კლასის მართვა აისბერგია და მოსწავლეთა ქცევის კონტროლი მხოლოდ მის წვერს შეადგენს. ამ ყველაფერზე დაწვრილებით ჯერ კიდევ წინა სტატიაში ვისაუბრე. მაგრამ ვინ თქვა, რომ აისბერგის წვერი ნაკლებმნიშვნელოვანია? პირიქით, შესაძლოა, ყველაზე მნიშვნელოვანიც კი იყოს!

მოსწავლეთა ქცევაზე შეიძლება გავლენა მოახდინოს, მაგალითად, არასწორად მომზადებულმა გარემომ ან რესურსებმა, მაგრამ ზოგჯერ მათი არასასურველი ქცევა სულ სხვა, ჩვენგან დამოუკიდებელი მიზეზების ბრალია, მაგალითად, იმისა, რა ხდება მათთან სახლში, მოეწონათ თუ არა დილით საუზმე, რა უთხრა დედამ შინიდან გამოსვლისას, მიიღეს თუ არა საბოლოო პასუხი იმ  კითხვაზე, რომელიც მამას მესამედ დაუსვეს. ცხადია, ეს ყველაფერი სულაც არ არის მასწავლებლის ბრალი, მაგრამ ვინაიდან მასწავლებლებსს, მასწავლებლობასთან ერთად, უამრავი სხვა როლის, მათ შორის მშობლისა და მეგობრის როლების შეთავსებაც გვიწევს, აუცილებელია, საქციელის მიღმა სავარაუდო პრობლემა დავინახოთ, რათა მოსწავლეთა დახმარება შევძლოთ.

როდესაც ქცევის მართვაზე ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ არასწორი ან შეუფერებელი საქციელის აღკვეთას, მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა, ამოვიცნოთ პოტენციური მიზეზი იმისა, თუ რატომ შეიძლება იქცეოდეს მოსწავლე ნეგატიურად.

მოსწავლეთა ცუდი ქცევის ყველაზე გავრცელებული ოთხი მიზეზი

ყურადღების მოთხოვნა (Undo attention)
მოსწავლე ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ ყურადღება მიიქციოს. საუბარს იწყებს მაშინ, როცა მასწავლებელი ლაპარაკობს ან ცდილობს კლასის „ჯამბაზის“ როლი მოირგოს, რათა ყველამ მას უყუროს და იცინოს. ხშირად ბავშვები აქტივობის ჩაშლასაც ცდილობენ, რომ თავად მოექცნენ ყურადღების ცენტრში. მათ გულში კი, აი, ეს ხდება: „თავს კარგად მხოლოდ მაშინ ვგრძნობ, როდესაც განსაკუთრებულ ყურადღებას მაქცევენ, თუნდაც უარყოფითს. გთხოვ, შემამჩნიე და რამენაირად ჩამრთე“.

ძალაუფლებისთვის ბრძოლა (Misguided Power)
ამ დროს მოსწავლეები მასწავლებლებს მეტოქეებად სახავენ და მათთან ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში ერთვებიან. მაგალითად, როდესაც მასწავლებელი მათ რამეს სთხოვს, ისინი ამას ვალდებულებად აღიქვამენ და უარს ამბობენ. ფიქრობენ: „ვერ მაიძულებ! ვერ დამაძალებ!“. ასე ცდილობენ მოირგონ უფროსის როლი, რადგან ჰგონიათ, რომ საკუთარი ადგილის დამკვიდრება მხოლოდ ასეა შესაძლებელი. ამ დროს კი მათ გულში ასეთი ფიქრებია: „უფლება მომეცი, თავად ავირჩიო და ნება მომეცი, დაგეხმარო, რომ თავი საჭიროდ ვიგრძნო“.

შურისძიება (Revenge / Feeling hurt)
მოსწავლეები, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ ატკინეს  ან შეურაცხყვეს, ხშირად ცდილობენ, სხვებსაც ავნონ. მაგალითად, თუ აქტივობის დროს ერთმა მოსწავლემ სცადა სიტყვის სწორად წარმოთქმა, მაგრამ შეეშალა, მეორე მოსწავლემ კი დასცინა, შესაძლოა, პირველმა მოსწავლემ გაკვეთილის დანარჩენ ნაწილში ჩართვაზე უარი თქვას, უგულებელყოს ინსტრუქციები, ეჩხუბოს სხვებს – მას ჰგონია, რომ ამიერიდან აღარავინ სცემს პატივს და სურს, სხვებმაც შეამჩნიონ, რომ ნაწყენია. ასეთ დროს მოსწავლის გულში, აი, რა ხდება: „აქ არ არის ჩემი ადგილი და ეს მე გულს მტკენს, ამიტომ სხვებსაც ვატკენ!“

მარცხის შიში (Assumed Inadequacy)
ამ ტიპის ქცევა შესაძლოა დიდხანს ვერც კი შევამჩნიოთ, რადგან, წინა სამისგან განსხვავებით ჩრდილში ხდება. ამ დროს მოსწავლეები ცდილობენ, გაკვეთილში ჩართვას ნებისმიერ ფასად აარიდონ თავი, რადგან ფიქრობენ, რომ მაინც არაფერი გამოუვათ. ისინი არასდროს იწევენ ხელს, არ ცდილობენ, რადგან თუ არ სცადეს, არც შეეშლებათ და თუ არ  შეეშალათ, თავს უხერხულადაც არ იგრძნობენ. სინამდვილეში მათ ძალიან სჭირდებათ ჩვენი დახმარება. ამ დროს მათ გულებში ნამდვილი ქარიშხალია, რომელიც ამბობს: „გთხოვ, ჩემზე ხელი არ ჩაიქნიო, მასწავლე, როგორ გადავდგა პატარ-პატარა ნაბიჯები და დამეხმარე, რომ დავინახო ჩემი თუნდაც სულ მცირე პროგრესი. მითხარი, რომ მხედავ!”

ახლა, როცა ვიცით ცუდი ქცევის ყველაზე გავრცელებული მიზეზები, იმაზე ვისაუბროთ, როგორ შეიძლება მათი მართვა.

ყურადღების მოთხოვნა (Undo Attention)

მოსწავლის მიზანია, მიიქციოს ყურადღება, თუნდაც ნეგატიური. ეცადეთ, სასარგებლო დავალებები მისცეთ, რათა ყურადღება სწორი გზით მიიღოს. მაგალითად, სთხოვეთ, დაგეხმაროთ წიგნების შეგროვებაში ან დარიგებაში, ან თუნდაც საშინაო დავალების შემოწმებაში. უთხარით, რომ თუ კონკრეტულ აქტივობას მალე დაასრულებს, ნებას დართავთ, გაკვეთილის ბოლო 5 წუთი სახალისო ისტორიების მოყოლას დაუთმოს და ამ დროს მთელი კლასი მოუსმენს. აუცილებლად აგრძნობინეთ, რომ მისი ჩართულობა ფასდება და საჭიროა.

ძალაუფლებისთვის ბრძოლა (Misguided Power)

მოსწავლის მიზანია, მოიპოვოს კონტროლი, რათა საკუთარი მნიშვნელოვნება იგრძნოს. მიეცით არჩევანი და მოიქეცით ისე, რომ გადაწყვეტილების მიღებაში დაგეხმაროთ. მაგალითად, ჰკითხეთ, რას ფიქრობს, როგორ შეიძლება კონკრეტული პრობლემის მოგვარება, შესთავაზეთ, აირჩიოს, ვისთან ერთად სურს კონკრეტულ დავალებაზე მუშაობა. არავითარ შემთხვევაში არ აჰყვეთ ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში – ბრძოლა მხოლოდ მაშინ იქცევა ბრძოლად, როცა მასში ორივე მხარე ერთვება. მოუსმინეთ, გაუგეთ და დააფასეთ მისი აზრი, ასე გაცილებით გაადვილდება მისი დახმარება.

შურისძიება (Revenge / Feeling Hurt)

მოსწავლეს ეუფლება ტკივილი, ამიტომ მისი მიზანი ხდება, სხვებსაც იგივე აგრძნობინოს. მასწავლებელმა არ უნდა უგულებელყოს მისი ტკივილი. ისე არ უნდა მოვიქცეთ, თითქოს აზვიადებს და ზედმეტი მოსდის. ბავშვმა უნდა იგრძნოს, რომ მისი ემოციები ვალიდურია. აუცილებლად ჰკითხეთ, რა მოხდა, რა ეწყინა, ვინ გააბრაზა. ჰკითხეთ, რაში ხედავს უსამართლობას. თანაუგრძნეთ, მიახვედრეთ, რომ მის ადგილას თქვენც იგივე გრძნობები დაგეუფლებოდათ. ასწავლეთ, რომ ყველა ემოცია ბუნებრივია და რომ მათ გამო თავი დამნაშავედ არ უნდა ვიგრძნოთ, თუმცა საქციელს ემოციებითა და გრძნობებით ვერ გავამართლებთ, რადგან, გრძნობებისგან განსხვავებით, საქციელის კონტროლი შესაძლებელი და აუცილებელია. დაუსვით კითხვები და აუცილებლად მოუსმინეთ. მოსწავლეები მანამდე ვერ შეცვლიან თავიანთ ქცევას და მოიხდიან ბოდიშს, სანამ არ იგრძნობენ, რომ ვიღაც ნამდვილად უსმენს და მათ ტკივილს იზიარებს.

მარცხის შიში (Assumed Inadequacy)

როგორც უკვე ვთქვით, ასეთ დროს მოსწავლე თავს არიდებს ყველანაირ მცდელობას, რადგან ფიქრობს, რომ ვერ შეძლებს. იყავით მომთმენი და წაახალისეთ მათი ყოველი ნაბიჯი. უთხარით, რომ მათ გვერდით ხართ, რომ შეცდომები მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ვსწავლობთ და ვიზრდებით, გაახსენეთ ის, რაც გამოუვიდა – პირველ ცდაზე გაუჭირდა, ახლა კი მარტივი ეჩვენება. ასე თანდათან განუვითარდებათ თავდაჯერება. ჩვენი საქმეც ხომ სწორედ ესაა – შევქმნათ უსაფრთხო გარემო, სადაც ყოველი მცდელობა, წარმატებული თუ წარუმატებელი, დაფასებული იქნება.

მსოფლიოში რთული გლობალური პროცესები და ცვლილებები მიმდინარეობს. თანამედროვე სამყაროში, პოლიტიკურ იდეოლოგიებში გარკვევა, მათი ავკარგიანობის გააზრება დღეს მოქალაქეობის მასწავლებლებისთვის ერთგვარ გამოწვევას წარმოადგენს. გარემოში, სადაც რადიკალური იდეები და ავტორიტარიზმის საფრთხე სულ უფრო აქტუალური ხდება, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, ახალგაზრდებს ვასწავლოთ კრიტიკული აზროვნება, რათა ერთგვარი იმუნიტეტი გამოვუმუშაოთ საშიში რადიკალური იდეოლოგიების მიმართ.

პოლიტიკური იდეოლოგიები  საგან მოქალაქეობის ფარგლებში  IX და XI კლასებში ისწავლება.

თეორიულ მასალაზე მუშაობის პარალელურად, ვცდილობთ, დავსვათ კრიტიკული კითხვები და შემდეგ გავცეთ პასუხები. ერთ-ერთ ასეთ კითხვას წარმოადგენს: რამდენად შესაძლებელია თანამედროვე ეპოქაში მკაცრი ავტორიტარული თუ ტოტალიტარული რეჟიმის დამყარება ისეთ სახელმწიფოში, სადაც იყო დემოკრატიული/ჰიბრიდული გარემო?

პასუხების ძიებამ მიგვიყვანა ფილმამდე „ტალღა“.

გერმანული ფილმი „ტალღა“ (Die Welle), დაფუძნებულია რეალურ მოვლენებზე და წარმოადგენს ერთგვარ „კარგ“ გაკვეთილს იმის შესახებ, თუ რა ადვილად შეიძლება დამყარდეს ავტორიტარული რეჟიმი და რა დამანგრეველი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს რადიკალურ იდეოლოგიას მთელი საზოგადოებისთვის.

ფილმი მოგვითხრობს საშუალო სკოლის მასწავლებლის რაინერ ვენჯერის ექსპერიმენტზე, სადაც ის ცდილობს, მოსწავლეებს აჩვენოს, როგორ მუშაობს და ფუნქციონირებს დიქტატურა. ერთი შეხედვით უწყინარი ექსპერიმენტი სწრაფად იღებს სახიფათო სახეს. ყველაფერი იწყება მაშინ, როდესაც ჯგუფი საკუთარ თავს „ტალღას“ უწოდებს. ამის შემდეგ, ჯგუფის წევრები ქმნიან და ამკვიდრებენ მკაცრ წესებს, შემოაქვთ სიმბოლოები. კონსპირაციული ჯგუფის წევრები და მათი ხელმძღვანელი, მასწავლებლის სახით, ამკვიდრებს ერთგვაროვანი ქცევის მოდელს. მოსწავლეები, რომლებიც თავდაპირველად უბრალოდ გატაცებულნი იყვნენ ახალი როლით თუ წამოწყებით, თანდათან კარგავენ ინდივიდუალურობას და უსიტყვოდ ემორჩილებიან ჯგუფის ლიდერსა და წესებს.

ფილმი ნათლად აჩვენებს, როგორ ვითარდება ეს პროცესი – ინდივიდუალიზმის დაკარგვიდან გაგრძელებული აზრის თავისუფლების შეზღუდვით და დამთავრებული ძალადობრივ დაპირისპირებამდე მათთან, ვინც „ტალღის“ ნაწილი არ არის. ჯგუფის წევრები განსაკუთრებით აგრესიულნი არიან იმ მოსწავლეების მიმართ, რომლებიც ექსპერიმენტის დასაწყისში გუნდში იყვნენ და შემდეგ გააცნობიერეს ამ წამოწყების პრობლემურობა, ხოლო  ლოიალური ხდებიან მათ მიმართ, ვინც შემდეგ უერთდება მათ.

რატომ უნდა ვუყუროთ მოსწავლეებთან ერთად „ტალღას“ და მის რომელ ასპექტებზე  გავამახვილოთ ყურადღება?

• ავტორიტარიზმის მექანიზმების გაგება – ფილმში ნაჩვენებია, თუ როგორ იბადება დიქტატურა ყოველდღიურ გარემოში, ერთი შეხედვით უწყინარი ექსპერიმენტიდან. ის გვაჩვენებს მასებით მანიპულირების მაგალითებს. კარგად არის ახსნილი, როგორ ქრება ინდივიდუალური აზრი და როგორ ხდება ნებისმიერი განსხვავებული აზრის ჩახშობა. მოსწავლეები ნათლად დაინახავენ, რომ ავტორიტარიზმი არ არის შორეული მოვლენა ისტორიული წიგნებიდან, არამედ რეალური საფრთხე, რომელმაც შეიძლება ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ ადგილას იჩინოს თავი.

• ჯგუფური ზეწოლისა და კონფორმიზმის ანალიზი –  „ტალღა“ შესანიშნავად წარმოაჩენს ჯგუფური ზეწოლის ძალას და იმას, თუ რა ადვილად შეიძლება დაემორჩილოს ადამიანი უმრავლესობის აზრს, საკუთარი ღირებულებების ან საღი აზრის საწინააღმდეგოდ.
• კრიტიკული აზროვნების განვითარება  – ფილმი ტოვებს სივრცეს  დისკუსიისთვის ისეთ მნიშვნელოვან თემებზე, როგორიცაა: თავისუფლება, პასუხისმგებლობა, ტოლერანტობა და განსხვავებულობის მიღება.  გააანალიზონ ფილმის პერსონაჟების ქცევა, ამოიცნონ მანიპულაციის ტექნიკები და გამოიტანონ საკუთარი დასკვნები.
• რადიკალური იდეოლოგიების საფრთხის გააზრება – ფილმი ნათლად აჩვენებს, თუ რა დამანგრეველი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ერთიანი, რადიკალური იდეოლოგიის გავრცელებას, რომელიც არ ითვალისწინებს განსხვავებულ აზრს და მიმართულია „სხვების“ ან უხილავი თუ გამოგონილი მტრების წინააღმდეგ.

სადისკუსიო კითხვების ჩამონათვალი:

1. როგორ მოახერხა მასწავლებელმა, რომ დემოკრატიულ გარემოში მცხოვრები ახალგაზრდების ძალადობრივ და რადიკალურ ჯგუფად გარდაქმნა?
2. როგორ გრძნობდნენ თავს მოსწავლეები ამ ექსპერიმენტის დროს?
3. როგორ იქცა ერთობა და დისციპლინა საფრთხედ?
4. რას ფიქრობ ექსპერიმენტის მორალურ მხარეზე – მასწავლებლის მოქმედება გამართლებულია თუ არა? რატომ?
5. სად გადის ზღვარი გუნდურობასა და ბრმად დამორჩილებას შორის?
6. როგორ გგონია, შეიძლება თუ არა მსგავსი მოვლენები დღესაც განმეორდეს? რატომ?
7. როგორ განსხვავდება ტოტალიტარული რეჟიმი დემოკრატიულისგან?

ფილმის ერთობლივი ყურებისა და დისკუსიის შემდეგ სასურველია, მოსწავლეებმა შეასრულონ შემდეგი დავალებები:

დავალება I – პარალელები ისტორიიდან

იპოვეთ  მინიმუმ ერთი ისტორიული მაგალითი ტოტალიტარული რეჟიმიდან და შეადარეთ ფილმში აღწერილ სიტუაციას:

• როგორ ჩამოყალიბდა ლიდერის კულტის იდეოლოგია?
• რა როლი ჰქონდა განათლებას, პროპაგანდას, მედიას?
• როგორ რეაგირებდნენ ადამიანები განსხვავებული აზრის გამოთქმაზე?

დავალება II – „შეუმჩნეველი ავტორიტარიზმი“

მიზანი: ყოველდღიურ ცხოვრებაში ავტორიტარული ტენდენციების შემჩნევა.

აღწერა: ერთი კვირის განმავლობაში აწარმოვეთ დაკვირვების ჟურნალი და ჩაწერეთ:

• საზოგადოებაში/სკოლაში  შემჩნეული ავტორიტარიზმის გამოვლინების მაგალითები;
• ჯგუფური ზეწოლის შემთხვევები;
• კონფორმიზმის (ადამიანის მიდრეკილება, მოერგოს ჯგუფის ნორმებს, ქცევებს, აზრებს ან შეხედულებებს – საკუთარი აზრის ან სურვილის საწინააღმდეგოდაც კი – იმისთვის, რომ მიიღონ ან არ გააკრიტიკონ) მაგალითები;
• ხელისუფლების/ავტორიტეტის მიმართ უკრიტიკო მორჩილების ფაქტები.

მომდევნო გაკვეთილზე მოაწყვეთ პრეზენტაცია და დისკუსია: „როგორ ვლინდება შეუმჩნეველი ავტორიტარიზმი ჩვენ ირგვლივ?“.

საქართველოს დღევანდელ რეალობაში, სადაც დემოკრატიული ღირებულებები კვლავ მყიფეა, ეს ფილმი განსაკუთრებით აქტუალურია, რადგან ხაზს უსვამს პოპულიზმის საფრთხეებსა და ჯგუფური აზროვნების ნეგატიურ შედეგებზე. მოსწავლეებმა ამ ფილმის შემდეგ შეიძლება ისწავლონ კრიტიკული აზროვნების მნიშვნელობა და საკუთარი პოზიციის დაცვის აუცილებლობა მაშინაც კი, როდესაც უმრავლესობა საწინააღმდეგო აზრზეა. ფილმი ეხმარება ახალგაზრდებს გააცნობიერონ, რომ დემოკრატიული საზოგადოების შენარჩუნება მუდმივ სიფხიზლესა და მოქალაქეობრივ პასუხისმგებლობას მოითხოვს.

რა არის ვირტუალური რეალობა (VR)?

ვირტუალური რეალობა (VR) გულისხმობს სამგანზომილებიან ინტერაქციულ სიმულირებულ გამოცდილებას, რომელიც შეიძლება იყოს როგორც რეალური სამყაროს მსგავსი, ისე სრულიად განსხვავებულიც. მისი მიზანია, შექმნას განცდა, თითქოს მომხმარებელი ნამდვილად იმყოფება ვირტუალურ გარემოში.

VR სისტემის ცენტრშია თავზე დამაგრებული დისპლეი (HMD), რომელიც ფარავს მომხმარებლის თვალებსა და ყურებს. დისპლეიზე განთავსებული ორი პატარა ეკრანი აჩვენებს ოდნავ განსხვავებულ გამოსახულებებს, რათა შექმნას სიმაღლის ილუზია.

HMD აღჭურვილია სენსორებით, რომლებიც აკონტროლებს მომხმარებლის თავის მოძრაობებს – ეს საშუალებას აძლევს VR სისტემას, რეალურ დროში დაარეგულიროს დისპლეი იმის მიხედვით, როგორც მომხმარებელი იხედება. ეს ქმნის ვირტუალურ გარემოში ყოფნის ილუზიას.

HMD ასევე მოიცავს ლინზებს, რომლებიც აფოკუსებს და აყალიბებს გამოსახულებას თვალებისთვის, რაც აძლიერებს სამგანზომილებიანი სივრცის აღქმას.

Augmented Reality (AR) – აუგმენტური (გაძლიერებული) რეალობა არის ინტერაქციული გამოცდილება, რომელიც აძლიერებს რეალურ სამყაროს კომპიუტერის მიერ გენერირებული აღქმის ინფორმაციით, პროგრამული უზრუნველყოფის, აპლიკაციებისა და ისეთი აღჭურვილობის გამოყენებით, როგორიცაა AR სათვალე.

(AR) არის ტექნოლოგია, რომელიც ციფრული შინაარსით გადაფარავს რეალურ გარემოსა და ობიექტებს. წესისამებრ, ეს ხდება სმარტფონის ან პლანშეტის კამერის გამოყენებით, რომელიც იჭერს მომხმარებლის გარემოს და ამატებს მას ციფრულ ელემენტებს რეალურ დროში.

რა განსხვავებაა VR-სა და AR-ს შორის?

VR-სა და AR-ს შორის მთავარი განსხვავება ის არის, რომ VR ქმნის სრულიად ხელოვნურ გარემოს, ხოლო AR აძლიერებს რეალურ სამყაროს ციფრული ელემენტებით. VR, ჩვეულებრივ, გამოიყენება იმერსიულ სწავლებაში, მაგალითად, თამაშისთვის ან ვირტუალური გასეირნებისთვის, ხოლო AR – უფრო პრაქტიკული აპლიკაციებისთვის, მაგალითად, სწავლისთვის ან ნავიგაციისთვის.

AR იყენებს რეალური სამყაროს პარამეტრებს, ხოლო VR მთლიანად ვირტუალურია. AR–ის მომხმარებლებს შეუძლიათ, აკონტროლონ თავიანთი ყოფნა რეალურ სამყაროში, ხოლო VR–ის მომხმარებლებს სისტემა აკონტროლებს. VR მოითხოვს ყურსასმენ მოწყობილობას, AR-ზე წვდომა შესაძლებელია სმარტფონით, ტაბლეტით, სათვალით, სარკით. რა გასაკვირიც უნდა იყოს, შვეიცარიული კომპანია WayRay–ს მოწყობილობა პირდაპირ საქარე მინაზე გამოსახავს ჰოლოგრამულ ნიშნებს წინასწარ მითითებული მარშრუტის საჩვენებლად.

AR აძლიერებს როგორც ვირტუალურ, ისე რეალურ სამყაროს, ხოლო VR – მხოლოდ გამოგონილ რეალობას.

საგანმათლებლო მიზნებისთვის VR-სა და AR-ს აპლიკაციების ფართო სპექტრი აქვს.

იმერსიული სწავლება: VR და AR შეიძლება გამოყენებულ იქნეს იმერსიული სწავლის გამოცდილების შესაქმნელად, მაგალითად, ვირტუალური საველე მოგზაურობებისთვის ან სიმულაციებისთვის. ეს საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, დაუკავშირდნენ სივრცეს, სადაც რეალურად მისვლას ვერ ახერხებენ.

იმერსიული სწავლება ცოდნის ამაღლებისა და უნარების განვითარების უაღრესად ეფექტური გზაა მრავალი მოსწავლისთვის. ის უზრუნველყოფს ხელოვნურ, ციფრულად შექმნილ შინაარსს და გარემოს, რომელიც ზუსტად იმეორებს რეალური ცხოვრების სცენარებს. მოსწავლეები უბრალოდ პასიური მაყურებლები არ არიან – ისინი ხდებიან აქტიური მონაწილეები უსაფრთხო სასწავლო სივრცეში. ეს არის პრაქტიკაზე დაფუძნებული სწავლება ახალი უნარებისა და ტექნიკების დასაუფლებლად.

პერსონალიზებული სწავლება: არსებობს AI-ზე (ხელოვნურ ინტელექტზე) მომუშავე საგანმანათლებლო პლატფორმები და ინსტრუმენტები, რომლებიც მორგებულია მოსწავლის ინდივიდუალურ საჭიროებებს. ისინი მონაცემთა ანალიზის საფუძველზე ქმნიან პერსონალიზებულ სასწავლო აქტივობებს და ეხმარებიან მოსწავლეებს, ისწავლონ საკუთარი ტემპით. უზრუნველყოფენ მიზნობრივ მხარდაჭერას და რესურსებს სუსტი მხარეების გასაძლიერებლად.

ინტელექტუალური სწავლების სისტემები: ეს სისტემები იყენებენ ხელოვნური ინტელექტის (AI) ტექნიკას და სთავაზობენ მოსწავლეებს მათ საჭიროებებს მორგებულ სასწავლო გარემოს. AI-ზე ორიენტირებული სწავლების სისტემები უზრუნველყოფენ უკუკავშირს რეალურ დროში. მათ შეუძლიათ, უპასუხონ კითხვებს, ახსნან ცნებები და შესთავაზონ მოსწავლეებს პრობლემის მოგვარების გზები. სწავლება გაცილებით ხელმისაწვდომია მასწავლებლის ჩარევის გარეშე.

გამოყენებული რესურსები:

https://www.princetonreview.com/ai-education/vr-and-ar

https://sopa.tulane.edu/blog/whats-difference-between-ar-and-vr#:~

ვირტუალური რეალობა – რა არის VR და როგორ მუშაობს ის? – myGO

ერთხელ პირველკლასელებს დავავალე, დაეთვალათ თაიგულში  ლურჯი ყვავილების რაოდენობა. აღმოჩნდა, რომ ერთ ბავშვს ყველა ყვავილი დაეთვალა. მეგონა, ამოცანის პირობა ვერ გაიგო, მაგრამ ბიჭუნა შემედავა: მასწავლებელო, თაიგულში ხომ ყველა ყვავილი ლურჯიაო… მიხვდი, რომ უყურადღებობასთან კი არა, ფერების აღქმის თავისებურებასთან მქონდა საქმე.

1794 წელს ინგლისელმა ქიმიკოსმა ჯონ დალტონმა გამოაქვეყნა სტატია „ფერების აღქმის თავისებურების შესახებ“. ამ სტატიით მან მთელ მსოფლიოს გააგებინა, რომ სამყაროს ფერებს ყველა ადამიანის თვალი ერთნაირად ვერ აღიქვამს. დღეს უკვე არსებობს სპეციალური სათვალე,  რომელიც ფერის პრობლემური აღქმის მქონე ადამიანებს სამყაროს ნამდვილი ფერების დანახვაში ეხმარება.

რა მდგომარეობაა ამ მხრივ საქართველოში? როდის ვითარდება დალტონიზმი? რა გავლენას ახდენს ის სწავლაზე? მოწმდება თუ არა ბავშვების მხედველობა ფერთა აღქმაზე და როგორ ვეხმარებით პედაგოგები ფერთა სიბრმავის მქონე მოსწავლეებს პრობლემის დაძლევაში?

მოვიძიე ინფორმაცია საქართველოში დალტონიზმის გავრცელებაზე, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ასეთი სტატისტიკა, ფაქტობრივად, არ არსებობს. გადავამოწმე პირველკლასელთა სამედიცინო ფორმა 100 – არც იქ არსებული ჩანაწერი იძლევა დაზუსტებულ ინფორმაციას ბავშვის მიერ ფერთა აღქმის შესახებ. მსოფლიო სტატისტიკის თანახმად კი დალტონიზმი მსოფლიოს მოსახლეობის 8%-ს აქვს, ამასთან, მამაკაცებს – უფრო ხშირად, ვიდრე ქალებს.

როგორ ვიმუშაოთ ბავშვთან, რომელსაც ეს პრობლემა აქვს? და, საზოგადოდ, როგორ ამოვიცნოთ დალტონიზმი?

უკვე 32 წელია სკოლაში ვმუშაობ და   დალტონიზმს მხოლოდ ერთხელ შევეჯახე. საინტერესოა, ღირს თუ არა ერთეულ შემთხვევებზე დაკვირვება? მიმაჩნია, რომ ვინაიდან საქართველოს განათლების სისტემას აქვს პრეტენზია ინკლუზიურობაზე, ერთეული შემთხვევებისთვისაც უნდა მოიძებნოს ადგილი საგანმანათლებლო სივრცეში.

მოხდა ისე, რომ ერთ წელიწადს  კაკლის მურაბისფერთვალება საყვარელი ბიჭუნა მომაბარეს. პირველი ნახატების შესრულებისას აღმოჩნდა, რომ  მწვანე მისთვის ბალახისფერი იყო, ყვითელი – მზისფერი, ლურჯი – ცისფერი, წითელი – სისხლისფერი, შავი – მიწისფერი. მშობელთან გასაუბრებამდე მივხვდი, რომ ფერთა სახელების დამახსოვრებაზე ოჯახშიც ემუშავათ, მაგრამ ამაოდ. რამდენიმე მცდელობის შემდეგ გადავწყვიტეთ, კედელზე გაგვეკრა ფერადი ნიშნები: მზე, ბალახი, მიწა, ცა, ვაშლი, – რათა ბიჭუნას ფერების დასახელება ესწავლა, მაგრამ მთელი თვე გავიდა და შედეგი ვერ მივიღეთ.

ამასობაში ამოცანების ამოხსნაც დავიწყეთ და აი, სწორედ ორსტრიქონიანმა ფერადმა ამოცანამ დამანახა ბიჭუნას პრობლემა – ის ფერებს შორის განსხვავებას ვერ ხედავდა. იმ დღესვე გავესაუბრე მშობელს, რომელიც აქტიურად იყო ჩართული შვილის აღზრდაში და შევთანხმდით, რომ პრობლემის დიაგნოსტიკისთვის ოფთალმოლოგს მიაკითხავდა. მანამდე კი მოვიძიე ლიტერატურა, რომელიც მსგავსი პრობლემის მოგვარების გამოცდილებას გამიზიარებდა.

ჰოდა, მე რომ დალტონიზმი წითლისა და მწვანის ერთმანეთისგან განსხვავების უუნარობა მეგონა მხოლოდ, ასე არ ყოფილა!

თურმე დალტონიზმი შეიძლება იყოს გენეტიკურიც და შეძენილიც. გენეტიკური დალტონიზმი შვილს მშობლებისგან გადაეცემა, ხოლო შეძენილი თვალის ბადურას ან მხედველობის ნერვის დაზიანების შედეგია. დალტონიზმის ცნება მხედველობის სამი სახის დარღვევას აერთიანებს: პროტანოპია – წითელი ფერის აღქმის უუნარობას, დეიტერანოპიას – მწვანე ფერის აღქმის უუნარობას და ტრიტანოპიას – ლურჯი ფერის აღქმის უუნარობაას. არის ისეთი შემთხვევებიც, როცა ფერებს საერთოდ ვერ აღიქვამენ. სამივე ტიპის დალტონიზმის გამოვლენაში სახლის პირობებში დაგეხმარებათ იაპონელი ოფთალმოლოგის იშიჰარას ფერთა სიბრმავის ტესტი.

თუმცა მხოლოდ ამ ტესტის საფუძველზე დიაგნოზის დასმისგან, უმჯობესია, თავი შევიკავოთ და საბოლოო გადაწყვეტილება ექიმებს მივანდოთ. ნურც მშობლის ნებართვის გარეშე ჩაუტარებთ ტესტს მოსწავლეს.

ექიმთან ვიზიტის შემდეგ მოსწავლის დედამ მითხრა, რომ მის შვილს მთლად დალტონიზმი არ ჰქონია. არ ვიცი, რამდენად გულწრფელი იყო, მაგრამ მე როგორც მასწავლებელმა გადავწყვიტე, ჩემებურად დავხმარებოდი. ჩემი დახმარება კი, აი, რით გამოიხატებოდა: დედას უნდა ეყიდა ფერადი კალმები და გარკვეული  ხნის განმავლობაში ბავშვს ეწერა შერჩეული ფერის კალმით. მაგალითად, ერთი კვირის განმავლობაში – მწვანით, მომდევნო კვირის განმავლობაში – წითლით, მერე – შავით და ასე შემდეგ. ეს სავარჯიშო ფერების დამახსოვრებაშიც გვეხმარებოდა. ბიჭუნამ იცოდა, რომ ლურჯი კალმით წერდა. ორი კვირის შემდეგ მე ვაჩვენებდი კალმებს და ვეკითხებოდი: „რა ფერის კალმით  ვწერდით – ლურჯით თუ წითლით?“ ასევე ვიქცეოდით მწვანეზე. ყვითელი ფერის კალამი უფრო მოუხერხებელია, ვინაიდან ჩვეულებრივი თვალისთვისაც კი ძნელი დასანახია და ძნელი საშოვნელიც.

ფერადი კალმებით წერამ შედეგი  გამოიღო და ბავშვს ფერების ამოცნობა შეაძლებინა, თუმცა დროდადრო იყო შეცდომებიც.

ყველამ ვიცით, რომ ჯანმრთელობის ნებისმიერი პრობლემა ადრეულ ასაკში უფრო ადვილად გვარდება, მაგრამ დალტონიზმი არ იკურნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ის ქიმიური ნივთიერების ზემოქმედების შედეგია. არსებობს საკორექციო იასამნისფერლინზებიანი სათვალეც, რომლის მეშვეობითაც დალტონიკი ერთმანეთისგან ასხვავებს წითელ და მწვანე ფერებს. ასეთმა ადამიანებმა პროფესიის არჩევისას და მართვის მოწმობის აღებაზე ფიქრისას უნდა გაითვალისწინონ, რომ მათ არჩევანზე ბევრის სიცოცხლეა დამოკიდებული – ფატალურ შედეგს შეიძლება გადაურჩნენ, თუ ეცოდინებათ, რომ დალტონიზმი აქვთ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

იშიჰარას ტესტი ფერების სიბრმავეზე

#კურაციო#CURATIO#დალტონიზმი

ვიკიპედია

დალტონიზმი- რა არის ეს?

ადრეულ ასაკში ფსიქიკური ჯანმრთელობის შენარჩუნებასა და ჯანსაღი კომუნიკაციის უნარების ჩამოყალიბებას მნიშვნელოვნად აფერხებს ციფრულ ტექნოლოგიებზე მიჯაჭვულობა და ონლაინ სივრცეში გადაბარგებულ მოზარდებში რეალობის შეგრძნების დაქვეითება/არასწორად აღქმა. სამწუხარო ფაქტია, რომ ბავშვებს, გაჯეტების დახმარებით ონლაინ კომუნიკაცია უფრო უადვილდებათ, ვიდრე ფიზიკურ გარემოში დიალოგის წარმართვა.

ზეპირმეტყველების განვითარება ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივი კომპეტენციის მნიშვნელოვანი ნაწილია. აქედან გამომდინარე, თითქმის ყოველდღე ვატარებთ აღნიშნული უნარის განვითარებაზე ორიენტირებულ აქტივობებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ქართულის გაკვეთილზე ყველაზე მკაფიოდ ჩანს კომუნიკაციის წარმართვისა და საკუთარი ნააზრევის ნათლად და თანმიმდევრულად ჩამოყალიბების სირთულეები.

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, მოსწავლეებს უნდა გამოვუმუშაოთ ზეპირი მეტყველების კულტურა და, საზოგადოდ, სამეტყველო ქცევა, რომელიც თავის თავში მოიაზრებს მოსმენასა და ლაპარაკს. აღნიშნული უნარები კომუნიკაციის წარმართვის პროცესის მთავარ მამოძრავებელ ძალას წარმოადგენს. თავის მხრივ, აზრის ნათლად ჩამოყალიბების, კომუნიკაციის მართვისა და ინტერაქციული უნარების განვითარება ინდივიდის ჰუმანურ, განსხვავებული აზრის პატივისმცემელ  მოქალაქედ ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. შესაბამისად, შეგვიძლია, ზეპირმეტყველების განვითარება თანამედროვე სკოლის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მოვალეობად მივიჩნიოთ.

ამას წინათ ერთ-ერთ სოციალურ ქსელში შემთხვევით გადავაწყდი ძალიან საინტერესო პროექტს „მომიყევი, რაც გინდა“ (იდეის ავტორი – ნოდარ ტურაშვილი) და მაშინვე გადავწყვიტე, ჩემი მოსწავლეებისთვის ერთი დაუვიწყარი დღე მომეწყო ამ თითქოს ჩვეულებრივი, მაგრამ ჯადოსნური ჯოხივით საჭირო სიტყვით – „მომიყევი“. აიქნევ და ვუალა –  ჯადოსნური ამბებიც მზადაა!

მოსწავლეებს ჯერ ე.წ. საკომუნიკაციო ბარათები ვაჩვენე და ილუსტრაციებთან განთავსებულ მინაწერებში ჩამალულ მთავარ სათქმელებზე დავაფიქრე, მერე ამავე მინაწერების გაგრძელება-გავრცობა ვცადეთ, ბოლოს კი თავადაც შევქმენით და გამოვიყენეთ მსგავსი ბარათები. დღის დასასრულს ბავშვებმა თავადვე აღიარეს, რომ ამდენწლიანი ნაცნობობის მიუხედავად, მაინც ბევრი ახალი რამ გაიგეს ერთმანეთის შესახებ.

ბარათი N1

ალბათ თქვენც გქონიათ შემთხვევა: გაიცნობ ადამიანს, მოგეწონება, დაგაინტერესებს. იმასაც აშკარად მოსწონხარ, აინტერესებ, მაგრამ რაღაც ამოუცნობი ძალა ბარიერივით აღმართულა თქვენ შორის და ერთმანეთი ვერა და ვერ მოგიშინაურებიათ. არადა, შეიძლებოდა, ყველაფერი სულ სხვანაირად ყოფილიყო, ერთხელ მაინც რომ გეთქვათ ერთმანეთისთვის: „მომიყევი, რაც გინდა!“

ბარათი N2

ბევრი ვიმსჯელეთ, როგორ შეიძლება მოვყვეთ არაფერზე. შემდეგ გავიხსენეთ ყოველდღიურობაში მზა პასუხად გამჯდარი საპასუხო ფრაზა კითხვაზე: „რა ხდება შენკენ?“ – „რავი, არც არაფერი!“ – და მივხვდით, რომ თუ ადამიანის გაცნობა მართლა გინდა, მას ამ არაფრისფერ ბურუსში ცისარტყელის დანახვა უნდა შეაძლებინო. მერე კი ბარათის ტექსტს ერთი საპასუხო ფრაზა მივამატეთ: „ერთად აღმოვაჩინოთ შენი არაფრისფერი!“

ბარათი N3

რადგან ცისარტყელა ვახსენე, აქვე ჩემს საყვარელ ბარათს გაჩვენებთ:

ამ სილამაზეს უპასუხოდ როგორ დავტოვებდით და ბარათის ე.წ. ადრესატს კიდევ ერთი რამ ვთხოვეთ: „ცისარტყელა ფიქრებზე მომიყევი დაღლამდე…“

ბარათი N4

მომდევნო ბარათის ნახვისას ცოტა კი დავსევდიანდით, მაგრამ სევდა ხომ ისეთივე ბუნებრივი ემოციაა, როგორიც სიხარული. ასე რომ, მისი განცდაც და თანაგანცდაც ძალიან მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ვინმესთვის შენ მიერ გადატანილი სირთულეების გაზიარება გინდა.

რამდენიმე მოსწავლემ გაიხსენა, რომ ხშირად ნდომებიათ თანატოლებთან რთულ დღეებზე საუბარი, თუმცა პირველი ნაბიჯის გადადგმა ყოველთვის უჭირდათ. აქედან გამომდინარე, ბარათის ტექსტი, აი, ასე გავაგრძელეთ: „ხელს ჩაგკიდებ და სიტყვების ლაბირინთში გატარებ“.

ბარათი N5

რამის შეგროვების სურვილი  ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ადამიანური მისწრაფებაა და ის თვითორგანიზების, მოთმინებისა და მიზანდასახულობის მნიშვნელოვან უნარებს ავითარებს (ბუნებრივია, არ ვგულისხმობ შემგროვებლობას როგორც პათოლოგიას). ბავშვობაში, „ქინდერ სიურპრიზის“ სათამაშოებით დაწყებული, ცნობილი საღეჭი რეზინის „Love is…“ ქაღალდებით დამთავრებული, რას აღარ ვაგროვებდი და დღემდე მწარედ მახსენდება სარემონტო სამუშაოების ალიაქოთში კოლექციის დაკარგვით გამოწვეული ტკივილი. ეს ყველაფერი კი ამ პატარა ბარათმა მომაგონა და მასზე წაწერილი ფრაზა ლამის წაკითხვისთანავე გავაგრძელე: „ბოლოს ძირს რომ დაგივარდა, ვითომ-ვითომ, შემთხვევით…“

ბარათი N6

მოზარდებს ხშირად აშფოთებთ თავიანთი სიზმრები. არაერთხელ შევსწრებივარ, როგორ უყვებოდნენ ერთმანეთს წინა ღამით დასიზმრებულ კოშმარს და თავიანთ განცდებსაც უზიარებდნენ. მომდევნო ბარათიც სწორედ ამ ნიშნით შევარჩიე.

მოსწავლეებს ცოტა რამ ჩემს სიზმრებზეც მოვუყევი. გავანდე, როგორ მეშინოდა მათი ბავშვობაში. მოგვიანებით კი ისინი ზღაპრებად ვაქციე და დღიურშიც ვიწერდი როგორც ერთ-ერთ საინტერესო თავგადასავალს. ასე დავძლიე სიზმრების შიში. ჩემმა მონათხრობმა ბავშვები შეაგულიანა. მათ თავიანთი სიზმრების სკივრიდან ყველაზე საშიში ამბები ამოალაგეს. დავალების იდეაც აქვე გაჩნდა: მოსწავლეებს თავიანთი სიზმრებისთვის ზღაპრის ფორმა უნდა მიეცათ და თემატური ილუსტრაციებით გაეფორმებინათ. ასევე გავიხსენეთ უსაყვარლესი ურჩხულები – ჯეიმს სალივანი და მაიკ ვაზოვსკი ანიმაციური ფილმიდან „მონსტრების კორპორაცია“. ვიღაცამ ისიც თქვა, ახლა რომ ვკითხულობ, იმ წიგნის ერთ-ერთ ეპიზოდში (ჯოან როულინგი, „ჰარი პოტერი და აზკაბანის ტყვე“) შიშის სიცილით დამარცხების შესახებ ამოვიკითხეო. ამასობაში მგონი საკუთარი მონსტრებიც მოვათვინიერეთ.

ბარათი N7

აღნიშნული პროექტი ზრუნვასთან დაკავშირებული ბარათებით დავასრულეთ და ყველამ ჩვენი შინაური ცხოველები თუ ფრინველები ანუ უცხო ენაზე მოლაპარაკე, მაგრამ მაინც ძვირფასი მეგობრები გავიხსენეთ.

ამ ბარათებიდან ერთ-ერთმა განსაკუთრებული შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე და ბავშვებს, აი, ასეთი დასასრული შევთავაზე: „…ნამცეცებზეც მოყევი, როგორ უქუცმაცებდი?“

აქვე მოსწავლეების მიერ დამზადებულ რამდენიმე  საკომუნიკაციო ბარათსაც გაგიზიარებთ:

სასიამოვნო მოგზაურობას გისურვებთ დამეგობრების ამ უცნაურ, მაგრამ ძალიან საინტერესო, თავგადასავლებით სავსე გზაზე.

დარწმუნებული ვარ გეყოლებათ ისეთი ერთი-ორი ნაცნობი ან მეგობარი, რომელიც წინამდებარე წერილის სათაურმა გაგახსენათ. ჩვენ ირგვლივ ნამდვილად არსებობენ ადამიანები, რომლებიც ყველაფერს ეთანხმებიან, უარის თქმა არ შეუძლიათ, ყოველთვის ცდილობენ, ასიამოვნონ სხვას ყველაფერზე „კის“ თქმით, უჭირთ უარის თქმა, და თუკი აზრის დაფიქსირებას სთხოვენ, ჯერ ელოდებიან სხვა როდის იტყვის, მისთვის ავტორიტეტული ადამიანი, შემდეგ კი ისინიც იმავეს იმეორებენ.

ასეთი ქცევის მქონე ადამიანი დიდხანს აკვირდება სიტუაციას, ელოდება შესაფერის მომენტს, ზვერავს გარემოს, იკვლევს საზოგადოების რეაქციებს და შემდეგ ემატება გამბედაობა, როდესაც სხვები გამოთქვამენ რაიმე მოსაზრებას. ასეთი ქცევა შეუმჩნეველი არ რჩება გარშემომყოფებისთვის და ისინიც საპასუხოდ თავისებურ წარმოდგენებს იქმნიან მასზე, გარკვეულ იარლიყებს აკერებენ ან სარგებლობენ ამ მდგომარეობით…

ჩვენ მიერ გამოთქმულ თითოეულ აზრს, პასუხისმგებლობის ვალდებულებაც ახლავს და ხშირად ადამიანს ურჩევნია, ეს ტვირთი აიცილოს თავიდან. ცუდი არ არის სურვილი, არ გინდოდეს ზედმეტი პასუხისმგებლობების აღება, არ გინდოდეს შეცდომების დაშვება, არ გინდოდეს არაპოპულარული აზრის გამოთქმა და არასდროს გინდოდეს თუნდაც ძალიან უმტკივნეულო კრიტიკის მიღება. ამას ხომ ჯობია, სხვამ აიღოს პასუხისმგებლობა, სხვამ დაუშვას შეცდომები, სხვამ გამოთქვას არაპოპულარული აზრები და სხვა გახდეს შესაძლო კრიტიკის ობიექტი – ეს ხომ ზედმეტი გართულებებისგან და უსიამოვნო განცდებისგანაც გაზღვევს.

თუმცა საკუთარი აზრის ქონა, მისი დაფიქსირება, გახმოვანება ადამიანის უდიდესი პრეროგატივაა და ვფიქრობ, დიდი სიამოვნებაც. როდესაც რაღაც საკითხზე ადამიანი საკუთარ აზრს დამაჯერებლად გამოთქვამს, არამარტო რაიმე ამბავს ჰყვება უბრალოდ, არამედ ადასტურებს საკუთარ კომპეტენციასაც. ასეთ ადამიანს აქვს ღრმად სჯერა საკუთარი თავის, არ ეშინია, რომ შესაძლოა, მისი მოსაზრება არ მოეწონოთ, თვითკმარია, და სრულ ჰარმონიაშია საკუთარ თავთან…

და როდესაც ადამიანი ყველაფერზე თანახმაა, ყველაფერი მოსწონს, ყველაფერს თავის დაკვრით ადასტურებს – ვფიქრობ, ამ ქცევის მიზეზები ბავშვობაშია საძიებელი.

რატომ იქცევა ასე ადამიანი? რა მიზეზები აქვს ასეთ ქცევას? როგორ ექცეოდნენ მას ბავშვობაში?

ხშირად ასეთი ქცევა არ ნიშნავს, რომ ადამიანი აუცილებლად კომფორტის ზონაში იმყოფება, უმეტესად ასეთ მდგომარეობას სხვა საფუძველი აქვს. ასეთი ქცევა ხშირად არის შედეგი იმ წნეხისა, რომელსაც მას უქმნიდნენ ბავშვობაში. ამ დროს ადამიანს არ აქვს ემპირიული გამოცდილებით დასწავლილი, რომ არსებობს ისეთი მდგომარეობა, სადაც ის მიღებული იქნება ყველა თავისი უნიკალური მოსაზრებით, სადაც მისი პიროვნება აღიარებული იქნება განსხვავებული აზრების მიუხედავად, სადაც ის ეყვარებათ ისეთი, როგორიც არის… ასეთი გამოცდილების არსებობა კი საფუძველს უდებს ჰარმონიულ, დამოუკიდებელ, კრიტიკულ და ზნეობრივად პასუხისმგებლიანი პიროვნების ჩამოყალიბებას.

ოჯახი ის პირველადი სოციალური სივრცეა, სადაც ბავშვი იზრდება და ყალიბდება. აქ სწავლობს, რა შეიძლება თქვას, რაზე გაჩუმდეს, როგორ მიიღებენ მის სიტყვებს ოჯახის წევრები და რა დამოკიდებულება ექნებათ მის მიმართ. ოჯახის სივრცეში, სადაც ბავშვისთვის არსებობს გამოხატვის თავისუფლება, ბავშვს აქვს კითხვების დასმის საშუალება, მის აზრს პატივს სცემენ და მის სიტყვებს გაგებით ეკიდებიან, ასეთ სივრცეში ბავშვი სწავლობს, რომ მისი აზრი მნიშვნელოვანია, ღირებულია, შეუძლია გაბედულად თქვას და დაიცვას საკუთარი მოსაზრებები. მაგრამ, თუ ბავშვს ხშირად აკრიტიკებენ, ხშირად აჩუმებენ, უკრძალავენ საკუთარი მოსაზრების გამოთქმას, ბავშვი სწავლობს, რომ სჯობს გაჩუმდეს, არაფერი თქვას…

როგორი დამოკიდებულება დახვდება ბავშვს სკოლაში, იმაზეც არის დამოკიდებული ის, თუ როგორ გამოხატავს თავის თავს და თავის შესაძლებლობებს – იქნება ინიციატივიანი, გაბედული და აქტიური, თუ პირიქით. თუ მასწავლებელი ლმობიერად, სიყვარულით ეკიდება ბავშვის მიერ გამოთქმულ კრიტიკულ, არასტანდარტულ და ან არაპოპულარულ მოსაზრებებს, შეუძლია დაიტიოს მოსწავლეთა მრავალფეროვნება, შეხედულებები და ქმნის ტოლერანტულ განწყობას კლასში, იქ მოსწავლე ვერ იქნება დაჩაგრული, უინიციატივო, უხმო და წყნარი.

უხმო, წყნარ, უინიციატივო და თავისთვის მჯდომ ბავშვებს აღმოჩენა სჭირდებათ. მათი აღმოჩენა ყველაზე მეტად მასწავლებლებს შეუძლიათ. მასწავლებლებს შეუძლიათ, დაარწმუნონ ისინი, რომ გამორჩეული, უნიკალური და ნიჭიერი ადამიანები არიან, ამიტომაც არ არის საჭირო ყველაფერზე დაეთანხმო ავტორიტეტებს, ყველაფერი მოგწონდეს, ყველაფერზე თავი უქნიო…