(ბასილ მელიქიშვილის „ორფეხი“ და შოთა ჩანტლაძის „პროხორ!!!“)

ფსევდოდიონისე არეოპაგელი ამბობს, რომ თავისუფალი ნება არის ყველაზე ძვირფასი რამ, რაც ღმერთს კაცისთვის მიუცია. ღმერთი არასდროს მოახვევს თავს ადამიანს საკუთარ ნებას, რადგან ამ უკანასკნელის ნებას უზარმაზარ პატივს სცემს. მაგრამ რას აკეთებს თავად ადამიანი? ის სწორედ სხვა ადამიანის ნებას უგულებელყოფს. ეს კი პიროვნულობას სპობს და კაცთა სიმრავლეს ციფრებად, მასად აქცევს ხოლმე. მასად, კოლექტივად ქცეული, ნებაჩამორთმეული, ზომბირებული საზოგადოება კი ძალიან მძიმე სანახავია, კი ვიცით ეს საბჭოთაეპოქაგამოვლილებმა.

როგორია ამ მხრივ მწერლის დანახული სინამდვილე, ამის გარკვევა-დანახვა ორი მოთხრობის განხილვით ვცადოთ.

პირველია ბასილ მელიქიშვილის „ორფეხი“. ბასილ მელიქიშვილი ჩვენში ნაკლებად ცნობილი მწერალია, რისი მიზეზიც, სავარაუდოდ, მისი ნაადრევი გარდაცვალებაა, თუმცა როდესაც ნიჭიერება თვალში საცემია, ის არ „კვდება“, ცოცხლობს და მარად თანამედროვეა. „ორფეხში“ საბჭოთა რეჟიმის მსხვერპლი ადამიანის სიმბოლური სახეა დახატული. ამ უკანასკნელის სულიც და სხეულიც ტირანიის წნეხით დეფორმირებულია და ძალიან მტკივნეული აღსაქმელია, რომ მის დამონებულ სულში ბოლომდე არ ჩაკლულა თავისუფლების იმპულსები. ეპიგრაფის მიხედვით, ამ ადამიანის სიცოცხლე არის „დღეები ფიქრისა, ქვეყნისა და ციფრებისთვის“. ავტორი ფანტასმაგორიულობით, გროტესკითა და კინემატოგრაფიულობით გვიხატავს პერსონაჟის გარეგნობას, რომელშიც სული ჩაკარგულა თუ განბნეულა, ანუ ჩანს, რომ სხეული აპრიორია, ხოლო სული – უგულებელყოფილი მავანთა მიერ: „ქუჩაბანდიდან ადამიანის ცხვირი და ფეხები გამოვიდნენ, თან მოიყოლეს თვით ადამიანიც, თავისივე ცხვირივით მოხრილი და ხნიანი… მავალი მთვრალივით ტორტმანებდა, ყბები ჩაცვენილი სჩანდა, ხოლო მოხრილ ცხვირს ორი რგოლი დაეკიდა და მავალის მამას – ტაგუს – რგოლებისთვის თვალები დაერქმია. მგზავრი ხარის რქასავით მოხრილიყო, თითქოს ფეხები ვეღარ დაუთმია და მუდამ ზედ დასცქერისო. ორთითის მაგვარ ხელებს გადაივლებდა ხოლმე შუბლზე და მძიმე ფიქრებს იქარვებდა“(159). ამ ოსტატურად გამოძერწილი პორტრეტით ჩვენ წინაშე ცოცხლდება „დანომრილი“ ადამიანების საბჭოთა სინამდვილე. ეს მთავარი გმირიც, დავთრებში ჩამჯდარი, დაუსრულებლად ანგარიშობს, მაგრამ სულ აბსტრაგირებულობამდე აყვანილ შიშშია: „ვაითუ ანგარიშს ბოლო მოეღო!.. ვაითუ დავთრები ჩემმა სხეულმა ვეღარ გააღო, ხოლო საანგარიშო ჩარჩო დაიშალა და რგოლები დაიფანტნენ. მაშინ რაღა ვქნა, ბებია? მაშინ რას მოვეჭიდო, ხომ წყალი წამიღებს… რომ დასრულდეს თვლა, ციფრები გამოილივნენ, მაშინ რას მიშველის მზე, რას მარგებს დიდი ბაღი და რადიოს ხრიალი – ამის ფიქრი მტანჯავს და მაწუხებს. ვფიქრობ და ზოგჯერ მთელ ღამეებს ვათენებ…“(161).

დასაწყისშივე თვალში საცემია მწერლის სრულიად ორიგინალური, თანამედროვე თვითგამოხატვის, წერის ხერხები, ტროპების ეფექტური, ნატურალისტურ-სიურეალისტური მხატვრულობა („ნახევარმთვარესავით მოიხარა და ტორტმანით გაჰყვა ქუჩას“; „ჯამი თონის პურით აავსე და ლობიოთი მორწყე“). თხრობის მეთოდიც უცნაური და განსაკუთრებულია: ავტორი მიმართვას ერთ-ერთ მთავარ გმირს, მეორე პირში, და მისი თვალით დანახულს დეტალიზებულად ჰყვება. აბელი (ასე ჰქვია მთავარ გმირს) მოხუცს, რომელიც ყოველ გავლაზე ფარდაგის დასაკემსი ძაფის აგებას სთხოვს, აღსარებასავით მოუთხრობს თავისი უცნაური ოჯახის ამბებს. უყვება ცოლზე, მარუსიაზე, რომელიც ავადმყოფია და ქმარს სცემს ხოლმე, ის ჭაღარაა, გამელოტებული და დაღარული; შვილზე, ფისოზე, რომელიც ცელქი და რეალისტი ბავშვია. ჩვენ წინაშე იშლება მასების „ბედნიერებაზე“ გათვლილი, „ტკბილ-იდეალური“, ჩუმი, ჩაჭაობებული, უძრავი საბჭოეთი – „დღეს აღარ მინდა სამსახურში წასვლა, ძნელია, ძნელი, ჩუმად ყოფნა. ზოგჯერ, ღამით, როცა ფიქრი მტანჯავს და ბოღმა მთასავით ჩამომაწვება, შუაღამისას გავვარდები გარეთ და ბაღის იქით დიდ სახლში ვეძებ თავსაყუდელს. გავაღვიძებ დარაჯს და „გააღე სამუშაო ოთახი, თორემ დავიტანჯე და ფიქრი გამათავებს“, – ვეუბნები. დარაჯი თვალს იფშვნეტავს და იგინება, მაინც გააღებს სამუშაო ოთახს და გათენებამდის ჩავცქერი დავთრებს… ძნელია სიჩუმე და ვღიღინებ ხოლმე…“(163).

„ბოროტი ზღაპრის“ სინამდვილე დაბზარული და პაროდირებულია. ფისოც, აბელის გოგონა, საშინელებათა ფილმის ფანტასტიკურ გმირს ჰგავს: „კობოსტოს წვენს ტიკინას დავუდგამ და შიგ ვაბანავებ. დედა გაბრაზდება და პაპას სცემს. ლობიო კი ძალიან მიყვარს, მიყვარს და დედა არ მაჭმევს… ჩემი ტიკინა პაპასავით უაზროდ იყურება, ხანდახან კი იძინებს, იცინის და იცინის“ (165). გვახსენდება ამ ჟანრის ფილმებიდან გაცოცხლებული თოჯინები თუ რეალობა, რომელიც მართლა ლობიოსავით დუღს და გადმოდუღს. ფისო ხედავს რადიოს ხრიალზე აცეკვებულ, გაოფლიანებულ მამას, რომელიც მერე, ხალხის ჰომერულ ხარხარში, დაბლა ეცემა, როგორც, მაგალითად, თითქოს დაუსრულებელი ტაშის კვრა საბჭოთა ყრილობებზე ან გაბმული გონგი თუ გაყინული დინამიკა პოლიტბიუროს რომელიმე წევრის გარდაცვალებისას. თითქოს, ნიცშესი არ იყოს, „ღმერთი მოკლეს“. ამიტომ ფისო სანთელს უნთებს რადიოს და სთხოვს, ნუღარ დატანჯავს მამას. ეს გროტესკი შემზარავი და ტრაგიკულია. ერთგვარად ზედროულიც, რადგან პრობლემა ზოგადადამიანურიცაა. ამაზე მეტყველებს პერსონაჟებისა თუ გეოგრაფიული ადგილების ბიბლიურ-ფანტასმაგორიული სახელებიც: კიწი, სიკლიკიტე, ტაგუ, რაზო, ჭაქვინჯა.

უტოპია გულს ატყუებს, მაგრამ არა გონებას. ანუ კაცი, თუ უნდა, ტყუვდება. თუნდაც აბელი, რომელიც მიმართავს მარუსიას და კომუნიზმზე ოცნებობს (ეს, ერთგვარად, ამქვეყნიური ჰარმონიის რელიგიურ მოდელთანაც თანხვედრილია, ბედის ირონიით): „რა კარგი იქნება, გენაცვალე, ნავი გვქონდეს, ნავში ოთახი იდგეს და მთელი დღე ზღვაში დავცურავეთ, იქვე მილებში გამოდიოდეს კაკაო, შოკოლადი და წითელი კახური. მე დავთრები მეწყოს და საანგარიშოს ვაჩხაკუნებდე“ (170) – ესაა წარმოსახულის „კეთილი“, სამწუხარო კიჩურობა გამოგონილი, ფსევდობედნიერების ქვეყანაში.

გულზე ვთქვით. რაც შეეხება გონებას, აი, მისი ფიქრები: „ყოველდღე ჩავუვლი ხოლმე ქუჩას. ბაღთან ბრმები სხედან და ხელს იშვერენ. ერთხელ გავიმეტე და ფული ვაჩუქე ბრმა მეფანდურეს. ბედნიერია ბრმა მათხოვარი, ბედნიერია, რადგან მხოლოდ მზიან დღეს გამოდის ქუჩაში და ისიც – როცა თბილა. მე მუდამ ქუჩას მივდევ. ჩავუვლი და მცივა. მზე არის, მაგრამ მაინც მცივა“ (170). ანუ სიბრმავე „საჭიროა“ და ამიტომ ბედნიერებაა, როცა ვერ ხედავ იმას, რაც გთრგუნავს, ადამიანურ სახეს გართმევს, ჭაობის სიღრმეში გითრევს. აი, სულიერ სიცივეს არაფერი შველის. ვერც მოჩახჩახე მზე. რადგან მთავარი „მზე“ შეგნებულად „დავიწყებულია“.

ბიუროკრატიასა და კორუფციაში ყველა დროში სულს ღაფავს ადამიანი. ეს მარტო საბჭოთა მანკიერებები არ არის, ამიტომ მოჟონავს იმ დროიდან, ავ სარეველასავით მრავლდება: „დავთრებისგან ქალაქების აშენება შეიძლება, მაგრამ მაინც არა ვიცით რა“ – ეს სოკრატესეული ცოდნით არცოდნა არ არის, პირიქით, არცოდნით ცოდნაა. ციფრების დაკარგვისა თუ ციფრად ქცევის შიში შხამიანი საცეცებივით ჩასჭიდებია სულს: „ხანდახან ციფრების დაკარგვა მაშინებს… რომ შემომელიოს, რაღა ვქნა, რაღა ვქნა… ღრიალებდა აბელი და ცრემლი უსველებდა ჩამომჭკნარ ლოყებს“ (171). თუმცა მისი სული მთლად არ ჩაკლულა: „ხანდახან ადამიანიც იფეთქებს ჩემს ძვალ-რბილში და მაშინ გმირი ვარ, აღარავისი მეშინიან“ (171), – ანუ ეს კაცი აღარ არის მარტო ცხვირი და სათვალე, კაცს მიმსგავსებული საბრალო ორფეხი, მწუხარე და პატარა, ვინც, ცხვირის „დაკარგვის“ შემთხვევაში, იდენტობასაც, თავსაც დაკარგავს გოგოლის გმირივით.

შოთა ჩანტლაძის მოთხრობის „პროხორ!!!“ ოსტატურად შენიღბული სარკაზმით დახატული პერსონაჟიც საბჭოთა მასის ჭანჭიკია, უმნიშვნელო, უსახური ნაწილაკი. იგი ღირსების გრძნობას და დამოუკიდებელი განსჯის უნარს მოკლებული, ტიპური, სოციუმით მანიპულირებით „მოზელილი“ ობიექტია, რომელიც ავტორიტარიზმის მთავარ საყრდენს წარმოადგენს. ეს არის რუსი მოხუცი პროხორი, რომელიც „რეკლამების მონა იყო და რეკლამას უყურებდა არა როგორც უბრალო წარწერას, არამედ როგორც მილიციელს, რომელსაც ხელი აუღია და ეუბნება: – მოქალაქევ, თქვენ დაჯარიმებული ხართ“ (276). ეს ადამიანი, რომელიც ოდესღაც ლექსებს წერდა, რუსეთის სამი რევოლუციის „შემოქმედია“, ბოლოს კი „ბებერმა ძვლებმა სიცივე იგრძნო და პროხორმაც თბილს ქვეყანას მოაშურა, როგორც მერცხალმა“ (277). მას, არ გაგიკვირდებათ და, შინ კედელზე ეკიდა რამდენიმე პოლიტიკოსის სურათი. ალბათ ამ ფოტოზე გამოსახული პერსონების ბუტაფორიული, „საზეიმო“ სახეებიც წარმოიდგინეთ. პროხორს ჰყავს 16-17 წლის შვილიშვილი ნატაშა, მეშვიდე კლასში ჩარჩენილი, მაგრამ გარკვეული თვალსაზრისით კარგად მომწიფებული.

პროხორიც „დანომრილი“ ადამიანია. მას უყვარს გაზეთების კითხვა, რადგან ამქვეყნად მხოლოდ მათი სჯერა: „19… წელი, გაზეთები გაიძახიან: გაუმარჯოს A-ს! გაუმარჯოს A-ს! – იმეორებს პროხორიც, 19… წელი, გაზეთები გაიძახიან: ძირს A, გაუმარჯოს B-ს! ძირს A, გაუმარჯოს B-ს, – იმეორებს პროხორიც. პროხორისთვის გაზეთი ერთადერთი წყაროა ჭეშმარიტებისა“ (279). ასეთ დროს ირონია გადამრჩენია და ავტორიც მას მიმართავს, როცა ჩვენ თვალწინ აცოცხლებს ამ პერსონაჟს: „–ფუი, – გადააფურთხა პროხორმა და ამჯერად ნამდვილად შეიგინა და დიდი იყო გინება იგი“ (282).

პროხორს, სიცხიანსა და დაუძლურებულს, ჰგონია, კვდება და ერთადერთი დარდი, რომელიც მიჰყვება, ისაა, რომ ვერ მოასწრო გეგმის 120%-ით შესრულება, დადებული „წმინდა“ პირობის თანახმად. პროხორი ობლიგაციებით ფულის მოგებაზე ოცნებობს იმდენად, რომ ეკლესიაში მიდის. იქ მას ისე უმძაფრდება წარმოსახვა, რომ თითქოს სხვა განზომილებიდან ხმაც ჩაესმის, რომ მოიგებს. ჰოდა, პროხორიც ირწმუნებს „ობლიგაციების, ქაღალდის“ ღმერთს, რომელსაც ასეთივე მორალი აქვს. ეს არის გამოგონილი, „მყვირალა ბედნიერების“ ბუტაფორიული ფორმულებით მცხოვრები ადამიანების ზოგადი ურწმუნობის ტრაგედია, რომელიც შინაგან სიცარიელეს ბადებს: „თუკი არსებობს ყველაფრის ღმერთი, რატომ არ შეიძლება არსებობდეს ობლიგაციების ღმერთი? და თუ ობლიგაციების ღმერთი არ არსებობს, მაშინ ობლიგაციების საკითხს ვინღა აწესრიგებს?! მე მაინც ვფიქრობ, რომ არსებობს ობლიგაციების ღმერთიც. საჭიროა ვიარო ეკლესიაში და ვევედრო ობლიგაციების ღმერთს, რომ მომაგებინოს დიდი თანხა… იგი, რასაკვირველია, ბინადრობს ზეცაში, როგორც სხვა ღმერთები და მას გარს ეხვევიან ციფრები, როგორც მწერები. იგი გულმოსული იგერიებს მათ. ალაგებს მათ რიცხვებად – მომგებიან და წამგებიან რიცხვებად – და მერე მოუვლენს მათ ქვეყანას… ალბათ მის სხეულზე დაბეჭდილია რიცხვები, რომელთაც დიდი მოგება უნდა ხვდეთ წილად“ (285). ანუ ამ სინამდვილეში ღმერთიც დანომრილია…

საინტერესოდაა გადმოცემული პროხორის „სოციალისტური“, დაცარიელებული, ჩაკეტილი სულის აღქმა, რომელიც მრუდე სარკესავით ირეკლავს ეკლესიის გარემოს: „სანთლების მბჟუტავი ალი უფრო აბნელებდა ხატებს. ხატებს ბრიყვული გამომეტყველება ჰქონდათ. ისინი იხედებოდნენ როგორც დებილები, რომლებმაც ამის შესახებ არაფერი იცოდნენ“ (287). პროხორი მატერიალისტია და ასეთივეა მისი ღვთისადმი თხოვნაც თუ გარიგებაც.

ამ ვიწრო თვალსაწიერის კაცს ამბიცია „ფართო და გრანდიოზული“ აქვს: „სამშობლო? ჰმ, მისი სამშობლოა ყველგან, სადაც კი რუსული ჩექმა დადგმულა. იქ, სადაც რუსული ჩექმა დადგმულა, რუსს უპოვია სამშობლო და სხვას დაუკარგავს იგი“ (296).

ბევრი რომ არ გავაგრძელოთ, პროხორი თავისი ღმერთის „სიმაღლიდან“ ძალიან მტკივნეულად ჩამოვარდება: გაიგებს, რომ ვერაფერი მოიგო, თუმცა სანამ, მისი ვარაუდით, მოგებულს აიღებდა, ფულიც იესხა და თავის სიცოცხლეში ერთხელ თამამად ივაჭრა მსუყე სადილისთვის, რომელიც მისთვის ცხოვრების „ღრმააზრიანი“ სიამოვნება აღმოჩნდა. პროხორი ჭკუიდან იშლება და ფსიქიატრიულ საავადმყოფში ხვდება. იქ მას, სწორედ „შეშლილ“ რეალობას გამოქცეულს, ბედისწერის საშუალებით ემსხვრევა „ვარდისფერი სათვალე“ და საავადმყოფოს ფანჯრიდან ხედავს უკვე ნამდვილ და არა ფსევდოსინამდვილეს: „მტკვარი მიედინებოდა ნელა და მდორედ, ხალხი მიდოდა მობეზრებული ნაბიჯით, ტრანსპორტი მოძრაობდა იძულებით და მორჩილებით. მილიციელი ხელმძღვანელობდა ტრანსპორტის მოძრაობას. იგიც ტრანსპორტი იყო თითქოს, მაგრამ მოძრაობდა და იწევდა წინ. ხიდს სევდა გადაჰფენოდა ამქვეყნიური“ (302).

პროხორს ცვლის უპატრონო ვასილი. საინტერესოა მისი, ტიპური რუსის თვალით დანახული საქართველო: „გაიხედა ვასილმა და რას ხედავს: დიდი ქალაქი, ირგვლივ – საინტერსო სითბო და ხალისი. აქ ჩამოვიდა, აქ შეიძლება იცხოვროს შიშველმა ბიჭმა. ვასია ჩამოხტა ვაგონიდან და ქალაქში გავიდა. ვასიამ შენიშნა, რომ ქვაფენილზე მანდარინი ეგდო, იქვე ეყარა ძეხვის ნამუსრევი. მან გაიფიქრა: ალბათ ის ზღაპარ-ქვეყანაა, მშობლები რომ უყვებოდნენ. სადაც ყოველ ეზოში და ქუჩაზე მანდარინების ბაღებია გაშენებული. სადაც მზე ზამთარშიც არ ჩადის. ვასიამ სასწრაფოდ აიღო მანდარინი და ძეხვის ნამუსრევი და გაიფიქრა: აქ ქუჩაში უფრო მეტი საჭმელია, ვიდრე ჩვენთან მაღაზიებში. ვასილი ჩაჯდა ერთ მოხერხებულ ადგილას, გაიშვირა ხელი და ხელი ფულით აივსო“ (303).

კლონების კონვეირულ სახელმწიფოში ვასიაც კლონია, ოღონდ პროხორისა. მის ცხვირწინაც ავზნეობს პროხორის შვილიშვილი ნატაშა, ახლა უკვე მისი ცოლი, მაგრამ ვასიაც ითმენს ამას და შეგუებულია; პროხორივით ელოდება უბადრუკი კომუნალური ბინის გაფართოებასა თუ გეგმის გადაჭარბებით შესრულებას. ეს არის კომუნიზმის თითმის ესქატოლოგიური მოლოდინის დაწყევლილ წრეზე ტრიალი. ეს ხომ იმავე გვირაბის ჩიხია, „დათა თუთაშხიაში“ სეთურის ხალხი რომ თხრის. ამ გვირაბს ხომ არ აქვს დასასრული, ის დასაწყისშივეა „მოკლული“ დაუსრულებელი „პოლიქრონიონის“ ძახილის შავბნელ ბანგში იმიტირებული „ჰარმონიით“ მცხოვრებთათვის…

მოთხრობის სათაურში სამი ძახილის ნიშანი კი ჩაკლული სულების ყრუ, მაგრამ საბედისწერო ყივილია, ასე შემზარავად რომ გაისმის იმეპოქაგამოვლილი ადამიანების შიგნით…

2023 წლის 1 აპრილს საზოგადოებრივი მაუწყებლის საბავშვო მუსიკალური პროექტი ,,რანინას“ მეექვსე სეზონიც დაიწყო  და მაყურებლის რამდენიმეკვირიანი მოლოდინიც. საქართველოს რადიოში ამ ამბის გაშუქებისას ერთი  დეტალი მიიქცევს ჩემს ყურადღებას. მიმდინარე სეზონის თანაწამყვანი, 12 წლის  ვაჩე ღვინიაშვილი, ეთერში შესვლამდე რადიოს მიკროფონით, უფრო კონკრეტულად, მიკროფონის ღრუბლით დაინტერესდება და რამდენიმე ისეთ კითხვასაც დასვამს, იოლად მიუხვდები – მანამდეც უფიქრია. ბოლოს ოცნებასაც გაგვანდობს და  იტყვის, ჩემი რადიო მინდა მქონდესო. უკეთეს ბიძგს ნაკლებად თუ ვინმე ან რამე მომცემდა იმ სამყაროზე სასაუბროდ, რადიო რომ ჰქვია და ასე ძვირფასია ჩემთვის!

ცოტა ხნის წინ, მედიაპლატფორმების შინაარსობრივ და ტექნიკურ მახასიათებლებთან დაკავშირებით ევროპის მაუწყებელთა კავშირის (EBU) კვლევას ვეცნობოდი   უახლოესი 5 წლის პერსპექტივაში. პირველივე წინადადებამ დამაფიქრა.  ,,2027 წლისკენ მიმავალი ტენდენციების ერთი სიტყვით შეფასება რომ შეიძლებოდეს, ეს სიტყვა იქნებოდა ფრაგმენტაცია.“ ფრაგმენტაცია, რომელიც მოსახლეობის ხანდაზმული ნაწილის რაოდენობრივი  ზრდისა და ახალგაზრდების წილობრივი სიმცირის ფონზე მედიის  როგორც ფუნქციას,  ისე შინაარსს მკვეთრად შეცვლის. მედია მენეჯერებს ნამდვილად მოუწევთ იმაზე ფიქრი, რომ გარდაუვალი ტექნოლოგიური პროგრესის პირობებში, მეტ-ნაკლები წარმატებით გაართვან თავი უკვე ნახსენებ და გამოწვევად ქცეულ ფრაგმენტაციას. არა და, 5 წლის შემდეგ სამყარო, რომელიც ულტრათანამედროვე IP ტექნოლოგიებზე, ჭკვიან მოწყობილობებსა და დისტრიბუციაზე იქნება აგებული, იმავე ტრადიციული სამაუწყებლო ტექნოლოგიების პარალელურად იარსებებს, რომლებიც დღეს მოძველებულად ითვლება. ამოცანა, როგორც ყოველთვის, ღირებულებების შენარჩუნება იქნება ტრანსფორმაციის მართვისა და ახალი გამოწვევების დაძლევის გზით.  ღირებულებები კი ამ წერილის ზუსტად ის საკვანძო ნაწილია, რაც საქართველოს რადიოს თითქმის საუკუნოვან ისტორიას სამ მილიონამდე ფირით შემოუნახავს.

,,ხაზის რადიო“ – ეს იყო  რადიოგადაცემა, რომლის პირველი გამოშვება 2011 წლის 31 დეკემბერს გავიდა ეთერში და 6 წელი ერთგულად ესაუბრებოდა ერთგულ მსმენელს. უნიკალური საფონდო ჩანაწერების გაცოცხლებისა და მიმდინარე ამბებით გამდიდრების მიზნით შექმნილ ყოველდღიურ,  45 წუთიან პროგრამას  ჩვენი საზოგადოების საუკეთესო ნაწილი სტუმრობდა. საუკეთესო სწორედ იმ თვალსაზრისით, რომ ოქროს ფონდის ყოველი მორიგი ფირი ახალი და მანამდე უცნობი ფაქტებითა თუ შთაბეჭდილებებით ივსებოდა. ეს მცირე ექსკურსი კი  ევროპაში ერთ-ერთი პირველი რადიოს, საქართველოს რადიოს მნიშვნელობის ხაზგასასმელად დამჭირდა. ნაკლებად მახსენდება ,,ხაზის რადიოს“ სტუმარი (ასაკის მიუხედავად), რომელსაც მისალმებისთანავე არ ეთქვას: ,,ამ რადიომ თეატრი შემაყვარა…“ ,,ამ რადიომ კლასიკური მუსიკა შემაყვარა…“ ,,ამ რადიომ ლიტერატურა  შემაყვარა…“ ,,ამ რადიომ ზღაპრები შემაყვარა…“   ,,ამ რადიომ…“ ,,ამ რადიომ…“ ამ რადიომ ფირებს მიღმაც უამრავი ამბავი შემოინახა  და შეგვაყვარა. მახსენდება კადრი – ხშირად გავსუსულვართ ბებიის კალთასთან ფეხმორთხმული შვილიშვილებივით და ჩვენი უფროსი კოლეგებისგან მოგვისმენია ლეგენდარული ამბები. მაგალითად, როგორ მუშაობდა მსახიობი ეროსი მანჯგალაძე ხმის ჩამწერ სტუდიაში. არავითარი სიჩქარე, არავითარი სპონტანურობა, არავითარი ლაფსუსი – ტემბრალური, თუ ლინგვისტური! მწყობრი და  დინჯი ერთობა რადიოს მიკროფონთან საათობითაც კი შეიძლებოდა გაგრძელებულიყო სასურველი შედეგისთვის! ვიცი, შესაძლოა, ზოგიერთ თქვენგანს იმის თქმის სურვილიც კი გაუჩნდეს, რომ მაშინ დრო ასე ძვირად არ ფასობდა, ან ერთადერთ ტელევიზიასა და რადიოში საქმის დინჯად კეთების ფუფუნება მეტი იყო და ბევრი კიდევ სხვა, მაგრამ მე მაინც მჯერა –  რომ არა მსგავსი დამოკიდებულება სიტყვისადმი, ხმისადმი, მიკროფონისადმი და, რაც ყველაზე მთავარია, მსმენელისადმი, დღეს საქართველოს რადიოს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სტუდია, სადაც დღემდე იწერება რადიოსპექტაკლები, ეროსი მანჯგალაძის სახელს ვერც მოირგებდა და ვერც მოიხდენდა! რომ არა საქმისადმი არა მხოლოდ ერთგული, არამედ თავდადებული დამოკიდებულება, ვერც რადიოს ხმის ჩამწერი VII სტუდია მოირგებდა ლავრენტი ჭელიძის სახელს!

მთავარ სათქმელს უნდა მივუბრუნდე და პირადი გამოცდილებაც გაგიზიაროთ. პერიოდულად, ჟურნალისტობის მსურველ სტუდენტებთან მიწევს პროფესიული დიალოგი. ასე ვუწოდებ იმ საუნივერსიტეტო თანამშრომლობას, ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ყოველწლიურად სტუდენტების  ახალ ნაკადთან რომ მახვედრებს. საგანი, რომელსაც მათ ვუზიარებ, არჩევითია და ვალდებულებად არ მიიჩნევა. ეს გარემოება კი მაფიქრებინებს, რომ  თითოეული ახალგაზრდა, რომელიც აუდიტორიაში შემოდის, სულ მცირე რადიოსადმი ინტერესს გამოხატავს. თუ უფრო იმედიან სურათს დავხატავ, ახალგაზრდებში რადიოს ინტერესი არსებობს. ახლა, ასე, ღიად და ხმამაღლა მინდა მადლობა გადავუხადო იმ ახალგაზრდებს, პანდემიურ რეალობაში წამით რომ არ განელებიათ ჩვენი შეხვედრებისადმი ინტერესი და ასე მოხერხებულად მოარგეს საკუთარი ტექნიკური მოწყობილობები სამუშაო პროცესს. მე კი შევეცდები ის უწყვეტობა  ცხადად დაგანახოთ, რაც ნაკლებად თუ განასხვავებს ჟურნალისტიკის სააუდიტორო პრაქტიკულ კურსსა და უკვე გამართულ სამაუწყებლო-სარედაქციო საქმიანობას. ცხადია, სხვაობა აშკარა და უპირობოა მასშტაბში, გამოცდილებასა და პასუხისმგებლობაში, მაგრამ ერთი უცვლელია – ენთუზიაზმი! ენთუზიაზმია ყველა დიდი და წარმატებული საქმის წარმმართველი. ენთუზიაზმი, რომელიც არც ათწლეულების წინ ასვენებდა საქართველოს რადიოს მართლაც დამსახურებულ სახელებს და არც დღეს მისცემს მოსვენებას რადიოს მომავლის უპირატესობაში მეტ-ნაკლებად დარწმუნებულ პროფესიონალებს.

2022 წლის 24 თებერვალი. დილის 07:55. 5 წუთში ეთერშია საქართველოს რადიოს დილის შემეცნებით-გასართობი პროგრამა ,,პიკის საათი.“ ყველა ტელეფონისა და კომპიუტერის ეკრანზე, ყველა ხელმისაწვდომი საინფორმაციო საშუალება ერთადერთ ამბავს გვატყობინებს – რუსეთმა უკრაინაში ომი დაიწყო! ორსაათიანი პირდაპირი ეთერი, ტრადიციულად, მიმდინარე ამბებითა და მრავალფეროვანი სიუჟეტებითაა დატვირთული.  ცხადია, იმ დღეს ასე ვერ გავალთ ეთერში. ცხადია, იმ დღეს  ყველა ის უნარი უნდა ამოქმედდეს, რაც ოდესმე გვისწავლია, გამოგვიწვრთნია, გაგვივლია, გაგვიკეთებია, ან არც გაგვიკეთებია. 10 წუთში, შეძლებისდაგვარად  გაღვიძებულია პოლიტოლოგიც, ფილოსოფოსიც, საერთაშორისო მიმომხილველიც, სამხედრო ექსპერტიც და, რაც ყველაზე მთავარია, კოლეგები და სხვადასხვა პროფესიის ნაცნობები უკრაინაში.  იმ დილით, გასაგები მიზეზების გამო,  უკრაინის ეთერში ჩართვა ვერ ხერხდება, მაგრამ იმ ორსაათიანი ეთერიდან დღემდე უკრაინა პირველი არხის უწყვეტი ყურადღების საგანია. ფაქტად ფაქტი უკვე ისტორიაა, მაგრამ მე მაინც რადიოს შესაძლებლობებზე აქცენტისთვის მსურდა ამ ამბის გაზიარება.

რადიოსთვის სერიოზულ გამოცდილებად იქცა  პანდემია. რეალობა, რომელმაც, ლამის, მთელი რიგი პროფესიებისა საფრთხის წინაშე დააყენა. ვითარება, რაშიც რადიომ არა თუ წაიფორხილა, პირიქით, უფრო სხარტი და მობილური გახდა. მთელი მსოფლიო ერთ პატარა ყუთში მოექცა. პირბადის, სადეზინფექციო საშუალებებისა და დისტანციის გარეშე.

უამრავ ასეთ ამბავს მოისმენთ საქართველოს რადიოში.  რადიოში,  რომელსაც 2025 წლის 23 მაისს 100 წელი შეუსრულდება.  დღეს ეროსი მანჯგალაძისა და ლავრენტი ჭელიძის სახელობითი სტუდიები ვახსენე და მჯერა, რომ საუკუნოვანი ისტორიის ყველაზე გამორჩეულ სახელებს სხვა რედაქციებისა და სტუდიების აბრებზეც ვიხილავთ იმ მემკვიდრეობის უკვდავსაყოფად, ქვეყნის ისტორია რომ ჰქვია – ამდენი ძვირფასი ხმით მოყოლილი და ამდენ ძვირფას ინტონაციაში შენახული ისტორია!

რაც ეხება ვაჩეს, საკუთარი რადიო რომ უნდა, იმ ვაჩეს, პირადად ვუმასპინძლებ რადიოს ოქროს ფონდში და იმ ადამიანების ხმებს მოვასმენინებ, საკლასო ოთახში გადაშლილ წიგნებში რომ ხვდება ყოველდღიურად.  ჩვენს მკითხველს კი განვუმარტავ, რომ ჩემთვის ვაჩე იმ თაობის განზოგადებული სახელია, რომელმაც აუცილებლად უნდა იცოდეს, როგორ შეუფასებელ ოქროს ინახავს რადიოს ოქროს ფონდი. ეს კი სახლიდან გაუსვლელადაა შესაძლებელი. უბრალოდ, ღილაკზე დააწკაპუნე და…

მიკროფონი ჩართულია!

სანამ თომას ბერნჰარდის „დაღმამავალის“ კითხვას დავიწყებდი, ვინ იცის, მერამდენედ გადავიკითხე რობერტ მუზილის „ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვა“, რომლის ამოჩემების მიზეზიც კარგად ვერ გამირკვევია. ერთი კია: მიზიდავს და ყოველი წაკითხვისას თავბრუს მახვევს – თითქოს სხვა წიგნია, თითქოს ჩემი თვალიც სხვისი გამხდარა. ავსტრიელი მწერლების ნაწარმოებები განგებ არ დამიწყვილებია – ახალ საკითხავს დაუფიქრებლად წამოვავლე ხელი. ბერნჰარდის რომანის მთხრობელმა კი მატარებელში სწორედ მუზილის ამ წიგნის წაკითხვა მოინდომა, მაგრამ ვერ შეძლო, გული ვერ დაუდო. ცხადია, მატარებლის ლიტერატურას არც „დაღმამავალი“ მიეკუთვნება. ისიც არაერთხელ მიბრუნებას, ხელახლა გააზრებას მოითხოვს.

1953 წელს, ზალცბურგში სამი პიანისტი დამეგობრდება – ახალგაზრდები, რომლებიც შეუძლებლის შესაძლებლად ქცევას ისახავენ მიზნად: ისეთ წარმატებას უნდა მიაღწიონ, როგორიც სიზმრად არავის უნახავს, შემსრულებელსა და ინსტრუმენტს შორის მანძილი უნდა გააუქმონ, სხეულის ნაწილად უნდა გაიხადონ როიალი, რომელზეც დიდი კომპოზიტორების ნაწარმოებებს დაუკრავენ. „მინდა, „სტეინვეი“ ვიყო“, – ეს ფიქრი აქვთ, ეს რთულად აღსაქმელი სურვილი. მათ შორისაა გლენ გულდი, კანადელი ვირტუოზი, რომლის ჩრდილშიც ბუნებრივად მოექცევიან მისი ავსტრიელი მეგობრები, ბახის „გოლდბერგის ვარიაციების“ იდეალური შესრულებით თავზარდაცემულებს საბოლოოდ განზრახვაზე ხელის აღება რომ მოუწევთ. „გლენ გულდი რომ არ გამეცნო, ალბათ დაკვრას თავს არ დავანებებდი და ვირტუოზი შემსრულებელი გავხდებოდი, – გვიყვება უსახელო მთხრობელი, – იქნებ მსოფლიოს ერთ-ერთი საუკეთესო ვირტუოზი შემსრულებელიც კი გამოვსულიყავი-მეთქი, ვფიქრობდი სასტუმროში. მაგრამ საუკეთესოთა შორის საუკეთესოს რომ ვხვდებით, სხვა გზა აღარ გვრჩება, თავი უნდა დავანებოთ-მეთქი, ვფიქრობდი“.

გულდთან მეგობრობა კიდევ ერთი პიანისტისთვის აღმოჩნდება საბედისწერო. ვერთჰაიმერი ვერაფრით შეეგუება იმ აზრს, რომ ჰორიზონტს უფრო მეტად ვერ მიუახლოვდება, ბახისა თუ სხვა კომპოზიტორების ნაწარმოებების სრულყოფილად შესრულებას ვერ შეძლებს. „ვერთჰაიმერს არ შესწევდა უნარი, საკუთარი თავისთვის შეეხედა, როგორც უნიკალური მოვლენისთვის, – ვკითხულობთ წიგნში, – როგორც შეუძლია, როგორც უნდა შეეძლოს ყველას, თუ არ უნდა, რომ ჭკუიდან შეიშალოს. ყველა ადამიანი ერთადერთი და განუმეორებელია-მეთქი, სულ ვეუბნები საკუთარ თავს და ამან გადამარჩინა. […] ვერთჰაიმერს ამის საშუალება არ ჰქონია, ამიტომ უნდოდა სულ, რომ გლენ გულდი ან კიდევ გუსტავ მალერი ან მოცარტი და მისთანანი ყოფილიყო-მეთქი, ვფიქრობდი. ამან გააუბედურა ადრიდანვე და მერეც სულ ეს აუბედურებდა. გენიოსობა არ არის აუცილებელი იმისათვის, რომ ვიყოთ განუმეორებელი და ამას კიდეც მივხვდეთ-მეთქი, ვფიქრობდი. ვერთჰაიმერი განუწყვეტლივ ვიღაცას ეჯიბრებოდა, სხვას ბაძავდა, სულ იმაზე მეტი უნდოდა, ვიდრე ჰქონდა…“  სწორედ ამ მიზეზით დაიწყება მისი დაღმასვლა, თვითგანადგურებისკენ სწრაფვა, რასაც, ცხადია, კეთილი ბოლო ვერ ექნება.

თომას ბერნჰარდის თვალი ყოფის მრავალ მხარეს სწვდება და დასაგმობსაც მალევე პოულობს წარმატებაზე შეშლილი ადამიანების სამყაროში. გამუდმებული შეჯიბრი ძალას აცლის მათ, სიცოცხლის დღეებს უმწარებს, საბოლოოდ კი ნაბიჯის წინ გადადგმას შეუძლებლად აქცევს. მოჯადოებულ წრეში მასწავლებლებიც ისევე არიან ჩართულნი, როგორც სხვები: „საითაც არ გაიხედავ, ყველგან ეს მუსიკის მასწავლებლები მოკალათებულან, ყველგან ესენი უკრავენ და სპობენ და ანადგურებენ ათასობით და ასიათასობით მოსწავლეს, თითქოს თავიანთი ცხოვრების მისიად უცევიათ, ჩანასახშივე ჩაკლან ახალგაზრდა მუსიკოსების განსაკუთრებული ნიჭი. სხვაგან ვერსად შეხვდები ასეთ უპასუხისმგებლობას, როგორიც გაბატონებულა ჩვენს მუსიკალურ აკადემიებში, რომელთაც ამ ბოლო დროს მუსიკალურ უნივერსიტეტებს უწოდებენ-მეთქი, ვფიქრობდი“. დიდია მათი, ისევე, როგორც მშობლების წილი ვერთჰაიმერის ტრაგედიაში. უბედურმა, თავგზააბნეულმა ადამიანებმა კიდევ ერთი უბედური, თავგზააბნეული გამოზარდეს.

მუზილის ტერლესიც ხომ მარტივად გაება ხაფანგში, მოძალადეც და მსხვერპლიც ერთდროულად გახდა. ბერნჰარდსაც იზიდავს ის ყველაფერი, რაც საბოლოოდ სიმართლისთვის თვალის გასწორებას მოითხოვს. მისი სიმართლე კი იქნებ უფრო თავზარდამცემიც იყოს – წარმატებით გაბრუებულებისთვისაც, წარუმატებლობით გაბრაზებულებისთვისაც, ახალი თაობის აღმზრდელებისთვისაც და მათთვისაც, სამოთხე რომ სადღაც სხვაგან ეგულებათ: ვენაში, ზალცბურგში…

ახლა კი იმ საინტერესო ტექნიკაზე მინდა გესაუბროთ, რომელიც ტრანსფორმაციაში დაგეხმარებათ. პრობლემის მხოლოდ ინტელექტუალური გაცნობიერება საკმარისი არასდროს არ არის. არსებობს სავარჯიშოები, რომლებიც დაგეხმარებათ ძველი ნეირონული კომუნიკაციის/ალგორითმების წაშლასა და ახლით ჩანაცვლებაში.

დამეთანხმებით, რომ საკმაოდ რთულია ქცევის შაბლონების შეცვლა მხოლოდ ნებისყოფით. ჩვენ გვჭირდება ის განსაკუთრებული ენა, რომელიც გასაგები იქნება ჩვენი ტვინისთვის და რომელიც წარმოქმნის ახალ ნეირონულ კავშირებს. ამჟამად ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური და შემოქმედებითი მეთოდი არის ნეიროგრაფიკა.

რადგან შინაგანი აზრების, განცდების, გრძნობების ვიზუალური გამოხატვა – ეს არის ბავშვობიდან ყველასთვის ნაცნობი პროცესი, ნეიროგრაფიკა სწორედ ამ გზას მიმართავს.

შედეგად კი: იხსნება შეზღუდვები და ტრანსფორმირდება მტკიცებულებები, იცვლება პრობლემის აღქმა და მის მიმართ დამოკიდებულება. ამის შემდეგ ჩვენ ვპოულობთ ახალ გადაწყვეტილებებს, მოქმედების ახალ გზებსა და შესაძლებლობებს. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ნეიროგრაფიკა არის – საშვი სასურველ რეალობაში. ნეიროგრაფიკული ტექნიკით შეგიძლიათ იმუშაოთ, როგორც სტერეოტიპებზე, ასევე პრობლემურ სიტუაციებზე, მომავალ მიზნებზე ან ნებისმიერ სხვა სიტუაციაზე, რომლის შეცვლაც გინდათ.

ნეიროგრაფიკა ქვეცნობიერთან კომუნიკაციის ვიზუალური საშუალებაა. ეს ტექნიკა 2014 წელს შეიმუშავა მხატვარმა, ფსიქოლოგმა, ფილოსოფოსმა პაველ პისკარევმა და დღეს საკმაოდ გავრცელებულია. ეს არის ცნობიერების გარდაქმნის გრაფიკული მეთოდი, რომელსაც შეუძლია შექმნას ახალი ნეირონული კავშირები თავის ტვინში და, შესაბამისად, შეცვალოს ჩვენი ცხოვრება.

წარმოიდგინეთ, რომ ცხოვრება ვირტუალური თამაშია, თქვენ კი მოგბეზრდათ ერთი და იგივე და გადაწყვიტეთ, შეცვალოთ – ანუ თამაშში გადადიხართ ახალ ლეველზე, საიდანაც თავად ქმნით ახალ, თქვენ მიერ მოდელირებულ რეალობას.

თუ თქვენ ყოველ მოცემულ მომენტში „განახლდებით“, დაივიწყებთ წარსულის გამოცდილებას და შეეცდებით პოზიტიური განწყობით მართოთ სიტუაცია, – შედეგი იმდენად გაგაოცებთ, რომ მიხვდებით, რომ სრულად შეგიძლიათ მართვა… რომ პულტი თქვენ ხელთაა. რა თქმა უნდა, ამ მდგომარეობამდე მისვლას სჭირდება შრომა და გაცნობიერება.

ნეიროგრაფიკის ანბანი კი ასეთია:

სამკუთხედი – კონფლიქტი, აგრესია

ოთხკუთხედი – სიმყარე, სტაბილურობა

წრე – ჰარმონია

ნეიროგრაფიკული ხაზები – პროცესი

როგორ დავიწყოთ?

დახატე შენი პრობლემის/საკითხის შინაგანი განცდები ნეირონული ხაზებით.

საჭიროა: მხოლოდ ფურცელი, ფანქრები და მარკერები და ცოტა თავისუფალი დრო.

მუშაობისას მნიშვნელოვანია, ყურადღება გაამახვილოთ თქვენი პრობლემის იმ შინაგან გრძნობებზე, ემოციებზე, შეგრძნებებზე, რომლებზეც მოცემულ მომენტში მუშაობთ.

შეიგრძენი ის (ამოცანა, პრობლემა) ისე, როგორც რეალობაშია. ღრმად ჩაისუნთქეთ და ამოისუნთქეთ… მთელი სხეულით, მთელი არსით იგრძენით, რომ თქვენი გონების, ცნობიერების მთელი ენერგია გროვდება მარკერის (ფანქრის) წვერზე და შეასრულეთ პირველი მოქმედება, რომელსაც „ემოციების ამოყრა“ ეწოდება. ანუ თქვენი შინაგანი გრძნობები ერთი ხელის მოსმით გამოსახეთ ნეირონული ხაზებით.

ამის შემდეგ ხდება ნეირონული ქსელის სტრუქტურირება. გადაკვეთის ადგილების დამრგვალება, დამატება… შევსება…

დაბოლოს: დახვეწა და გაფერადება.

ნეიროგრაფიკის ჯადოსნური კანონი:

ნეიროგრაფიკული ნამუშევრის შედეგის ხარისხი ყოველთვის დამოკიდებულია ნეირონული ხაზების რაოდენობაზე, თქვენ მიერ გაკეთებული მოძრაობების რაოდენობაზე. თითოეული ნეირონული ხაზი, რომელსაც თქვენ ავლებთ ფანქრით ან მარკერით, – ეს არის აზრების ერთობლიობა, ერთ ნეირონულ ქსელში გაერთიანებული. სწორედ ეს დაკავშირება, შეერთება აგროვებს ენერგიას (ინფორმაციის დონეზე), რომელსაც შეუძლია თქვენი პრობლემის/საკითხის გადაჭრა. ეს იმდენად ჯადოსნური მომენტია, მოგეჩვენებათ, რომ სამყარომ უცებ დაიწყო და გადაჭრა თქვენი პრობლემა/საკითხი.

ნეიროგრაფიკა არ არის ხატვა;

არ არის ფსიქოთერაპია;

არ არის თავის შექცევა;

არ არის ყურადღების გადატანა….

ნეიროგრაფიკა ცნობიერების ტრანსფორმაციის ტექნიკაა!

და ის არის ხატვაც, არტიც, ფსიქოთერაპიაც, ყურადღების გადატანაც, სიამოვნებაც, ძიებაც და მოგზაურობაც საკუთარ არაცნობიერში მისი ტრანსფორმაციის მიზნით.

შესთავაზეთ თქვენს მოსწავლეებს და შედეგები გამიზიარეთ!