვენ სიუჟეტზე ორიენტირებული წიგნები გიყვართ, „Blutbuch“ თქვენთვის არაა. წიგნს საერთოდ არ აქვს სიუჟეტი. იქ არის ამბები, მაგრამ ისინი არსაიდან იწყება და არსაით მიდის. თემები, ზემოთ რომ ჩამოვთვალე, ტექსტში გაშლილი და გავრცობილი კი არაა, არამედ დაუსრულებლად მეორდება. ეს წიგნის წაკითხვას საკმაოდ დამღლელს ხდის, განსაკუთრებით – იმ ნაწილს, რომელშიც კიმი წითელი წიფლის წარმომავლობას იკვლევს. აქ შეხვდებით დეტალურ და ვრცელ აღწერებს, რომელი ჯიშის ხე როგორ და საიდან გაჩნდა შვეიცარიაში. ვფიქრობ, შეიძლებოდა, ამ ნაწილის უფრო მოკლედ დაწერაც – ამგვარი დეტალიზება ტექსტს სრულიად არაფერს მატებს.

მაგრამ საქმე ისაა, რომ ავტორის განზრახვაა ასეთი სტრუქტურა: „The circle I wanted to draw is more of a spiral. The ending misses the starting line“.  – „წრე, რომლის დახატვაც მე მინდოდა, უფრო სპირალივითაა. დასასრული დასაწყისს ასცდა“. სხვაგან კი ტექსტის სტრუქტურის აღსაწერად მოხდენილ მუსიკალურ ეპითეტს იყენებს: „Es stellte sich allerdings heraus, dass Menschen wie wir keine `Geschichte` haben; nichts, was sich zu einem wohltemperierten Familienroman zusammenhämmern liesse“. – კიმისნაირ ადამიანებზე ვერ დაიწერება „კარგად ტემპერირებული“ საოჯახო საგა. „კარგად ტემპერირებული“ მუსიკალური ტერმინია და გულისხმობს ნაწარმოების იმგვარ წყობაში დაწერას, რომელშიც ყველა ტონალობა იკვრება, რადგან ბგერებს შორის მანძილი თანაბარია. თანაბარი მანძილები ბგერებს შორის კი იმიტომაა, რომ ისინი ხელოვნურად არის შემცირებული (თუ ყველა ნოტს თავის ნამდვილ სიხშირეზე ავიღებთ, ამაში დავრწმუნდებით). ამ წყობაში დაწერა ბახმა თავისი „კარგად ტემპერირებული კლავირის“ ორი ტომი – სტრუქტურის თვალსაზრისით, მათემატიკურად ზუსტი მუსიკა. ამგვარი სიზუსტე კი, ცხადია, ლ’ორიცონის რომანს არ ახასიათებს.

რომანის მეორე ნაკლი პლაკატურად ჩართული ფრაზებია კლასობრივ და რასობრივ განსხვავებებზე – ის, რასაც თანამედროვე სამყაროში აღვნიშნავდით სიტყვით „Woke“. მართალია, ზოგან მთხრობელი რადიკალური მემარცხენეობის ირონიზებასაც ცდილობს, მაგრამ მიუხედავად ეკლექტურობისა, ტექსტს ძალიან ცხადი იდეოლოგიური პოზიცია აქვს. და ეს არ არის ერთ-ერთი პოზიცია მრავალთა შორის – ეს ტექსტის მორალია, რომელსაც მკითხველებს თავზე გვახვევს.

ვფიქრობ, საკმარისი იცით საიმისოდ, რომ გადაწყვიტოთ, ამ წიგნის წაკითხვა გინდათ თუ არა. მე კი წერილს ისევე უჩვეულოდ დავამთავრებ, როგორც დავიწყე – წიგნის უკანასკნელი ფრაზით:

„My mother tongue is talking. My father tongue is silence. And my own tongue are tongues, and my tongues are dripping, dropping, blurring, streaming, rooting, flowing“ („ლაპარაკი ჩემი დედაენაა. დუმილი ჩემი მამაენაა. ჩემი საკუთარი ენა კი ენებია და ჩემი ენები იღვენთებიან, წვეთავენ, ბუნდოვანდებიან, მოჩქეფენ, ფესვს გაიდგამენ, მოედინებიან“).