სასწავლო პროცესის წარმართვის თანამედროვე მიდგომები და სწავლების ფორმები აუცილებლად გულისხმობს ისეთი კომპონენტების აქტიურად გამოყენებას გაკვეთილზე, როგორიცაა  ციფრული დიზაინი და საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენება. ისინი  ერთმანეთთან მჭიდროდ არიან  დაკავშირებული, მაგრამ მაინც განსხვავებული ცნებებია: გაკვეთილის ციფრული დიზაინი არის გეგმა და სტრატეგია, ხოლო
ინფორმაციული ტექნოლოგიების გამოყენება – ესაა ამ გეგმის განხორციელება გაკვეთილზე:

• ციფრული დიზაინი გულისხმობს მასწავლებლის მიერ წინასწარ შედგენილ გეგმას, როგორ ჩაატაროს გაკვეთილი ციფრულად – რომელი ეტაპები უნდა გაიაროს, როგორ დავალებებს მიიღებენ მოსწავლეები ამა თუ იმ ეტაპზე და როგორ იქნება ისინი მორგებული მოსწავლეთა საჭიროებებს (ანუ   როგორ ვგეგმავთ გაკვეთილს ისე, რომ თითოეულ ეტაპზე ტექნოლოგია იყოს აზრიანად ჩართული) ანუ როდესაც  წინასწარ არის  გააზრებული გაკვეთილის სტრუქტურული ეტაპები და მიზნებიც სწორად არის დაგეგმილი – ეს არის სწორი ციფრული დიზაინი. მათგან:
• გაკვეთილის სტრუქტურირება ეტაპებად  მოიცავს:  პირველ ეტაპზე ჯგუფური მუშაობას;    შემდეგ შეფასებას; შემდეგ ეტაპზე კი ინდივიდუალურ  დავალებებს  და ბოლოს რეფლექსიას;
• დიფერენცირებული დავალებების წინასწარი დაგეგმვა გულისხმობს, რომ მასწავლებელი წინასწარ მოიაზრებს, რა დავალებები უნდა მიიღონ მოსწავლეებმა საჭიროების მიხედვით (ვიღაც ვიდეოს უყურებს, ვიღაც პოსტერს ქმნის, ვიღაც წერს და ა.შ.);
• ინფორმაციული ტექნოლოგიები ის  პროგრამები და პლატფორმებია, რომლითაც ვამუშავებთ გაკვეთილის ციფრულ გეგმას, ანუ ის გულისხმობს ამ გეგმის განხორციელებას კონკრეტული პროგრამებით, მაგალითად: Kahoot, Canva, Google Docs, Vidnoz და სხვ. ის მოიცავს ციფრულ დაფას (smart board), ანიმაციებს, ვიდეოებს, პრეზენტაციებს, ონლაინ პლატფორმებს დავალებებისთვის, ონლაინთამაშის  აქტივობებს და ა.შ. მაგალითად,

• VR აპლიკაციები (მაგალითად, Google Arts & Culture)   – ეს არის ტექნოლოგიის გამოყენება გაკვეთილზე. ის თავის თავში მოიცავს:  ვიზუალური და ინტერაქტიული მასალის დიზაინს, სწავლის მიზნებთან შესაბამის ტექნოლოგიების ინტეგრაციას, მოსწავლეთა ინტერესზე მორგებულ ციფრულ აქტივობებს;
• Kahoot – მოსწავლეები თამაშის ფორმატში ამოწმებენ ცოდნას რომზე და ვახტანგზე – გულისხმობს, რომ ტექნოლოგია ეხმარება გაკვეთილის გახალისებაში;
• Google Docs – როდესაც მოსწავლეები წერენ ტექსტს და მასწავლებელი სწრაფად აძლევს უკუკავშირს – ეს ხელს უწყობს სწავლის პერსონალიზაციას;
• Canva, DreamLab, Vidnoz, Padlet, Quizizz, Wordwall და სხვ. პლატფორმები, სადაც  მოსწავლეები აწყობენ ვიქტორინას, ქმნიან პოსტერს, სურათს ან ვიდეოს რაიმე თემაზე – ეს არის  ინფორმაციული ტექნოლოგიების პრაქტიკული გამოყენება /ინფორმაციული ტექნოლოგიების ჩართულობა/გამოყენება გაკვეთილზე დასახული გეგმის მიხედვით/ ანუ  ტექნოლოგიები მოქმედებაში.

გაკვეთილის ციფრული დიზაინის (გეგმის და სტრატეგიის) ნიმუში:

• მასწავლებელი ირჩევს  შესაბამის ციფრულ პლატფორმებს (მაგ. Blooket, Canva, Quizizz, Wordwall);
• აყალიბებს გაკვეტილის მიზნებს და ადგენს  აქტივობებს;
• წერს სცენარს: რა ეტაპზე, როგორ და რატომ გამოიყენებს  ტექნოლოგიას;
• მასალას არგებს მოსწავლეების ინტერესებზე (ადაპტირებული დავალებები).

ხოლო როდესაც  ამ გეგმით მასწავლებელი ჩაატარებს გაკვეთილს –  ეს იქნება  ინფორმაციული ტექნოლოგიების გამოყენება. ამ დროს მასწავლებელი:

• დაეყრდნობა  smart board-ს, ვიდეოს, ანიმაციას, პრეზენტაციას;
• გამოიყენებს  ონლაინ პლატფორმებს აქტივობებისთვის;
• მოსწავლეები და მასწავლებელიც მიიღებს  საინტერესო ინტერაქტიულ გამოცდილებას;
• მოსწავლეებს აქვთ საკუთარი ციფრული პროდუქტების შექმნის შესაძლებლობს.

მაგალითად, როცა   საქართველოს  ისტორიულ მხარეებს შეისწავლიან მოსწავლეები, მათ შეუძლიათ შექმნან 3D რუკა,  ელექტრონული წიგნი და სხვ. ამ დროს ისინი:

1. გამოიყენებენ ციფრულ დიზაინს (ამისთვის აუცილებელია მასწავლებელის მიერ დაგეგმვა – როგორ და როდის ჩაერთვება ტექნოლოგია, რომ ბავშვებისთვის იყოს საინტერესო);
2. ხოლო როცა ბავშვები გამოიყენებენ შესაბამის პროგრამებს და შექმნიან პროდუქტს –  ეს უკვე არის ინფორმაციული ტექნოლოგიების გამოყენება გაკვეთილზე.

ციფრული დიზაინის დაგეგმვისას განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, თუ როგორ აღიქვამენ და იყენებენ ინფორმაციულ ტექნოლოგიებს პედაგოგები სასწავლო პროცესში. ერთ-ერთი ასეთი კვლევის შედეგი, რომელიც ასახულია ქვემოთ მოცემულ ინფოგრაფიკაში (იხ. სურ.1), ნათლად აჩვენებს  დამოკიდებულებას ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენების მიმართ:

სურ.1

როგორც ინფოგრაფიკიდან ჩანს,   ციფრული ტექნოლოგიების მნიშვნელობა  სასწავლო პროცესში  ძალიან დიდია  (83%),  რაც მიუთითებს, რომ გაკვეთილის სწორად დაგეგმვა ტექნოლოგიური კომპონენტებით პირდაპირ ახდენს გავლენას მოსწავლეთა მოტივაციასა და აქტიურობაზე. რაც შეეხება დანარჩენ  17% – ესაა მინიშნება  სხვადასხვა დაბრკოლებაზე, როგორიცაა წვდომა, ცოდნის დეფიციტი  და სხვ. რაც ცხადყოფს კიდევ ერთ საჭირო მიმართულებას: აუცილებელია  სასწავლო პროცესის მონაწილეთა ციფრული კომპეტენციების განვითარება!

ტექნოლოგიების გამოყენება მნიშვნელოვნად ამდიდრებს სასწავლო პროცესს. შესაბამისად, ციფრული დიზაინი აღარ განიხილება მხოლოდ შინაარსობრივ  გეგმად, არამედ განიხილება  აქტიური, მოქნილი და ინტერაქტიური გარემოს შემქმნელ იარაღად. საგანმანათლებლო პლატფორმები ანუ  სპეციალიზებული ციფრული გარემო,  უზრუნველყოფს საგანმანათლებლო მასალებზე წვდომას, სასწავლო პროცესში მონაწილეებს შორის ურთიერთქმედებას და ცოდნის ავტომატიზებულ კონტროლს, რაც   ეხმარება მასწავლებელს ეფექტიანი, პროდუქტიული გაკვეთილის ჩატარებაში.

განვიხილოთ რამდენიმე ნიმუში ისტორიის სასწავლო კურსიდან:

ნიმუში I

თემა: საქართველო II საუკუნეში. ფარსმან ქველი

გაკვეთილის ტიპი: ახალი მასალის შესწავლა

მეთოდები: ციფრული პრეზენტაცია, ვიდეო, ინტერაქტიული რუკა, მინი-დისკუსია, სავარჯიშო Canva-ზე.

გაკვეთილის სასწავლო მიზნები: მოსწავლე  აღწერს ფარსმან ქველის ისტორიულ როლს; ასახელებს მის მნიშვნელობას რომის იმპერიასთან ურთიერთობაში; აანალიზებს მისი ქმედებების გავლენას საქართველოს განვითარებაზე; იყენებს ციფრულ რესურსებს ინფორმაციის გადასამუშავებლად და წარსადგენად.

აქტივობა 1. გაკვეთილის შესავალი ნაწილი – „სტარტერის“  გამოყენება  

• გაკვეთილი იწყება მოკლე ანიმაციით (3 წუთი): „ფარსმანი რომში“ – სცენა სენატში, სადაც ფარსმანს განსაკუთრებული პატივით იღებენ. ასეთი შესავალი შესაძლებელია გაკეთდეს Canva-ს ან Animaker-ის მეშვეობით.
• მინი-დისკუსია: რატომ შეიძლებოდა სენატს ასეთი პატივი მიეგო ქართლის მეფისთვის?

აქტივობა 2.  ახალი მასალის შესწავლა:

• მოსწავლეები ამ ეტაპზე იყენებენ ინტერაქტიულ რუკას და მასზე  მონიშნავენ ფარსმანის სამეფოს საზღვრებს, რომის იმპერიის საზღვრებს, სატრანსპორტო გზებს.
• პრეზენტაცია: მასწავლებელი უჩვენებს Google Slides პრეზენტაციას, სადაც ეტაპობრივად იხილავენ ფარსმანის წარმომავლობას; მის სამხედრო ძალას; მის ურთიერთობას რომთან და პართიასთან;
• დისკუსია: “რატომ შეიძლება ყოფილიყო ფარსმანი რომისათვის სასურველი პარტნიორი?“

აქტივობა 3.  გამტკიცება

• დავალება Canva-ზე (ჯგუფური სამუშაო): მოსწავლეები ქმნიან პოსტერს თემაზე: „მე ვარ ფარსმანი –  გზავნილი მომავალს“;
• პოსტერის შესაქმნელად გამოიყენებენ ისტორიულ ფაქტებს, სიმბოლოსა და ტექსტურ კომპოზიციას.

აქტივობა 4.  შემაჯამებელი ნაწილი 

• Quizizz ან Wordwall: მასწავლებელი იყენებს ციფრულ ტესტს 5 კითხვით – ფარსმანის ქმედებების შესაფასებლად;
• რეფლექსია: „როგორ ფიქრობ, დღესაც შეგვიძლია თუ არა ფარსმანის მსგავსად ვიმოქმედოთ ქვეყნის სახელით?“

გაკვეთილის მსვლელობისას გამოყენებული ციფრული რესურსები:

მოცემული გაკვეთილის ციფრული დიზაინის ეტაპები:

1. მინი-სცენარი: გაკვეთილი იწყება ვიდეომონტაჟით, სადაც ჩანს რომის სენატში ფარსმანის მიღების სცენა (შესაძლებელია AI ვიდეოგენერატორი ან ისტორიული ილუსტრაციებით შექმნილი PowerPoint გამოყენება).
2. ინტერაქტიული რუკა: მოსწავლეები 3D რუკაზე ათავსებენ საქართველოს იმდროინდელ სამეფო საზღვრებს და სატრანსპორტო გზებს.
3. დიალოგის სცენარის დაწერა: მოსწავლეები ქმნიან ფარსმანისა და რომის იმპერატორის დიალოგს – შეიძლება ჩაწერონ ვიდეო/ინტერვიუ.
4. შემაჯამებელი პროდუქტები: თვითშეფასება Quizizz-ის მეშვეობით.

აქაც, ციფრული დიზაინი ეხმარება მასწავლებელს, რომ ფარსმან ქველის ისტორია ცოცხლად, მრავალმხრივად წარუდგინოს მოსწავლეებს და ამას მიაღწიოს  არამხოლოდ ტექსტით, არამედ   ვიზუალიზაციის გზით, ემოციის/ემპათიის/ თანაგანცდის გამოწვევისა და კრიტიკული ანალიზის გზით.

ნიმუში II

თემა: „პუნიკური ომები – რომისა და კართაგენის ბრძოლა მსოფლიო ლიდერობისთვის“

გაკვეთილის ტიპი: ახალი მასალის შესწავლა

მეთოდები: ვიდეო ანიმაცია, ქრონოლოგიური რუკა, ინტერაქტიური ვიქტორინა, ჯგუფური სამუშაო Canva-ზე.

გაკვეთილის სასწავლო მიზნები: მოსწავლე  ეცნობა რომსა და კართაგენს შორის არსებულ  დაპირისპირებას, სამხედრო სტრატეგიებსა და შედეგებს; ასახელებს პუნიკური ომების მთავარ მონაწილე მხარეებს; ხსნის ომების მიზეზებსა და შედეგებს; აღწერს ჰანიბალის ლაშქრობას და მის ტაქტიკას; იყენებს ციფრულ რესურსებს ინფორმაციის გადამუშავებისთვის და საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვისთვის.

აქტივობა 1. გაკვეთილის შესავალი ნაწილი – „სტარტერის“  გამოყენება

• ანიმაციური ვიდეო: „ჰანიბალი გადადის ალპებზე“ – მოკლე (2-3 წთ) დოკუმენტური ან ანიმაციური ვიდეო, რომელიც თვალსაჩინოდ აჩვენებს ჰანიბალის ლაშქრობას.
• მინი-დისკუსია: წარმოიდგინე, შენ ხარ რომის მოქალაქე… რას ფიქრობ ამ ამბავზე?

აქტივობა 2. ახალი მასალის შესწავლა

• ინტერაქტიული რუკის გამოყენება: TimeMap ან Google Earth:
  მასწავლებელი აჩვენებს რომისა და კართაგენის საზღვრებს, ომის ძირითადი ფრონტებს, ჰანიბალის გადაადგილების მარშრუტს.
• ქრონოლოგიური ცხრილის გამოყენება (Sutori ან Slides): ნაჩვენებია ომის პირველი ეტაპი (კონფლიქტი სირაკუზასათვის),    მეორე ომი და ჰანიბალის შეჭრა აპენინზე და მესამე ომი –  მესამე ომი  კართაგენის განადგურება.
• დისკუსია: “რატომ გახდა რომი საბოლოოდ გამარჯვებული?“

აქტივობა 3. გამტკიცება:  

• ჯგუფური სამუშაო Canva-ს გამოყენებით თემაზე – „ჩვენი ქალაქი პუნიკურ ომში“
  თითო ჯგუფი ქმნის მოკლე პოსტერ-ინტერვიუს იმდროინდელი მოქალაქის პოზიციიდან – რომიდან, კართაგენიდან ან ესპანეთიდან. აქ მოსწავლეებმა შეიძლება შექმნან  დიალოგი, ილუსტრაცია ან მოკლე ტექსტი.

აქტივობა 4. რეფლექსია: Kahoot- ვიქტორინა

• მოსწავლეები პასუხობენ ომის მონაწილეებზე, მთავარ პერსონაჟებზე,   ომის  ძირითად მომენტებზე და  შედეგებზე (შეიძლება დავალება შესრულდეს წყვილშიც);
• თვითშეფასება: მოსწავლეები პასუხობენ, თუ რა დაამახსოვრდათ ყველაზე კარგად ჰანიბალის ისტორიიდან.

გაკვეთილის მსვლელობისას გამოყენებული ციფრული რესურსები:

მოცემული გაკვეთილის ციფრული დიზაინის ეტაპები:

1. სცენარის დაგეგმვა: გაკვეთილი იწყება   ინტერაქტიულ რუკაზე მუშაობით (მაგ. Google Earth), სადაც ნაჩვენებია რომისა  და კართაგენის  ტერიტორიების ცვლილება;
2. ვიდეო და ანიმაცია: YouTube-იდან მოკლე ანიმაცია ჰანიბალის ალპებზე გადასვლის შესახებ;
3. ვიქტორინა/თამაშები: ვიქტორინა Kahoot-ის გამოყენებით  თემაზე: „რომი და კართაგენი“;
4. ინტეგრირებული დავალება: მოსწავლეები Canva-ში ქმნიან „ჰანიბალის ომის დღიურს“ (როგორი იყო ეს ომი ჰანიბალის თვალით).

მოცემულ მაგალითშიც, ციფრული დიზაინი განსაზღვრავს ტექნოლოგიის გამოყენების ფორმას და მიზანს, რაც უზრუნველყოფს წარსულის, საზოგადოების მიერ განვლილი ისტორიული პერიოდის   ემოციურ აღქმას და  ვიზუალური ხატი-სიმბოლოების შექმნა/გაცოცხლებას.  შედეგად კი ვიღებთ საინტერესო და ეფექტურ გაკვეთილებს (იხ. ცხრილი 1 – ციფრული დიზაინის და ინფორმაციული ტექნოლოგიების მაგალითები მოცემული გაკვეთილების მიხედვით ).

ცხრილი 1.

რადგან ინფორმაციული ტექნოლოგიების  ინტეგრაცია  პირდაპირ კავშირშია გაკვეთილის ციფრულ დიზაინთან, გაკვეთილის ციფრული დიზაინიც არა მხოლოდ ტექნოლოგიების მექანიკური გამოყენება, არამედ მათი მიზნობრივად ინტეგრირებაა. ამიტომ მათი სწორად შერჩევა და იმ გზებისა და ხერხებს მოძებნა, რომელიც ეფქტიან შედეგებს მოგვცემს, აუცილებელია. მხოლოდ ამ გზით შეგვიძლია წარმატებით გადავჭრათ თანამედროვე სასწავლო პროცესის უმნიშვნელოვანესი გამოწვევები.

ბოლო წლების განმავლობაში მსოფლიოში თანდათანობით იკვეთება კვალიფიციური ფიზიკოსების დეფიციტი. ეს ტენდენცია არა მხოლოდ მეცნიერების განვითარების ტემპს ანელებს, არამედ აისახება განათლებასა და ინოვაციაზე სხვადასხვა სფეროში — ტექნოლოგიიდან მედიცინამდე. აღნიშნული პრობლემა აქტუალურია საქართველოშიც, სადაც ახალგაზრდების დაინტერესება ფიზიკით და ზოგადად მეცნიერებით, თანდათან კლებულობს.  დიპლომირებული, კვალიფიციური  ფიზიკოსების ნაკლებობას განიცდიან სასწავლო დაწესებულებები და უპირველესად სკოლა. სახელმწიფოებრივი აზროვნების თვალთახედვით, განსაკუთრებით ყურადსაღებია სკოლებში არსებული მდგომარეობა. ფიზიკის სწავლებასთან დაკავშირებული პრობლემებით  შექმნილი რეალობა, უფრო მკაფიო გახდება  მომავალში. ეს მომავალი კი არც ისე შორსაა.

სპეციალისტების ვალდებულებაა ამ მიმართულებით რეალური ნაბიჯების გადადგმა – ფუნდამენტური კვლევების ჩატარება, პრობლემების იდენტიფიცირება,  შესაბამისი აღმოსაფხვრელი  გეგმების დასახვა და განხორციელება.

ქართველი ფიზიკოსები ხშირად სინანულით ხუმრობენ, რომ  უკვე წითელ წიგნშია შესატანი პროფესია ,,ფიზიკოსი“. სოციალურ ქსელებში, კერძო საუბრებსა თუ საქმიან შეხვედრებზე ხშირად განიხილება აღნიშნული საკითხი. მსმენია ბევრი ყურადსაღები მოსაზრება, რომელმაც შეიძლება დადებითად იმოქმედოს არსებული რეალობის შეცვლის მიმართულებით. პრობლემის ირგვლივ არგუმენტირებული შეხედულებების საჯაროდ ჩამოყალიბება მოითხოვს კომპეტენტური პირების ნააზრევის  გათვალისწინებას. სწორედ ამ მიზნით, ჩავატარე მცირე კვლევა და შევაჯამე რესპოდენტთა მოსაზრებები.

წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგებს, ანალიზს და  რეკომენდაციებს. კვლევა ჩატარდა სოციალური ქსელის საშუალებით, ფიზიკოსთა დახურულ ჯგუფებში გაზიარებული კითხვარის საშუალებით. მასში მონაწილეობა მიიღო 130-მა  ფიზიკოსმა.  რესპოდენტთა უდიდესი ნაწილი არის  სკოლის მოქმედი მასწავლებელი. გასათვალისწინებელია ერთი ფაქტორი,   რეგიონის  პედაგოგთა გარკვეული ნაწილი პასიურია ზოგადად და არ არის გაერთიანებული ფიზიკოსთა სოციალურ ჯგუფებში. შესაბამისად,  ამ კვლევის ანალიზი იქნება რეალურ სურათთან   შედარებით  პოზიტიური.

მიღებული შედეგების  განზოგადებით, სკოლებში დასაქმებული ფიზიკის მასწავლებლების 79%  50  წელს  არის გადაცილებული. აქედან   20%  გახლავთ  65+  ასაკის.  იმედის მომცემია, რომ ფიზიკის პედაგოგთა  8%   35  წლამდე ახალგაზრდაა. ასევე,  კვლევის თანახმად ფიზიკის მასწავლებელთა 87%  ქალია,  13% კი არის მამაკაცი. რესპოდენტთა 58% ასწავლის ქალაქის სკოლებში, ხოლო 42% რეგიონებში.

კვლევაში მონაწილეთა  4%   ან კერძო რეპეტიტორია, ან სხვა სფეროშია დასაქმებული. ყურადსაღებია, რატომ არჩევს ფიზიკოსთა გარკვეული ნაწილი,  კერძო რეპეტიტორობას?! ფაქტია, ისინი თვალყურს ადევნებენ ფიზიკის მასწავლებელთა საქმიანობას და გული შეტკივათ არსებულ პრობლემებზე.  ეს მომენტი მოითხოვს დაფიქრებას და ამ ადამიანების დასაინტერესებლად, შესაბამისი ადეკვატური ნაბიჯების გადადგმას.

მარტივი ლოგოკით, ჩვენს გვერდით ცხოვრობენ ადამიანები, ვინც ისწავლა უნივერსიტეტებში, მიიღეს ფიზიკოსის და ფიზიკის მასწავლებლის კვალიფიკაცია,  მაგრამ არ უფიქრიათ,  სკოლაში დასაქმება.  იმ რეალობაში, როდესაც რთულია იპოვო სამსახური შესაბამისი კვალიფიკაციით, გვაქვს ფიზიკის პედაგოგთა დეფიციტი.  შესაძლებელია, შევქმნათ რეალური მიმზიდველი გარემო, რაც დიპლომირებულ ფიზიკოსს დააინტერებს, მონაწილეობა მიიღოს მომავალი  თაობის აღზრდის საქმეში და ხელი შეუწყოს ფიზიკის სწავლების დონის ამაღლებას. ასეთ პირებს უნდა მივცეთ გარკვეული პერიოდი სასერტიფიკაციო გამოცდის ჩასაბარებლად და ასევე, უმნიშვნელოვანესია სხვადასხვა წამახალისებელი დაინტერესება, მათ შორის ფინანსური.

გამოკითხულთა გარკვეული ნაწილი ფიზიკასთან ერთად ასწავლის ისტ-ს, მათემატიკას, ქიმიას, ბიოლოგიას. აქ იკვეთება ორი მიზეზი – ფიზიკაში მცირე საათების რაოდენობა და ასევე, მომიჯნავე საგნების პედაგოგთა  დეფიციტი.

კვლევის შედეგებს თუ განვაზოგადებთ, ფიზიკის მასწავლებელთა 16%  არ არის დიპლომირებული ფიზიკოსი.  მათ გარკვეულ ნაწილს დადასტურებული აქვთ კომპეტენცია ფიზიკაში. სასურველია, თუკი ასეთი ადამიანები კიდევ გამოჩნდებიან და ფიზიკის სწავლების საქმეს შეუდგებიან. ამ  16%-ში არიან ისეთი პირებიც, რომელთაც მოქმედი სქემის მიხედვით აქვთ ფიზიკის სწავლების უფლება, მაგრამ კომპეტენცია დადასტურებული აქვთ სხვა საგნებში – მათემატიკაში, ისტ-ში,  ქიმიაში, ბიოლოგიასა და ბუნებისმეტყველებაში.

გამოკითხულთა 76%-ს დადასტურებული აქვს კომპეტენცია ფიზიკაში. 11% სამომავლოდ გეგმავს გამოცდაზე გასვლას.  საინტერესოა, რომ 13 % არ აპირებს ფიზიკაში გამოცდის ჩაბარებას.  ამ პირთა გარკვეული ნაწილი იყო უკვე გამოცდაზე და თვლიან, რომ ეს მათთვის არ არის გამოცდის მისაღები ფორმა. ისინი სხვა საგნის საშუალებით არიან დღეს მოქმედი პედაგოგები და  სამომავლოდაც ასე აპირებენ  მუშაობის გაგრძელებას.

გამოკითხულთა 10,5% გახლავთ უსტატუსო მასწავლებელი. მათი გარკვეული ნაწილი  მაძიებელია. ამ ადამიანებს სჭირდებათ ხელშეწყობა, რომ არ დაკარგონ მოტივაცია და სამომავლოდ ჰქონდეთ სკოლაში მუშაობის უფლება სქემის მიხედვით განსაზღვრული სტატუსების შესაბამისად.

რესპოდენტთა    74% თვლის, რომ საგანს ასწავლის მოთხოვნის შესაბამისად.  4% საკუთარ საქმიანობას არ აფასებს დადებითად.  22%  კი არ არის დარწმუნებული სწავლების მაღალ ხარისხში. ხარისხიან სწავლებას განაპირობებს ბევრი ფაქტორი –  მათ შორის:

• მასწავლებლის კვალიფიკაცია;
• სასკოლო გარემო (დირექციის, კოლეგების თანამშრომლობითი კულტურის დონე);
• კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა;
• ლაბორატორიის არსებობა;
• მასწავლებლის მიერ თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენების ფლობის უნარები;
• მოტივაცია;
• სახელფასო ანაზღაურება.

რაც შეეხება STEAM  კლუბის კურატორობას, მზაობას აცხადებს რესპოდენტთა  25%.  პედაგოგთა 53%   ამ მიმართულებით საჭიროებს ტრენინგების გავლას. როგორც იკვეთება,  გადამზადების შემდეგ STEAM  კლუბებში საქმიანობას გეგმავს პედაგოგთა 78%, რაც ნამდვილად დადებითი ფაქტია.  22% არ აპირებს STEAM  სწავლებაში ჩართვას.

ამ სტატიის დაწერამდე მქონდა მოსაზრება, ცალკე წერილში განმეხილა  ფიზიკაში ეროვნულ გამოცდებზე ბოლო წლების  სტატისტიკური მონაცემების შედეგი. გადავწყვიტე ეს ორი თემა  გავაერთიანო, რადგან ფიზიკოსების დეფიციტი და ეროვნული გამოცდების შედეგები ურთიერთგადაჯაჭვული პრობლემებია.

წინა წლებთან შედარებით, ფიზიკაში აბიტურიენტთა რაოდენობა საგრძნობლად არის მომატებული.  გამოცდაზე დარეგისტრირდა  945 აბიტურიენტი. აქედან, მინიმალური ზღვარი გადალახა  მხოლოდ  62%-მა.  naec-ის ჰისტოგრამაზე ჩანს, რომ 284 აბიტურიენტმა  შეძლო 30 ქულაზე მეტის მოპოვება.

აღნიშნულ საკითხთან მიმართებაში, საინტერესოდ ჩავთვალე კვლევაში მონაწილე ფიზიკოსთა მოსაზრება –   რას თვლიან ამ რეალობის მიზეზად და რაში ხედავენ გამოსავლის გზებს.

კვლევაში მონაწილეთა  22%  ფიქრობს, რომ ამ შედეგის   მიზეზია ტესტის ფორმატი და სირთულე. უმეტესობა კი პრობლემას აბიტურიენტთა დაბალ მომზადებაში ხედავს.  შევხედოთ ამ საკითხს სიღრმისეულად.

ფიზიკა  მეტწილად აბსტრაქტური და მათემატიკურად დატვირთული საგანია.  მოსწავლეებს, რომლებსაც ლოგიკურ-ანალიტიკური უნარები ნაკლებად აქვთ განვითარებული, ხშირად გაუგებრად ეჩვენებათ საგნის თეორიული მხარე. ჩარჩოებში და დროში შეზღუდული  სწავლება მხოლოდ ზედაპირულია. სახელმძღვანელოები ინფორმაციულად  ზედმეტად არის გადატვირთული. სკოლების უმეტესობას არ გააჩნიათ რეალურ-ვირტუალური ლაბორატორიული სივრცეები. ზოგიერთ სკოლაში  ვერ ასწავლიან ფიზიკას სრულფასოვნად — მიზეზი მცირე საათები და ზოგ შემთხვევაში  არასპეციალისტი მასწავლებელია.

ასევე, არსებობს  ფსიქოლოგიური ბარიერი –  ფიზიკას საზოგადოებაში აქვს რთული საგნის რეპუტაცია.  მოსწავლეს  თავიდანვე აშინებს საგანი და ხშირად არც კი ირჩევს მის ჩაბარებას. ბევრი ამჯობინებს შედარებით მარტივად აღქმად საგნებს. როდესაც მოსწავლე ვერ ხედავს, როგორ უკავშირდება ფიზიკა მის მომავალ პროფესიას ან ყოველდღიურ ცხოვრებას, ინტერესი ქრება. ნაკლებია პრაქტიკული აქტივობები, სასწავლო- კვლევითი პროექტები, ექსპერიმენტები — რაც სწავლებას სქემატურ სახეს აძლევს.

მიუხედავად იმისა, რომ ფიზიკის გამოცდას აბარებენ მხოლოდ ის აბიტურიენტები, ვისაც ამ საგნის ათვისების გარკვეული ბაზა უკვე აქვს, 2024 წელს 38%-მა მაინც ვერ გადალახა ბარიერი. ეს მიგვანიშნებს, რომ პრობლემა მხოლოდ მოსწავლეში არ არის. ფიზიკის ტესტი ხშირად არ შეესაბამება სკოლაში ნასწავლ მასალას და  არც მოსწავლის კონცეპტუალურ აზროვნებაზე ორიენტირდება- ის მეტისმეტად ტექნიკურია. შესაბამისად, შედეგი არ არის სახარბიელო. სწორედ ამიტომ, არაერთი მოსწავლე კარგავს მოტივაციას და აბიტურიენტებისთვის ფიზიკა ნელ-ნელა ქრება, როგორც რეალური საგნობრივი არჩევანი.

ეროვნულ გამოცდაზე ფიზიკას აბიტურიენტი შემთხვევით  არ ირჩევს.  ლოგიკურია, ახალგაზრდას აქვს საფუძველი და იმედი, რომ ჩააბარებს ამ  გამოცდას. მათი უმრავლესობა, სავარაუდოდ, არიან ისეთი სკოლების კურსდამთავრებულები, სადაც ფიზიკა გაძლიერებულად ისწავლება  (კვალიფიციური კადრი, ლაბორატორიები, ფიზიკაში საათების დიდი რაოდენობა და შესაბამისად, ინტენსიური მუშაობა ამოცანებზე). შედეგი მაინც არ არის სახარბიელო. გამოდის, არ ვასწავლით იმ ფორმატის შესაბამისად, რასაც ვთხოვთ!

იმ რეალობაში, როდესაც ფიზიკოსთა რაოდენობა თანდათან მცირდება, ხომ არ აჯობებდა,  შევცვალოთ საგამოცდო მოთხოვნები, ნაწილობრივ გავამარტივოთ  ტესტები და შემდეგ,  უკვე  უნივერსიტეტებში  ვასწავლოთ მოწოდების დონეზე. ვფიქრობ, ამ მიმართულებით დაფიქრებაა საჭირო.

ამ კვლევის ძირითადი იდეა გახლდათ, ფიზიკოსების, ასევე ამ  პრობლემით დაინტერესებული ადამიანების მოსაზრებების დაფიქსირება და მათი ნააზრევის განზოგადება.

გთავაზობთ რესპოდენტთა ზოგიერთ საინტერესო პასუხს კითხვაზე, რა გამოწვევების  წინაშე დგას სკოლაში ფიზიკის სწავლება და როგორ ესახებათ არსებული პრობლემების აღმოფხვრის გზები.

• ,,ფიზიკის მასწავლებლობა არ არის მიმზიდველი ახალი თაობისთვის. მე    დამწყები მასწავლებელი ვარ. სამწუხაროდ, თანდათან მეკარგება მოტივაცია, რადგან მხარდაჭერას ვერ ვიღებ სკოლაში. კოლეგებს შორის არ არსებობს გაერთიანება იმ საერთო მიზნის მისაღწევად, რასაც ეროვნული სასწავლო გეგმა ითვალისწინებს. მასწავლებელმა ჯერ საკუთარი ყოფითი თუ სულიერი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება უნდა შეძლოს, ხოლო შემდეგ, შავ ხვრელზე და მატერიის დუალისტურ ბუნებაზე მსჯელობა“;
• ,,უმთავრესი პრობლემა სასწავლო რესურსების უქონლობაა. ფიზიკის გაკვეთილი უნდა წარიმართოს ლაბორატორიულ კაბინეტში, თითოეულ მოსწავლეზე კომპიუტერის უზრუნველყოფით. საუკეთესოა რეალურ-ვირტუალური ლაბორატორიები. საგანი პროფესიონალმა მასწავლებელმა უნდა ასწავლოს, რომელმაც იცის ფიზიკის ზოგადი კურსი, უყვარს პროფესია და პირველ რიგში აღსაზრდელი. იცის ზოგადი ცნებები საგანში“;
• ,,უმნიშვნელოვანესია პროექტებით სწავლების დანერგვა“;
• ,,დიდი პრობლემაა სახელმძღვანელოების და საგანთაშორის პროგრამების შეუთავსებლობა. ფიზიკოსს უწევს ახსნას ვექტორები, პითაგორას თეორემა, ტრიგონომეტია და  ა.შ.“.
• ,,ხელფასი კლუბის მუშაობისთვისაც კარგი იქნებოდა“.
• ,,აუცილებელია კლასში თუნდაც ერთი კომპიუტერი და   პროექტორი“;
• ,,თუ გვინდა, რომ მომავალში ფიზიკოსების რაოდენობა არ შემცირდეს და ეს სფერო იყოს აქტიური, საჭიროა გაიზარდოს საათების რაოდენობა.  უნდა მოხდეს ამ მიმართულებით ნიჭიერი ადამიანების დასაქმების სტიმულირება;   ფიზიკის ფაკულტეტის სტუდენტებისთვის უნდა არსებობდეს სტიპენდიები; გაცვლითი პროგრამები უცხოეთში იქნება ძალიან კარგი სტიმული“;
• ,,STEAM მიმართულებით სწავლების ხერხემალი სწორედ ფიზიკაა“;
• ,,უნდა დააბრუნონ სკოლაში გამოცდები, მოსწავლე იგრძნობს ფიზიკის სწავლების საჭიროებას“;
• ,,სასურველია გამარტივდეს საგამოცდო ტესტები. ბოლო პერიოდში ბევრი ახალგაზრდა გამოჩნდა ფიზიკის მასწავლებლობის მსურველი, მაგრამ ტესტებს რომ ნახულობენ მოტივაცია ეკარგებათ. საგამოცდო ფორმატის გამარტივების შემთხვევაში, ფიზიკოსობის გაცილებით მეტი მსურველი გაჩნდება“;
• ,,უნივერსიტეტებში მეტად უნდა მიექცეს ყურადღება ფიზიკის მეთოდიკის სწავლებას. უდაოდ წაახალისებს ამ სისტემას სხვადასხვა შეღავათებით სარგებლობა და მომატებული სახელფასო ანაზღაურება“;
• ,,ლოგიკურია, რომ მასწავლებელთა ნაწილი არ ფიქრობს დამატებითი აქტივობების განხორციელებას და თანამედროვე სტანდარტების ინტეგრირებას სწავლების პროცესში, რადგან დამატებითი შრომა არ აისახება მათ შემოსავალზე“;
• ,,უნდა შეიქმნას შესაბამისი სასწავლო-სამეცნიერო სივრცეები, რომლის დახმარებითაც მოსწავლეები შეძლებენ სასკოლო პროგრამაში შეტანილი საკითხების უკეთ აღქმას და ყოველდღიურობასთან დაკავშირებას“;
• ,,აუცილებელია საბუნებისმეტყველო საგნების პრიორიტეტად წარმოჩენა, ახალგაზრდა პედაგოგების მოზიდვა და შენარჩუნება – თუ განათლების სისტემა ახალგაზრდებს არ შეუქმნის ხელსაყრელ პირობებს, სკოლებში ახალი კადრები ვერ დარჩებიან“;
• ,,ამ სპეციალობას დიდი ხანია უჭირს და საჭიროა სწრაფი ქმედითი ნაბიჯები. ზოგან, განსაკუთრებით რეგიონებში, ფიზიკას ასწავლიან ამ საგნობრივ ჯგუფში შემავალი სხვა სპეციალობის პედაგოგები. ფიზიკის სწავლებას აუცილებლად სჭირდება შესაბამისი კომპეტენციის პედაგოგი“;
• ,,ფიზიკის შემეცნება მაღალი “ინტელქტუალური მოთხოვნილებიდან გამომდინარეობს”. ფიზიკით დაინტერესების კოლექტიური ტენდენცია ნორმალურ პირობების შემთხვევაში იჩენს თავს. თუ სახელმწიფოს პოლიტიკაში არ არის მეცნიერებისადმი ინტერესის გაღვივების მცდელობა, სასურველი შედეგი ვერ  დადგება“;
• ,,სახელმძღვანელოს ავტორებს  მისცენ უფლება დაწერონ ისე, როგორც თავად თვლიან საჭიროდ“;
• ,,ახალდამთავრებულ ფიზიკოსს გარანტირებული სამუშაო ადგილი უნდა შევთავაზოთ; შემდეგ კი პროფესიული კავშირი  საგნობრივ ექსპერტებთან“;
• ,,ამ რეალობის მიზეზი ის პოლიტიკური ქარტეხილებია, რაც გადავიტანეთ და გადაგვაქვს. პლიუს ქვეყნიდან ადამიანების გადინება, საექსპერიმენტო ბაზების უქონლობა. ზოგადად, ზუსტი დისციპლინებისადმი ზერელე დამოკიდებულება“;
• ,,ფიზიკის მასწავლებლების გაქრობა” უწინარესად ამ სპეციალობის მნიშვნელობის გაუფასურებამ გამოიწვია, სანამ ეს საკითხი ოფიციალურ დონეზე არ განიხილება, მანამ ყველაფერი უცვლელად დარჩება“;
• ,,უნდა მოხდეს ფიზიკის პოპულარიზაცია, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ამ სფეროს როლი- ექიმისთვის, ინჟინრისთვის და ყველა სპეციალობის წარმატებული ადამიანისთვის“;
• ,,უნივერსიტეტებში მეტ ფაკულტეტებზე უნდა გაძლიერდეს ფიზიკის სწავლება და პროფესია წახალისდეს ეკონომიურად“;
• ,,კავშირი სკოლასა და უმაღლეს სასწავლებელს შორის გაწყვეტილია. სკოლაში მოსწავლეები ვერ ხედავენ წარმატებულ მეცნიერებს. აღსადგენია მოსწავლეთა შემოქმედებითი კონფერენციები“;
• ,,სადაც ბიოლოგი და ქიმიკოსი ასწავლის ფიზიკას, იქ შედეგი ვერ დაიდება“;
• ,,ეროვნულ გამოცდებში სამედიცინო და ბევრ სხვა სპეციალობებზე ფიზიკა უნდა გახდეს სავალდებულო საგანი“;
• ,,ფიზიკის სასერთიფიკაციო გამოცდის გამარტივებით შეიძლება მეტი კადრის შერჩევა“.

• ახლა კი წარმოგიდგენთ კვლევის დასკვნებს და რეკომენდაციებს:

• რატომ უჭირთ აბიტურიენტებს ფიზიკის ჩაბარება?

• ტესტების დიდი ნაწილი დახურულია და ამავდროულად აქცენტირებულია  რთულ მათემატიკურ ამოხსნებზე;
• შეკითხვები  ლაბორატორიულ და ცხოვრებისეულ გამოცდილებასაა მოკლებული, რაც თანამედროვე მიდგომებით უკუსვლაა;
• ბევრი ამოცანა შეიცავს ისეთ საფეხურებს, როცა ერთი პატარა შეცდომა აბიტურიენტს მთელი ქულას აკარგვინებს;
•  არ არის ხელმისაწვდომი საკმარისი  სავარჯიშო მასალა ოფიციალურად;
• ნაკლებია ისეთი ტიპის ამოცანები, რომლებიც ეტაპობრივად ააშენებს პასუხს და მისცემს მოზარდს შანსს, ნაწილობრივი ცოდნა გამოავლინოს;
• მხოლოდ პასუხის მიღებაზე დამყარებული ამოცანები არ აფასებს იმას, როგორ ფიქრობს ახალგაზრდა,  აყალიბებს არგუმენტს, ხსნის მოვლენებს.
• აბიტურიენტის ნამდვილი შესაძლებლობები ვერ იზომება საფუძვლიანად.

✅ რეკომენდაციები:

• მასწავლებელთა მხარდაჭერა და გადამზადება — პრაქტიკაში ახალი მეთოდების, ტექნოლოგიების და შეფასების სტრატეგიების შეტანა;
• მოსწავლეთა საჭიროებებზე მორგებული ფორმატით დამატებითი გაკვეთილები და კონსულტაციები — განსაკუთრებით დამამთავრებელი კლასებისთვის;
• დიაგნოსტიკური შეფასებები მთელი წლის განმავლობაში — სუსტი მხარეების დროული აღმოჩენა და მიზნობრივი დახმარება;
• ლაბორატორიული მუშაობის და პრაქტიკული ამოცანების მეტად გამოყენება- ფიზიკის  შინაარსობრივ აღქმაზე ფოკუსირება;
• მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლება- წარმატებული ფიზიკოსების ისტორიები, მეცნიერებთან შეხვედრები, კარიერული პერსპექტივების ჩვენება, კონფერენციები, პროექტებზე დაფუძნებული სწავლა;
• ციფრული რესურსების ინტენსიურად გამოყენება;
• დიფერენცირებული მიდგომა მოსწავლეებთან – ინდივიდუალური განსხვავებების და სწავლის სტილის გათვალისწინება;
• მოსწავლეებთან პროფორიენტაციის გაკვეთილების ჩატარება;
• საგამოცდო ტესტები მათემატიკური გამოთვლების გარდა, უნდა მოიცავდეს თეორიულ საკითხებს,  კონცეპტუალურ და რეალურ ცხოვრებასთან დაკავშირებულ ამოცანებს;
• ეროვნულ გამოცდებზე ღია ტიპის ტესტების გაზრდა, რაც გამოაჩენს ნამუშევრის ხარისხს;
• სკოლისა და აბიტურიენტის დონის ბმის გადახედვა.

• ახლა კი ფიზიკოსების დეფიციტის ძირეული მიზეზები განვიხილოთ თეზისებად:

• ფიზიკა აღქმულია, როგორც რთული დისციპლინა- მოტივაცია ქვეითდება სკოლიდანვე;
• სასკოლო პროგრამები და სწავლების მეთოდები ხშირად მოძველებულია და ვერ იწვევს ინტერესს;
• სამეცნიერო კვლევების დაფინანსებისა და ინფრასტრუქტურის ნაკლებობა;
• სხვა სფეროებთან შედარებით დაბალი ხელფასი, რასაც ბუნებრივად მოჰყვება კადრების გადინება;
• პროფესიის პრესტიჟის პრობლემა — ხშირად მასწავლებლის პროფესია „ბოლო ვარიანტად“ განიხილება;
• ფიზიკის სირთულე — საგანი მოითხოვს მაღალი დონის პროფესიულ მომზადებას, რასაც ყველა ვერ აუდის. შესაბამისად, უმაღლეს სასწავლებლებში სამაგისტრო  და სადოქტორო საფეხურზე შემცირებულია კონკურსები და მოტივაცია;
• არაფიზიკოსი  მასწავლებლები (უმეტესად რეგიონებში);
• გადამზადების სისტემების არაეფექტურობა;
• ახალგაზრდა კადრების დაინტერესების პრობლემა— ნაკლებად სტიმულირებელი საგნობრივი გარემო;
• STEAM-ზე ორიენტაციის მიუხედავად, ფიზიკა ისევ რჩება ჩრდილში.

✅ რეკომენდაციები:

• სკოლაში ფიზიკის სწავლების მეთოდების განახლება- მეტი ინტეგრაცია პრაქტიკასთან, თანამედროვე ტექნოლოგიებთან;
• მასწავლებელთა პრესტიჟის გაზრდა- პროფესიული მხარდაჭერის სისტემების გაძლიერება;
•  მასწავლებელთა პროფესიული განვითარებისა და მოტივაციის ხელშეწყობა;
• ახალგაზრდებში ფიზიკის პოპულარიზაცია-საინტერესო პროექტებით, კონკურსებითა და სხვა;
• ფიზიკოსების და STEAM სპეციალისტებისათვის ფინანსური და სოციალური წახალისება;
• სკოლებისა და უნივერსიტეტების მეტი თანამშრომლობა- მოსწავლეთა ჩართვა ლაბორატორიულ და კვლევით პროცესებში;
• საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება ფიზიკის როლზე თანამედროვე მსოფლიოში;
• მიზნობრივი სტიპენდიები ფიზიკის სპეციალობაზე;

• ეროვნულ გამოცდებზე ფიზიკის ტესტის ფორმატის გადახედვა;
• სკოლებში ფიზიკის სწავლების ხარისხის მონიტორინგი;
• დიპლომირებული ფიზიკოსების ბაზის  სკოლებში შესაძლო გამოყენება;
• სკოლებსა და უნივერსიტეტებს შორის პარტნიორული ურთიერთობების გაღრმავება.

ფიზიკოსების მზარდი დეფიციტი არა მხოლოდ საგანმანათლებლო სისტემის, არამედ ქვეყნის განვითარების მასშტაბური გამოწვევაა. პრობლემის არსის გაცნობიერება, დროული რეაგირება და გრძელვადიანი სტრატეგიების შემუშავება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რათა გაიზარდოს ფიზიკის სწავლა-სწავლებაში ჩართვის მოტივაცია. ჩვენი ნაბიჯები დღეს, განსაზღვრავს, თუ ვინ იქნებიან ხვალ მეცნიერების ახალ საფეხურზე მდგომი ადამიანები — მათი განვითარება და ჩამოყალიბება კი იწყება  საკლასო ოთახში, სადაც ფიზიკის გაკვეთილზე იბადება  ცნობისმოყვარეობა და სამყაროს შემეცნების სურვილი.

 თანამედროვე მოსწავლე და ძველი ტექსტები

აკაკი წერეთლის ისტორიული პოემა „თორნიკე ერისთავი“ ქართული ლიტერატურის მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია, რომელიც საქართველოს ოქროს ხანას და ეროვნულ გმირებს ასახავს. თუმცა, ტრადიციული სწავლების მეთოდებით ისტორიული პოემების სწავლება შეიძლება მოსაწყენი ან რთული აღმოჩნდეს თანამედროვე მოსწავლეებისთვის. ამ სტატიაში განვიხილავთ ინოვაციურ მიდგომებს, რომლებიც დაეხმარება მასწავლებლებს, გახადონ „თორნიკე ერისთავის” სწავლება უფრო საინტერესო, ინტერაქტიური და შედეგიანი.

1. ციფრული ამბის თხრობა (ე.წ. სტორითელინგი) და ვიზუალიზაცია

ინტერაქტიური ქრონოლოგია

შევქმნათ ციფრული ქრონოლოგია, სადაც მოსწავლეები განათავსებენ პოემაში აღწერილ ისტორიულ მოვლენებს. ამისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ ისეთი პლატფორმები, როგორიცაა TimelineJS ან Sutori, ან, უბრალოდ, powerpoint მარტივი ინტერაქტიური პრეზენტაცია ავაწყოთ. ქრონოლოგიაში ჩავსვათ X საუკუნის საქართველოს ისტორიული კონტექსტი, ათონის მთის მნიშვნელობა და ბიზანტიის იმპერიასთან ურთიერთობა. თუ ტექნიკურად ამის საშუალება არ გვაქვს, ფლიპჩარტის ფურცელი ან დაფაც გამოგვადგება მოვლენების აღსადგენად და აღსაწერად.

ციფრული რუკები და სივრცითი ვიზუალიზაცია

Google Earth-ის ან სხვა ინტერაქტიური რუკის საშუალებით მოსწავლეებს შეუძლიათ დაათვალიერონ პოემაში ნახსენები ადგილები: ათონის მთა, კლარჯეთი, ბიზანტია. ეს დაეხმარება მათ, უკეთ გაიაზრონ გეოგრაფიული კონტექსტი და გმირების მოგზაურობის მარშრუტები.

ვირტუალური რეალობა

თუ შესაძლებელია, გამოვიყენოთ ციფრული რესურსები, რათა მოსწავლეებმა „იმოგზაურონ“ X საუკუნის საქართველოსა და ათონის მთაზე. თუნდაც მარტივი სურათების გამოყენებით შესაძლებელია ათონის მთის ან შუა საუკუნეების ქართული მონასტრების ვირტუალური დათვალიერება.

2. როლური თამაშები და დრამატიზაცია

პერსონაჟების დღიურები

მოსწავლეებს დავავალოთ, დაწერონ დღიურები პოემის სხვადასხვა პერსონაჟის პერსპექტივიდან (თორნიკე ერისთავი, იოანე-თორნიკე, დავით კურაპალატი, იოანე ათონელი). ეს დაეხმარებათ, ჩასწვდნენ პერსონაჟების მოტივაციებს, დილემებსა და გრძნობებს.

სასამართლო პროცესის სიმულაცია

მოვაწყოთ „სასამართლო პროცესი“, სადაც განიხილება თორნიკეს გადაწყვეტილება, დატოვოს ბერობა და დაბრუნდეს სამხედრო სამსახურში. მოსწავლეები გაინაწილებენ დამცველის, ბრალმდებლის, მოწმეების როლებს და წარმოადგენენ არგუმენტებს ორივე მხრიდან.

ინტერვიუები ისტორიულ პერსონაჟებთან

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, მოამზადონ კითხვები და ჩაატარონ სიმულირებული ინტერვიუები პოემის პერსონაჟებთან. ერთი მოსწავლე კითხვებს სვამს, მეორე კი უპასუხებს პერსონაჟის სახელით, მისი ხასიათისა და პოემაში არსებული ინფორმაციის გათვალისწინებით.

3. ინტერდისციპლინური მიდგომა

ისტორიული კონტექსტის კვლევა

მოსწავლეებს შეუძლიათ, ჩაატარონ კვლევა X საუკუნის საქართველოს შესახებ, ბიზანტიის იმპერიასთან ურთიერთობაზე, ათონის მთის მნიშვნელობაზე. შევქმნათ პროექტები, რომლებიც აკავშირებს ისტორიასა და ლიტერატურას.

არქეოლოგიური სიმულაცია

მოვაწყოთ „არქეოლოგიური აღმოჩენების“ სიმულაცია, სადაც მოსწავლეები „აღმოაჩენენ“ ხელნაწერებს, ნივთებს, წერილებს, რომლებიც პოემაში აღწერილ მოვლენებს უკავშირდება. მათ უნდა „გაშიფრონ“ და ინტერპრეტაცია გაუკეთონ ამ არტეფაქტებს.

მუსიკა და ხელოვნება

შევისწავლოთ X საუკუნის ქართული საეკლესიო მუსიკა და ხელოვნება. მოვაწყოთ გალობის ან ხატწერის მასტერკლასები, რათა მოსწავლეებმა უკეთ იგრძნონ ეპოქის სული.

4. შედარებითი ანალიზი და კრიტიკული აზროვნება

ლიტერატურული პარალელები

დავავალოთ მოსწავლეებს, იპოვონ პარალელები „თორნიკე ერისთავსა“ და სხვა ქართულ ან უცხოურ ლიტერატურულ ნაწარმოებებს შორის, რომლებიც მსგავს თემებს შეეხება (გმირობა, თავგანწირვა, ბერული ცხოვრება, პატრიოტიზმი).

პოემის თანამედროვე ინტერპრეტაცია

განვიხილოთ, როგორ შეიძლება თორნიკე ერისთავის დილემები და გადაწყვეტილებები თანამედროვე კონტექსტში. რა მორალურ დილემებს აწყდებიან დღევანდელი ადამიანები, რომლებიც მსგავსია პოემაში აღწერილი სიტუაციებისა?

5. ტექნოლოგიის გამოყენება

პოდკასტების შექმნა

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, შექმნან პოდკასტები, სადაც განიხილავენ პოემის სხვადასხვა ასპექტს, გააანალიზებენ პერსონაჟებს, სიუჟეტს, ისტორიულ კონტექსტს.

სოციალური მედიის სიმულაცია

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, წარმოიდგინონ, რომ პოემის პერსონაჟებს აქვთ სოციალური მედიის პროფილები. რას გამოაქვეყნებდნენ ისინი? როგორი იქნებოდა მათი ინტერაქცია ერთმანეთთან? მოსწავლეებს შეუძლიათ, შექმნან სიმულირებული პოსტები, დიალოგები ან „სტატუსის განახლებები“ პერსონაჟების სახელით.

ციფრული კომიქსები და ანიმაციები

მოსწავლეებს ეხალისებათ კომიქსების შექმნა, ეს აქტივობა კი ტექსტის გააზრებასაც უწყობს ხელს. შესაძლოა, ბავშვებმა ხელით შეასრულონ დავალება, და ასევე, გამოიყენონ ისეთი უფასო პლატფორმები, როგორიცაა, მაგალითად, Storyboard That ან Pixton, რათა მოსწავლეებმა შექმნან ციფრული კომიქსები ან მარტივი ანიმაციები პოემის ეპიზოდების მიხედვით.

6. გამოწვევაზე დაფუძნებული სწავლება

პოემის თანამედროვე ადაპტაცია

დავავალოთ მოსწავლეებს, შექმნან „თორნიკე ერისთავის“ თანამედროვე ადაპტაცია – რეპი, მოკლე ფილმი, პიესა ან პროზაული ნაწარმოები.

დოკუმენტური ფილმის პროექტი

მოსწავლეებმა შექმნან მოკლე დოკუმენტური ფილმი თორნიკე ერისთავის შესახებ, რომელიც მოიცავს ისტორიულ ფაქტებს, პოემის ანალიზსა და ინტერპრეტაციას.

ბრძოლის გეგმა

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, შექმნან ბრძოლის გეგმა, რომელიც თორნიკემ გამოიყენა ბარდა სკლიაროსის წინააღმდეგ. შესაძლოა, დახატონ/დახაზონ მარტივი სქემა ან მოგვცენ მთელი რეტროსპექტივა იმისა, თუ რა ხდებოდა იმ კონკრეტულ დღეს და როგორ განვითარდა მოვლენები — დაგეგმვიდან ბრძოლის დასრულებამდე. ყველაფერი მოსწავლეთა წარმოსახვის უნარსა და მარჯვე ხელებზეა დამოკიდებული.

გამოფენის ორგანიზება

მოვაწყოთ სკოლის მასშტაბით გამოფენა, სადაც წარმოდგენილი იქნება მოსწავლეების მიერ შექმნილი ნამუშევრები – ნახატები, მაკეტები, პლაკატები, ციფრული პროექტები, რომლებიც პოემას უკავშირდება.

7. დიფერენცირებული სწავლება

მრავალმხრივი ინტელექტის გათვალისწინება

შესთავაზეთ მოსწავლეებს სხვადასხვა ტიპის დავალებები, რომლებიც მორგებულია მათ შესაძლებლობებსა და ინტერესებზე:

• ვერბალურ-ლინგვისტური: პოემის ანალიზი, დღიურები, ესეები
• ვიზუალურ-სივრცითი: ილუსტრაციები, რუკები, მაკეტები
• მუსიკალური: საუნდტრეკი პოემისთვის, მუსიკალური ადაპტაცია
• კინესთეტიკური: როლური თამაშები, დრამატიზაცია
• ინტერპერსონალური: ჯგუფური პროექტები, დებატები
• ინტრაპერსონალური: რეფლექსიები, დღიურები

მოსწავლეების დიფერენციაცია

შევქმნათ სხვადასხვა სირთულის დავალებები, რომლებიც მორგებულია მოსწავლეების უნარებსა და ცოდნის დონეს. ზოგიერთ მოსწავლეს შეუძლია ჩაატაროს უფრო ღრმა კვლევა ისტორიული კონტექსტის შესახებ, სხვებს კი – იმუშაონ პოემის მარტივ ვიზუალიზაციაზე.

8. შეფასების ინოვაციური მეთოდები

პორტფოლიო შეფასება

მოსწავლეები აგროვებენ მთელი სემესტრის განმავლობაში შექმნილ ნამუშევრებს პორტფოლიოში, რომელიც აჩვენებს მათ პროგრესს და გაგების დონეს.

თანატოლების შეფასება

მოსწავლეები აფასებენ ერთმანეთის ნამუშევრებს წინასწარ განსაზღვრული კრიტერიუმების მიხედვით, რაც ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას.

პროექტზე დაფუძნებული შეფასება

სავსებით შესაძლებელია, ჩვენი მოსწავლეები შევაფასოთ კომპლექსური პროექტების საფუძველზე, რომლებიც მოითხოვს ცოდნის გამოყენებას, კრეატიულობასა და კრიტიკულ აზროვნებას.

დაბოლოს:

აკაკი წერეთლის „თორნიკე ერისთავის” სწავლებისას ინოვაციური მეთოდების გამოყენება საშუალებას იძლევა, მე-19 საუკუნეში დაწერილი ისტორიული პოემის შესწავლა გადაიქცეს საინტერესო, შთამაგონებელ და მნიშვნელოვან გამოცდილებად თანამედროვე მოსწავლეებისთვის. რასაკვირველია, ყველა აქტივობის ჩატარება ერთ კლასთან გაგვიჭირდება, თუმცა მასწავლებელს შეუძლია, ისინი ინსპირაციისთვის გამოიყენოს, რაც მოეწონება, მიიღოს ან სურვილისამებრ შეცვალოს. მთავარი ალბათ ისაა, რომ მრავალფეროვანი მიდგომებით შესაძლებელია არა მხოლოდ ლიტერატურული ნაწარმოების შინაარსის გაცნობა, არამედ კრიტიკული აზროვნების, შემოქმედებითობის, ტექნოლოგიური უნარებისა და კულტურული თვითშეგნების განვითარება. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა შეარჩიოს ისეთი მეთოდები, რომლებიც მორგებულია კონკრეტული მოსწავლეების საჭიროებებსა და ინტერესებზე, და გამოიყენოს მრავალფეროვანი მიდგომები სწავლების პროცესში.
ჩვენს სტატიას არ აქვს ერთადერთობის პრეტენზია. უამრავი სხვადასხვა მეთოდის გამოყენება შეგვიძლია, რათა გაკვეთილები უფრო მიმზიდველი და სახალისო გავხადოთ ჩვენი ბავშვებისთვის. ჩვენ რამდენიმე ვერსია შემოგთავაზეთ, კომენტარებში, შეგიძლიათ, საკუთარო მეთოდები და აქტივობები გაგვიზიაროთ.

ქვეყნებმა, რომლებმაც ხელი მოაწერეს პარიზის შეთანხმებას, შეიმუშავეს დოკუმენტი ემისიების შემცირების შესახებ – ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილი (NDCs), რომელშიც გაწერილია შერბილებისა და ადაპტაციის ღონისძიებების სამიზნე მაჩვენებლები. ეს არის ოფიციალური კლიმატის სამოქმედო გეგმები, რომლებსაც თითოეული ქვეყანა ყოველ ხუთ წელიწადში ერთხელ წარუდგენს გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციას (UNFCCC). დოკუმენტში დეტალურად არის ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილის მიზნები და მათი მიღწევის სტრატეგიები, რომლის ფარგლებშიც თანაბრად განიხილება კლიმატური, გარემოსდაცვითი და სოციალურ-ეკონომიკური გამოწვევები.

NDC-ის მიზნების მისაღწევად მხარეებმა უნდა განახორციელონ შერბილებისა და ადაპტაციის ღონისძიებები და რეგულარულად წარმოადგინონ ინფორმაცია NDC-ის განხორციელებისა და მისი მიზნების შესრულებაში მიღწეული პროგრესის საჩვენებლად.

პარიზის შეთანხმების ქვაკუთხედი, NDC შექმნილია პროგრესის თვალყურის დევნებისთვის და დროთა განმავლობაში კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ უფრო ამბიციური მოქმედების წახალისებისთვის.

კლიმატის პრიორიტეტები განსხვავდება სხვადასხვა ქვეყნებში. უფრო მდიდარი ქვეყნები, როგორიცაა აშშ, იაპონია და ევროკავშირი, მიდრეკილნი არიან ფოკუსირდნენ ემისიების შემცირების მიზნებზე, მაგრამ ხშირად არ აქვთ დეტალური პოლიტიკა ან მარეგულირებელი ზომები მათ მისაღწევად. მაგალითად, ევროკავშირის პირველი NDC შედგება მისი ემისიების შემცირების მოკლე განცხადებისგან, რომელსაც თან ახლავს ტექნიკური ინფორმაციის ცხრილი და მოკლე „შემდეგი“ განყოფილება. დაახლოებით 1000 სიტყვით, დოკუმენტი ერთ-ერთი ყველაზე მოკლე დაპირებაა. მიუხედავად იმისა, რომ ბლოკის განახლებული NDC-ები აწვდიან პოლიტიკისა და კანონმდებლობის ზოგიერთ შეჯამებას, აკლია დეტალები იმის შესახებ, თუ როგორ უწყობს ხელს მიზნების მიღწევას. ტექსტები შეიცავს ზოგად განცხადებებს, როგორიცაა: „მდგრადმა სატრანსპორტო პოლიტიკამ შეიძლება ითამაშოს გადამწყვეტი როლი სათბურის გაზების ემისიების შემცირებაში“. ანალოგიურად, შეერთებული შტატების 2021 წლის განახლებული NDC ადგენს სათბურის აირების წმინდა ემისიების 50-52%-ით შემცირებას 2005 წლის დონემდე 2030 წლისთვის; თუმცა დოკუმენტი, რომელიც ასახავს ამ მიზნის მიღწევის გეგმებს, არ შეიცავს დეტალებს კონკრეტული პოლიტიკის შესახებ.

ამის საპირისპიროდ, განვითარებადი ქვეყნები ხშირად მიმართავენ უფრო ფართო მიდგომას, ათავსებენ კლიმატის პოლიტიკას მდგრადი განვითარების მიზნებში. მათი NDC ხაზს უსვამს ეკონომიკურ ზრდას, სოციალურ სამართლიანობასა და კლიმატის ზემოქმედებასთან ადაპტაციასა და შერბილებას; აღნიშნავენ, რომ სჭირდებათ ფინანსური და ტექნოლოგიური მხარდაჭერა უფრო მდიდარი ქვეყნებისგან, რათა შეასრულონ თავიანთი ვალდებულებები. ვენესუელას განახლებული 2021 წლის NDC ალბათ ამის ყველაზე ექსტრემალური მაგალითია. 76000 სიტყვას აღემატება, დოკუმენტი არის ყველაზე გრძელი წარდგენილი დოკუმენტებიდან და აერთიანებს ქვეყნის მდგრადი განვითარების პოლიტიკის უფრო ფართო ხედვას.

ზოგიერთმა განვითარებადმა ქვეყანამ მიუხედავად მათი შეზღუდული რესურსებისა, შექმნა გამჭვირვალე, მკაფიო და დეტალური NDC. ეთიოპიის განახლებული 2021 წლის NDC გვთავაზობს ემისიების სექტორის სპეციფიკურ პროგნოზებს სხვადასხვა სცენარით და მკაფიო პოლიტიკას მიზნების მისაღწევად. ვანუატუს განახლებული 2022 წლის წარდგენა სისტემატურად აკავშირებს პოლიტიკის ქმედებებს მდგრადი განვითარების შესაბამის მიზნებთან და განსაზღვრავს საერთაშორისო ფინანსური მხარდაჭერის დონეს, რომელიც საჭიროა განხორციელებისთვის. ეს მაგალითები ასახავს იმას, თუ როგორ აერთიანებს ზოგიერთი დაბალი შემოსავლის მქონე ქვეყანა არა მხოლოდ კლიმატის ქმედებებს უფრო ფართო განვითარების გეგმებში, არამედ ასახავს მათ განხორციელების კონკრეტულ გზებს.

კონტრასტი  NDC-ებს შორის აჩენს ფუნდამენტურ კითხვებს კლიმატის სამართლიანობის შესახებ. მაგალითად, ვინ უნდა იტვირთოს კლიმატის პოლიტიკის ეკონომიკური ტვირთი – განვითარებულმა ქვეყნებმა ისტორიულად მაღალი ემისიებით თუ განვითარებადმა ქვეყნებმა, რომლებიც ისწრაფვიან ეკონომიკური ზრდისკენ? ეს კითხვა ეჭვქვეშ აყენებს ერთიანი კლიმატის პოლიტიკის დაწესების სამართლიანობას, რადგან ქვეყნებს ძალიან განსხვავებული ეკონომიკური შესაძლებლობები აქვთ. სხვა კითხვები მოიცავს შემდეგს: როგორ შეიძლება კლიმატის პოლიტიკა იყოს სამართლიანი განვითარებადი რეგიონებისთვის, რომლებიც არაპროპორციულად მოქმედებენ ემისიების შესამცირებლად? როგორ შეიძლება შეიქმნას პოლიტიკა, რათა მინიმუმამდე დაიყვანოს სოციალური ხარჯები გარემოსდაცვითი მიზნების მიღწევისას? განვითარებადი ქვეყნების NDC-ები ასახავს ამ საკითხებს, აბალანსებს კლიმატის მოქმედებას მწვავე ეკონომიკურ და სოციალურ გამოწვევებთან.

კლიმატის დაპირებები დროთა განმავლობაში შეიცვალა

ადრეული NDCs ხშირად იყო ფართო განცხადებები, რომლებიც ფოკუსირებული იყო ზოგად ვალდებულებებზე და არა კონკრეტულ ქმედებებზე. უახლესი განახლებები, როგორც წესი, უფრო დეტალურია, ზოგიერთ ქვეყანაში შერბილების სტრატეგიები დაყოფილია ისეთი სექტორების მიხედვით, როგორიცაა ენერგეტიკა, სოფლის მეურნეობა და ტრანსპორტი. თუმცა, გამჭვირვალობა კვლავ პრობლემად რჩება – ბევრ დაპირებას ჯერ კიდევ არ აქვს სპეციფიკა და დეტალები იმის შესახებ, თუ როგორ გეგმავენ მთავრობები დაფინანსებას ან განხორციელებას  კლიმატის მიზნების მისაღწევად, რაც გაურკვევლობას ტოვებს, გადაიქცევა თუ არა დაპირებები მოქმედებაში.

მკვლევრებმა გამოავლინეს მსგავსი მიდგომის ქვეყნების ცხრა ჯგუფი, რომელთაც  მსგავსი პრიორიტეტები აქვთ.

კლასტერები NDC თემის გავრცელების მიხედვით.

დსთ – დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა.

LMDC1 და 2 – ნაკლებად საშუალო განვითარებული ქვეყნები ჯგუფი 1 და 2.

SIDS -პატარა კუნძულოვანი განვითარებადი ქვეყნები.

AILAC – ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის დამოუკიდებელი ალიანსი.

 G77– გაეროს განვითარებადი ქვეყნების კოალიცია, რომელიც შექმნილია ეკონომიკური ინტერესების გასაძლიერებლად,რათა ხელი შეუწყონ სამხრეთ-სამხრეთის თანამშრომლობას განვითარებისთვის.

Umbrella ჯგუფი არაფორმალური კოალიციაა, რომელსაც აქვთ საერთო პოზიცია კლიმატის მოლაპარაკებების დროს. დამფუძნებელი წევრები არიან- იაპონია, შეერთებული შტატები, კანადა, ავსტრალია, ნორვეგია და ახალი ზელანდია. მოგვიანებით რამდენიმე ქვეყანა შეუერთდა, მათ შორის – რუსეთი და უკრაინა.

კლასტერი, რომელიც მოიცავს ბრაზილიას, რუსეთს და სხვა ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებს, ხაზს უსვამს კლიმატის მოქმედების გავლენას ეკონომიკურ განვითარებაზე. იმავდროულად, პატარა კუნძულოვანი განვითარებადი ქვეყნები (SIDS), რომლებიც ძალიან დაუცველები არიან კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების მიმართ, ხაზს უსვამენ ადაპტაციას და საერთაშორისო მხარდაჭერის საჭიროებას.

ეს კლასტერები ხაზს უსვამენ იმ რთულ კომპრომისებს, რომლებსაც აწყდებიან ქვეყნები ემისიების შემცირების ეკონომიკურ და სოციალურ პრიორიტეტებთან დაბალანსებისას. მაგრამ მკვლევრები ფიქრობენ, რომ ისინი აგრეთვე ხაზს უსვამენ უფრო ღრმა იდეოლოგიურ და პოლიტიკურ განხეთქილებას, რომელიც აყალიბებს კლიმატის ვალდებულებებს. უფრო მდიდარი, საბაზრო ეკონომიკებისთვის, გამოწვევა ხშირად მდგომარეობს ემისიების შემცირების ზრდაზე დამოკიდებულ მოდელებთან, კონკურენტულ ინდუსტრიულ პოლიტიკასთან და წიაღისეული საწვავის ინტერესების გავლენის შეჯერებაში. იმავდროულად, ნაკლებად კაპიტალისტურ და სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებად ეკონომიკებში, სოციალურმა პრიორიტეტებმა – როგორიცაა დასაქმების გარანტიები, ენერგიის ხელმისაწვდომობა და პოლიტიკური სტაბილურობა – შეიძლება შექმნას წინააღმდეგობა აგრესიული დეკარბონიზაციის მიმართ. ამ თვალსაზრისით, NDC არ ასახავს მხოლოდ პრაგმატულ კომპრომისებს: კლიმატის ვალდებულებების განსხვავება ასევე ასახავს იმას, თუ როგორ განსაზღვრავენ სხვადასხვა მთავრობები პასუხისმგებლობას, სამართლიანობასა და სახელმწიფოს როლს ეკონომიკური ტრანსფორმაციის ჩამოყალიბებაში.

NDC-ებისთვის სტანდარტიზებული ფორმატის არარსებობა მთავარი გამოწვევაა. თითოეული ქვეყანა წარადგენს საკუთარ დოკუმენტს საკუთარ ფორმატში, რაც ართულებს იმის შეფასებას, თუ რომელი პოლიტიკაა ეფექტური და რამდენად პროგრესია რეალურად. ზოგიერთი ქვეყანა აწვდის მაღალ სტრუქტურირებულ და დეტალურ ანგარიშებს, ზოგი კი მხოლოდ მოკლე რეზიუმეს წარადგენს. ბევრ დაპირებას ჯერ კიდევ აკლია გამჭვირვალობა, განსაკუთრებით დაფინანსებასა და განხორციელებასთან დაკავშირებით.

UNFCCC-ის მიერ შემუშავებული ანგარიშგების საერთო ფორმატი, რომელიც დაფუძნებულია NDC-ების საუკეთესო მაგალითებზე საშუალებას მისცემს უკეთ შეადაროს კლიმატის ვალდებულებები და გაზარდოს მათი გამჭვირვალობა. ასეთი ფორმატი შეიძლება მოიცავდეს ემისიების სტანდარტიზებულ საბაზისო ხაზებს, ინფორმაციას ფინანსური და ტექნოლოგიური მხარდაჭერის შესახებ, სექტორის შემცირების მიზნებს, პოლიტიკის განხორციელების ვადებსა და პროგრესის გაზომვის მკაფიო მეთოდოლოგიას. ეს ელემენტები არა მხოლოდ NDC-ებს უფრო შესადარებელს გახდის, არამედ ხელს შეუწყობს ხარვეზების, საუკეთესო პრაქტიკისა და საერთაშორისო თანამშრომლობის პოტენციური სფეროების იდენტიფიცირებას.

გლობალური კლიმატის მოლაპარაკებების მორიგი რაუნდის მოახლოებასთან ერთად, საჭიროა უფრო მკაფიო ვალდებულებების განსაზღვრა და მეტი ანგარიშვალდებულება. მათ გარეშე პარიზის შეთანხმების მიზნები შეიძლება მხოლოდ ქაღალდზე დარჩეს.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://theconversation.com/how-countries-define-climate-action-in-paris-agreement-pledges-and-why-a-standard-format-could-help-assess-outcomes-251848 ; https://en.wikipedia.org/wiki/Umbrella_Group ; https://www.g77.org/doc/

გრენლანდია არის ავტონომიური ქვეყანა დანიის სამეფოში.  მიუხედავად იმისა, რომ გრენლანდია გეოგრაფიულად ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტის ნაწილია, იგი ათასწლეულის განმავლობაში პოლიტიკურად და კულტურულად ასოცირდება ევროპასთან, განსაკუთრებით ნორვეგიასთან და დანიასთან. 1721 წლიდან დანიას აქვს კოლონიები გრენლანდიაში, მაგრამ ქვეყანა დანიის ნაწილი გახდა 1953 წელს. 1979 წელს დანიამ გრენლანდიას მიანიჭა  თვითმმართველობის უფლება, ხოლო 2009 წელს გრენლანდიის მთავრობას გადაეცა კიდევ უფრო მეტი გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება და მეტი პასუხისმგებლობა. ახალი სტრუქტურის მიხედვით, გრენლანდიას აქვს თვითმმართველობა და ჰყავს საკუთარი პარლამენტი, მაგრამ კვლავინდებურად დიდად არის დამოკიდებული დანიაზე.

გრენლანდია დარჩა დანიის სამეფოს შემადგენლობაში და თითოეული გრენლანდიელი როგორც დანიის მოქალაქე სარგებლობს თანაბარი უფლებებით. დანიამ შეინარჩუნა კონტროლი კუნძულის კონსტიტუციურ საკითხებზე, საგარეო ურთიერთობებზე და თავდაცვაზე, ხოლო გრენლანდია ინარჩუნებდა იურისდიქციას ეკონომიკურ განვითარებაზე, მუნიციპალურ რეგულაციაზე, გადასახადებზე, განათლებაზე, სოციალური კეთილდღეობის სისტემაზე, კულტურულ საკითხებზე და სახელმწიფო ეკლესიაზე. მინერალურ რესურსებს ერთობლივად მართავენ დანია და გრენლანდია. შესაძლოა, სწორედ ამ უკანასკნელმა პუნქტმა შთააგონა გრენლანდიელებს, რომ 2008 წელს ხმა მისცეს დანიისგან ავტონომიის გაზრდას და გრენლანდია ახლა ოფიციალურად არის დანიშნული დანიის თვითმმართველ საზღვარგარეთ ადმინისტრაციულ განყოფილებად. გაფართოებული საშინაო წესების შეთანხმების მიხედვით, რომელიც ძალაში შევიდა 2009 წლის 21 ივნისს, გრენლანდიამ შეინარჩუნა ნავთობისა და მინერალური შემოსავლების უფრო მეტი პროცენტი. ის ასევე მართავს პრაქტიკულად ყველა საშინაო საქმეს, მათ შორის სისხლის სამართლის მართლმსაჯულებას და გრენლანდიურმა დანიური ჩაანაცვლა, როგორც მთავრობის ოფიციალური ენა. დანიამ, გრენლანდიის პოლიტიკურ ლიდერებთან თანამშრომლობით, განაგრძო კუნძულის საგარეო ურთიერთობებისა და თავდაცვის მართვა.

საკუთარი ადგილობრივი ხელისუფლების გარდა, გრენლანდიას ჰყავს ორი წარმომადგენელი დანიის პარლამენტში, ფოლკეტინგი .

კუნძულის 80%-ზე მეტი დაფარულია 3000 მ-ზე მეტი სისქის მუდმივი ყინულით. მიუხედავად იმისა, რომ მიწის ფართობი 2,16 მილიონი კმ², არ არსებობს გზები ან სარკინიგზო სისტემა, რომელიც დასახლებებს ერთმანეთთან აკავშირებს. ქალაქებში არის გზები, მაგრამ ისინი მთავრდება გარეუბნებში. ქალაქებს შორის  მგზავრობა ხდება თვითმფრინავით, ნავით, ვერტმფრენით, თოვლმავალით ან ძაღლებით. ნავები ყველაზე პოპულარული სატრანსპორტო საშუალებაა, რომლებითაც ადგილობრივები ყოველ ზაფხულს ფიორდებში მოგზაურობენ.

არქტიკული კლიმატის გამო, გრენლანდიის ხალხი ძირითადად ცხოვრობს სანაპიროზე დასახლებებში და ქალაქებში. ისტორიულად, თევზაობა და ნადირობა იყო გადარჩენის გზა ხანმოკლე ზაფხულის გამო. გრენლანდიის კლიმატი და გეოგრაფია თითქმის შეუძლებელს ხდის მეურნეობას, გარდა ქვეყნის უკიდურესი სამხრეთისა, სადაც პოპულარულია მეცხვარეობა.

მეცნიერთა აზრით, პირველი ადამიანები გრენლანდიაში ჩვ.წ.აღ-მდე 2500 წელს ჩავიდნენ. როგორც ჩანს, მიგრანტთა ჯგუფი დაიღუპა, რომელთა ნაცვლად რამდენიმე სხვა ჯგუფი გადავიდა ჩრდილოეთ ამერიკიდან. X საუკუნის დასაწყისში ნორვეგიელები ისლანდიიდან გადასახლდნენ გრენლანდიის დაუსახლებელ სამხრეთ ნაწილში, მაგრამ ისინი გაქრნენ XV საუკუნის ბოლოს. ინუიტები აქ XIII საუკუნეში გადმოვიდნენ აზიიდან. ადგილობრივ ენაზე გრენლანდიას უწოდებენ  Kalaallit  Nunaat , რაც ნიშნავს “ხალხის ქვეყანას”.

XVI და XVII საუკუნეებში ჰოლანდიელი და ინგლისელი მეზღვაურები ხშირად მოგზაურობდნენ გრენლანდიის გარშემო ზღვებში და ზოგჯერ ისინი ურთიერთობდნენ ადგილობრივ მოსახლეობასთან, თუმცა 1721 წლამდე კოლონიზაციის შემდგომი მცდელობა არ განხორციელებულა. ჰანს ეგედემ, დანია – ნორვეგიის გაერთიანებული სამეფოს ნებართვით, დააარსა სავაჭრო კომპანია და ლუთერანული მისია დღევანდელ ნუუკთან, რითაც აღნიშნა გრენლანდიის კოლონიური ეპოქის ნამდვილი დასაწყისი. 1776 წელს დანიის მთავრობამ აიღო გრენლანდიასთან ვაჭრობის სრული მონოპოლია და გრენლანდიის სანაპირო 1950 წლამდე დახურული იყო უცხოეთისთვის. ამ პერიოდში დანია ცდილობდა  ეკონომიკური ექსპლუატაციის საფრთხის გარეშე, თანდათან მოეხდინა გრენლანდიელების გარე სამყაროსთან ადაპტაცია.

გრენლანდია შეერთებული შტატების მფარველობის ქვეშ მოექცა მეორე მსოფლიო ომში დანიის გერმანიის მიერ ოკუპაციის დროს. 1945 წელს დაუბრუნდა დანიას, რომელმაც გრენლანდიის სავაჭრო კომპანიის მონოპოლია გააუქმა. მას შემდეგ, რაც გრენლანდია გახდა დანიის სამეფოს განუყოფელი ნაწილი 1953 წელს, განხორციელდა რეფორმები ადგილობრივი ეკონომიკის, სატრანსპორტო და საგანმანათლებლო სისტემების გასაუმჯობესებლად.

შეერთებული შტატების მხრიდან გრენლანდიის ყიდვის პირველი წინადადება 1867 წელს გაკეთდა, როდესაც იდეა სერიოზულად განიხილა ვაშინგტონმა. 1946 წელს კოპენჰაგენს გაუგზავნეს კონკრეტული შეთავაზება, რომელიც ეკვივალენტურია დაახლოებით 1 მილიარდი აშშ დოლარისა. მაშინ ერთ-ერთმა ამერიკელმა სენატორმა გრენლანდიას შეერთებული შტატებისთვის „სამხედრო აუცილებლობა“ უწოდა. დანიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა უარყო შეთავაზება და განაცხადა: „მიუხედავად იმისა, რომ დიდად დავალებული ვართ, არ მჯერა, რომ მთელი კუნძული გრენლანდია გვმართებს“.

ვაშინგტონის თქმით, გრენლანდია, სხვა საკითხებთან ერთად, საშუალებას მისცემს ამერიკას, შექმნას „არქტიკაზე სამხედრო ოპერაციების პლატფორმები“. გრენლანდიის ირგვლივ ყინულის დნობით, ახალი სავაჭრო გზების გახსნის შესაძლებლობამ გაზარდა არქტიკის მნიშვნელობა.

ყინულის დნობა ასევე გაზრდის წვდომას გრენლანდიის მინერალურ რესურსებზე. გრენლანდიას აქვს სხვადასხვა ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი საბადოები.

კუნძულზე არის  იშვიათი ძვირფასი მინერალები, რომლებიც საჭიროა ტელეკომუნიკაციისთვის, ასევე ურანი, მილიარდობით გამოუყენებელი ბარელი ნავთობი და ბუნებრივი აირის უზარმაზარი მარაგი, რომელიც ადრე მიუწვდომელი იყო.

ბევრი წიაღისეული ამჟამად ძირითადად ჩინეთის მიერ არის მიწოდებული, ამიტომ ქვეყნები, როგორიცაა აშშ, დაინტერესებულნი არიან გამოიყენონ ხელმისაწვდომი რესურსები. თუმცა გრენლანდიელები შეიძლება გაჯიუტდნენ, კონსერვატიული პოზიცია დაიკავონ. მომგებიანი შესაძლებლობების ნაცვლად ისინი ფიქრობენ სამშობლოზე, რომელსაც დაცვა სჭირდება. გრენლანდიაში ამჟამად მხოლოდ ორი მოქმედი მაღაროა და ბოლო არჩევნებზე, 2021 წელს, მოსახლეობამ გადაწყვიტა, შეზღუდოს ნავთობისა და გაზის ძიება, ხოლო ურანის მოპოვება აიკრძალა.

გრენლანდიის ეკონომიკა დიდწილად დამოკიდებულია თევზჭერის მრეწველობაზე და ასევე დანიის სუბსიდიებზე. გრენლანდიის სტატისტიკის მონაცემებით , 2023 წელს თევზჭერის წლიური ექსპორტი შეადგენდა დაახლოებით 5,3 მილიარდ დანიური კრონას (DKK), ანუ გრენლანდიის მშპ-ს 23 %-ს. იმავდროულად, სახელმწიფო ხარჯებმა შეადგინა 9,6 მილიარდი DKK, ანუ მშპ-ს 42 %. ამ უკანასკნელი თანხის მხოლოდ ნახევარზე ნაკლები დაფინანსდა დანიის მთავრობის წლიური გრანტით, რომელიც შეადგენდა გრენლანდიის მშპ-ს დაახლოებით 20 %-ს.

გრენლანდია ყოველწლიურად დაახლოებით 600 მილიონი დოლარის დახმარებას იღებს კოპენჰაგენისგან. ეს ფონდი შეადგენს გრენლანდიის მთელი სახელმწიფო ბიუჯეტის ნახევარზე მეტს – თითო მოსახლეზე (სულ 57 000$ -ია) 10 000 დოლარზე მეტს.

მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის მოსახლეობა ძირითადად კოპენჰაგენისგან დამოუკიდებლობის მომხრეა, დანია რჩება მნიშვნელოვანი გარანტი გრენლანდიის ეკონომიკისთვის. ევროპის პარლამენტის კვლევის სამსახურის თეთრი წიგნის მიხედვით, დანიის მთავრობის დამატებითი ხარჯები 2023 წელს დაახლოებით 204 მილიონ ევროს შეადგენდა. ეს მოიცავს ისეთ რესურსებს, როგორიცაა პოლიციის სამსახურები, სამხედრო და თავდაცვა, ციხეები, სასამართლოები და გარემოს დაცვა. გრენლანდია ყოველწლიურად იღებს დამატებით 17,29 მილიონ ევროს ევროკავშირისგან, როგორც კუნძულის ექსკლუზიურ ეკონომიკურ ზონაზე (EEZ) წვდომისთვის, ასევე მისი მეთევზეობის პოლიტიკის მხარდასაჭერად.

ბოლო გამოკითხვის მონაცემები აჩვენებს, რომ გრენლანდიელებს არ სურთ მათი ქვეყნის გაყიდვა, გამოკითხულთა მხოლოდ 8%-მა განაცხადა, რომ მათ სურთ მიიღონ აშშ-ს მოქალაქეობა. დანია იყო სასურველი ქვეყნა, რომელიც შეარჩია გრენლანდიელ რესპონდენტთა 55 %-მა, ხოლო 37 %-მა განაცხადა, რომ არ იცოდა რომელს აირჩევდა.

გამოკითხვამ, რომელიც Verian-მა ჩაატარა დანიური გაზეთ Berlingske-ისა და გრენლანდიური მედიის Sermitsiaq-ის სახელით იანვარში, ასევე ჰკითხა რესპონდენტებს მათი შეხედულებების შესახებ დამოუკიდებლობაზე, რომელიც გრენლანდიაში მთავარი სალაპარაკო თემაა. მან დაადგინა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ამ თემაზე შეხედულებების ფართო სპექტრი არსებობს, აბსოლუტურმა უმრავლესობამ თქვა, რომ მათ სურთ დამოუკიდებლობა, თუ მათი ცხოვრების ხარისხი იგივე დარჩება ან სულაც არ გაუარესდება. თუმცა, როდესაც გრენლანდიის მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 20 % მოდის დანიის ყოველწლიური გრანტიდან, რომელიც დასრულდება დამოუკიდებლობის მიღების შემთხვევაში, ცხოვრების ხარისხის დაქვეითებაც სავარაუდოდ გარდაუვალია.

გრენლანდიის ლიდერები გააბრაზა აშშ-ს დელეგაციის დაგეგმილმა მოგზაურობამ გრენლანდიაში. მეორე ლედის უშა ვენსის ხელმძღვანელობით დელეგაციაში შევლენ თეთრი სახლის ეროვნული უსაფრთხოების მრჩეველი მაიკ უოლცი და ენერგეტიკის მდივანი კრის რაიტი; დაგეგმილია ვიზიტი აშშ-ს სამხედრო ბაზაზე, დასწრება ძაღლების რბოლაზე და კულტურული ადგილები მონახულება.

მიუხედავად იმისა, რომ ვიზიტი, რომელიც მიზნად ისახავს „ერებს შორის ურთიერთპატივისცემისა და თანამშრომლობის ხანგრძლივი ისტორიის აღსანიშნავად“, გრენლანდიაში ასე არ აღიქმებოდა. პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის მიერ გაკეთებული განმეორებითი კომენტარების ფონზე მისი განზრახვა დაეპატრონოს დანიის ავტონომიურ ტერიტორიას, გრენლანდიის პრემიერ-მინისტრმა მუნე ეგედემ ვიზიტი უწოდა “უაღრესად აგრესიული” და “პროვოკაცია”.

კონგრესში თავის პირველ მიმართვაში, ტრამპმა გაიმეორა მისი სურვილი გააკონტროლოს გრენლანდია „ეროვნული უსაფრთხოებისთვის და თუნდაც საერთაშორისო უსაფრთხოებისთვის“ და ასევე პირდაპირ მიმართა „გრელანდიის წარმოუდგენელ ხალხს“. გარდა იმისა, რომ დაჰპირდა მათ უსაფრთხოებას, სიმდიდრეს და საკუთარი მომავლის განსაზღვრის უფლებას, მისი კომენტარები ასევე შეიცავდა ფარულ საფრთხეს, რომ აშშ „მიიღებდა“ გრენლანდიას „ასე თუ ისე“.

შეერთებული შტატების მიერ გრენლანდიაზე კონტროლის აღება „სხვა გზით“, ანუ სამხედრო ძალის მეშვეობით, ძალზე ნაკლებად სავარაუდოა. ასეთი მკვეთრი ნაბიჯი ასევე არ იქნება მხარდაჭერილი ამერიკული საზოგადოების მიერ. The Economist-ის სახელით YouGov-ის მიერ ჩატარებული გამოკითხვის თანახმად, აშშ-ს მოსახლეობის 69 % ეწინააღმდეგება აშშ-ის მიერ გრენლანდიის ძალის გამოყენებით კონტროლის აღებას, გამოკითხულთა მხოლოდ 11 %  უჭერს მხარს მას. რესპუბლიკელებშიც კი ეს იდეა ზოგადად უარყოფილია,  გამოკითხულთა 57 % ამბობს, რომ ეწინააღმდეგება მას.

“ჩვენ არ გვინდა ვიყოთ ამერიკელები, არა, ჩვენ არ გვინდა ვიყოთ დანიელები, ჩვენ გვინდა ვიყოთ გრენლანდიელები. და ჩვენ გვინდა ჩვენი დამოუკიდებლობა მომავალში. ჩვენ გვინდა ავაშენოთ ჩვენი ქვეყანა საკუთარი თავის იმედით”- თქვა დემოკრატიული პარტიის ლიდერმა  იენს-ფრედერიკ ნილსენმა, რომელმაც არჩევნებში ხმების 30% მოიპოვა და გაიმარჯვა.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://www.bbc.com/news/world-europe-18249474

https://visitgreenland.com/articles/10-facts-nellie-huang/ ; https://www.statista.com/chart/33754/countries-with-the-greatest-known-reserves-of-rare-earths/ ; https://www.statista.com/chart/19047/total-area-of-the-worlds-largest-islands/ ; https://www.statista.com/chart/34175/greenland-gdp-in-current-prices/; https://www.statista.com/chart/34174/greenlanders-who-would-want-independence/; https://www.statista.com/chart/34173/us-views-on-the-us-taking-control-of-greenland/