თანამედროვე მოსწავლის ინტერესის და მოტივაციის მართვა მარტივი არ არის.  ამ მიზეზის გამო  მასწავლებლები ძირითადად ორიენტირებული არიან  თამაშზე დაფუძნებულ სასწავლო გარემოს ფორმირებაზე.  ისინი ცდილობენ გეიმიფიკაციის პრინციპების გამოყენებას მოსწავლეთა მოტივაციის გაზრდისთვის  და სწავლების პროცესის გამარტივებისთვის.

თამაშის ელემენტებით გამდიდრებული   გამდიდრებული საგანმანათლებლო სივრცე რეალურად არის მოსწავლის აკადემიური წინსვლის მხარდამჭერი, თუმცა არსებობს სწავლების ინტერაქტიულ მეთოდებზე დამყარებული მიდგომებიც,    რომელიც ცოდნის აგების მეტ საშუალებას აძლევს მოსწავლეს.

ზოგადად,  თამაშის ტექნოლოგია თავისი ხასიათით, ყველა   ინტერაქტიურია, მაგრამ ყველა ინტერაქტიული მიდგომა არ არის თამაში. ინტერაქტიული მიდგომა უფრო ფართო ცნებაა,  თამაშის ტექნოლოგია  კი  უფრო მისი  სპეციფიკური, სტრუქტურირებული  ტიპია.

სათამაშო ტექნოლოოგიის მიზანი  მოსწავლის მოტივაციის ამაღლება, ჩართულობის გაძლიერება და სწავლის  სახალისო პროცესად გადაქცევაა. თამაშის  ტექნოლოგიის (Game-based learning, Gamification) გამოყენების დროს აქცენტი კეთდება:

• თამაშის ელემენტებზე (მაგალითად, ქულებზე, სხვადასხვა დონის დაძლევაზე, ბეიჯებზე და ა.შ. მაგალითად, ასეთად შეიძლება განვიხილოთ ონლაინ თამაში, სადაც მოსწავლე ასრულებს დავალებებს და აგროვებს ქულებს);
• თამაშის სტრუქტურაზე (აქვს კონკრეტული სიუჟეტი, თამაშის მიზანი და,  რაც მთავარია,  თამაშის წესები);
• ის შეიძლება შეიცავდეს როგორც კომპიუტერულ, ისე    რეალურ, ფიზიკურ  თამაშებსაც (მაგალითად, რომლური თამაშები).

ინტერაქტიული მიდგომები (Interactive learning methods)  სათამაშო ტექნოლოგიებისგან განსხვავებით:

• უფრო მჭიდრო ურთიერთობას და კომუნიკაციას გულისხმობს მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის:
• ამ დრო უფრო ფართო ადგილი აქვს აქტიურ, შემოქმედებით და თანამშრომლობით სწავლებას და გაცილებით საინტერესო, მრავალფეროვანი აქტივობები გვხდება, როგორიცაა დისკუსია-დებატები, ინტერაქტიულ რუკაზე მუშაობა, ჯგუფური სამუშაო, კითხვა-პასუხის რეჟიმი და ა.შ.

ინტერაქტიური მიდგომების  მიზანი  შემეცნებითი ჩართულობის გაძლიერება, კრიტიკული აზროვნების განვითარება და ცოდნის ტრანსფერია. ასეთ დავალებას წარმოადგენს, მაგალითად, როდესაც  მოსწავლეები ჯგუფებად მუშაობენ და ინტერაქტიულ რუკაზე აღნიშნავენ ისტორიულ ძეგლებს, მოვლენათა ადგილებს, თან აკავშირებენ ფოტოებს, ვიდეო და აუდიო მასალას და  უკეთებენ აღწერას.

რა აირჩიოს მასწავლებელმა – თამაშის ტექნოლოგიაზე გააკეთოს აქცენტი, თუ ინტერაქტიულ მიდგომაზე, რომელიც მოიცავს თამაშის ელემენტებსაც?

საკუთარ პრაქტიკაში, საზოგადოებრივი მეცნიერებების გაკვეთილებზე,  მსგავს  შემთხვევებში,     აქტიურად გამოიყენება ZeeMap.  მიუხედავად იმისა, რომ ZeeMap არ მიეკუთვნება უშუალოდ თამაშის ტექნოლოგიებს (მაგ., გეიმიფიკაციას ან საგანმანათლებლო თამაშებს), შესაძლებელია მისი დაპროექტება  თამაშის ელემენტებით:

• რუკაში  „ჩავაშენოთ“ დავალებები,   მაგალითად, „მონიშნე რუკაზე კონკრეტული  ეკლესია-მონასტერი, ან ისტორიული ძეგლი“;
• ან მოსწავლეებს ქრონოლოგიური  ნიშნით მოვანიშნოთ კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები;
• ან რუკაზე შესასრულებელ დავალებას მივცემთ გუნდური მუშაობის ხასიათი და ა.შ.

მსგავს შემთხვევებში ZeeMap რეალურად შეიძლება განვიხილოთ თამაშის ტექნოლოგიის   მხარდამჭერი ელემენტი. ამ კუთხით, რამდენადაც ZeeMap  შეიცავს სათამაშო ტექნოლოგიის ელემენტებს, ის  ხელს უწყობს სწავლების ინკლუზიურობას და  მოსახერხებელია დიფერენცირებული დავალებების შესრულებითვისაც.

ნიმუში: ინტეგრირებული სწავლების მაგალითი (ისტორია-გეოგრაფია-მოქალაქეობა)      ZeeMap-ის გამოყენებით, რომელიც ითვალისწინებს ინკლუზიურ და დიფერენცირებულ დავალებებს:

საგანი: “ჩვენი საქართველო“

კლასი – V-VI

თემა: „ჩვენი საქართველოს“ რეგიონები, მათთვის დამახასიათებელი ბუნება და ცნობილი ადამიანები.

საგნობრივი ამოცანა:

• ისტორიული  რეგიონის  კულტურული მემკვიდრეობის ამოცნობა (ისტორიის მიმართულებით);
•  ბუნებრივი პირობებისა და მდებარეობის შეფასება (გეოგრაფიის მიმართულებით) და
• მოქალაქეობა (რომელიც გულისხმობს  მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის გააზრებასა  და გარემოზე ზრუნვას).

დავალებები ინტერაქტიურ რუკაზე მოსწავლის ცოდნისა და უნარების დონის მიხედვით:

  დავალებების  დიფერენცირებული ხასიათი:

• მოსწავლე, რომელსაც აქვს წერის სირთულე (უჭირს წერა), შეავსებს რუკას მხოლოდ ფოტოებით და  ხმოვანი აღწერით;
• მოსწავლე, რომელსაც არ უჭირს    სივრცობრივი აზროვნება ან ეს მისი ძლიერი მხარეა, რუკაზე მონიშნავს გზებს, მდინარეებს ან მარშრუტებს;
• ხოლო იმ მოსწავლეს,  რომელსაც სჭირდება მხარდაჭერა, შესაძლებელია ჯგუფური დავალება შევთავაზოთ და მას დაეხმარება მეწყვილე, ან გუნდის  წევრები;
• ან  მიიღებს მოკლე ინსტრუქციას,  გრაფიკული სახით შეასრულოს დავალება (პიქტოგრამები, ფერები).

მაგრამ  ZeeMap, თავისთავად,  არ წარმოადგენს თამაშს ან თამაშის ტექნოლოგიას,  ის უფრო   გეოინფორმაციული-საგანმანათლებლო ციფრული ინსტრუმენტია, რომელიც მოსახერხებელია პროექტებზე დაფუძნებული სწავლებისთვის, საგნობრივი კვლევისთვის და ვიზუალური პრეზენტაციებისთვის. ამგვარი მიდგომის დროს „ჩვენი საქართველოს“ სწავლება   პროექტული სწავლების  ფორმით მიმდინარეობს.

მაგალითი 1 – პროექტი „როგორ იცნობ შენს რეგიონს?“ ZeeMap-ის გამოყენებით დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებისათვის

მუშაობის ეტაპები:

1. მოსწავლეები ირჩევენ ერთ რეგიონს (მაგ: თბილისი)
2. მასზე აკეთებენ ჩანაწერს (მონიშვნას) ZeeMap-ზე:
   • გეოგრაფიული მახასიათებელი: მდინარე, რელიეფი
   • ისტორიული ძეგლი: ნარიყალას ციხე
   • მოქალაქეობრივი გამოწვევა: ნარჩენების პრობლემა  ქალაქში
3. პრეზენტაცია – ჯგუფურად ან ინდივიდუალურად  (სიტყვიერად ან ვიზუალურად).

ZeeMap-ის  ეფექტურობა მოცემულ შემთხვევაში:

• ყველა მოსწავლე მუშაობს ერთ რუკაზე, თუმცა დავალების შესრულების ინდივიდუალურ  გზას ირჩევს: ტექსტით, ფოტოთი ან  ხმოვანი გზავნილით (აუდიოგიდით);
• მოსწავლე გაიაზრებს თავისი რეგიონის კულტურულ, გეოგრაფიულ და საზოგადოებრივ მახასიათებლებს;
• აქტიურდება  საგნობრივი ინტეგრაცია და ციფრული წიგნიერების უნარები.

მაგალითი 2 – პროექტი საბაზო და საშუალო საფეხურისთვის:  “ტაო-კლარჯეთის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები  ZeeMap-ის გამოყენებით”

მუშაობის ეტაპები:

1. მასწავლებელი მოსწავლეებს გააცნობს  ტაო-კლარჯეთის მნიშვნელობას საქართველოს ისტორიაში;
2. მოსწავლეები იკვლევენ და შეისწავლიან ინფორმაციას კონკრეტულ ძეგლებზე (მაგალითად, ოშკი, იშხანი, პარხალი, ხანძთა, ბანა, შატბერდი და სხვ.);
3. შექმნიან ვიზუალურ რუკა-ს  ZeeMap-ზე, სადაც აღნიშნავენ ამ მხარის (თანამედროვე თურქეთის ტერიტორია) ეკლესია -მონასტრებს, ციხეებსა და ისტორიულ ადგილებს. ამისთვის:

• მოსწავლეები რუკაზე ამატებენ თითოეულ ძეგლს როგორც პუნქტს (marker) – შესაბამისი გეოგრაფიული კოორდინატების გამოყენებით;
• თითოეულ წერტილს ურთავენ ფოტო/ილუსტრაციას, მოკლე აღწერას (ისტორია, არქიტექტურა), საინტერესო ფაქტს ან ნებისმიერ ტექსტურ ინფორმაციას, თუნდაც შეკითხვას;
  4. მოსწავლეები წარადგენენ რუკას – გააკეთებენ პრეზენტაციას კლასში, ან სკოლის მასშტაბით  (პროექტის გეგმის შესაბამისად),    წარადგენენ თავიანთ რუკას, გააზიარებენ ბმულით  და შეაფასებენ ერთმანეთის ნამუშევრებს.

მაგალითი:  მოცემული  პროექტის ფარგლებში მოსწავლეთა მიერ შექმნილი  რუკა https://www.zeemaps.com/view?group=6755316&x=33.788849&y=32.362193&z=14

ინტერაქტიურ რუკა  ZeeMap  -ზე  მუშაობის შედეგები:

• ისტორიული აზროვნების განვითარება: მოსწავლე იკვლევს და აანალიზებს კონკრეტულ მოვლენას, მოქმედებს დროსა და სივრცეში;
• გეოგრაფიული კომპეტენცია: მოსწავლე ორიენტირებს სივრცეში, ახდენს საქართველოს საზღვრებს გარეთ არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ლოკალიზაციას;
• ვითარდება ღირებულებითი განათლების მიმართულებით: იაზრებს, რომ ქართული კულტურული მემკვიდრეობა არ მთავრდება ქვეყნის ფიზიკური საზღვრებით;
• ციფრული უნარების განვითარება: სწავლობს ციფრულ რესურსზე მუშაობას, ციფრულ რედაქტირებას, ინფორმაციის გადმოცემას ვირტუალურად
• დიფერენცირებული სწავლების მიმართულებით: მოსწავლე ირჩევს მასზე მორგებულ აქტივობას: ტექსტურს, ვიზუალური, ხმოვანი /აუდიო ფორმით;
• მუშაობს ინდივიდუალურად, ან წყვილში, ან გუნდურად.

მაგალითი  –   „ოშკის ტაძარი“

• მოვნიშნოთ ოშკის ტაძრის წერტილი (კოორდინტი) ZeeMap-ზე: ჩრდილო-აღმოსავლეთი თურქეთი, ართვინის პროვინციაში;
• დავამატოთ ტაძრის ფოტო – ახლანდელი მდგომარეობა;
• დავურთოთ ისტორია: აშენდა X საუკუნეში დავით III -ის, ტაოელი ბაგრატიონის მიერ და ა.შ.
• დავამატოთ ვიდეო-მასალა ან აუდიო/გიდი
• და ა.შ.

პროექტის შეფასების რუბრიკა მოიცავს პრეზენტაციის, კვლევის, თანამშრომლობისა და ციფრული კომპეტენციის უნარებს.

ინტერაქტიურ რუკაზე მუშაობით მოსწავლემ  გამოიყენა არატრადიციული მიდგომა,  გაუქტიურდა კრეატიულობა, გახდა უფრო მოტოვორებული, რეფლექსიური  (აღწერს, რა გააკეთა, რატომ, რა ისწავლა პროექტის ფარგლებში) და უფრო წარმატებული სასწავლო პროცესში.

დედამიწაზე ყველაზე გავრცელებული ენაა ინგლისური. ის რიგით მეორეა ჩინური მანდარინის ენის შემდეგ. ინგლისური არის სახელმწიფო ენა გაერთიანებულ სამეფოში, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ავსტრალიაში, ახალ ზელანდიაში. ის მეორე სახელმწიფო ენაა კანადასა და ირლანდიაში. ინგლისური ასევე დიდი ბრიტანეთის ისტორიული კოლონიების – სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა, ინდოეთი და ჰონკონგი – ოფიციალური და ნახევრად ოფიციალური ენაა.

ქვეყანათა უმეტესობაში დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლები ფლობენ ინგლისურ ენას. ინგლისური ენა დიდი ხანია, კომერციისა და საერთაშორისო ურთიერთობების ენაა.

ინგლისური ენა მიეკუთვნება ინდო-ევროპული ენების ოჯახს. ამიტომ ის მჭიდროდ არის დაკავშირებული იმ ენათა უმეტესობასთან, რომლებიც გვხვდება ისლანდიიდან დაწყებული, ევროპის ქვეყნებისა და ინდოეთის ჩათვლით. თანამედროვე ინგლისური ენა ყველაზე მეტად ჰგავს ფრიზიულს, რომელზეც  ჰოლანდიის პროვინცია ფრიზიაში საუბრობენ. ისლანდიური ნაკლებად შეიცვალა ათასი წლის განმავლობაში. ეს არის ჯერ კიდევ ცოცხალი ენა, რომელიც ყველაზე მეტად ჰგავს ძველ ინგლისურ ენას.

გერმანული, ლათინური, რუსული, ბერძნული და ფრანგული ის ენებია, რომელთაც მრავალი წლის განმავლობაში განიცადეს გრამატიკული, ლექსიკური და ფონეტიკური ცვლილებები.

რაც შეეხება ინგლისურს, ის შედარებით უცვლელი დარჩა. მეტყველების ნაწილები – ზმნიზედა, ზედსართავი სახელი, წინდებული, კავშირი უცვლელია. ისინი ყოველთვის ერთნაირად იწერება, განურჩევლად იმისა, როგორ გამოვიყენებთ მათ სხვადასხვა კონტექსტში. თუმცა, არსებითი სახელი, ნაცვალსახელი და ზმნა ზოგჯერ იცვლის ფორმას. არსებითი სახელების უმეტესობა ინგლისურ ენაში მრავლობით რიცხვს აწარმოებს დაბოლოება -s, -es-ს მეშვეობით. მაგ. Cows, girls, tables, boxes, classes, etc. თუმცა ზოგიერთი არსებითი სახელის შემთხვევაში შეიცვალა მრავლობითი რიცხვის წარმოების გზა. მაგ. Woman-women, man-men, goose-geese, Mouse-mice, tooth- teeth, foot-feet, louse-lice. არსებითი სახელების მცირე ჯგუფი ინგლისურ ენაში მრავლობით რიცხვს აწარმოებს -en დაბოლოების დართვით. ზოგიერთი არსებითი სახელი კი მრავლობით რიცხვში არ იცვლის ფორმას. მაგ. Ox-oxen. Deer, sheep, moose and grouse.

შვიდიდან ხუთ პირის ნაცვალსახელს აქვს განსხვავებული ფორმები როდესაც მათ წინადადებაში ვხვდებით სუბიექტისა და ობიექტის ფუნქციით. ესენია I, me; he, him; she, her; we, us; and they, them. ასევე გვაქვს განსხვავებული ფორმის კუთვნილებითი ნაცვალსახელები – mine, his, hers, ours, theirs.

რაც შეეხება ზმნებს, ცვლილებების მიუხედავად, მათ არ აქვთ ისეთი რთული პარადიგმა, როგორც ლათინურ, ბერძნულ და გერმანულ ენებში. ერთი ზმნა, რომელსაც ინგლისურ ენაში ყველაზე მეტი ფორმა აქვს, გახლავთ to be (be, am, is, are, was, were, been, and being). სუსტ, ანუ წესიერ ზმნებს აქვთ მხოლოდ ოთხი ფორმა. მაგ. talk, talks, talked, and talking. ძლიერ ანუ არაწესიერ ზმნებს – ხუთი; მაგ. sing, sings, sang, sung, and singing. რამდენიმე ზმნას, რომლებიც ბოლოვდება t ან d ასოებზე, აქვთ მხოლოდ სამი ფორმა; მაგ. cut, cuts, cutting. ზმნის პარადიგმის ეს ცვლილებები მკვეთრად განსხვავდება ძველი ინგლისური ენისგან, სადაც ridan, ანუ „ride“-ს ცამეტი ფორმა ჰქონდა, და გერმანული ენისგან, სადაც ზმნას reiten აქვს თექვსმეტი ფორმა.

ინგლისურ ენაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს აფიქსაციას, რამაც ბოლო პერიოდში მნიშვნელოვნად შეცვალა ენა. აფიქსაციის შედეგად წარმოიშვა ახალი სიტყვები. პრეფიქსი სიტყვას დაერთვის თავში. მაგ: way-subway; do-overdo. ზოგიერთი პრეფიქსი უცხოური წარმოშობისაა, მაგ. პრეფიქსი macro or micro: macroeconomics, microbiology. ეს პრეფიქსები ბერძნული წარმოშობისაა.

ყველაზე მეტად გავრცელებული სუფიქსი გახლავთ –er. ეს უკანასკნელი მიუთითებს მოქმედების შემსრულებელზე. მაგ. singer, player, seeker, writer.

ძალიან პოპულარულია ორი სიტყვის შედეგად მიღებული სიტყვებიც, მაგ. cloverleaf, gentleman, dateline.

ინგლისურ ენაში დაახლოებით 750 000 სიტყვაა. აქედან ნახევარი წარმოშობით გერმანიკულია, ხოლო ნახევარი – რომანული (ლათინური წარმოშობის ენები – ფრანგული, ესპანური, იტალიური და თავად ლათინური).

გერმანიკული წარმოშობისაა ისეთი სიტყვები, როგორებიცაა – father, mother, brother, man, wife, ground, land, tree, grass, summer, and winter, bring, come, get, hear, meet, see, sit, stand, and think.

ფრანგული წარმოშობისაა სიტყვები: constitution, president, parliament, congress, and representative. ფრანგული ენიდანა ნასესხებია სიტყვები: city, place, village, court, palace, manor, mansion, residence, domicile, cuisine, diner, café, liberty, veracity, carpenter, draper, haberdasher, mason, painter, plumber, and tailor. ბევრი სიტყვა და ფრაზა, რომლებიც ინგლისურ ენაში უკავშირდება მეღვინეობას, ბალეტს, პოლიტიკას, ლიტერატურას, თეატრს და კულინარიას, მომდინარეობს ფრანგული ენიდან.

ზოგიერთი სიტყვა წარმოშობით ესპანურია. მაგ: cigar, armada, guerrilla, matador, mosquito, and tornado. რამდენიმე სიტყვა ამერიკაში ლათინური ამერიკიდან შევიდა, მაგ: canyon, lasso, mustang, pueblo, and rodeo.

ლათინური ენიდან შესული სიტყვები განსაკუთრებით მრავალრიცხოვანია. ბევრი სიტყვა შექმნილია ორი სიტყვისგან. მაგ: malnutrition, transfer, circumference, supernatural, submarine, suburb, substantial, contemporary, multilingual, conjunction, compassion, და სხვა მრავალი.

ბერძნული ენიდან ნასესხები სიტყვები დაკავშირებულია მეცნიერებასთან და ტექნოლოგიებთან; მაგ: ბერძნული წარმოშობის ყველაზე უფრო პოპულარული სიტყვებია: alphabet, geometry, geology, photography, psychology, psychiatry, pathology, biology, philosophy, telephone, logistics, და metamorphosis.

არაბული წარმოშობის სიტყვები ინგლისურ ენაში სხვა ევროპული ენის გზით, უმეტესწილად ესპანურის გავლენით დამკვიდრდა. არაბული ენა ესპანეთში გამოიყენებოდა ისლამური პერიოდის დროს. არაბული წარმოშობისაა ისეთი სიტყვები, როგორებიცაა – alcohol, alchemy, algebra, alkali, almanac, arsenal, assassin, cipher, elixir, mosque, naphtha, sugar, syrup, zenith, and zero.

ჩვენამდე მოღწეული, დღევანდელი სალიტერატურო ინგლისური ენა შედეგია ბევრი ლინგვისტური ტრადიციისა, რამაც, ცხადია, საუკუნეების განმავლობაში თავისი კვალი დაატყო ენას.

უძველესი ბრიტანელების ენა გახლდათ კელტური, რომელიც დღევანდელი უელსური ენის სახითაა შემორჩენილი. ამ ენაზე საუბრობს დღეს უელსის მოსახლეობა. როდესაც რომაელებმა დაიპყრეს ინგლისი, გაბატონდა ლათინური ენა. მაგრამ, მოგვიანებით, როდესაც რომაელების ბატონობა შეწყდა, ლათინურმა ენამაც დაკარგა თავისი დომინანტობა და მხოლოდ VI-VII საუკუნეში კუნძულებზე ქრისტიანობის გავრცელებასთან ერთად ხელახლა დამკვიდრდა ქვეყანაში.

ინგლისური ენის განვითარებას სამ ეტაპად ყოფენ. ეს არის ძველი ინგლისური ენა (ანგლო-საქსური), საშუალო ინგლისური ენა და თანამედროვე ინგლისური ენა. ძველი ინგლისური ენა გამოიყენებოდა ახალი წელთაღრიცხვის 449-1100 წლებში. 449 წელს გერმანული ტომების შემოჭრის შედეგად ენამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა. სხვადასხვა ტომმა ენაში თავიანთი ენობრივი თავისებურებები დაამკვიდრეს და შედეგად ჩამოყალიბდა ძველი ინგლისური ენის ოთხი დიალექტი: ნორთუმბრიული, მერსიანული, დასავლეთ საქსონური და კენტური.

1066 წელს ნორმანების შემოჭრის შედეგად გაბატონდა ნორმანების ფრანგული ენა და საბოლოოდ გათანაბრდა ოთხი დიალექტური ინგლისური. კულტურულმა ცენტრმა ნელ-ნელა ლონდონისკენ გადაინაცვლა და ინგლისური ენის გამოყენებაც უფრო გახშირდა. ლათინურმა ენამ საუკუნეების განმავლობაში შეინარჩუნა სტატუსი, როგორც საეკლესიო და სწავლების ენამ.

საშუალო ინგლისური ენა 1100 წლიდან 1450 წლამდე არსებობდა. მას არ განუცდია ისეთი ცვლილებები, როგორიც მისმა წინამორბედმა ენამ განიცადა. სწორედ ამ პერიოდში 1362 წელს ინგლისის პარლამენტმა მიიღო კანონი, რომლის მიხედვითაც ინგლისური ენა გახდა პარლამენტისა და სასამართლოს ოფიციალური ენა.

მეთექვსმეტე საუკუნის მიწურულ დაიწყო თანამედროვე ინგლისური პროზის განვითარება. ზოგიერთი ლიტერატურული ნაწარმოების დაბეჭდვამ ხელი შეუწყო ენის სტანდარტიზაციას. 1525 წელს დაიბეჭდა უილიამ ტინდელის ახალი აღთქმა. მომდენო 90 წელი გახლდათ აღორძინების პერიოდი ინგლისურ ლიტერატურაში, რამაც კულმინაციას მიაღწია უილიამ შექსპირის ნაწარმოებებში და 1611 წლის ბიბლიის კინგ ჯეიმსისეულ ბეჭდურ ვერსიაში.

ლიტერატურული ნაწარმოებების გარდა, ენის სტანდარტიზაციას ხელი ლექსიკონის შექმნამაც შეუწყო. პირველი მნიშვნელოვანი ლექსიკონი შეადგინა და გამოსცა 1755 წელს სამუელ ჯონსონმა. ენის სტანდარტიზაციას კიდევ უფრო შეუწყო ხელი ლინდლი მიურეის მიერ შედგენილმა წიგნებმა English Grammar (1795) and English Spelling Book (1804).

საინტერესო ფაქტები ინგლისური ენის შესახებ:

1. ეს არის მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ენა (დაახლოებით 1,5 მილიარდი მოლაპარაკე), 350 მილიონზე მეტი ადამიანის მშობლიური და უცხოური ენა, რომელსაც დღეს მსოფლიოში ყველაზე მეტი შემსწავლელი ჰყავს;
2. ყოველწლიურად მისი ლექსიკური მარაგი დაახლოებით 4000-მდე სიტყვით მდიდრდება;
3. ყველაზე უფრო ხშირად გამოყენებადი სიტყვები ინგლისურ ენაში არის I და you;
4. ამბობენ, რომ ინგლისური ენა ყველაზე უფრო ბედნიერი ენააო. სიტყვა happy 3-ჯერ უფრო ხშირად გამოიყენება ვიდრე სიტყვა „ sad”;
5. მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით ერთი მეოთხედი ინგლისურ ენაზე საუბრობს;
6. ყველაზე უფრო ხშირად გამოყენებადი ზედსართავი სახელი არის „good”, ხოლო არსებითი სახელი – „time”;
7. სიტყვას „set” აქვს ყველაზე უფრო მეტი მნიშვნელობა;
8. ინტერნეტსივრცეში დაცული ინფორმაციის დაახლოებით 80% ინგლისურ ენაზეა.
9. ინგლისური არის 67 ქვეყნის ოფიციალური ენა;
10. ამერიკის შეერთებულ შტატებში არსებობს ინგლისური ენის დაახლოებით 24 დიალექტი;
11. ე.წ. „ბრიტანული აქცენტი“ ლონდონში და მის გარეთ ამერიკის რევოლუციის დროს გავრცელდა;
12. შექსპირმა გამოიგონა ბევრი სიტყვა ინგლისურ ენაში. მათ შორის: birthplace, blushing, undress, torture და ბევრი სხვა;
13. პირველი ინგლისური ლექსიკონი 1755 წელს შეიქმნა;
14. უძველესი ინგლისური სიტყვა, რომელიც ჯერ კიდევ გამოიყენება გახლავთ „town“.
15. ყველაზე უფრო ხშირად გამოყენებული ასო ინგლისურ ენაში გახლავთ „e“;
16. ასოთ შეთანხმება „ough” შეიძლება წაკითხულ იქნას 10 განსხვავებული ჟღერადობით;
17. დაახლოებით 30% სიტყვებისა ინგლისურ ენაში მომდინარეობს სხვა ენებიდან;
18. სიტყვა „run” ინგლისურ ენაში შეიძლება გამოყენებულ იქნას 600-მდე განსხვავებულ კონტექსტში განსხვავებული მნიშვნელობით;
19. ინგლისურ ენაზე მოსაუბრე ადამიანმა საშუალოდ 20 000-დან 35 000 სიტყვა იცის;
20. „Go” ყველაზე პატარა სრული წინადადებაა ინგლისურ ენაში.

ამრიგად, ინგლისური ენა ყველაზე უფრო ფართოდ გავრცელებული ენაა დედამიწაზე. მისი წარმოშობის ისტორია სავსეა პარადოქსებით, დაუჯერებელი ისტორიებით. ის ახლაც განაგრძობს სიცოცხლეს, განვითარებას, მუდმივად ივსება საინტერესო, სხვადასხვა ლექსიკურ-გრამატიკული ერთეულით. ამდენად, თუ გვსურს, ვისაუბროთ ცოცხალ, თანამედროვე ინგლისურ ენაზე, კვალდაკვალ უნდა მივდიოთ მის განვითარებას, გავეცნოთ ენაში დამკვიდრებულ სიახლეებს და გამოვიყენოთ ის პირად პრაქტიკაში.

მაია თურქიაშვილი

ინტეგრირებული გაკვეთილი მათემატიკასა და სამოქალაქო განათლებაში

პრობლემის გადაჭრა გულისხმობს პრობლემის იდენტიფიცირებასა და ანალიზს, პოტენციური გადაწყვეტილებების შემუშავებასა და საუკეთესო არჩევანს. გადაწყვეტილებების მიღება, მეორე მხრივ, მოიცავს სხვადასხვა ვარიანტს შორის საუკეთესოს არჩევას.

პრობლემის გადაჭრასა და გადაწყვეტილებების მიღებას შორის ბევრი მსგავსება და მცირე განსხვავებაა. ორივე მოითხოვს ინფორმაციის შეგროვებასა და ანალიზს. მთავარი განსხვავება ისაა, რომ პრობლემის გადაჭრა არის პროცესი, ხოლო გადაწყვეტილების მიღება – მოქმედება. პროცესი, როგორც წესი, მოიცავს საკითხის იდენტიფიცირებას, ფაქტებისა და ინფორმაციის შეგროვებას, ძირეული მიზეზების მოძიებას, კითხვების დასმასა და პოტენციური გადაწყვეტილებების შესწავლას. სისტემური მიდგომის მეშვეობით, პრობლემის გადაჭრა, ლოგიკური და ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღების საშუალებას იძლევა, რომელსაც წარმატებულ შედეგებამდე მივყავართ.

რაციონალური გადაწყვეტილების მიღება გულისხმობს პრობლემის გადაჭრის ფაზაში წარმოქმნილ მრავალ გამოსავალს შორის ერთის არჩევას, ისეთ ფაქტორებზე დაყრდნობით, როგორებიცაა – განსჯა, სიტუაციური კონტექსტი, ცოდნა და სხვა შესაბამისი ინფორმაცია. პრობლემის მკაფიო გაგება რაციონალური გადაწყვეტილების მიღებისა და გადაწყვეტის ფაზას ნაკლებად სტრესულსა და მართვადს ხდის.

რაციონალური მეთოდი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ნაბიჯ-ნაბიჯ მიდგომაა, რომელიც მოითხოვს პრობლემის განსაზღვრას, გადაწყვეტილებათა კრიტერიუმების განსაზღვრას, სხვადასხვა ალტერნატივის ჩამონათვალს, თითოეული ალტერნატივის შეფასებას. ასეთი თანმიმდევრული მიდგომა, გადაწყვეტილების მიმღებს საშუალებას აძლევს, მიაღწიოს ოპტიმალურ გადაწყვეტილებას.

საბოლოო ჯამში, როგორ იღებენ ადამიანები გადაწყვეტილებას, დამოკიდებულია მათ კულტურაზე, კონვენციებზე, გამოცდილებაზე, განათლებასა და სხვა ფაქტორებზე.

პრობლემის გადაჭრის ეფექტური და რაციონალური გადაწყვეტილების მიღების უნარი, აუცილებელია ცხოვრებისეული რთული სიტუაციების დასაძლევად.

ყოველი პრობლემის გადაჭრა უფრო დიდი წარმატებით არის შესაძლებელი, თუ ადამიანს განვითარებული აქვს ლოგიკური და ანალიტიკური უნარები, კრიტიკული აზროვნება.

კრიტიკული აზროვნება წარმოადგენს ფაქტების ანალიზის, იდეების ორგანიზების, შეხედულებების დაცვის, შედარების გაკეთების, დასკვნების გამოტანის, არგუმენტების შეფასებისა და პრობლემის გადაჭრის უნარს. კრიტიკული აზროვნების დროს შესაძლებელია პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე სწორი გზის პოვნა და გადაწყვეტილების მიღება. ხოლო ორიგინალური, მანამდე არარსებული პასუხების მიგნება შემოქმედებითი მიდგომით არის შესაძლებელი. პრობლემის გადაჭრის დროს მნიშვნელოვანია ორივე ტიპის აზროვნება. პირველად უნდა მოხდეს პრობლემის გაანალიზება, შემდეგ ვაყალიბებთ პრობლემის გადაწყვეტის შესაძლო ვარიანტებს, ბოლოს უნდა ვარჩევთ  პრობლემის გადაჭრის საუკეთესო გზას, ვმოქმედებთ მის შესაბამისად და ვაფასებთ მის ეფექტურობას.

პრობლემის გადაჭრა უკავშირდება აზროვნების განვითარებას. მათემატიკა აზროვნების განვითარების ერთ-ერთი ძირითადი საშუალებაა. ჯერ კიდევ ანტიკურ საბერძნეთში სწავლობდნენ მათემატიკასა და ფილოსოფიას აზროვნების გავარჯიშების მიზნით.

მათემატიკური აზროვნება არ გულისხმობს მხოლოდ ამოცანების ამოხსნას, განტოლებების გამოყენებისა და გამოცდების ჩაბარების უნარს. მათემატიკური აზროვნება ბევრად მეტია, ვიდრე არითმეტიკული ტესტების, გეომეტრიისა და ტრიგონომეტრიის, თუ ალგებრის ცოდნა. ის გულისხმობს ადამიანის შესაძლებლობას, სწორად შეაფასოს ცხოვრებისეული გამოწვევები და ნაკლები შეცდომები დაუშვას გადაწყვეტილებების მიღების დროს. მათემატიკური აზროვნება აფართოებს ფიქრის არეალს, წარმოსახვის უნარს და აყალიბებს პიროვნებას, რომელიც მზად არის ჰიპერკონკურენტულ გარემოში მუშაობისთვის.

XI კლასი

ინტეგრირებული გაკვეთილი

თემა – რაციონალური გადაწყვეტილება

მათემატიკა: გამოიყენეთ სხვადასხვა ხერხი და დაასაბუთეთ, რომ ტრაპეციის ფერდების შემცველი წრფეების გადაკვეთის წერტილი და ფუძეების შუა წერტილი ერთ წრფეს ეკუთვნის (https://9bklasi52.blogspot.com).

რამდენიმე ხერხით დებულების დასაბუთება მოსწავლეებმა წინა კლასებიდან იციან. თუმცა, ამჯერად თემის – „ვექტორების გამოყენება გეომეტრიულ ამოცანებში“ – შესწავლის დროს, კიდევ ერთხელ გადავწყვიტე მისი ყველა მეთოდით, მათ შორის ვექტორების გამოყენებით დამტკიცება. ბოლოს დავსვი კითხვა – რომელია, თქვენი აზრით, რაციონალური გზა პრობლემის გადასაწყვეტად?

გაიმართა დისკუსია. იყო სხვადასხვა არგუმენტირებული მოსაზრება. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო, მათ მიერ პრობლემის მოგვარების გზების შეფასება და მათ შორის არჩევანის გაკეთება, მისი უპირატესობის დასაბუთებით.

სამოქალაქო განათლება (სიტუაციური ამოცანა):

გოგა თქვენი თანატოლია. ის მე-11 კლასის მოსწავლეა. აქტიური, მეგობრული ახალგაზრდაა. ჩართულია სკოლის აქტივობებში. ხშირად ესწრება ტრენინგებს და საჯარო გამოსვლებს. აქვს მაღალი აკადემიური მოსწრება.

გოგას ძალიან უყვარს ხეზე კვეთა და სადურგლო სამუშაოები. ფიქრობს, რომ სიამოვნებას მიიღებს, თუ გახდება ავეჯის ან ინტერიერის დიზაინერი.

მის წინაშე გადაწყვეტილების მიღების რთული პროცესია.

მისი მეგობრების უმრავლესობა პროგრამისტობას აპირებს, მაღალი ანაზღაურებისა და შრომით ბაზარზე მოთხოვნის გათვალისწინებით. მისი მშობლები ექიმები არიან და ძალიან სურთ, გოგაც მათ გზას გაჰყვეს. სადაც მეტს გადამიხდიან, იმ პროფესიაში წავალ! – ამბობს გოგა.

განიხილეთ გოგას დილემა ექვსი სხვადასხვა მომართულებით, გააანალიზეთ და დაეხმარეთ რაციონალური გადაწყვეტილების მიღებაში.

პრობლემა – გოგა სოციუმის გავლენის ქვეშაა. ადამიანებს არ უხდიან ხელფასს მათი დიპლომის ან პროფესიის მიხედვით, უხდიან მათი კომპეტენციისა და კვალიფიკაციის მიხედვით. პროგრამისტი, რომელსაც არ უყვარს თავისი საქმე, არ სწავლობს, არ ეძებს პრობლემის მოგვარების გზებს, არც დამსაქმებლებს აინტერესებთ.

ლურჯი ქუდი – შეხვედრის ხელმძღვანელი.

ლურჯი ქუდის წარმომადგენელმა, მოკლედ გააცნო ჯგუფს ქუდების კონცეფცია და ძირითადი პრობლემის მონახაზი; ამ ქუდის მფლობელი აკვირდებოდა მთლიან პროცესს, აგროვებდა ინფორმაციას და იღებდა გადაწყვეტილებას.

თეთრი ქუდი – გოგას მაღალი აკადემიური მოსწრება აქვს. ყველა საგანს კარგად სწავლობს. არის ნიჭიერი და შრომისმოყვარეც. იზრდება ექიმების ოჯახში. შესაძლებელია, გააგრძელოს ტრადიცია. არის ხელოვანი, შემოქმედი ადამიანი. ძალიან უყვარს მეგობრები, რადგან მათ აზრს პატივს სცემს. თუმცა, არ ჩანს მისი სხვა პიროვნული თვისებები და ინტერესები (თეთრი ფერის ქუდი მიუკერძოებელი და ობიექტურია. ის ცივი გონებით ცდილობს ინფორმაციის მოწოდებას).

შავი ქუდი – გოგა არასწორ არჩევანს აკეთებს. გარშემომყოფების გავლენის ქვეშაა. ასრულებს სოციუმის დაკვეთას. არის მოდას აყოლილი. მისი ინტერესების სფეროა ხელოვნება. მას მოსწონს ხეზე კვეთა, ოცნებობს დიზაინერობაზე. გარკვეული დროის მერე, აუცილებლად მიხვდება საკუთარ შეცდომას და ძალიან ინანებს. მას მიზნის განხორციელებაში გარშემომყოფების შეხედულებები უშლის ხელს, რომელთაგანაც აუცილებლად უნდა გათავისუფლდეს (ეს ქუდი მიგვითითებს რისკებზე, გამოხატავს წუხილს, შეშფოთებას, კრიტიკას, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში ნეგატიურ განწყობას).

ყვითელი ქუდი – კარგს იზამს, თუ გახდება პროგრამისტი. ძალიან მოთხოვნადი პროფესიაა შრომით ბაზარზე. შესაძლებელია რომელიმე დიდი საერთაშორისო კომპანია დაინტერესდეს მისი შესაძლებლობებით, ანაზღაურება ბევრად უფრო მეტია, ვიდრე სხვა პროფესიებში. გოგა დიდ წარმატებას მიაღწევს და დაავიწყდება ბავშვობის დროინდელი ოცნება (ყვითელი ქუდის მატარებელი ოპტიმისტია. ეს ქუდი ოპონირებას უწევს შავ ქუდს).

მწვანე ქუდი – პროგრამისტიც რომ გახდეს, მას ეს ხელს არ უშლის, შეისწავლოს ავეჯის ან ინტერიერის დიზაინი. პირიქით, პროგრამისტობა დაეხმარება, რომ ვირტუალურ სივრცეში, ჯერ ნებისმიერი პროექტის ან ჩანაფიქრის სიმულაცია შექმნას, ასე შეიძლება შედევრებიც კი მიიღოს (არავითარი კრიტიკა, რაც შეიძლება მეტი ახალი იდეა, განხორციელებადი თუ განუხორციელებელიც კი).

წითელი ქუდი – ძალიან მეცოდება გოგა. საკუთარი თავი წარმოვიდგინე. მეც დავიბნეოდი, შეიძლება დროთა განმავლობაში გაერკვეს სიტუაციაში და გაბრაზდეს მეგობრებზე, მშობლებზე. ახლა მას სწორი რჩევა და თანადგომა სჭირდება (ეს ქუდი არაფერს ასაბუთებს, ემოციურ მხარეზე აკეთებს აქცენტს).

ჯგუფებმა უარი განაცხადეს ქუდების შეცვლაზე, რომელიც მოდერატორმა შესთავაზა. მისი დამსახურებით, საბოლოოდ ჯგუფები მივიდნენ საერთო აზრამდე, რომ გოგამ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება საკუთარი ინტერესებისა და უნარების შესაბამისად. გაიაროს კონსულტაცია კვალიფიციურ ადამიანებთან, პროფესიულ კონსულტანტებთან.

„აზროვნების ექვსი ქუდი“ სიძნელეების გადალახვის მარტივი და პრაქტიკული მეთოდია. პრინციპი არის პარალელური აზროვნება, რომელიც უზრუნველყოფს, რომ ყველა მონაწილე, ერთდროულად ერთსა და იმავე თემაზე არის ორიენტირებული, რაც მონაწილეებს, პრობლემის მოგვარებისა და საუკეთესო გადაწყვეტილების მიღების საშუალებას აძლევს, ამავე დროს ავითარებს შემოქმედებით აზროვნებას.

ხშირად ადამიანები მიიჩნევენ, რომ პრობლემა თავისით გაქრება ან დიდი გადაწყვეტილება სხვისი პასუხისმგებლობაა. გადაწყვეტილებებს შეიძლება ჰქონდეს შორსმიმავალი  შედეგები. ამიტომ მისი მიღების უნარი აუცილებელია პიროვნული და კარიერული განვითარებისთვის.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ს.გორგოძე, მ.ბოჭორიშვილი, ნ.ჭიაბრიშვილი, ქ.ჭიაბრიშვილი, გ.გახელაძე „ვისწავლოთ და ვასწავლოთ კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნება, წარმოსახვითი განათლება“, სამოქალაქო განვითარების ინსტიტუტი, თბილისი, 2010 წელი;
2. თეიმურაზ ორმოცაძე, „მათემატიკური აზროვნების განვითარების მეთოდიკა“;
3. https://mastsavlebeli.ge/?p=13491;
4. https://www.youtube.com/playlist?list=PLtIX-OhzWn3Fa9-ddRyT9IaCfi3jCH73F;
5. https://vet.ge/api/files/educational_resources/6425359517beaa001cf4ee07.

შარშან, მაისში არარატის ძირში მდებარე ქალაქებში ვიმოგზაურე. თურქეთზე, აღრის პროვინციაზეა საუბარი. გეზი აღრის უნივერსიტეტისკენ მეჭირა, თუმცა შემთხვევით ვისარგებლე და მეზობლად მდებარე ადგილებსაც ვესტუმრე.

თბილისიდან მანქანით დილაუთენია გავედით. საღამოს უკვე აღრის პროვინციაში ვიყავი და პირველი გაჩერება ქალაქ იღდირში მქონდა. ქალაქში შესასვლელი გზიდან აღრის მთა (არარატი) გამოჩნდა. ასე ახლოდან პირველად დავინახე. იცით, როგორ იდგა? აი, თავის ფასი რომ იცის – მედიდური და მდუმარე.

იღდირიდან სხვა ქალაქში გადავედი, სახელი ცოტა რთული აქვს – დოღუ ბაიაზითი. ეს იღდირთან შედარებით უფრო მაღლობზეა და არარატიც უფრო ახლოდან ჩანს. სწორედ აქედან მიდის გზა კიდევ უფრო მაღლა, სადაც მთის წვერზე იშაქ პაშას სასახლე არის აღმართული. მეც არ ვიცოდი, ვინ იყო ის. ცნობილი არქიტექტორი ყოფილა და არარატის გვერდით სასახლე აუშენებია.

ამის შემდეგ, კიდევ უფრო ზემოთ არის ქალაქი და დიადინი ჰქვია.

აქვე აუცილებლად უნდა დავწერო, რომ თურქეთში მარნეულის მხარეს მდებარე საზღვრიდან გავედით. სარფიდან მიმავალი თუ ზღვის ნაპირს და ნაირ-ნაირ კაფეტერია-რესტორნებს მიუყვები, აქ სრული სიცარიელეა – მხოლოდ გრძელი გზა, დიდი ღრუბლები და ტრიალი მინდვრები.

მინდვრები მთებით იცვლება და პირიქით. ასე უთმობენ ერთმანეთს ადგილს. ეს მთები რაღაცნაირი ფერადია და შიგადაშიგ ტექნიკასაც შენიშნავთ, სამთო სამუშაოებს რომ აწარმოებენ. შემდეგ დავინტერესდი და წავიკითხე, რომ აქ სხვადასხვა მინერალებთან ერთად ლეპიდოლიტის მოპოვებაც ხდება.

1817 წელს შვედმა ქიმიკოსმა ლეპიდოლიტის ქიმიური ანალიზის დროს აღმოაჩინა, რომ მინერალის მასის 4% მოდიოდა არა სილიციუმზე ან ალუმინზე, არც ჟანგბადზე, არამედ რაღაც სხვა ელემენტზე. მისი მარილები წყალში იხსნებოდნენ და ტუტე თვისებებს ავლენდნენ. იმ დროისათვის ტუტე მეტალებიდან ცნობილი იყო ნატრიუმი და კალიუმი. თუმცა, მათი არსებობა მინერალში გამოირიცხა, რადგან ამ იდუმალი ელემენტის მარილების წყალში ხსნადობა განსხვავდებოდა კალიუმისა და ნატრიუმის მარილების ხსნადობისგან. მინერალი პირველად შვედეთის კუნძულ იტადან ბრაზილიელმა მინეროლოგმა ხოსე ბონიფაციო დე სალვამ ჩამოიტანა.

ძველ ბერძნულ ენაზე „ლითოს“ ნიშნავს ქვას. ბერცელიუსმა შესთავაზა ქიმიურ საზოგადოებას ელემენტს „ლითიონი“ დავარქვათო. საბოლოოდ კი ლითიუმი დაერქვა. ლითიუმი სხვა მინერალებშიც იპოვეს და ჰემფრი დევიმ 1818 წელს ელექტროლიზით ლითიუმი, როგორც მეტალი მიიღო. მოგვიანებით, უილიამ თომას ბრანდემაც იგივე გაიმეორა. ოღონდ, გამოსავლიანობა იყო მცირე. აი, 1855 წელს კი ბუნზენმა და მატისონმა ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ლითიუმის ქლორიდი ელექტრული დენი და მაღალი ტემპერატურა გამოიყენეს. ანუ? ლითიუმის ქლორიდის ნალღობის ელექტროლიზი ჩაატარეს.

მეტალური ლითიუმი ბრჭყვიალა, თეთრი, ვერცხლისფერი მეტალია, რომლის მოცულობა ცენტრირებულ კუბურ კრისტალებს წარმოქმნის. მსუბუქი მეტალია. მისი ხვედრითი წონა d=0,543 გ/სმ³, სითბოტევადობა C=0,837კალ/გრად-ია. ლღობის ტემპერატურა =179,5 ცელსიუსი, დუღილის ტემპერატურა=1340 ცელსიუსი. ლითიუმი წელვადი მეტალია, იყენებენ ჭედვაშიც. შენადნობებს იძლევა თუთიასთან, კალციუმთან, ალუმინთან, სპილენძთან, ბერილიუმთან, მაგნიუმთან, ტყვიასთან, კალასთან, ვერცხლისწყალთან და სხვა.

მეტალური ლითიუმი ძალიან აქტიურია და ფაქტობრივად ყოველთვის მზად არის ქიმიური თავგადასავლებისთვის. ამიტომ, თუ ლითიუმის ნაჭერს გვერდს ჩამოაჭრით, ის ვერცხლისფრად იბრწყინებს, ანუ მეტალური ბზინვარება ექნება. თუმცა, მალევე გაქრება ეს ბზინვარება, რადგან ლითიუმი ჰაერის კომპონენტებთან შევა რეაქციაში:

2Li+2H₂O=2LiOH+H₂

6Li+N₂=2Li₃N

4Li+O₂=2Li₂O

2LiOH+CO₂=Li₂CO₃+H₂O

Li₂O+CO₂=Li₂CO₃

Li₂O+H₂O=2LiOH

სწორედ ამიტომ არის აუცილებელი ლითიუმის იზოლირება ჰაერისგან. ამიტომ მას მუქ ბოთლში ნავთში ან ზეთში ინახავენ. თავად ბოთლს კი თუნუქის ქილაში ათავსებენ. როდესაც ლითიუმით რაიმე ქიმიური ექსპერიმენტის ჩატარება სურთ, აუცილებელია, რომ ის ნავთისგან ან ზეთისგან ქაღალდით გავამშრალოთ. შემდეგ კი, კლასიკური რეაქციის ჩატარებაც შეიძლება – ლითიუმის ურთიერთქმედება წყალთან.

ავიღოთ მინის ჯამი, ჩავასხათ წყალი და ჩავამატოთ რამდენიმე წვეთი ფენოლფტალეინი. ბუნებრივია, წყალი ფერს არ შეიცვლის. შემდეგ ჩავაგდოთ პატარა ნაჭერი ლითიუმი. წარმოიქმნება ლითიუმის ტუტე და გამოიყოფა წყალბადი. სარეაქციო, არე ჟოლოსფერი გახდება, რადგან ფენოლფტალეინი ტუტე არეში ჟოლოსფერს იღებს.

გათბობით ლითიუმი რეაქციაში შედის წყალბადთან, ჟანგბადთან, ქლორთან, ბრომთან, იოდთან, გოგირდთან, ფოსფორთან.

მეტალური ლითიუმი ადვილად იხსნება განზავებულ მჟავებში, ადგილი აქვს ჩანაცვლების რეაქციას, რის შედეგადაც წარმოიქმნება მარილი და გამოიყოფა წყალბადი. ლითიუმის თხევად ამიაკში გახსნისას მიიღება ცისფერი ხსნარი, რომელიც თანდათან გადადის ლითიუმის ამიდში NH₃Li.

ლითიუმი სხვადასხვა მეტალის ლეგირებისთვის გამოიყენება. ის ლითონებს მატებს სიმაგრეს, პლასტიკურობასა და მექანიკურ გამძლეობას.

წარმოქმნის მრავალ არაორგანულ და ორგანულ ნაერთს. ლითიუმის ჟანგვის ხარისხი, როგორც არაორგანულ, ისე ორგანულ ნაერთებში ერთის ტოლია და მხოლოდ პლიუს ნიშანი აქვს. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ლითიუმის ზოგიერთი ნაერთი, განსხვავებით პირველი ჯგუფის სხვა ელემენტებისგან, ძნელად ხსნად ნაერთს წარმოადგენს. ასეთებია: ლითიუმის კარბონატი, ფოსფატი, ფთორიდი და ა.შ.

ლითიუმის ჰიდრიდი – LiH მიიღება სუფთა წყალბადის 700-800 ცელსიუსამდე გახურებული ლითიუმის ზედაპირზე გატარებით.

Li+1/2H₂=LiH+21,50კკალ ან

2Li₃N+3H₂=6LiH+N₂

LiH წარმოადგენს უფერო მიკროკრისტალებს. მშრალ ჰაერზე ის ყველა ჰიდრიდზე მდგრადია. რეაქციაში შედის ამიაკთან, ნახშირორჟანგთან, გოგირდის დიოქსიდთან. მაღალ ტემპერატურაზე კი – ქლორთან, აზოტთან, ჟანგბადთან:

LiH+Cl₂=LiCl+HCl

4LiH+N2=2Li₂NH+H₂

ლითიუმის ჰიდრიდი წყალთან შეხებისას განიცდის ჰიდროლიზს, გამოიყოფა ლითიუმის ჰიდროქსიდი და წყალბადი.

LiH+H₂O=LiOH+H2+31,5კკალ.

ლითიუმის ოქსიდი Li₂O – მიიღება 200 ცელსიუსზე ჟანგბადში ან მშრალი ჰაერის გარემოში დაწვით, ან მისი ჰიდროქსიდის ან კარბონატის გახურებით წყალბადის გარემოში 800 ცელსიუსზე. ოქსიდი თეთრი ფერის კუბური ფორმის კრისტალია, ჰიგროსკოპულია და წყალთან შეხებისას ნელა წარმოქმნის ლითიუმის ჰიდროქსიდს. ლითიუმის ოქსიდი გამოიყენება დიდი შუქტეხის კოეფიციენტის მინის წარმოებაში და კერამიკული ჭიქურების დასამზადებლად.

ლითიუმის ჰიდროქსიდი LiOH – შეიძლება მივიღოთ:

Li₂O+H₂O=2LiOH

2LiCl+Ba(OH)₂=2LiOH+BaSO_4.

ის გამოიყენება დიდი ელექტროტევადობის აკუმულატორებსა და ელემენტებში.

ლითიუმის ფტორიდი LiF შეიძლება მივიღოთ ლითიუმის კარბონატზე ფთორწყალბადმჟავას მოქმედებით.

Li₂CO₃+2HF=2LiF+H₂O+CO₂ ან

Li₂SO₄+2HF=2LiF+H₂SO_4.

LiF უფერო მიკროკრისტალური ნივთიერებაა და ახასიათებს სუფრის მარილის ტიპის კრისტალური მესერი. ლითიუმს სხვა ჰალოგენნაერთებიც აქვს ბრომიდი, ქლორიდი და იოდიდი.

ლითიუმის სულფიდი Li₂S – მიიღება გოგირდის ორთქლის გამლღვალი ლითიუმის ზედაპირზე გატარებით. მისი კრისტალები თეთრი ფერისაა, წყალში რთულად იხსნება და გახსნილი ნაწილი განიცდის ჰიდროლიზს.

ლითიუმის სულფატი Li₂SO₄ – ლითიუმის კრისტალჰიდრატის დეჰიდრატაციით მიიღება. ასევე, შეიძლება მივიღოთ ლითიუმის კარბონატზე გოგირდმჟავას მოქმედებით.

არ იფიქროთ, რომ ლითიუმის ნაერთები ამით ამოვწურეთ. ნიტრიდი, ნიტრატი, ამიდი, ორთოფოსფატი, კარბიდი, კარბონატი და ორგანული ნაერთები… ბევრია სასაუბრო, ოღონდ, ოდესმე მომავალში.

„იყვენით თქუენ სრულ, ვითარცა მამაჲ თქუენი ზეცათაჲ სრულ არს“ (მათე 5:48).

ტრანსდისციპლინური სწავლება გულისხმობს საგნობრივი ცოდნისა და სხვადასხვა დისციპლინის კონცეპტუალური ხედვების შერწყმას. უზრუნველყოფს ადამიანის ინტეგრალურ განათლებას, ხელს უწყობს კრიტიკულად მოაზროვნე და სწრაფად ცვალებად გარემოში ადაპტირებადი პიროვნების ჩამოყალიბებას. ასეთი მიდგომა ინდივიდს ამზადებს რეალური სამყაროს რთული გამოწვევებისთვის.

ტრანსდისციპლინური სწავლება შეიძლება აერთიანებდეს ლიტერატურას, ხელოვნებას, საბუნებისმეტყველო, სოციალურ მეცნიერებებს და ამ საგნებს მიღმა არსებულ რეალობას. მისი მიზანია ისეთი სასწავლო პრობლემების იდენტიფიცირება და გაანალიზება, რომლებიც სცდება ერთ დისციპლინას. გულისხმობს კონკრეტული საკითხის აბსტრაქტულ აზროვნებასთან ინტეგრირებას და მისი ახალი ფორმის ცოდნად გარდაქმნის მცდელობას.

ტრანსდისციპლინური მიდგომა ხელს უწყობს კომპლექსური ცოდნის მიღებას და მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებას. სწავლებისას ინტეგრირდება როგორც აკადემიური, ასევე პრაქტიკული ასპექტები. სხვადასხვა საგნობრივი გამოცდილება განიცდის სინთეზს და იღებს ახალ, ინოვაციურ ფორმას. ტრადიციული საგნობრივი საზღვრების რღვევით მოსწავლეები იძენენ ინტეგრირებული ხედვის უნარებს. ტრანსდისციპლინური სწავლება არ შემოიფარგლება მხოლოდ საგანთა პარალელური დასწავლით – ის ახალ ინტელექტუალურ ჩარჩოებსაც ქმნის.

ტრანსდისციპლინური სწავლება ეფუძნება ჰოლისტურ განათლებას. ამ ტიპის სწავლება გულისხმობს სასწავლო-სამეცნიერო მეთოდების დაუფლებას, კრიტიკულ აზროვნებას და სანდო წყაროების ამოცნობას. ის წარმოადგენს გზას საგნობრივ ცოდნასა და პიროვნულ უნარებს შორის; განაპირობებს ღიაობას, მოქნილობას და შემოქმედებითობას; ეხმარება ინდივიდს მრავალფეროვანი პროფესიული უნარების შეძენაში; ხელს უწყობს ახალგაზრდის საზოგადოების აქტიურ წევრად ჩამოყალიბებას. საგანმანათლებლო პროცესი სცდება მზა ინფორმაციის მიღების ფორმებს და ემყარება ცხოვრებისეულ, ღირებულებით განპირობებულ სწავლებას.

ფიზიკისა და ლიტერატურის, განსაკუთრებით კი ლირიკის ტრანსდისციპლინური სწავლება მოზარდს შესაძლებლობას მისცემს, სამყარო აღიქვას რეალურად და, ამასთანავე, ემოციური, ინტელექტუალური მთლიანობით. ფიზიკა შეისწავლის მატერიას, ენერგიას და მათ ურთიერთდამოკიდებულებას, ლირიკა კი მატერიალური სამყაროს სიღრმეებს მგრძნობიარე და სიმბოლური თვალით ხედავს – ისინი თითქოს ერთი და იმავე რეალობის ორ პოლუსს წარმოადგენენ.

ტრანსდისციპლინური მიდგომით სწავლება მოზარდში ხელს შეუწყობს კრიტიკული და კრეატიული აზროვნების ჩამოყალიბებას, ზუსტი მეცნიერებების, ლიტერატურისა და ხელოვნების საზღვრების რღვევას, რაც უპირობოდ აუცილებელია 21-ე საუკუნის განათლებისთვის. ფიზიკასა და ლირიკას შორის ხიდის გადება გააუმჯობესებს მეტაკოგნიტიურ უნარებს, გააძლიერებს თემატურ შინაარსს და ჩამოაყალიბებს მრავალწახნაგოვან ცოდნას, რომელიც მოსწავლეებს მომავლის გაურკვეველ გამოწვევებთან გამკლავების უნარს შესძენს.

მრავალი ადამიანის წარმოდგენით, ფიზიკა მშრალი საგანია და მხოლოდ ფორმულების მექანიკურ დამახსოვრებასა და ამოცანების ამოხსნას უკავშირდება. ამგვარი შეხედულება ზღუდავს ამ დისციპლინის რეალურ ღირებულებას. ფიზიკა გაცილებით მეტია, ვიდრე მოვლენების მათემატიკური ფორმულებით დაზუსტება – ის კვლევებისა და აღმოჩენების მეცნიერებაა, რომელიც სამყაროს არსის შესახებ პასუხების პოვნაში გვეხმარება. ფიზიკური კანონზომიერებების ფორმულებით ჩაწერა საშუალებაა, მათემატიკური სიზუსტით ჩამოვაყალიბოთ და გავიაზროთ ბუნების ის პროცესები, რომლებიც ყოველდღიურ ცხოვრებას მართავს. ბუნებისმეტყველების სწავლება არა მხოლოდ ტექნიკურ უნარებზე, არამედ იმაზეც უნდა იყოს ორიენტირებული, თუ როგორ სამყაროში ვცხოვრობთ, როგორ ურთიერთქმედებს ყველაფერი ერთმანეთთან და რა პასუხისმგებლობა ეკისრება ამ პროცესში ჰომო საპიენსს – ადამიანს. ასეთი მიდგომებით უნდა გაამთლიანოს მოსწავლემ მეცნიერულად დასაბუთებული თეორიები და რეალობა, რაც ცოდნას ცოცხალ გამოცდილებად გადააქცევს.

სამყაროში არსებული ყველა ობიექტი, ადამიანი იქნება ეს, პლანეტა თუ ვარსკვლავი, მატერიისგან შედგება. მატერია განიმარტება როგორც ნებისმიერი სუბსტანცია, რომელსაც აქვს მასა და იკავებს სივრცეს. ფიზიკოსთა დაკვირვებით, სამყაროში არსებობს ისეთი იდუმალი ფორმები, როგორიცაა ბნელი მატერია და ბნელი ენერგია, რომელთა ზუსტი ბუნების დასადგენად მეცნიერება ჯერ კიდევ მუშაობს.

ფიზიკაში მატერიის გაგება ხდება ორი ფორმით – ნივთიერება და ველი. ნივთიერება წარმოადგენს ლოკალიზებულ ობიექტებს, მაგალითად, ატომებსა და მოლეკულებს, ხოლო ველები – გრავიტაციული ან ელექტრომაგნიტური – აღწერს ურთიერთქმედებას მათ შორის. გრავიტაცია სწორედ ასეთი ველია – მას არ გააჩნია ფიზიკური ფორმა, თუმცა მისი მოქმედება საგნების ადგილმდებარეობის ცვლილებაზე აშკარაა და შესამჩნევი.

ნივთიერება არის არსებული „საგანი“, ხოლო ველი არის ამ საგნებს შორის „ურთიერთქმედების“ შესაძლებლობა. მარტივი ანალოგიაა ბურთის (ნივთიერების) და მის მიერ დედამიწის მხრიდან ,,განცდილი“ გრავიტაციული ველის (ველის) ურთიერთქმედება. ბურთი არსებობს და გრავიტაცია, თუმცა ის ფიზიკური ობიექტი არ არის, გავლენას ახდენს ბურთის მოძრაობაზე.

გრავიტაციული ურთიერთქმედებით ობიექტები ერთმანეთს იზიდავენ. გრავიტაცია განაპირობებს, რომ ადამიანები მიწაზე ვდგავართ, პლანეტები კი ორბიტებზე მოძრაობენ. რაც უფრო დიდია ობიექტის მასა, მით უფრო ძლიერია მისი გრავიტაციული ზემოქმედება. გრავიტაცია მოქმედებს არა მხოლოდ მასის მქონე სხეულებზე, არამედ სინათლეზეც, რაც დასაბუთდა აინშტაინის ზოგადი ფარდობითობის თეორიით (გრავიტაციული ლინზირება). თუ ფარანს ზემოთ მიმართავთ, გრავიტაციის გავლენით სინათლე უფრო წითელი გახდება, რაც ადასტურებს სინათლის სწორხაზოვნებიდან გადახრას. ეს ცვლილება თვალისთვის უხილავია, მაგრამ მეცნიერებს შეუძლიათ მისი გაზომვა. შავი ხვრელები ამ ძალის უკიდურეს გამოვლინებად შეიძლება ჩაითვალოს – მათი გრავიტაცია იმდენად ძლიერია, რომ სინათლეც კი ვერ უსხლტება და უხილავი ხდება.

გრავიტაცია აკავშირებს სამყაროს მთლიან სტრუქტურას. ის განსაზღვრავს პლანეტების მოძრაობას, სიცოცხლის პირობებს დედამიწაზე, ოკეანეების მიქცევასა და მოქცევას. ნივთიერ ობიექტთა შორის გრავიტაციული ურთიერთქმედება ადასტურებს არამატერიალური ფიზიკური ველის რეალურობას.

გრავიტაცია სიმბოლურად შეიძლება მივიჩნიოთ ადამიანების ერთმანეთთან დამაკავშირებელ ძალად. ის ჰგავს სიყვარულსა და ემოციურ მიჯაჭვულობას, იმ შინაგან მიზიდულობას, რაც იწვევს ადამიანებში ურთიერთგაგებისა და სიღრმისეული კავშირის განცდას. „სიყვარულის გრავიტაცია“ უხილავია, მაგრამ მოქმედებს ისევე შეუქცევადას და მძლავრად, როგორც მატერიალური სამყაროს გრავიტაციული ველი. ამგვარი მეტაფორა საშუალებას გვაძლევს, ფიზიკური და სულიერი გამოცდილებები ერთიან სემიოტიკურ კონტექსტში განვიხილოთ.

გრავიტაცია ასევე შეიძლება აღქმულ იქნეს როგორც შინაგანი იმპულსი, რომელიც ადამიანებს მიმართავს მიუწვდომლისკენ, უღვივებს სრულყოფილებისკენ სწრაფვის სურვილს. ასეთი მიზიდულობა ადამიანს მატერიალურობაზე ამაღლებს და სულიერ სამყაროსთან აახლოებს. ზეციურისკენ სწრაფვა კი გულისხმობს არა მარტო სურვილს, არამედ შიგნიდან მომდინარე ლტოლვას, იმ ჰარმონიისა და ჭეშმარიტებისკენ სწრაფვას, რომელსაც ყოველი სულიერი შინაგანად ეძებს.

ადამიანის სიცოცხლე ორი ზეგავლენით წარიმართება – ფიზიკური და სულიერი მიზიდულობით. ბიოლოგიური ყოფიერების საფუძველია გრავიტაცია, დედამიწის მიზიდულობის ძალა, რომელიც სხეულს მატერიალურ სამყაროში აკავებს. პარალელურად არსებობს ადამიანის თანდაყოლილი კავშირი ზეცასთან – სულიერი მიზიდულობა, რომელისკენაც ისწრაფვის მისი გონება, განცდა და ემოციები. ეს მიზიდულობა წარმოადგენს ამოუცნობის შეცნობის სურვილს, ჭეშმარიტების ძიებას, ანუ იმ ღირებულებებისკენ სწრაფვას, რომლებიც სცილდება სხეულს და მიწიერ აზროვნებას, აბსტრაქტულ ფიქრებს და რწმენას უკავშირდება. ალბათ ყველას განუცდია ტკბობა ვარსკვლავებით მოჭედილი ცის ცქერისას, ამოუცნობისკენ ლტოლვა… თითქოს „მოკავშირეებს“ სადღაც იქ, ზეცაში ვეძებთ.

ადამიანის ბუნება ორგვარია – მიწიერი და ზეციური. ფიზიკა იკვლევს ობიექტის კანონზომიერებებს, ლიტერატურა კი აღწერს, აანალიზებს გონების სულიერ მდგომარეობას და აზროვნების ტრანსფორმაციას. ერთიან ჭრილში, ტრანსდისციპლინური ხედვით მათი სწავლება დაეხმარება ინდივიდს, სრულად აღიქვას სამყაროში თავისი როლი და ადგილი. სწავლების მსგავსი ფორმატი შესაძლებელს გახდის მოზარდისთვის სამყაროს როგორც ფიზიკური, ისე სულიერი ბუნების ინტეგრირებულად გააზრებას.

წინამდებარე სტატიაში წარმოგიდგენთ ტრანსდისციპლინური მიდგომის საინტერესო ილუსტრაციას – ფიზიკას პოეზიაში, კერძოდ, გრავიტაციას და „მერანს“.  ვფიქრობ, ფიზიკასთან კავშირში ამგვარი ტექსტების ანალიზი ხელს შეუწყობს ცოდნის კომპლექსურ და სიღრმისეულ გააზრებას და თანამედროვე საგანმანათლებლო პრაქტიკაში ინოვაციური მეცნიერულ-ფილოსოფიური თვალსაზრისის ჩამოყალიბებას.

გრავიტაცია პოეზიაში შეიძლება განვიხილოთ მეტაფორად, შინაგანი დაბრკოლებებისა და ადამიანური „სიმძიმის“ სიმბოლოდ. „მერანში“ გრავიტაცია გვესახება ძალად, რომელსაც პოეტის გმირი უსასრულობისკენ სულიერი სწრაფვით ეწინააღმდეგება. ეს სტატია სწორედ ამ კავშირის ძიებაა – როგორ შეიძლება, ფიზიკა გახდეს პოეზიის ნაწილი და პირიქით.

გრავიტაცია წარმოადგენს სამყაროს ერთ-ერთ ფუნდამენტურ ურთიეთქმედებას, რომელიც განაპირობებს ობიექტის სტრუქტურას, ინარჩუნებს პლანეტებს ორბიტებზე და ქმნის სიცოცხლის არსებობის შესაძლებლობას. ამ ფიზიკური ახსნის მიღმა, ფილოსოფიური თვალთახედვით, გრავიტაციის აღქმა შესაძლებელია მეტაფორულად და სემიოტიკურ სიმბოლოდ როგორც ადამიანის სულის, უზენაესისკენ მისწრაფების გამოხატულება.

პოეზიაში გრავიტაცია სემიოტიკური თვალსაზრისით წარმოადგენს სიმბოლურ კოდს. მისი „მიზიდულობა“ შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც შინაგანი, ფსიქოლოგიური ძალა, რომელიც განსაზღვრავს ადამიანის მიერ არსებული რეალობიდან გაქცევის სურვილს, სულიერ თავისუფლებას და ზეციური სრულყოფილებისკენ სწრაფვას.

ფილოსოფიურ ჭრილში გრავიტაცია შეიძლება განვიხილოთ როგორც სამყაროს მთლიანობის პრინციპი, რომელიც არა მხოლოდ მატერიალურ სხეულებს აკავშირებს სივრცეში, არამედ მოიცავს სრულყოფილებას, სადაც მიწიერი და ზეციური, ფიზიკური და სულიერი არ არის განცალკევებული. სწორედ აქ ჩნდება „უზენაესის“ იდეა, რომელიც აღემატება ფიზიკის კანონებს და წარმოადგენს კაცობრიობის ღრმა სულიერი ძიების საგანს. ამ კონცეფციით, უზენაესი არის სამყაროს ცენტრი, საწყისი და საბოლოო მიზანი – „ანი“ და „ჰოე“, რომელსაც ემსახურება სხეულისა და სულის ყოველი იმპულსი.

ნიკოლოზ ბარათაშვილის „მერანი“, ასახავს ადამიანის ზეციური მისწრაფებების, ამოუცნობის შეცნობისა და პიროვნული თავისუფლების იდეას. „მერანი“ თავისი სულიერი ენერგიითა და ფილოსოფიური სიმაღლით სცდება სიტყვიერ მხატვრულობას და უახლოვდება იმ შემეცნებას, რომელსაც თანამედროვე მეცნიერება ჯერ მხოლოდ შეეხო: სად ებმის სხეული და სული, მიწიერი და ზეციური, რა არის ადამიანი სივრცესა და დროს შორის, მატერიასა და აზრს შორის.

რა არის მერანი და რატომ ან საით მიაფრენს თავის მხედარს „უგზო–უკვლოდ“? ყველა ადამიანშია მერნის სიმბოლური სახე და მსგავსი სწრაფვა. ეს ზეციური, მაგრამ უმისამართო სწრაფვა არ დასრულდება, სანამ სულიერი მთავარ ჭეშმარიტებას არ შეიტყობს. სამყაროს შემქმნელი მუდმივად „უხმობს“ თავის შექმნილს. სწორედ ეს არის სიცოცხლის მიზანი. ამ დროს უზენაესისა და კაცის თავისუფალი ნება ერთდება და ყალიბდება მისტიკური ჰარმონია. სამყაროს სწრაფვა მისი შემქმნელისკენ არის ჭეშმარიტებისა და სრულყოფილების გზა.

„მირბის, მიმაფრენს უგზო-უკვლოდ“ – ადამიანის გზა არც მხოლოდ დროა და არც მხოლოდ სივრცე. ის დრო-სივრცეა, რომელში სრბოლის დროსაც კაცმა უნდა დაძლიოს დროითა და სივრცით თავისი შემოსაზღვრულობა. მომდევნო წამისკენ სწრაფვა გულისხმობს სრულყოფილების ძიების დაუოკებელ სურვილს. ის, ვინც ადამიანს მერანს უგზავნის სულში, ყოველთვის უჩვენებს მართებულ გზას, ოღონდ უტოვებს არჩევანის თავისუფლებას.

მერნის ჭენებას „არ აქვს სამძღვარი“ – ამ გზაზე არ არსებობს სხვა არჩევანი. ის ერთადერთი გზაა და მასთან შედარებით ყველა სხვა არარაობაა. ყველაფერს ეკარგება აზრი, სამშობლოს, სატრფოს, მშობელს და ყველა ამქვეყნიურ კავშირს.

,უკან მომჩხავის თვალბედითი შავი ყორანი“ – ადამიანში არის მერანიც და ყორანიც, რომელიც ეშმიური დაბრკოლებაა ადამის მოდგმის განვითარებისა და ჭეშმარიტების გზაზე. ორივე ბუნებაა თითოეულ პიროვნებაში. და ორი გზა – ზესკნელის და ქვესკნელის. უზენაესის გზიდან გადახვევა ადამიანს კოსმიურ არარაობად აქცევს. ადამიანის განღმრთობის იდეა ამ შემთხვევაში მიუღწეველი და განუხორციელებელი დარჩება.

„მერანი“ გამორჩეულია თავისი მეტაფიზიკური დატვირთვით, ის წარმოადგენს ორი ბუნების – ფიზიკური (მიწიერი) და სულიერი (ზეციური) დაძაბულობის და ჰარმონიულობის ერთობლიობას. „მერანი“ არა მხოლოდ პოეტური ტექსტია, არამედ სემიოტიკური სივრცეც, სადაც გრავიტაცია გვევლინება მეტაფორულ სიმბოლოდ, რომელიც გამოხატავს როგორც ადამიანის ყოფით შეზღუდვებს, ისე მის დაუღალავ სწრაფვას თავისუფლების, სრულყოფილებისა და ზეციური, კოსმიური ლოგიკისკენ.

გრავიტაცია არ „გვიკრძალავს“ ფრენას, მაგრამ, იმავდროულად, „გვიცავს“, არ გვაძლევს საშუალებას, ვიფრინოთ უკონტროლოდ, დავკარგოთ კავშირი არსებულთან. მერანი, უსასრულობისკენ თავისი სწრაფვით და იმავდროულად ტრაგიკული შეჭიდებით მიწასთან, არის სწორედ ის მდგომარეობა, სადაც ხორციელი და სულიერი, ადამიანური და ზეციური, ერთდროულად თანაარსებობს.

ერთი წამით წარმოვიდგინოთ, დედამიწამ ბრუნვა რომ შეწყვიტოს საკუთარი ღერძის და მზის გარშემო იმ კანონზომიერებით, რასაც გრავიტავია განაპირობებს. რა რეალობა დადგებოდა? ეს ცვლილება ჩვენს სამყაროს რადიკალურად შეცვლიდა: დღე და ღამე, როგორც ცვლადი რიტმი, აღარ იარსებებდა; დედამიწის ერთი მხარე მუდამ მზიანი იქნებოდა, მეორე კი ბნელ, გაცივებულ სივრცეში აღმოჩნდებოდა. ასეთ გარემოში სიცოცხლის შენარჩუნება თითქმის შეუძლებელი გახდებოდა. გრავიტაციის კანონზომიერების დარღვევის შემთხვევაში დედამიწის სტრუქტურა, ატმოსფერო და თავად სიცოცხლის ფორმებიც ვერ იარსებებდნენ ისე, როგორც დღეს. ნიადაგი, წყალი და ჰაერიც კი ვერ შენარჩუნდებოდა პლანეტის ზედაპირზე. სხეულები დაიწყებდნენ სივრცეში უწონო მოძრაობას. ადამიანური ცივილიზაცია, რომელიც დროის რიტმზეა აგებული, დღე-ღამე, წელიწადის დროები, სიმძიმე, წონასწორობა – ყველაფერი თავდაყირა დადგებოდა. გრავიტაცია არა მხოლოდ მატერიის, არამედ სიცოცხლისა და ცოცხალი ორგანიზმების ფუნქციონირების აუცილებელი პირობაა. იმავე ლოგიკით, „სულიერი გრავიტაცია“ როგორც შინაგანი მიზიდულობის ძალა აუცილებელია ჩვენი ემოციური მდგრადობისთვის, ღირებულებითი ორიენტაციისა და იმ მისწრაფებებისთვის, რომლებიც ადამიანის გონებასა და სულს უზენაესისკენ მიმართავს.

გრავიტაცია ფიზიკაში მატერიის ერთ-ერთი ძირითადი ურთიერთქმედებაა, რომელიც უზრუნველყოფს სამყაროს სტაბილურობას და სიცოცხლეს დედამიწაზე. იმავდროულად, ის ემოციური და სიმბოლური მნიშვნელობებითაც იტვირთება, ადამიანისთვის „მიზიდულობა“ შეიძლება ასოცირდებოდეს ბორკილთან, დაბრკოლებასთან, სულიერ ტვირთთან, რომლისგანაც გაქცევაა სწორედ სურვილი, ამიტომ გვესახება გრავიტაცია „მერანში“ მეტაფორად. ადამიანი როგორც მერნის მხედარი მუდამ იმპულსს ეძებს, რომელიც მას ამ მიზიდულობისგან გაათავისუფლებს – ეს თავისუფლების, სულიერი „ფრენის“, აზროვნების სივრცეში გახსნის სურვილია.

გრავიტაცია ობიექტის ადგილმდებარეობას მაშინ ცვლის, როცა ურთიერთქმედი სხეულებიდან ერთს მაინც აქვს მნიშვნელოვნად დიდი მასა – სწორედ ის ქმნის მძლავრ მიზიდულობას. ანალოგიურად, „სულიერი გრავიტაციაც“ მაშინ ვლინდება მძაფრად, როცა ადამიანს ღრმა შინაგანი სამყარო, აზრის სიღრმე და ემოციური სიმტკიცე აქვს. ეს მიზიდულობა თვალისთვის შეუმჩნეველია, მაგრამ ისევე მოქმედებს ადამიანებზე, როგორც გრავიტაცია სივრცეში, უხილავად, მაგრამ გარდაუვლად.

მერნის დაუოკებელი სწრაფვა მიუწვდომელი სივრცეებისკენ, მისი თავგანწირული ლტოლვა ჭეშმარიტებისკენ შეიძლება განვიხილოთ როგორც ადამიანის გონების ფუნდამენტური თვისების სიმბოლო. ადამიანები ხშირად „იხლართებიან“ ამქვეყნიურ საზრუნავში, მაგრამ უალტერნატივოა მათი დაუოკებელი ლტოლვა იმ საბოლოო ჭეშმარიტების ძიებაში, რომელიც ცხოვრებას აზრს ანიჭებს და ეძიებს სიმართლის კავშირებს. ღრმა ფილოსოფიური უეჭველობაა, რომ ყოველი ინდივიდი, მისი ცხოვრებისეული გზის მიუხედავად, საბოლოოდ მისწრაფვის იმ „უზენაესისკენ“, რომელიც სამყაროს ჰარმონიის სათავეს წარმოადგენს. „სულიერი გრავიტაცია“ შეიძლება განიმარტოს როგორც მორალური სრულყოფილებისკენ სწრაფვა ან ტრანსცენდენტური ძიების წყურვილი.

ადამიანის არსში, განურჩევლად მისი წარმომავლობისა და მრწამსისა, დევს უხილავი, მაგრამ ძლიერი მიზიდულობა უმაღლესი საწყისისკენ. შეგნებულად თუ შეუგნებლად, ყველა მიილტვის აბსოლუტური ჭეშმარიტებისა და სილამაზისკენ, ფიზიკურად იმ შორეულ უზენაესისკენ, რომელიც ასე ახლოსაა ჩვენს სულიერთან. ეს მიზიდულობა შეიძლება იყოს ფარული, ლატენტური, მაგრამ ყოველთვის წარმართავს ყველა ქმედებას, არჩევანსა და საბოლოო მიზანს, რელიგიური რიტუალები იქნება ეს, ეთიკური პრინციპების დაცვა, შემოქმედებითი ძიება თუ უბრალოდ ბედნიერებისკენ ლტოლვა, მაინც ყველაფერი ერთი დიდი სწრაფვის გამოძახილია – მივაღწიოთ იმ უმაღლეს წერტილს, სადაც სრულყოფილება და მარადიული ჰარმონია სუფევს.

შეიძლება დავსვათ კითხვა: საკმარისია თუ არა, მხოლოდ ფიზიკური კანონებით შევისწავლოთ სამყარო? მაგალითად, გრავიტაცია, როგორც მატერიის ურთიერთმიზიდულობის ფუნდამენტური ძალა, უდავოდ უყრის საფუძველს სამყაროს სტრუქტურულ ორგანიზაციას, მაგრამ არის ეს საკმარისი ყოველივეს გასააზრებლად? როდესაც აღვიქვამთ არა მხოლოდ მატერიას, არამედ განვიცდით ადამიანურ გრძნობებს – სიყვარულს, თავისუფლების ძიების წყურვილს, ზეცისადმი სწრაფვას, ჩნდება განცდა, რომ სამყაროს აქვს უფრო ღრმა, სულიერი განზომილებაც. ამ ჭრილში გრავიტაციის ცნება შეიძლება მეტაფორულად გადავიტანოთ სულიერ მიზიდულობაზე, იმ შინაგან იმპულსზე, რომელიც ადამიანს უბიძგებს, ეძებოს უზენაესი აზრი და მთლიანობა. ამგვარად, ფიზიკური და სულიერი კი არ გამორიცხავს ერთმანეთს, არამედ ავსებს და შესაძლოა, სწორედ მათი შერწყმით მივუახლოვდეთ სამყაროს საბოლოო ბუნების ამოცნობას.

სტატიაში განხილული მოსაზრება დაგვაფიქრებს, რომ ფიზიკის, ჰუმანიტარული მეცნიერებების, პოეზიისა და ფილოსოფიის ინტეგრაცია ქმნის ტრანსდისციპლინური სწავლების პოტენციალს, ამთლიანებს მეცნიერულ და სულიერ აზროვნებას, გვაძლევს მიმართულებას, სამყარო შევიმეცნოთ არა მხოლოდ როგორც ობიექტები და მათი ურთიერთქმედება, არამედ როგორც სიცოცხლის არსის, მისწრაფებებისა და ჭეშმარიტების მუდმივი ძიების შესაძლებლობა.

გრავიტაციული მიზიდულობა და სამყაროს სრულყოფილების როგორც შეუცნობლის შეცნობის წყურვილი წარმოადგენს ერთი მთლიანის ორ პოლუსს. ამ საზრისის ერთიან ჭრილში ხედვით გრავიტაცია იღებს მეტაფორულ დატვირთვას, პოეზიისა და ფილოსოფიის ენაზე გამოხატავს ადამიანის მისწრაფების სურვილს ჰარმონიისა და ჭეშმარიტებისკენ.

სემიოტიკურ–ფილოსოფიურ ხედვით, გრავიტაცია არ არის მხოლოდ სამყაროს აღწერის ფუნდამენტური ფიზიკური კანონი, არამედ წარმოადგენს ინტელექტუალურ და ემოციურ ხიდს მატერიალურ სამყაროსა და სულიერ საწყისს შორის. ამ რთული ურთიერთდამოკიდებულების გააზრება დასახავს ტრანსდისციპლინური სწავლების უნიკალურ პერსპექტივას, სადაც მეცნიერება და ფილოსოფია ერთიან, სინერგიულ სისტემას შექმნიან და დადებით გავლენას მოახდენენ საგანმანათლებლო პროცესზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ge – გია მურღულია: ნიკოლოზ ბარათაშვილის „მერანის“ გენიალური განმარტება

https://rb.gy/190saj

1. NASA – What Is Gravity?

https://rb.gy/cd4m36

2. Utrecht University – Transdisciplinary Field Guide

https://rb.gy/ag76oq

ყოველთვის, როდესაც წიგნს ვშლით, ჩვენ ვიწყებთ უჩვეულო მოგზაურობას. ეს არის მოგზაურობა არა მხოლოდ ავტორის გონებაში, არამედ ჩვენს საკუთარ სამყაროშიც. თითოეული სიტყვა, წინადადება და აბზაცი ჩვენში აღძრავს ემოციებს, აზრებს და ასოციაციებს, რომლებიც უნიკალურია ჩვენთვის. მაგრამ როგორ გამოვხატოთ ეს რთული და მრავალფეროვანი გამოცდილება? როგორ ვუთხრათ სხვებს (და საკუთარ თავს), რას ვგრძნობთ და რაზე ვფიქრობთ, როდესაც ვკითხულობთ?

ლიტერატურული თეორიები გვთავაზობენ გზებსა და საშუალებებს, რომლებიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ ტექსტის გასაანალიზებლად და ჩვენი რეაქციის გამოსახატავად. ამ ამბავში  ერთ-ერთი ყველაზე რელევანტური რამ “მკითხველის რეაქციის თეორიაა”, რომელიც 1960-70-იან წლებში განვითარდა.

ამ თეორიის მიხედვით, ტექსტის მნიშვნელობა არ არის ფიქსირებული ან უნივერსალური. პირიქით, იგი იქმნება მკითხველის მიერ კითხვის პროცესში. როგორც ლუიზ როზენბლატი, ამ თეორიის ერთ-ერთი პიონერი, აღნიშნავდა: „პოემა [ან ნებისმიერი ლიტერატურული ნაწარმოები] არის ის, რასაც მკითხველი გამოცდის“.

მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ყველა ინტერპრეტაცია თანაბრად ვალიდურია. სტენლი ფიში, კიდევ ერთი გავლენიანი თეორეტიკოსი ამ სფეროში, გვთავაზობს „ინტერპრეტაციული საზოგადოებების“ იდეას. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენი წაკითხვები ფორმირდება იმ კულტურული და სოციალური კონტექსტით, რომელშიც ვცხოვრობთ.

ამრიგად, როდესაც ტექსტის მიმართ ჩვენს დამოკიდებულებას გამოვხატავთ, ჩვენ არა მხოლოდ ვაანალიზებთ ტექსტს, არამედ ვიკვლევთ საკუთარ თავს და იმ სოციოკულტურულ გარემოს, რომელშიც ვარსებობთ.

მწერლები, რომლებმაც თავად შექმნეს უკვდავი ნაწარმოებები, ხშირად გვთავაზობენ უნიკალურ ხედვას, თუ როგორ უნდა წავიკითხოთ და გავიაზროთ ლიტერატურა.

ვლადიმირ ნაბოკოვი, რომელიც ცნობილია არა მხოლოდ როგორც მწერალი, არამედ როგორც ლიტერატურის პროფესორიც, ამბობდა: „კარგი მკითხველი, დიდი მკითხველი, აქტიური და შემოქმედებითი მკითხველი არის ხელახლა მკითხველი“. ის გვირჩევდა, რომ წიგნებს მივახლოებოდით არა მხოლოდ გულით, არამედ გონებითაც, ყურადღებით დაკვირვებოდით დეტალებს და გვეძებნა კავშირები.

ვირჯინია ვულფი კი გვთავაზობს, კითხვა უფრო ინტუიციური პროცესი იყოს. მისი აზრით, „ჩვეულებრივი მკითხველი“ კითხულობს საკუთარი სიამოვნებისთვის, ყოველგვარი აკადემიური ან კრიტიკული მიზნის გარეშე. ვულფი წერს: „კითხვის ხელოვნება იმაში მდგომარეობს, რომ იყო ღია, მგრძნობიარე და მზად შთაბეჭდილებების მისაღებად“.

ეს ორი მიდგომა – ანალიტიკური და ინტუიციური – არ არის ურთიერთგამომრიცხავი. პირიქით, შეიძლება, ისინი ერთდროულად გამოვიყენოთ, რათა მივიღოთ მდიდარი და მრავალმხრივი გამოცდილება კითხვისას.

წიგნში „თუ ზამთრის ღამეს მოგზაური“ იტალო კალვინო გვთავაზობს კიდევ ერთ პერსპექტივას. ის წერს: „კითხვა არის ინდივიდუალური აქტი, უფრო ინტიმური, ვიდრე რამე სხვა. წიგნის კითხვისას ჩვენ მარტო ვართ ავტორთან, მხოლოდ ჩვენ და ის“. ეს გვახსენებს, რომ ტექსტზე ჩვენი რეაქცია ძალიან პირადი და უნიკალურია.

როგორც ვხედავთ, დიდი მწერლები გვთავაზობენ სხვადასხვა გზას ტექსტთან ურთიერთობისთვის – ანალიტიკურს, ინტუიციურს და პირადს. ჩვენი გამოწვევაა, ვიპოვოთ ბალანსი ამ მიდგომებს შორის და შევქმნათ კითხვისა და რეაგირების საკუთარი, უნიკალური მეთოდი.

ლიტერატურული თეორიები და დიდი მწერლების მოსაზრებები მნიშვნელოვან საფუძველს გვაძლევს, მაგრამ როგორ გამოიყურება კითხვა და ტექსტზე რეაგირება ყოველდღიურ ცხოვრებაში?

საინტერესოა, რომ ბევრი მკითხველი ინტუიციურად იყენებს იმ მეთოდებს, რომლებსაც თეორეტიკოსები და მწერლები გვთავაზობენ. მაგალითად, წიგნის კლუბები, რომლებიც მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული, ცოცხალი მაგალითია იმისა, თუ როგორ ხდება „ინტერპრეტაციული საზოგადოებების“ ფორმირება რეალურ ცხოვრებაში.

ერთ-ერთი გავრცელებული პრაქტიკაა „აქტიური კითხვა“ – პროცესი, როდესაც მკითხველი აკეთებს ჩანაწერებს, ხაზს უსვამს მნიშვნელოვან პასაჟებს ან წერს კომენტარებს წიგნის გვერდებზე. ეს მეთოდი ეხმიანება ნაბოკოვის იდეას „ხელახლა კითხვის“ შესახებ და ეხმარება მკითხველს, უფრო ღრმად ჩაერთოს ტექსტში.

კიდევ ერთი საინტერესო ტენდენციაა „მოგზაურობა ლიტერატურის კვალდაკვალ“. მკითხველები ხშირად სტუმრობენ ადგილებს, რომლებიც აღწერილია მათ საყვარელ წიგნებში ან ეძებენ რეალურ ლოკაციებს, რომლებმაც შთააგონა ავტორები. ეს პრაქტიკა აჩვენებს, როგორ შეუძლია ლიტერატურას, გავლენა მოახდინოს ჩვენს რეალურ ცხოვრებაზე და პირიქით.

2021 წლის მონაცემებით, მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 86% იყო წიგნიერი. ეს ნიშნავს, რომ უფრო მეტ ადამიანს, ვიდრე ოდესმე, შეუძლია წაიკითხოს და გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება ტექსტების მიმართ.

საინტერესოა, რომ ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქაში ნაბეჭდი წიგნები კვლავ პოპულარულია. Pew Research Center-ის კვლევის თანახმად, ამერიკელების 65%-მა წაიკითხა ნაბეჭდი წიგნი გასული წლის განმავლობაში, მაშინ როდესაც ელექტრონული წიგნების მკითხველთა რაოდენობა 28% იყო.

გლობალურად, ადამიანები წელიწადში საშუალოდ 10 წიგნს კითხულობენ, თუმცა ეს რიცხვი მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით. მაგალითად, ინდოეთში საშუალო მაჩვენებელი 10.42 წიგნია, ხოლო თურქეთში – 5.54.

ეს სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ, მიუხედავად ტექნოლოგიური ცვლილებებისა, კითხვა კვლავ რჩება ადამიანების ცხოვრების მნიშვნელოვან ნაწილად, თუმცა ის იმაზეც მიუთითებს, რომ კითხვის გამოცდილება და პრაქტიკა მნიშვნელოვნად განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყანასა და კულტურაში.

დღევანდელ სამყაროში, სადაც ინფორმაცია თითის წვერზეა, კითხვის პროცესი და ტექსტზე რეაგირება ახალ გამოწვევებს ეჯახება.

ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა ყურადღების დეფიციტია. სოციალური მედიისა და მოკლე ფორმის კონტენტის ეპოქაში ბევრ მკითხველს უჭირს კონცენტრაცია ვრცელ ტექსტებზე. ეს იწვევს „ზედაპირულ კითხვას“ – პრაქტიკას, როდესაც მკითხველი სწრაფად გადაავლებს თვალს ტექსტს, ნაცვლად იმისა, რომ ღრმად ჩაუფიქრდეს მას.

მეორე მხრივ, ციფრულმა ტექნოლოგიებმა შექმნა ახალი შესაძლებლობებიც. ელექტრონული წიგნები საშუალებას აძლევს მკითხველებს, სწრაფად მოძებნონ ციტატები, გააკეთონ ჩანიშვნები და პირდაპირ ტექსტიდან გაუზიარონ თავიანთი აზრები სხვა მკითხველებს. ეს ხელს უწყობს კითხვის უფრო ინტერაქციულ და კოლაბორაციულ გამოცდილებას.

აუდიოწიგნების პოპულარობის ზრდა კიდევ ერთი საინტერესო ტენდენციაა. ეს ფორმატი საშუალებას აძლევს ადამიანებს, „იკითხონ“ წიგნები ისეთ სიტუაციებში, სადაც ტრადიციული კითხვა შეუძლებელია. თუმცა ეს ასევე ბადებს კითხვებს იმის შესახებ, რით განსხვავდება აუდიოწიგნის მოსმენის გამოცდილება ვიზუალური კითხვისგან. აუდიოწიგნების ფართო არჩევანს გვთავაზობს ახლა უკვე ფართოდ ცნობილი „საბა“ და „გუდა“.

ინტერნეტმა ასევე შექმნა ახალი პლატფორმები ლიტერატურული დისკუსიებისთვის. ონლაინფორუმები, ბლოგები და სოციალური მედიაპლატფორმები საშუალებას აძლევს მკითხველებს, გაუზიარონ თავიანთი აზრები და ინტერპრეტაციები გლობალურ აუდიტორიას. ეს აფართოებს „ინტერპრეტაციული საზოგადოებების“ კონცეფციას და ქმნის ახალ, ვირტუალურ სივრცეებს ლიტერატურული დისკურსისთვის. ასეთებია, მაგალითად, ფეისბუქ- და ინსტაგრამგვერდები „მკითხველთა ლიგა“, „ წიგნის ჭიები“ და სხვა. ჯგუფის წევრები აქტიურად განიხილავენ წაკითხულ და წასაკითხ  წიგნებს.

მიუხედავად ამ გამოწვევებისა და ცვლილებებისა, კითხვის არსი – ტექსტთან პირადი კავშირის დამყარება და მასზე რეაგირება – უცვლელი რჩება. თანამედროვე მკითხველის გამოწვევაა, იპოვოს ბალანსი ახალ ტექნოლოგიებსა და კითხვის ტრადიციულ პრაქტიკას შორის, რათა შეინარჩუნოს ღრმა და მნიშვნელოვანი კავშირი ლიტერატურასთან.

სიტყვების სამყაროში ჩვენი მოგზაურობა გვიჩვენებს, რომ კითხვა არ არის პასიური პროცესი. ეს არის დიალოგი ავტორსა და მკითხველს შორის, სადაც ორივე მხარე თანაბრად მნიშვნელოვანია. ჩვენი რეაქცია, ჩვენი დამოკიდებულება ტექსტის მიმართ არის ის, რაც ამ დიალოგს აცოცხლებს და მნიშვნელობას ანიჭებს.

ნაბოკოვი გვირჩევს, ვიყოთ ყურადღებიანი და ანალიტიკური მკითხველები, მაშინ როცა ვულფი ხაზს უსვამს ინტუიციური, ემოციური კითხვის მნიშვნელობას, კალვინო კი შეგვახსენებს, რომ კითხვა ღრმად პირადი გამოცდილებაა.

და მაინც, როგორ შეიძლება გამოხატოს მკითხველმა თავისი დამოკიდებულება ტექსტის მიმართ?  ამისთვის შემიძლია რამდენიმე პრაქტიკული რჩევა გაგიზიაროთ:

1. იყავით აქტიური მკითხველი: გააკეთეთ ჩანიშვნები, მონიშნეთ მნიშვნელოვანი პასაჟები, დასვით კითხვები ტექსტის კითხვისას. ეს დაგეხმარებათ, უფრო ღრმად ჩაერთოთ ტექსტში და დაამყაროთ მასთან პირადი კავშირი.
2. გააანალიზეთ თქვენი რეაქციები: დაფიქრდით, რატომ გრძნობთ იმას, რასაც გრძნობთ ტექსტის კითხვისას. რა გამოცდილება ან რწმენა განაპირობებს თქვენს რეაქციებს?
3. გაუზიარეთ თქვენი აზრები სხვებს, შეუერთდით წიგნის კლუბს ან ონლაინ ფორუმს. სხვისი პერსპექტივის დანახვა და თქვენი აზრების გაზიარება დაგეხმარებათ, გააფართოოთ თქვენი გაგება და ინტერპრეტაცია.
4. მოსინჯეთ კითხვის სხვადასხვა მეთოდით: სცადეთ „ნელი კითხვა“, რომლის დროსაც ყურადღებით აანალიზებთ ყოველ წინადადებას, მერე კი, პირიქით, იკითხეთ სწრაფად, რათა მიიღოთ ზოგადი შთაბეჭდილება. შეადარეთ ეს ორი გამოცდილება.
5. დაწერეთ. წერა აზრების ორგანიზებისა და დახვეწის ძლიერი ინსტრუმენტია. სცადეთ, დაწეროთ მოკლე მიმოხილვა, ესე ან უბრალოდ გააკეთოთ პირადი ჩანაწერები თქვენი კითხვის გამოცდილების შესახებ.
6. დაუკავშირეთ ტექსტი თქვენს ცხოვრებას: იფიქრეთ, რა მხრივ ეხმიანება ის, რასაც კითხულობთ, თქვენს პირად გამოცდილებას ან მიმდინარე მოვლენებს. ეს დაგეხმარებათ დაამყაროთ ტექსტთან უფრო ღრმა და მნიშვნელოვანი კავშირი.
7. გონივრულად გამოიყენეთ ტექნოლოგიები: ელექტრონული წიგნების ჩანიშვნის ფუნქცია ან აუდიოწიგნები, მაგრამ ნუ დაივიწყებთ ტრადიციული, ფოკუსირებული კითხვის ღირებულებას.
8. გახსოვდეთ კონტექსტი: გაითვალისწინეთ ტექსტის ისტორიული, კულტურული და სოციალური კონტექსტი, მაგრამ ასევე აღიარეთ თქვენი საკუთარი კონტექსტის გავლენა თქვენს ინტერპრეტაციაზე.
9. ღია იყავით ახალი ინტერპრეტაციებისთვის: ნუ ეცდებით, იპოვოთ ერთი „სწორი“ მნიშვნელობა. კარგი ლიტერატურა ხშირად მრავალგვარი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა.
10. დაუბრუნდით ტექსტს: დროთა განმავლობაში ჩვენი პერსპექტივა იცვლება. ხელახლა წაკითხვა შესაძლოა იქცეს გამაოგნებელ გამოცდილებად, რომელიც გვიჩვენებს, როგორ შეიცვალა ჩვენი დამოკიდებულება ტექსტის მიმართ.

ამგვარად, მკითხველის დამოკიდებულების გამოხატვა არის არა მხოლოდ პირადი გამოცდილების გაზიარება, არამედ მძლავრი ინსტრუმენტიც, რომელიც აყალიბებს ლიტერატურულ ლანდშაფტს, გავლენას ახდენს კულტურულ ტენდენციებზე და ხელს უწყობს მნიშვნელოვან საკითხებზე საზოგადოებრივი დიალოგის წარმართვას. ეს პროცესი კიდევ უფრო ინტენსიური გახდა ციფრულ ეპოქაში, სადაც მკითხველთა ხმები უფრო ფართოდ და სწრაფად ვრცელდება, ქმნის რა ახალ გამოწვევებსა და შესაძლებლობებს ლიტერატურული სამყაროსთვის.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მკითხველისა და ტექსტის ურთიერთობა რჩება ლიტერატურის, კულტურისა და საზოგადოების განვითარების ცენტრალურ ასპექტად. მიუხედავად იმისა, რომ ტექნოლოგიური პროგრესი ცვლის ამ ურთიერთობის ფორმებს, მისი არსი – ადამიანის უნარი, შეიმეცნოს სამყარო და საკუთარი თავი  – უცვლელი და უნივერსალური რჩება. მომავალში ამ ურთიერთობის გაღრმავება და გამდიდრება მოითხოვს ბალანსის დაცვას ინოვაციებსა და ტრადიციებს, ტექნოლოგიურ პროგრესსა და ჰუმანურ ღირებულებებს შორის.