ჩინეთის მეგაქალაქები, რომლებზეც ბევრი არაფერი ვიცით

„ზევით ცა არის, ქვევით კი – სუჯოუ და ჰანგჯოუ“ – დაახლოებით ასე ითარგმნება ძველი ჩინური ანდაზა, რომელიც აღმოსავლეთ ჩინეთში მდებარე ორი უძველესი ქალაქის (სუჯოუსა და ჰანგჯოუს) ზეციურ სილამაზეს აღწერს. ეს ქალაქები ცნობილია თავიანთი ისტორიული ბაღებით, ძველებური უბნებით, არქიტექტურითა და უხვწყლიანი არხებით. ისინი მდებარეობენ მდინარე იანცზის დელტაში (ქ. შანჰაიდან 100 და 150 კმ. მანძილზე) და ჩინეთის ძალიან პოპულარული ტურისტული მარშრუტების ჩამონათვალში შედიან.

ჩინეთის დედაქალაქის, პეკინის (ბეიჯინი), ჰონგ-კონგისა და შანხაის ბიზნესისა და ტურისტული ცენტრების გარდა, ჩინეთის ქალაქების უდიდესი ნაწილი ქვეყნის გარეთ მცხოვრებთა უმრავლესობისთვის უცნობია. თუ ჩინეთის უზარმაზარ ტერიტორიასა და მის ოცდასამ პროვინციას გადავავლებთ თვალს, შევხვდებით ქალაქებს, რომელთა სახელები ნაკლებად ნაცნობია თავად ჩინელებისთვისაც კი. ეს გასაკვირი არ გახლავთ, რადგან ხშირად, შთაბეჭდილებას მთელი ქვეყნის შესახებ ძირითადად დედაქალაქი და ერთი-ორი ცნობილი ქალაქი და კურორტები გვიქმნიან ხოლმე (მაგ. პარიზი და მარსელი – საფრანგეთზე გვიქმნის წარმოდგენას; ლონდონი, მანჩესტერი, ლივერპული და გლაზო – დიდ ბრიტანეთზე; ქალაქებიდან მადრიდი, ბარსელონა, სევილია და ვალენსია და კანარისა და ბალეარის კუნძულების კურორტები – ესპანეთზე და სხვა).

დღეს ჩინეთში არსებობს 40-ზე მეტი ქალაქი, სადაც 2 მილიონზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს. ხოლო იმ ქალაქების რაოდენობა, რომელთა მოსახლეობა მილიონს აღემატება, 120-ს აღწევს (!) — ამდენი დიდი ქალაქი არცერთ სხვა ქვეყანაში არ გვხვდება. თუმცა, ყველაზე დიდ ქალაქებსაც კი უჭირთ ჰონგ-კონგის, შანხაისა და  პეკინის ჩრდილიდან გამოსვლა.

ამ დიდი და „უცნობი“ ქალაქების წინაშე მდგარი გამოწვევები აშკარაა – მათ სურთ, რომ მათ შესახებ ყველამ გაიგოს და მათი მნიშვნელობა ნიუ-იორკის, პარიზის თუ ლონდონისას გაუთანაბრდეს და გადაასწროს. ეს ქალაქებია – ჩუნცინი (32 მილიონი ადამიანი), ტიანძინი (11 მილიონი ადამიანი) და გუანგჯოუ (15 მილიონამდე მცხოვრები), თავისი მოსახლეობით ბევრად უსწრებენ ნიუ-იორკს, მოსკოვს, ლონდონსა და პარიზს (8-9 მილიონი მცხოვრები, საშუალოდ), თუმცა ჯერ კიდევ ჩამორჩებიან ევროპისა და აშშ-ს ქალაქებს მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობით[1].

ჩინეთი ცდილობს, რომ თავი დაიმკვიდროს მსოფლიოში, როგორც გლობალურმა ტურისტულმა და სამრეწველო ცენტრმა. ხოლო ჩინეთის უზარმაზარი „უცნობი ქალაქები, რომლებიც ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში უდიდესი მნიშვნელობის მქონენი იქნებოდნენ, იბრძვიან, რომ უცხოელი ტურისტების ყურადღება მიიპყრონ.

…და მაინც, რამ გამოიწვია ჩინეთის მსხვილი ქალაქების ასეთი სწრაფი ზრდა?
პასუხი მრავალი ფაქტორისა და მიზეზისგან შედგება – 1980-იანი წლებიდან ჩინეთი გამოირჩევა სწრაფი ურბანიზაციით. ჩინეთის რეფორმების მთავარი შემოქმედის, დენ სიაო-პინის (დენ სია პინი – 1904 -1997 წწ; – ჩინეთის კომუნისტური პარტიის ერთ-ერთი ლიდერი, ყოფილი გენერალური მდივანი და ცენტრალური სამხედრო კომისიის თავმჯდომარე, „ჩინური სოციალიზმის“ და საბაზრო რეფორმების ინიციატორი, ლ.ა.) „რეფორმებისა და გახსნილობის პოლიტიკამ“ დააჩქარა ურბანიზაციისა და სამრეწველო განვითარების პროცესი. 1980 წელს მოსახლეობის მხოლოდ 20%-ზე ნაკლები ცხოვრობდა ქალაქებში. დღეს კი ეს მაჩვენებელი 60%-ს აჭარბებს (!). ამ წლებში ასობით მილიონი ადამიანი გადავიდა სოფლიდან ქალაქში სამუშაოსა და უკეთესი საცხოვრებელი პირობების საძიებლად.

სახელმწიფო პოლიტიკა და გეგმაზომიერი ურბანული ზრდა: ჩინეთის ხელისუფლება აქტიურად გეგმავდა და ახორციელებდა ინვესტიციებს ურბანულ განვითარებაში, და ამას განიხილავდა, როგორც ეკონომიკური ზრდის ხელშემწყობ მთავარ მექანიზმს.
ინფრასტრუქტურულმა პროექტებმა — მაგალითად, მაღალი სიჩქარის მატარებლებმა (325-350 კმ/სთ-ში!) და ავტომაგისტრალებმა შესაძლებელი გახადა მოსახლეობის სწრაფი თავმოყრა დიდ ურბანულ ცენტრებში.

ჩინეთის აღმოსავლეთ სანაპიროზე მდებარე სპეციალურმა ეკონომიკურმა ზონებმა (SEZ) და რეგიონული განვითარების ინიციატივებმა (მაგალითად, იანცზის დელტა, დიდი უბის რეგიონი [Greater Bay Area]) მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი ქალაქების აყვავებასა და მათი ურბანული პოტენციალის სწრაფ ზრდას (ჩინეთის აღმოსავლეთი საზღვაო სანაპიროს უდიდესი პორტები: შანხაი (上海), ნინგბო-ჯოუსანი (宁波-舟山港), ცინგდაო (青岛), ლიან-იუნ-განგი (连云港), იანთაი (烟台), ტიანძინი (天津), დალიანი (大连) ყოფილი ქ. პორტ-არტური და სამხრეთით მდებარე, ჰონგ-კონგის უშუალო მოსაზღვრე ქ. შენჟენი (深圳) – ტელეფონების ბატარეების, ელ.ავტომობილების აკუმულატორების და სხვა უახლესი ტექნოლოგიების ერთ-ერთი უმსხვილესი ცენტრია მსოფლიოში; ქ. შენჟენში მდებარეობს მსოფლიოს უმსხვილესი ტექნოლოგიური გიგანტები: Huawei, Tencent (WeChat-ის შემქმნელი), DJI (დრონების მსოფლიო უმსხვილესი მწარმოებელი) და BYD (ელექტრომობილები).

ჩინეთის ურბანული ზრდა და ქალაქური სივრცეების მრავალფეროვნება. გეოგრაფიული და ეკონომიკური ცენტრები თანამედროვე ჩინეთში

ჩინეთის ქალაქური განვითარების ტიპი მსოფლიოში უნიკალურია. ზოგიერთი ქალაქი — მაგალითად ქ. ჩუნცინი (重庆), რომელიც ცნობილია თავისი ურთულესი ტოპოგრაფიით, რელიეფითა და „საიბერპანკური“ ვიზუალით — გამორჩეულია თავისი იდენტობითა და ურბანული სიმჭიდროვით. იგი მსოფლიოს ყველაზე დიდ მეგაპოლისს წარმოადგენს თავისი ტერიტორიით (82,403 კვ. კმ. შეად: საქართველოს ტერიტორია, აფხაზეთისა და ცხინვალის ოლქის ჩათვლით, 67,900 კვ. კმ-ია, ლ.ა.).

ალბათ ყველასთვის უცნობია ქ. ჩანგშა (长沙), ათ მილიონზე მეტი მცხოვრებით (ჰუნანის პროვინცია, მაო-ძე დუნის სამშობლო)), რომელსაც ხშირად „ჩინეთის ყველაზე ბედნიერ ქალაქსაც“ ეძახიან, მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის მაღალი დონის გამო. ქ. ჩანგშა წარმოადგენს ცენტრალური ჩინეთის სწრაფად განვითარებად საუნივერსიტეტო, კულტურულ და მედიაწარმოების ცენტრს. იგი ქ. ჩუნცინიდან აღმოსავლეთით, დაახლ. 900 კმ-ზე მდებარეობს.

ქ. გუიანგი (贵阳, 7 მილიონამდე მცხოვრებით, გუიჯოუს პროვინცია, სამხრეთ-დასავლეთ ჩინეთი) კი გვიჩვენებს ყველაზე მოულოდნელი ურბანული ზრდის მაგალითს ისეთ რეგიონში, რომელიც ისტორიულად ერთ-ერთ ყველაზე ღარიბთა შორის იყო. დღეს ქ. გუიანგს (მას ადრე, „ტყეების ქალაქს უწოდებდნენ) უკვე ჩინეთის „მონაცემთა დედაქალაქს“ უწოდებენ. მას ხშირად მოიხსენებენ, როგორც „მონაცემთა ჰაბს“ ან „მონაცემთა დედაქალაქს“. ქალაქმა მიიზიდა ტექნოლოგიური გიგანტების (Huawei, Tencent, Apple, Alibaba) მონაცემთა ცენტრები. ძლიერი ციფრული ინფრასტრუქტურა. ელექტროენერგიის დაბალი ღირებულება და გრილი კლიმატი (ზაფხულის საშუალო ტემპერატურა დაახლ. 24-25C გრადუსი) ხელს უწყობს დიდი მოცულობის სერვერების ჰაბების მოწყობასა და სერვერული ოპერაციების განხორციელებას. ქ. გუიანგში ექსპერიმენტის სახით მიმდინარეობს „სმარტქალაქის“ საპილოტე პროგრამების რეალობაში გამოცდა: ინტეგრირებული სატრანსპორტო სისტემები, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების AI-ანალიზი, მონაცემებზე დაფუძნებული მართვა.

არანაკლებ მნიშვნელოვანია დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ ჩინეთის სხვა ქალაქები, როგორებიცაა – ლანჯოუ (兰州) — მდინარე ხუანხეს სანაპიროზე („დასავლეთის გასაღები“, რადგან ის ჩინეთის დასავლეთ რეგიონებისთვის კარიბჭის როლს ასრულებდა, „აბრეშუმის დიდი გზაზე“), და ქ. კუნმინი (昆明) — ცნობილი, როგორც „მუდმივი გაზაფხულის ქალაქი“ იუნნანის პროვინციაში, რომელიც სამხრეთ ჩინეთის კარიბჭეა სამხრეთ აზიისკენ (ესაზღვრება ბირმას, ლაოსსა და ვიეტნამს).

ჩინეთის ქალაქების თავისებურება – ეკონომიკური მეგარეგიონები, ახალი ტიპის ურბანული ქსოვილი

ჩინეთის განსაკუთრებულობა არ სრულდება მხოლოდ ცალკეული ქალაქების სიმრავლით, მის ეკონომიკურ იდეოლოგიაში დიდი მნიშვნელობა აქვს ე.წ. ეკონომიკური მეგარეგიონების ფორმირებას, რომლებიც ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული ქალაქთა სისტემებია და გამოხატული სპეციალიზაცია ახასიათებთ. ამ მეგარეგიონებში ურბანული სივრცე ფუნქციონირებს როგორც ერთიანი ეკოსისტემა, სადაც მრავალი მილიონიანი ქალაქი მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან და მეგარეგიონის თითოეულ წევრს მკაცრად ჩამოყალიბებული და განსაზღვრული ფუნქცია აქვს.

ჩინეთის ძირითადი მეგარეგიონებია:

• მარგალიტის მდინარის დელტა (Pearl River Delta): მოიცავს ჰონკონგს, შენჟენს, გუანჯოუს და მაკაოს.

• მდინარე იანცზის დელტა (长三角): მოიცავს შანხაის, ჰანჯოუს, სუჯოუს და ნანჯინის (ჩინეთის ყოფილი, ე.წ. „სამხრეთის დედაქალაქი“) გარშემო გაერთიანებულ ქსელს.
• პეკინი-ტიანძინი-ხებეის რეგიონი (京津冀协同发展区): დედაქალაქისა და მისი მიმდებარე ქალაქების ეკონომიკური ინტეგრაციის მაგალითი.

ინფორმაცია 1: მეგარეგიონები ხშირად სპეციალიზდებიან სხვადასხვა წარმოებაში — მაგალითად, მარგალიტის მდინარის დელტა მეტად ტექნოლოგიური და საექსპორტო წარმოების ზონაა, იანცზის დელტა კი ინდუსტრიული და ლოგისტიკური ჰაბია.

„ქალაქის“ განსხვავებული განსაზღვრება — ადმინისტრაციული მოცულობის ფენომენი

საინტერესოა ჩინეთში „ქალაქი“ (城市 ან 市 – “ჩანგ-შ”) ხშირად გულისხმობს არა მხოლოდ ურბანულ ცენტრს, არამედ მასთან ერთად სოფლებთან და პატარა დასახლებებთან ერთად დიდ ადმინისტრაციულ ერთეულს. ამის საუკეთესო მაგალითია მრავალმილიონიანი ქ. ჩუნცინი (სახრეთ-ცენტრალური ჩინეთი, მდ. იანცზიზე), რომლის ადმინისტრაციული საზღვრები იმდენად დიდია, რომ ზომით ავსტრიას უტოლდება. შესაბამისად, ოფიციალურ სტატისტიკაში მითითებული „ქალაქის მოსახლეობა“ ხშირად მოიცავს ურბანულ ზონას, აგრეთვე სოფლებს, გარეუბნებსა და ქალაქგარე დასახლებებსაც.

ინფორმაცია 2: ამგვარი განსაზღვრება ართულებს საერთაშორისო შედარებებს, რადგან სხვა ქვეყნები, როგორც წესი, ქალაქის სტატისტიკას მხოლოდ ცენტრალურ ურბანულ ზონებზე ამზადებენ.

ზოგადად, თუ ჩინეთის დიდ და „უცნობ“ ქალაქებზე ვისაუბრებთ, აღსანიშნავია ისიც, რომ მათი მნიშვნელობა როგორც ჩინეთში, ისე მსოფლიოს მასშტაბით, უზომოდ მნიშვნელოვანია და ამავე დროს მზარდი. ექსპერტთა პროგნოზებით, ჩინეთის მეორე რანგის დიდი ქალაქები განვითარების შემდგომ ეტაპზე ქვეყნის ძირითადი მამოძრავებლები გახდებიან.

ეროვნული პოლიტიკის მხარდაჭერით, ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციებისა და ტალანტის მოზიდვის სტიმულების ფონზე, ისეთ ქალაქებში, როგორებიცაა – ჩენგდუ, ჰანჯოუ, ვუხანი და სუჯოუ სწრაფად ვითარდება მაღალტექნოლოგიური ინდუსტრიები, უმჯობესდება ცხოვრების ხარისხი და ეს ქალაქები რეგიონული ლიდერები ხდებიან. მიუხედავად არსებული გამოწვევებისა, მათი სამომავლო პერსპექტივა მძლავრია — მათი ამოცანა არაა პირველი რანგის მეგაპოლისების ჩანაცვლება. მათი მიზანია ბალანსირებული, მრავალცენტრიანი ურბანული სისტემის შექმნა და ჩინეთის თანაბარი განვითარების ხელშეწყობა. უკვე არის იმის ნიშნები, რომ ჩინეთის „ახალი“ დიდი ქალაქების წინსვლა და განვითარება გადამწყვეტ როლს შეასრულებს ქვეყნის მომავალ განვითარებაში.

[1] ქ. ჩუნცინი (ჩინეთი): მოსახლ. 32 მილიონი ადამიანი; მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) – 440 მილიარდი აშშ $/ წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე: US $14,000/წელიწადში. ქ. ნიუ-იორკის მეტროპოლიური ტერიტორია (აშშ): მოსახლ.19 მილიონი ადამიანი; მშპ – US $2.3 ტრილიონი აშშ დოლარი /წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე – US $120,000 დოლარი/წელიწადში. ქ. ლონდონი (დიდი ბრიტანეთი); მოსახლ. 8.9 მილიონი;            მშპ -US $937 მილიარდი/წელიწადში; შემოსავალი ერთ სულზე – US $100,000 დოლარი/წელიწადში; ქ. შანჰაი (ჩინეთი), მოსახლ.: 29.87 მილიონი (მეტროპოლია); მშპ – US $757 მილიარდი დოლარი; შემოსავალი ერთ სულზე – US $30,486 აშშ დოლარი /წელიწადში. ყველა მონაცემი 2024 წლისაა.

ქუთაისელი მოქანდაკე არსენ ფოჩხუა, რომელიც ეროვნულ სიმფონიურ ორკესტრში მევიოლინეც ყოფილა, აფხაზეთში კონცერტის შემდეგ, სეირნობისას, კოლხური ბზისგან გამოთლილ გასაყიდ დანებს გადასწყდომია. მასთან ერთად მყოფ ლადო გუდიაშვილს (ქაშუეთის ტაძარს ისინი ერთად ხატავდნენ) უთქვამს, ამ დანას შენეული ჩუქურთმა დაამშვენებდაო. შეუძენიათ ის უბრალო დანა, რომელიც ბატონ არსენს ამგვარად მოუჩუქურთმებია:

სურ.1.

არ ვიცი, რამდენად შეიძლება გაიზომოს მანძილი ვიზუალური ხელოვნების ამ ნიმუშსა და ატენის სიონის ირმისგამოსახულებიან ბარელიეფებს (ახ. წ. VII ს.) შორის, მაგრამ ჩამესმის და ვხედავ, როგორ მოდენის ჩემკენ ალუზიურობისა თუ რიზომატულობის სიო გალაკტიონის ლექსის[1] სტრიქონებს: „ვინაც გაიგებს ჩუქურთმას ქართულს, ის პოეზიას ჩემსას გაიგებს“. არსენ ფოჩხუას მიერ გამოსახულმა სცენამ შესაძლოა მისი პოეზიისკენ და უფრო შორსაც წაიყვანოს ადამიანი. წარუძღვეს მითების სამყაროსკენ, სადაც მოსწონთ, უყვართ, სწყინთ, სძულთ ან ერთი მზერისთვის სასიკვდილოდაც იმეტებენ. ერთ ამგვარ მითზე თავად გალაკტიონი გვიყვება. ეს აქტეონისა და არტემიდას მითია:

„როცა აკტეონი, ძეჲ არისტეას,

ლაღად მიდიოდა ტყეში სანადიროდ,

უცებ დაინახა თეთრი არტემიდა,

თავის ნიმფთა შორის იგი ბანაობდა

ძველი პართენონის მსუბუქ ნაკადებში.

შედგა აკტეონი, თვალნი დაებინდნენ.

იგი მოჯადოვდა უცხო სანახავით.

მაგრამ ის დასაჯა იმავ ღვთაებამა:

იქცა აკტეონი ირმად მშვენიერად,

ძაღლებს აკტეონი მსხვერპლად შეეწირა,

იგი დაეფლითათ ძაღლებს იმისსავეს.

ვიცან, გალაკტიონ, შენში აკტეონი –

შენ გსჯის ყოველივე, როგორც სიყვარული,

შენგნით დაწვრთნილები ყეფენ მოუსვენრად –

ისევ შენთვისსავე – ავი ძაღლებია“.

არ ვიცი, ძვირფას მკითხველს რა განცდას გაუჩენს ან რას გაახსენებს ლექსის ბოლო სტროფი და მისი ლირიკული პერსონაჟი – პოეტი, რომელიც საკუთარ თავს ტუისტური ხერხით (როგორც მეორე პირს) მიმართავს, ან რამდენად გაახსენებს იგი გალაკტიონის მოღვაწეობის ისტორიულ კონტექსტს, რომელშიც შემოქმედი აქტეონის სიმძაფრით განიცდიდა გარშემო მყოფთაგან ასე უხვად გამეტებულ სასიკვდილო ჭრილობებს, მე კი ამ ამბავმა მომაგონა მიხეილ ქურდიანის პოეტური ნიმუში: „არტემიდე და აკტეონი“. ავტორს იქვე ფრჩხილებში ჩაუსვამს ქვესათაური: „ძველი ტკივილის ფრაგმენტი“. ნამდვილად წასაკითხი ტექსტია, რომლის ამონარიდს აქვე მოვიტან:

„შორით შეგნიშნე, შემოსილი შინდისფერ შუქით. შენით შეშლილი შეღამება გშვენოდა შიშველს, იდექი ისე მიმზიდველი და სრულყოფილი, როგორც შედევრში – დისონანსი სწორუპოვარი: ქალღმერთი – აღმართი, როცა აღმართი ღმერთისაკენ მიმავალს ნიშნავს… ტყე ამეტყველდა, საიდუმლო გაგანდო ჩემი… მაქციე ირმად, მე მიღალატეს მეგობრებმა, მესროლეს, მომკლეს, როცა ძაღლებს არ გავექეცი… დღეს შენი მღვიმის ცივ იატაკზე გაფენილია ჩემი ტყავი, შენ მასზე წევხარ, როგორც ეტრატზე „ოდისეას“ ერთი ფრაგმენტი“ (1972).

დიახ, ეს ტექსტი ბერძნული მითის ალუზიად შეიძლება ჩავთვალოთ და ჩვენს მოწაფეებთან ერთად საფიქრალად დავიტოვოთ საკითხი, მაინცდამაინც ირმად რატომ გადააქცია არტემისმა (რომაული ვერსიით, დიანამ) აქტეონი, როდესაც თავად იგი გამოისახებოდა ფურირმის სახით. ირმად აქცია და ერთგულ მონადირეებს მოაკვლევინა.

ქართულ მითოლოგიაში ირმის ამბავი სულ სხვაგვარად, არტემისის ამბის საპირისპიროდ იყო. ირემს დალი მფარველობდა, ჭკვიანმა და იღბლიანმა მონადირემ კი იცოდა, რომ ეს ცხოველი არ უნდა მოეკლა, რადგან იგი სასწაულმოქმედი იყო, ფეხებით ებჯინებოდა ქვესკნელს, ხოლო რქებით – ზესკნელს. სამი სკნელის შემაერთებელს, ქალღმერთის რჩეულს, მონადირე განძთან მიჰყავდა. ზოგჯერ რქებზე ჯვარიც გამოესახებოდა და დიდებასაც აპოვნინებდა. ფარნავაზის სიზმარი გავიხსენოთ ან ქართული ზღაპარი „ირმისა“, რომელშიც ირმის ძუძუნაწოვი გმირი სასწაულებს სჩადის, თავგანწირული მეგობარია და ბოროტებას ამარცხებს, ან კიდევ „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“, რომლის ავტორი ამაოდ არ უნდა ახსენებდეს არტემისს, რომელიც არის „ღმერთი ირმისა მოისარი“[2]. არ უნდა დაგვავიწყდეს, ოსური ნართების ეპოსიც, რომლის მიხედვით, მგლის რძეში ნაწრთობი სოსლანი ოქროსბეწვიან ირემს აჰყავს სავხოხის მაღალ მთაზე, სადაც მზის ასული აცირუხსი ცხოვრობს[3].

გუდამაყრელი მონადირე ირემს დაინახავს, მოსწევს ბოძალს, მაგრამ არ გავარდება, ირემს კი რქებზე სანთლები დაენთება. ირემი მონადირეს ცირასების მთის წვერისკენ გაუძღვება. მთაზე ირემი გაუჩინარდება, მის ნაცვლად კი მტრედი მოფრინდება, რომელიც ჩოხის წმინდა გიორგის სახებაა. მონადირე სოფელში წამოიყვანს მტრედს და წმინდა გიორგის სალოცავს დააარსებს (თსუფა: 25538).

ამ გადმოცემაში რქასანთლიან ირემს წმინდა გიორგის ცხოველად მიიჩნევენ და მისი მოკვლა კატეგორიულად აკრძალულია. ბატონი ზურაბ კიკნაძის აზრით, ნადირობა არც ბიბლიის მიხედვით ყოფილა „უფლისათვის მოსაწონი საქმიანობა. „პირველი მისი ხსენება აგრესიული ნებროთის სახელს უკავშირდება (დაბ. 10: 8-9); მეორედ მონადირეს ესავის პიროვნების სახით ვეცნობით – შეფასება აშკარად ნეგატიურია: არ არის შემთხვევითი, რომ მარჯვე მონადირე ესავი – ველების კაცი – დაწუნებულია უფლის მიერ, ხოლო იაკობი, კარვებში მცხოვრები (დაბ. 25: 27) – მოწონებულია და არჩეულია ერის მამამთავრად. უფალს იმიტომ არ მოსწონდა ნებროთი, რომ მან „დაიწყო ძალის გამოჩენა ქვეყანაზეო“, – აცხადებს ბატონი ზურაბი (კიკნაძე 2004: 324)[4].

მოკლედ, ქართული მითოსი სჯის ირმის მკვლელებს, მითოსური ალუზიები კი თავს ძალუმად იჩენს მხატვრულ ლიტერატურაში. ვაჟა-ფშაველას პოემა „მონადირის“  მთავარი პერსონაჟი თორღვა განთქმული მონადირეა, 399 წმინდა ცხოველი მოუკლავს. იგი ნახულობს საოცარ სიზმარს: სანადიროდ წასული, წააწყდება ირმების ჯოგს, რომელსაც ნადირთ პატრონი ქალი მწყემსავს. ჯოგიდან განაპირებული ერთი „რქამნათი“ ირემი ისე გააბრაზებს ნადირთ პატრონს, რომ იგი ცხოველს დაწყევლის: „ანაწერიმც ხარ აგრია ზეგვე თორღვაის თოფისაო“ (ვაჟა 1930: 33-34).თორღვას ასეთი სიზმარი ბევრჯერ ასცხადებია და ახლაც მოუთმენელი სიხარულით ელის მის ასრულებას, მაგრამ ეს სიზმარი ხუთი წლის წინანდელ საბედისწერო ნადირობასაც ახსენებს, როცა თორღვამ გამორჩეული („რქასანთლიანი“) ირემი მოკლა. ნადირის მოკვლისთანავე მას გამოეცხადა ხელყავარჯნიანი თეთრწვერა ბერი, რომელმაც დაწყევლა: „რაად მამიკალ ზვერია?! …ჰნახოდი, ბეჭშია შენი ცოლ-შვილი სწერია!“ (ვაჟა 1930: 36). თორღვა ნანობს დანაშაულს, ადგილის დედის სახელზე სანთლებს ანთებს, ჩოქვით შემოუვლის ნასაყდრალს, წლისთავზე კურატსაც შეუთქვამს, ოღონდ ცოდვა ეპატიოს და ხიფათი აირიდოს. უფრო მეტიც: სრულ ხუთ წელიწადს სინანულსა და თვითგვემაში ატარებს და თოფს ზედაც არ უყურებს, მაგრამ ბერიკაცის წყევლა მაინც აუხდება – ამოუწყდება ცოლ-შვილი და მარტოდმარტო დარჩება.

„მე რა ვიცოდი იმ რქათი, თუ ნაკურთხ იყვნენ ღვთისანი!“ – მისი ეს სინანული კი დაგვიანებულია!

სტატია გალაკტიონის გახსენებით დავიწყე და სათქმელი მისივე ტექსტით უნდა შემოვრკალო. ხომ გვახსოვს, ერთგან რას წერს: თავისუფლება სულს ისე მოსწყურდა, ვით დაჭრილ ირმების გუნდს – წყარო ანკარაო… უდავოა, რუსთაველის მსგავსად, ამ შედარებას ისიც დავითის ყველაზე მშვენიერი ფსალმუნიდან აიღებდა. ერთგან ვთქვი, რომ ტარიელისადმი თქმული ფრიდონის გამოსათხოვარი სიტყვები: „შენთვის ასრე მომსურდების, წყაროსათვის ვით ირემსა“, – ბიბლიური ალუზიაა და სათავეს დავითის ქართული თარგმანის 41-ე (მასორული რედაქციით კი 42-ე) ფსალმუნიდან იღებს[5].

იოვანე ბერაის მიერ 973-976 წლებში გადაწერილ შატბერდის კრებულში კი ამ ტროპის შემდეგი სახისმეტყველებითი კომენტარია წარმოდგენილი: „სახისმეტყუელმან თქუა ირემისაჲ, ვითარმედ ჯეკმა[6] მტერ არს გველისა. და რაჟამს იხილის და ივლტინ გუელი და შთაჴდის ჴურელად, მივიდის ირემი იგი და აღივსნის ფერდნი თჳსნი წყლითა წყაროჲსაჲთა და მივიდის ჴურელად, სადა იგი გუელი დამალულ არნ და დაასხის წყალი იგი და აღავსის ჴურელი იგი, ვიდრემდე გამოჴდის გუელი იგი და დათრგუნის ფერჴითა და მოკლის“.

ნუ დაეჭვდებით, გადამოწმებული სიმართლეა! აი, ბმულიც:

სახისმეტყველებას უჩემოდაც ჩასწვდებოდით – ირემი მაცხოვარია და ბოროტება ვერ გაიმარჯვებსო!

ამ სტატიის სათქმელიც ის არის, „ბოროტისათვის შეკრული“ ვიყოთ და „სიკეთისათვის – უხვად გზაგახსნილი“, ხოლო ის, ვინც მტრის რისხვა-მუქარას მედგრად დაუხვდება, აქტეონზე გამძლე ირემია. მათი დამმდრეკი მონადირე ბოროტებაა, რომელიც დღეს თუ ხვალ აუცილებლად დამარცხდება. ადგილის დედა და მაცხოვარიც აქვე არიან.

სურ. 2. ფრიდა კალო, „დაჭრილი ირემი“[7].

[1]„ვით არ მიყვარდეს სამშობლო ჩემი“

[2]ამ საკითხთან დაკავშირებით იხ. თამარ ოთხმეზურის წერილი, „ფსევდონონესკომენტარები —ქრისტიანთაგზამკვლევიბერძნულმითოლოგიაში“.

[3]ოსურინართები 1988:143, იხ. ღვთისო მამისიმედაშვილი: https://www.nplg.gov.ge/greenstone3/library/collection/civil2/document/HASH010e3ffcbf3ff582df479482;jsessionid=821AEE98B8602C83188CBE60FC04CB59?ed=1

[4]ზურაბ კიკნაძე.,ქართული ხალხური ეპოსი, გამომცემლობა „ლოგოს პრესი“, თბ., 2001.

[5] მარიამ გოდუაძე, წყაროსათვის ვით ირემსა, https://mastsavlebeli.ge/?p=10303

[6] ჯეკმა – (ძვ. ქართ.) ძლიერ, ფრიად.

[7]ვიზუალური გამოსახულების აუდიოაღწერა: ფრიდა კალოს ტილოზე „დაჭრილი ირემი“ გამოსახულია ირემი მხატვრის პირისახით და რქებით. იგი რუხი ფერისაა და დგას დიდი,  გამხმარი ხეების ორ რიგს შორის. ხეების მიღმა ლაჟვარდისფერი ზღვა და ღრუბლიანი ცა მოჩანს. ირემს ცხრა ისარი არჭვია, ჭრილობებიდან კი სისხლი სდის, მაგრამ არ ნებდება.

ალგებრა ხშირად ერთულება მოსწავლეებს, მაგრამ მისი საფუძვლები – ცვლადები და ასოითი გამოსახულებები – შეიძლება იყოს სახალისო და ბავშვებისთვის ნამდვილ აღმოჩენებით სავსე თავგადასავლად იქცეს.

ამ გაკვეთილის მიზანია, VI კლასელებს საინტერესო „ხრიკების“ დახმარებით ალგებრისადმი ინტერესი გაუღვივოს, ხალისიანად შესწავლაში დაეხმაროს და გააცნობიერებინოს მათემატიკური მოდელირების, კანონზომიერებისა და ლოგიკური მსჯელობის ძირითადი პრინციპები.

გთავაზობთ გაკვეთილის გეგმას, რომელიც ძალიან საინტერესოდ განხორციელდა, მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთნენ „საიდუმლოებების“ ამოხსნაში.

თემატური ბლოკი: ალგებრა

თემა: ასოითი გამოსახულება (V კლასი)

საკითხები: ასოითი გამოსახულება

მათემატიკური მოდელი: ცვლადი; ასოითი გამოსახულება

კანონზომიერება: შეკრებისა და გამრავლების კომუტატიურობის, ასოციაციურობისა და შეკრების მიმართ გამრავლების დისტრიბუციულობის თვისებები

ლოგიკა: მსჯელობა, დასაბუთება

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სტანდარტის მიხედვით:

მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

1. რეალური ვითარების ან მისი სიტყვიერი აღწერის შესაბამისი ასოითი გამოსახულების შედგენა და პრობლემის გადაჭრა (მათ. მოდ., ლოგ.);
2. შეკრებისა და გამრავლების კომუტატიურობის, ასოციაციურობისა და შეკრების მიმართ გამრავლების დისტრიბუციულობის თვისებების გამოყენება (ერთი ცვლადის შემცველი) ასოითი გამოსახულებების გასამარტივებლად; (კანონზ., ლოგ.).

გაკვეთილის მიზნები:

მოსწავლეები შეძლებენ ცვლადის ცნების გააზრებასა და მის გამოყენებას ასოით გამოსახულებაში. მარტივი ასოითი გამოსახულებების შედგენასა და მათემატიკური თვისებების (კომუტატიურობა, ასოციაციურობა, დისტრიბუციულობა) გამოყენებით ასოითი გამოსახულებების გამარტივებას. ლოგიკური მსჯელობის, პრობლემის გადაჭრისა და თანამშრომლობის უნარების განვითარებას.

საკვანძო შეკითხვა

როგორ გვეხმარება მათემატიკური სიმბოლოები, რომლებსაც უცნობი რიცხვების აღწერისა და პრობლემების გამარტივებისთვის ამ სახალისო „ხრიკებისა“ და „საიდუმლოებების“ ამოხსნისას ვიყენებთ?

სასწავლო რესურსები:

• სამუშაო ფურცლები „რიცხვების გამოცნობის ხრიკისთვის“ (შესაძლოა, ცარიელი ადგილებით ალგებრული ჩანაწერებისთვის);
• სამუშაო ფურცლები „დაბადების თარიღის გამოცნობის ხრიკისთვის“;
• სამუშაო ფურცლები „უხილავი კარტის საიდუმლოს ხრიკისთვის“;
• კარტის დასტა (1-დან 10-მდე ნუმერაციის ყველა კარტი).

გაკვეთილის მიმდინარეობა:

აქტივობა I. ორგანიზაციული მომენტი (2 წუთი)

გაკვეთილს ვიწყებ მოსწავლეებთან მისალმებით, მოსწავლეების მოტივაციის გაზრდის მიზნით – თემის წარდგენას „მათემატიკური საიდუმლოებების ამოხსნა“, და მათი მზაობის შემოწმებას. ამის შემდეგ ხდება მოსწავლეების დაჯგუფება მზაობის შესაბამისად: დაბალი, საშუალო და მაღალი.

აქტივობა II. პრობლემის დასმა და მოსწავლეთა მოტივაცია (10 წუთი)

მოსწავლეებს, რომლებიც დავყავი სამ ჯგუფად ვეუბნები, რომ დღეს მათემატიკურ საიდუმლოებებს ამოვხსნით! თითოეულ ჯგუფს გადავეცი სავარჯიშო ფურცელი ინსტრუქციით და ვუთხარი სცადეთ ამ საიდუმლოს ამოხსნა თქვენს მეგობრებთან ერთად.

1 ჯგუფი (დაბალი მზაობის მოსწავლეები)	ჩაიფიქრე რიცხვი, მე კი გეტყვი პასუხს!
ინსტრუქცია მოსწავლეებს: „თითოეულმა თქვენგანმა ჩაიფიქრეთ ნებისმიერი მთელი რიცხვი, მაგრამ არ თქვათ ხმამაღლა. მიჰყევით ინსტრუქციებს ეტაპობრივად და დააკვირდით საბოლოო შედეგს. თქვენი მიზანია, გაარკვიოთ, რატომ არის საბოლოო პასუხი ყოველთვის ერთი და იგივე“.
შეეცადეთ, თქვენს ჯგუფში ერთად გაშიფროთ ამ ხრიკის საიდუმლო. რა ცვლადს გამოიყენებთ უცნობი რიცხვის აღსანიშნავად? როგორ გაამარტივებთ მიღებულ გამოსახულებას, რომ საბოლოო საიდუმლო ამოხსნათ?

2 ჯგუფი (საშუალო მზაობის მოსწავლეები)	უხილავი კარტის საიდუმლო ბავშვებს ბარათთან ერთად გადაეცემათ 1-დან 10-მდე ნუმერაციის ყველა კარტი (40 ცალი).
წამყვანი კითხვები ინსტრუქციების ეტაპობრივი შესრულებისას: „ყურადღებით მიჰყევით თითოეულ ნაბიჯს. რა ხდება თითოეულ საფეხურზე? როგორ იცვლება რიცხვი“? (გეხმარებათ პროცესის გააზრებაში) „თქვენი აზრით, რატომ არის მნიშვნელოვანი, რომ (სხვისთვის) უცნობი კარტი დაიჭიროთ ხელში?“ (მიანიშნებს ცვლადის არსებობას)
შეეცადეთ, თქვენს ჯგუფში ერთად გაშიფროთ ამ ხრიკის საიდუმლო. რა ცვლადებს გამოიყენებთ უცნობი კარტის დასახელებისა და ნომრის აღსანიშნად? როგორ გაამარტივებთ მიღებულ გამოსახულებას, რომ ამოხსნათ საიდუმლო?

3 ჯგუფი (მაღალი მზაობის მოსწავლეები)	“დაბადების თარიღის გამოცნობა
ინსტრუქცია მოსწავლეებს: თანმიმდევრულად შეასრულე მოქმედებები. მიღებულ პასუხს გამოაკელი 165. მიღებული რიცხვი იქნება შენი დაბადების თარიღი: პირველი 1 ან 2 ციფრი იქნება თვე, დანარჩენი კი – დღე.
შეეცადეთ, თქვენს ჯგუფში ერთად გაშიფროთ ამ ხრიკის საიდუმლო. რა რიცხვებს გამოიყენებთ უცნობი თვისა და დღის აღსანიშნად? როგორ გაამარტივებთ მიღებულ გამოსახულებას, რომ საბოლოოდ ამოხსნათ საიდუმლო?

აქტივობა III. ცნებების გაცნობა და გამოკვლევა (15 წუთი)

აქტივობა IV პრეზენტაცია (12-15 წთ)

თითოეულ ჯგუფს ვთხოვ, ჩაუტაროს კლასს ეს სახალისო „ფოკუსები“ შემდეგ კი თავისი აღმოჩენები დაფაზე დაწეროს.

კლასის დისკუსიის წარმართვისას, ერთობლივად შევაჯამეთ დასკვნები. მოსწავლეებმა აღნიშნეს, რომ „ხრიკების“ ამოსაცნობად მათემატიკური თვისებების (შეკრებისა და გამრავლების ასოციაციურობა, კომუტატიურობა, დისტრიბუციულობა) გამოყენება დაეხმარა გამოსახულების გამარტივებაში. ასევე, ხაზი გაუსვეს ლოგიკური მსჯელობისა და დასაბუთების მნიშვნელობას.

აქტივობაV. შეჯამება და უკუკავშირი (3 წთ)

• კითხვები მოსწავლეებს:
  • რა ვისწავლეთ დღეს ცვლადის შესახებ? სად შეგვიძლია მათი გამოყენება?”
  • „რა განსხვავებაა რიცხვით და ასოით გამოსახულებებს შორის?“ (განამტკიცებს გაგებას)
  • რატომ არის ასოითი გამოსახულებები მნიშვნელოვანი?
  • როგორ გვეხმარება მათემატიკური თვისებები გამოსახულებების გამარტივებაში?
  •  „როგორ უკავშირდება ეს „ხრიკები/ფოკუსები“ რეალურ ცხოვრებაში არსებული პრობლემების მათემატიკურ მოდელირებას?“ (თეორიას აკავშირებს პრაქტიკასთან)
  • რა იყო ყველაზე რთული ან ყველაზე საინტერესო დღევანდელ გაკვეთილში?
• მოსწავლეებთან ერთად ვაჯამებ გაკვეთილის მთავარ კონცეფციებს, კიდევ ერთხელ ვუსვამ ხაზს ცვლადისა და ასოითი გამოსახულების როლს მათემატიკურ მოდელირებაში.

აქტივობა VI. საშინაო დავალება (1წთ)

• შემოქმედებითი დავალება: სცადეთ, მოიგონოთ საკუთარი „რიცხვების გამოცნობის ხრიკი“ და ეცადეთ, მისი საიდუმლო ასოითი გამოსახულების გამოყენებით ახსნათ.

ეს გაკვეთილი გვიჩვენებს, რომ მათემატიკა, განსაკუთრებით კი ალგებრა, არ არის მხოლოდ ცვლადები და ფორმულები. ის შეიძლება იყოს სახალისო, ინტერაქციული და აღმოჩენებით სავსე. „ხრიკების“ გამოყენებით მოსწავლეები არა მხოლოდ სწავლობენ ასოითი გამოსახულებების გამარტივებას, არამედ ავითარებენ კრიტიკულ აზროვნებას, ლოგიკური მსჯელობისა და პრობლემის გადაჭრის უნარებს. ამგვარი მიდგომა ხელს უწყობს მათემატიკის მიმართ პოზიტიური დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას, რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში გადამწყვეტია მათი აკადემიური წარმატებისთვის.

განათლების სისტემების ფორმას და შინაარსს მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს ტექნოლოგიური პროგრესი, სოციალური ქსოვილების ცვლილება და მოთხოვნები შრომით ბაზარზე – როგორიც არ უნდა იყოს მომავლის ტენდენციები, მიზანი უცვლელია: განათლება საკუთარი თავისა და სამყაროს უკეთ გაგებასა და მოწყობაში გვეხმარება. შესაძლოა, ტექნოლოგიებმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს სოციალური ასიმეტრიის დაძლევაში, უფრო თანაბარი შესაძლებლობები შესთავაზოს სხვადასხვა საწყის წერტილზე მყოფ ბავშვებს, უწყვეტი განათლების პრინციპმა და ე.წ. მეორე შანსის პროფესიებმა უფრო საინტერესო გახადოს სწავლაც, ცხოვრებაც და მუშაობაც. ისიც შესაძლოა, ეს მოლოდინი გადაჭარბებული აღმოჩნდეს, მაგრამ ცვლილებებისთვის ფეხის აწყობა ნებისმიერ შემთხვევაში მოგვიწევს და სასურველია, ეს გააზრებულად გავაკეთოთ, რათა მეტი სარგებელი და ნაკლები ზიანი მივიღოთ არსებული სისტემებისა და მიდგომების განახლების გზაზე.

აი, რამდენიმე რამ, რაც უნდა ვიცოდეთ განათლების სისტემაში სამომავლო ტენდენციების შესახებ:

1) ხელოვნური ინტელექტის როლის ზრდა და პერსონალიზებული სწავლება

ხელოვნური ინტელექტი დღეს უკვე არაერთი მიმართულებით გამოიყენება, იქნება ეს მასწავლებლების დახმარება მოსწავლეების შეფასებაში, მოსწავლეებისთვის მეტად პერსონალიზებული სასწავლო გამოცდილების შექმნა, ხარისხიანი კონტენტის წარმოება ნაკლები რესურსით თუ ჩეტბოტები, რომლებიც რესურსების მოძიებაში, სასწავლო პროცესის დაგეგმვასა და პრობლემების იდენტიფიცირებაში ეხმარება მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს. მაგალითად, ისეთი პლატფორმები, როგორიცაა Khan Academy ან Duolingo, იყენებენ AI-ს, რათა სწავლების გზა და სიჩქარე პერსონალურად მოარგონ თითოეული სტუდენტის შესაძლებლობებს. ხმოვანი ასისტენტები და აუდიოწიგნების გენერატორები არაჩვეულებრივი დამხმარე ინსტრუმენტებია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანებისთვის. ტექსტური რედაქტორები უკეთ წერაში გვეხმარება, ავტომატური მთარგმნელები გვიადვილებს უცხო ენებზე ინფორმაციის მიღებას.

ხელოვნური ინტელექტი აადვილებს დიდი მოცულობის მონაცემების ანალიზს, შესაბამისად, მისი დახმარებით უფრო ადვილად შეიძლება იმ საკითხების გამოკვეთა, რომელთა დაძლევაც უჭირთ მოსწავლეებს და სადაც მასწავლებლებს დამატებითი ძალისხმევის გაწევა სჭირდებათ.

მომავალში მოსალოდნელია, რომ არსებული ხელოვნური ინტელექტის სისტემები “მეტად ემოციურები” და “უფრო გულისხმიერები” იქნებიან და უფრო უკეთესად შეძლებენ ცალკეული მოსწავლისა და მასწავლებლის საჭიროებების, ხასიათის, ინტერესებისა და გამოწვევების იდენტიფიცირებას, რაც სწავლა-სწავლების პროცესს უფრო პერსონალიზებულს, შესაბამისად, უფრო ეფექტურს და სასიამოვნოს გახდის.

2) მეტი აქცენტი უნარებსა და პასუხისმგებლობაზე

ტექნიკური და აკადემიური ცოდნა საკმარისი აღარ არის – ამგვარ ინფორმაციას რობოტები ჩვენზე სწრაფად და უხარვეზოდ იმახსოვრებენ. ადამიანობის ხიბლი მის ადამიანურ თვისებებში, კრიტიკულ აზროვნებაში, კარგად განვითარებულ ემოციურ ინტელექტში, გუნდური მუშაობის უნარებსა და უნიკალურ ხედვებშია. როგორ ჭრი პრობლემებს, როგორ თანამშრომლობ სხვებთან, რამდენად შეგიძლია ახალ გამოწვევებთან, გარემოსთან, ადამიანებთან ადაპტირება, ხედავ თუ არა ფართო სურათს და გრძნობ კონტექსტს, გაქვს თუ არა საკმარისი მოთმინება წვრილმან დეტალებზე კონცენტრაციისთვის, აღიქვამ თუ არა სამყაროს მრავალფეროვნებას და სხვადასხვა სოციუმის, ვითარებისა თუ ამბის სპეციფიკურ მახასიათებლებს, გამოწვევებს, ხიბლს, შეგიძლია თუ არა სათქმელის მკაფიოდ და ეთიკურად ჩამოყალიბება და მიზნის მისაღწევად ეთიკურად და პრინციპულად სვლა, ემოციების კონტროლი და სხვისი გრძნობების, შეხედულებების, თავისუფლების პატივისცემა – ამ კითხვებზე პასუხი დიდწილად განსაზღვრავს იმას, როგორ ადამიანთან გვაქვს საქმე, როგორი იქნება მისი შანსი შრომით ბაზარზე.

სკოლებში უნარების განსავითარებლად და დასახვეწად დილემებით სწავლება, დებატების პრაქტიკა, როლური თამაშები, გუნდურ პროექტებზე მუშაობა გამოიყენება – სასწავლო პროგრამებსა და პროცესში უნარების განვითარებისთვის მეტი დრო, ხელსაწყო და აქცენტია საჭირო, რადგან კლასიკურ სისტემებში მოსწავლეების შეფასების მთავარი კრიტერიუმი კვლავ აკადემიური მოსწრებაა.

3) უწყვეტი განათლება და ე.წ. მეორე შანსი პროფესიული ცვლილებებისთვის

ოდესღაც აღებული დიპლომი ერთ დისციპლინაში, დიდი ხანია, საკმარისი აღარ არის – ცვალებად სამყაროში განათლების უწყვეტობის პრინციპი უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი ხდება. ტექნოლოგიური განვითარება გვეხმარება, ხანმოკლე კურსების საშუალებით ახალ სფეროებში მოვსინჯოთ ჩვენი თავი, ონლაინსწავლების პლატფორმებზე ჩვენზე მორგებული გრაფიკით, გეოგრაფიული ფაქტორის მიუხედავად, მივიღოთ ახალი ცოდნა და მუდმივად განვავითაროთ უნარები შრომის ბაზარზე არსებული მოთხოვნების შესაბამისად.

რაც მეტად იცვლება დასაქმების სივრცე და რაც უფრო მეტი ახალი პროფესია თუ ვიწრო სპეციალიზაცია ჩნდება, მით მეტ ადამიანს ეძლევა შანსი, შეიცვალოს უკვე მობეზრებული პროფესია ან საკუთარი თავი ახალ სფეროში მოსინჯოს. მომავალში, სავარაუდოდ, უფრო და უფრო მეტი აქცენტი დაისმება ზრდასრულებისთვის განკუთვნილ სასწავლო პროგრამებსა და პრაქტიკაზე დაფუძნებულ სწავლებაზე.

4) თვითსწავლება

ტექნოლოგიებითა და რესურსებით შეირაღებული ბავშვები ცდილობენ, რაც შეიძლება მეტად ავტონომიურები იყვნენ და სასწავლო პროცესი საკუთარ ინტერესებს მოარგონ და არა ყველასთვის შედგენილ სტანდარტებს. ეს გზა გამოწვევაა ზოგადი განათლების სისტემისთვის: ერთი მხრივ, უნდა არსებობდეს საყოველთაოდ აღიარებული წესები, რომლებსაც ყველა ემორჩილება, მეორე მხრივ კი გასათვალისწინებელია ინდივიდუალური საჭიროებები და მისწრაფებები.

მომავლის განათლებაში მასწავლებელს უფრო მეტად უნარების აღმომჩენის, ცნობისმოყვარეობის გამღვიძებლის, სწორი მიმართულების მიმცემი მენტორის როლი ექნება, ვიდრე მანდატორის. ის უნდა დაეხმაროს მოსწავლეების, დამოუკიდებლად გაიკვალონ გზა ინფორმაციის უსასრულო ნაკადში და მუდმივად ტურბულენტურ გარემოში მარტივად ორიენტირება შეძლონ.

5) გლობალური თანამშრომლობა

ონლაინსწავლების პლატფორმები, გაცვლითი პროგრამები და განათლების სისტემების ინტერნაციონალიზაცია უკვე იძლევა საშუალებას, ჩვენი ცოდნა და მისი გამდიდრების გზები კონკრეტული გეოგრაფიული არეალით ან ფორმატით არ შემოვსაზღვროთ. საზღვრების გახსნა და ტექნოლოგიური ინტეგრაცია სულ უფრო მეტ ახალგაზრდას აძლევს საშუალებას, ჩაერთოს საერთაშორისო საგანმანათლებლო პროგრამებში, მზად იყოს სამუშაო გამოცდილებისა და ახალი კულტურული გამოცდილების მისაღებად, მოიპოვოს სტიპენდია უცხოეთში სწავლისთვის ან ჩაერთოს ვირტუალურ გაცვლით პროგრამებში.

მომავლის განათლების სისტემებს უნდა შეეძლოთ, აღზარდონ ადამიანები არა კონკრეტულ დროსა და სივრცეში საჭირო ცოდნით, არამედ ღია და გახსნილი საზოგადოების წევრებად, რომლებიც მზად იქნებიან, მიიღონ საერთაშორისო პროგრამების სიკეთეები.

ამ წერილის ბონუსად სწორედ რამდენიმე ისეთ ორგანიზაციას გაგაცნობთ, რომლებიც ახალგაზრდებს საერთაშორისო პროგრამებში ჩართვას, მოხალისეობას და სასწავლო კურსებს სთავაზობენ:

• ახალგაზრდული ორგანიზაცია დრონი
• Umbrella • ამბრელა
• Alternative Education Academy
• International Education and Development Academy
• Student-Youth Council

ჩემი წინაპრები წარსულზე მეოცნებეები იყვნენ. არის ასეთი ხალხიც. ზეგინდელზე კი არა, გუშინწინდელზე ფიქრობენ – ასე რომ მომხდარიყო ან არ. დასხდებოდნენ ბებია და ბაბუა, მზერას ჩაიბრუნებდნენ ზურგისკენ და იქ ტიროდნენ და იცინოდნენ. იქ, რა დროსაც დიდი ხანია გამოცდნენ და ვერ შეცვლიდნენ. მეც ვიმემკვიდრევე ეს თვისება და სულ წარსულზე ვდარდობ. განა არ ვიცი – წარსული შორეული ვარსკვლავივითაა – აქედან რაც უნდა სული უბერო, ვერც გააღვივებ და ვერც ჩააქრობ. ვიცი, მაგრამ მაინც იქ ვარ. აი, მაგალითად; საავადმყოფოს მისაღებში ვზივარ. მამაჩემის ამბავი გავიგე. გავიგე და მაშინვე რომ თურქეთზე მეფიქრა… ჩავყვები, ჩავყვები ფსკერამდე – ფიქრის ფილტვები მეგლიჯება. იქ, მხოლოდ უჰაერობაა, რადგან აწმყომ იცის წარსული და ვერ ცვლის. დიდი ტანჯვაა, უსარგებლო და უთავბოლო. მაგრამ ვართ ასეთი ხალხიც. ვართ და ვერაფერს იზამ. წარსულზე მეოცნებენი.

////

ჩემი სახლიდან შორს, გადაღმა, მოჩანს სახლი.

ეს სახლი, ქალაქის წესისამებრ, მრავალსართულიანია და მრავალი სართულის წესისამებრ, ამ სახლს ბევრი ფანჯარა აქვს.

ყველა ერთნაირი.

შორიდან ეს არის.ასე მოჩანს. მხოლოდ ეს გრძელი, მოსაწყენი და ნაცნობი წინადადება.

მაგრამ ახლოდან, ერთი ფანჯრიდან მოჩანს ლოცვა მომაკვდავ შვილზე და მეორედან მოჩანს სიმღერა. ოღონდ სიმღერა ფრთხილად მოჩანს ამ ფანჯრიდან და ფეხაკრეფით.

სხვა ფანჯრიდან რომ სიმღერა მოჩანს, ის სიმღერა ხმამაღალია და კაცმა, რომ თქვას, ამიტომაც აღარ მოჩანს ბავშვის ტირილი მეზობელი ფანჯრებიდან. არც ძაღლის ყეფა. არც ჩურჩული აღარ მოჩანს შეყვარებულის. მე რომ მკითხოთ, ის სიმღერა, რომლის გამოც სხვა ფანჯრებიდან არც ცრემლი მოჩანს, არც ყეფა და არც სიყვარული – მეტისმეტად ხმამაღალია.

მაგრამ ამ სახლის შემოქმედი მე არაფერს არ მეკითხება.

ზოგიდან მოჩანს ბანკის ვალი ანაც მეზობლის. ზოგიდან თვითონ მეზობელი ანაც ბანკირი.

ზოგიდან მოჩანს შური და ზოგიდან შური არ მოჩანს, მაგრამ არის. ზოგიდან მოჩანს ცრემლი და ზოგიდან არ მოჩანს, მაგრამ არის. ზოგიდან მოჩანს ღიმილი და ზოგიდან არ მოჩანს. უბრალოდ არ მოჩანს, რადგან არ არის.

ზოგი ფანჯრიდან მოჩანს საუზმე და სადილი. ზოგჯერ ვახშამიც. მხოლოდ ეს მოჩანს. ეს მდუმარე რიტუალი და ერთი ჩრდილი.

ზოგიდან ბევრი ჩრდილი მოჩანს. ამ ჩრდილების ხმაური მოჩანს. ყურისწამღები.

ზოგი ფანჯრიდან არაფერი მოჩანს, რადგან იქ აღარავინაა. ზოგი ფანჯრიდან არაფერი მოჩანს, რადგან იქ არიან.

კი, არის ორი ასეთი არაფერიც. ორი ფანჯარა.

ზოგი ფანჯრიდან მოჩანს სურვილი რომ გამოაღონ და ჰაერი ჩაისუნთქონ. ზოგიდან მოჩანს სურვილი, რომ გამოაღონ და აღარასდროს ჩაისუნთქონ ეს ჰაერი.

ანუ გადმოხტნენ.

ზოგიდან მოჩანს სიზმარი და ამ სიზმარში მოჩანს გოგო, როგორც უარი და ეს სიზმარი საშინელია. ზოგიდან მოჩანს სიზმარი და ამ სიზმარში მოჩანს გოგო, როგორც თანხმობა და ეს სიზმარი ცრუა.

ზოგიდან მოჩანს შუქი, რომელიც ანთია. ზოგიდან მოჩანს შუქი, რომელიც ჩამქრალია.

ბევრია ფანჯარა და შორიდან ყველა ერთნაირი. შეიძლება სჯობდეს შორიდან უყურებდე და არასდროს მიხვიდე ახლოს. ან საერთოდ არ უყურებდე.

უბრალოდ ადგე და საკუთარი ფანჯარა გამოიხურო.

თანამედროვე მოსწავლის ინტერესის და მოტივაციის მართვა მარტივი არ არის.  ამ მიზეზის გამო  მასწავლებლები ძირითადად ორიენტირებული არიან  თამაშზე დაფუძნებულ სასწავლო გარემოს ფორმირებაზე.  ისინი ცდილობენ გეიმიფიკაციის პრინციპების გამოყენებას მოსწავლეთა მოტივაციის გაზრდისთვის  და სწავლების პროცესის გამარტივებისთვის.

თამაშის ელემენტებით გამდიდრებული   გამდიდრებული საგანმანათლებლო სივრცე რეალურად არის მოსწავლის აკადემიური წინსვლის მხარდამჭერი, თუმცა არსებობს სწავლების ინტერაქტიულ მეთოდებზე დამყარებული მიდგომებიც,    რომელიც ცოდნის აგების მეტ საშუალებას აძლევს მოსწავლეს.

ზოგადად,  თამაშის ტექნოლოგია თავისი ხასიათით, ყველა   ინტერაქტიურია, მაგრამ ყველა ინტერაქტიული მიდგომა არ არის თამაში. ინტერაქტიული მიდგომა უფრო ფართო ცნებაა,  თამაშის ტექნოლოგია  კი  უფრო მისი  სპეციფიკური, სტრუქტურირებული  ტიპია.

სათამაშო ტექნოლოოგიის მიზანი  მოსწავლის მოტივაციის ამაღლება, ჩართულობის გაძლიერება და სწავლის  სახალისო პროცესად გადაქცევაა. თამაშის  ტექნოლოგიის (Game-based learning, Gamification) გამოყენების დროს აქცენტი კეთდება:

• თამაშის ელემენტებზე (მაგალითად, ქულებზე, სხვადასხვა დონის დაძლევაზე, ბეიჯებზე და ა.შ. მაგალითად, ასეთად შეიძლება განვიხილოთ ონლაინ თამაში, სადაც მოსწავლე ასრულებს დავალებებს და აგროვებს ქულებს);
• თამაშის სტრუქტურაზე (აქვს კონკრეტული სიუჟეტი, თამაშის მიზანი და,  რაც მთავარია,  თამაშის წესები);
• ის შეიძლება შეიცავდეს როგორც კომპიუტერულ, ისე    რეალურ, ფიზიკურ  თამაშებსაც (მაგალითად, რომლური თამაშები).

ინტერაქტიული მიდგომები (Interactive learning methods)  სათამაშო ტექნოლოგიებისგან განსხვავებით:

• უფრო მჭიდრო ურთიერთობას და კომუნიკაციას გულისხმობს მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის:
• ამ დრო უფრო ფართო ადგილი აქვს აქტიურ, შემოქმედებით და თანამშრომლობით სწავლებას და გაცილებით საინტერესო, მრავალფეროვანი აქტივობები გვხდება, როგორიცაა დისკუსია-დებატები, ინტერაქტიულ რუკაზე მუშაობა, ჯგუფური სამუშაო, კითხვა-პასუხის რეჟიმი და ა.შ.

ინტერაქტიური მიდგომების  მიზანი  შემეცნებითი ჩართულობის გაძლიერება, კრიტიკული აზროვნების განვითარება და ცოდნის ტრანსფერია. ასეთ დავალებას წარმოადგენს, მაგალითად, როდესაც  მოსწავლეები ჯგუფებად მუშაობენ და ინტერაქტიულ რუკაზე აღნიშნავენ ისტორიულ ძეგლებს, მოვლენათა ადგილებს, თან აკავშირებენ ფოტოებს, ვიდეო და აუდიო მასალას და  უკეთებენ აღწერას.

რა აირჩიოს მასწავლებელმა – თამაშის ტექნოლოგიაზე გააკეთოს აქცენტი, თუ ინტერაქტიულ მიდგომაზე, რომელიც მოიცავს თამაშის ელემენტებსაც?

საკუთარ პრაქტიკაში, საზოგადოებრივი მეცნიერებების გაკვეთილებზე,  მსგავს  შემთხვევებში,     აქტიურად გამოიყენება ZeeMap.  მიუხედავად იმისა, რომ ZeeMap არ მიეკუთვნება უშუალოდ თამაშის ტექნოლოგიებს (მაგ., გეიმიფიკაციას ან საგანმანათლებლო თამაშებს), შესაძლებელია მისი დაპროექტება  თამაშის ელემენტებით:

• რუკაში  „ჩავაშენოთ“ დავალებები,   მაგალითად, „მონიშნე რუკაზე კონკრეტული  ეკლესია-მონასტერი, ან ისტორიული ძეგლი“;
• ან მოსწავლეებს ქრონოლოგიური  ნიშნით მოვანიშნოთ კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები;
• ან რუკაზე შესასრულებელ დავალებას მივცემთ გუნდური მუშაობის ხასიათი და ა.შ.

მსგავს შემთხვევებში ZeeMap რეალურად შეიძლება განვიხილოთ თამაშის ტექნოლოგიის   მხარდამჭერი ელემენტი. ამ კუთხით, რამდენადაც ZeeMap  შეიცავს სათამაშო ტექნოლოგიის ელემენტებს, ის  ხელს უწყობს სწავლების ინკლუზიურობას და  მოსახერხებელია დიფერენცირებული დავალებების შესრულებითვისაც.

ნიმუში: ინტეგრირებული სწავლების მაგალითი (ისტორია-გეოგრაფია-მოქალაქეობა)      ZeeMap-ის გამოყენებით, რომელიც ითვალისწინებს ინკლუზიურ და დიფერენცირებულ დავალებებს:

საგანი: “ჩვენი საქართველო“

კლასი – V-VI

თემა: „ჩვენი საქართველოს“ რეგიონები, მათთვის დამახასიათებელი ბუნება და ცნობილი ადამიანები.

საგნობრივი ამოცანა:

• ისტორიული  რეგიონის  კულტურული მემკვიდრეობის ამოცნობა (ისტორიის მიმართულებით);
•  ბუნებრივი პირობებისა და მდებარეობის შეფასება (გეოგრაფიის მიმართულებით) და
• მოქალაქეობა (რომელიც გულისხმობს  მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის გააზრებასა  და გარემოზე ზრუნვას).

დავალებები ინტერაქტიურ რუკაზე მოსწავლის ცოდნისა და უნარების დონის მიხედვით:

  დავალებების  დიფერენცირებული ხასიათი:

• მოსწავლე, რომელსაც აქვს წერის სირთულე (უჭირს წერა), შეავსებს რუკას მხოლოდ ფოტოებით და  ხმოვანი აღწერით;
• მოსწავლე, რომელსაც არ უჭირს    სივრცობრივი აზროვნება ან ეს მისი ძლიერი მხარეა, რუკაზე მონიშნავს გზებს, მდინარეებს ან მარშრუტებს;
• ხოლო იმ მოსწავლეს,  რომელსაც სჭირდება მხარდაჭერა, შესაძლებელია ჯგუფური დავალება შევთავაზოთ და მას დაეხმარება მეწყვილე, ან გუნდის  წევრები;
• ან  მიიღებს მოკლე ინსტრუქციას,  გრაფიკული სახით შეასრულოს დავალება (პიქტოგრამები, ფერები).

მაგრამ  ZeeMap, თავისთავად,  არ წარმოადგენს თამაშს ან თამაშის ტექნოლოგიას,  ის უფრო   გეოინფორმაციული-საგანმანათლებლო ციფრული ინსტრუმენტია, რომელიც მოსახერხებელია პროექტებზე დაფუძნებული სწავლებისთვის, საგნობრივი კვლევისთვის და ვიზუალური პრეზენტაციებისთვის. ამგვარი მიდგომის დროს „ჩვენი საქართველოს“ სწავლება   პროექტული სწავლების  ფორმით მიმდინარეობს.

მაგალითი 1 – პროექტი „როგორ იცნობ შენს რეგიონს?“ ZeeMap-ის გამოყენებით დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებისათვის

მუშაობის ეტაპები:

1. მოსწავლეები ირჩევენ ერთ რეგიონს (მაგ: თბილისი)
2. მასზე აკეთებენ ჩანაწერს (მონიშვნას) ZeeMap-ზე:
   • გეოგრაფიული მახასიათებელი: მდინარე, რელიეფი
   • ისტორიული ძეგლი: ნარიყალას ციხე
   • მოქალაქეობრივი გამოწვევა: ნარჩენების პრობლემა  ქალაქში
3. პრეზენტაცია – ჯგუფურად ან ინდივიდუალურად  (სიტყვიერად ან ვიზუალურად).

ZeeMap-ის  ეფექტურობა მოცემულ შემთხვევაში:

• ყველა მოსწავლე მუშაობს ერთ რუკაზე, თუმცა დავალების შესრულების ინდივიდუალურ  გზას ირჩევს: ტექსტით, ფოტოთი ან  ხმოვანი გზავნილით (აუდიოგიდით);
• მოსწავლე გაიაზრებს თავისი რეგიონის კულტურულ, გეოგრაფიულ და საზოგადოებრივ მახასიათებლებს;
• აქტიურდება  საგნობრივი ინტეგრაცია და ციფრული წიგნიერების უნარები.

მაგალითი 2 – პროექტი საბაზო და საშუალო საფეხურისთვის:  “ტაო-კლარჯეთის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები  ZeeMap-ის გამოყენებით”

მუშაობის ეტაპები:

1. მასწავლებელი მოსწავლეებს გააცნობს  ტაო-კლარჯეთის მნიშვნელობას საქართველოს ისტორიაში;
2. მოსწავლეები იკვლევენ და შეისწავლიან ინფორმაციას კონკრეტულ ძეგლებზე (მაგალითად, ოშკი, იშხანი, პარხალი, ხანძთა, ბანა, შატბერდი და სხვ.);
3. შექმნიან ვიზუალურ რუკა-ს  ZeeMap-ზე, სადაც აღნიშნავენ ამ მხარის (თანამედროვე თურქეთის ტერიტორია) ეკლესია -მონასტრებს, ციხეებსა და ისტორიულ ადგილებს. ამისთვის:

• მოსწავლეები რუკაზე ამატებენ თითოეულ ძეგლს როგორც პუნქტს (marker) – შესაბამისი გეოგრაფიული კოორდინატების გამოყენებით;
• თითოეულ წერტილს ურთავენ ფოტო/ილუსტრაციას, მოკლე აღწერას (ისტორია, არქიტექტურა), საინტერესო ფაქტს ან ნებისმიერ ტექსტურ ინფორმაციას, თუნდაც შეკითხვას;
  4. მოსწავლეები წარადგენენ რუკას – გააკეთებენ პრეზენტაციას კლასში, ან სკოლის მასშტაბით  (პროექტის გეგმის შესაბამისად),    წარადგენენ თავიანთ რუკას, გააზიარებენ ბმულით  და შეაფასებენ ერთმანეთის ნამუშევრებს.

მაგალითი:  მოცემული  პროექტის ფარგლებში მოსწავლეთა მიერ შექმნილი  რუკა https://www.zeemaps.com/view?group=6755316&x=33.788849&y=32.362193&z=14

ინტერაქტიურ რუკა  ZeeMap  -ზე  მუშაობის შედეგები:

• ისტორიული აზროვნების განვითარება: მოსწავლე იკვლევს და აანალიზებს კონკრეტულ მოვლენას, მოქმედებს დროსა და სივრცეში;
• გეოგრაფიული კომპეტენცია: მოსწავლე ორიენტირებს სივრცეში, ახდენს საქართველოს საზღვრებს გარეთ არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ლოკალიზაციას;
• ვითარდება ღირებულებითი განათლების მიმართულებით: იაზრებს, რომ ქართული კულტურული მემკვიდრეობა არ მთავრდება ქვეყნის ფიზიკური საზღვრებით;
• ციფრული უნარების განვითარება: სწავლობს ციფრულ რესურსზე მუშაობას, ციფრულ რედაქტირებას, ინფორმაციის გადმოცემას ვირტუალურად
• დიფერენცირებული სწავლების მიმართულებით: მოსწავლე ირჩევს მასზე მორგებულ აქტივობას: ტექსტურს, ვიზუალური, ხმოვანი /აუდიო ფორმით;
• მუშაობს ინდივიდუალურად, ან წყვილში, ან გუნდურად.

მაგალითი  –   „ოშკის ტაძარი“

• მოვნიშნოთ ოშკის ტაძრის წერტილი (კოორდინტი) ZeeMap-ზე: ჩრდილო-აღმოსავლეთი თურქეთი, ართვინის პროვინციაში;
• დავამატოთ ტაძრის ფოტო – ახლანდელი მდგომარეობა;
• დავურთოთ ისტორია: აშენდა X საუკუნეში დავით III -ის, ტაოელი ბაგრატიონის მიერ და ა.შ.
• დავამატოთ ვიდეო-მასალა ან აუდიო/გიდი
• და ა.შ.

პროექტის შეფასების რუბრიკა მოიცავს პრეზენტაციის, კვლევის, თანამშრომლობისა და ციფრული კომპეტენციის უნარებს.

ინტერაქტიურ რუკაზე მუშაობით მოსწავლემ  გამოიყენა არატრადიციული მიდგომა,  გაუქტიურდა კრეატიულობა, გახდა უფრო მოტოვორებული, რეფლექსიური  (აღწერს, რა გააკეთა, რატომ, რა ისწავლა პროექტის ფარგლებში) და უფრო წარმატებული სასწავლო პროცესში.