თანამედროვე სამყაროში იდეალებისა და ღირებულებების კრიზისზე არაერთი შესანიშნავი მწერალი წერს. მათ შორისაა ვანო ჩხიკვაძე, რომელიც რომან „გვირაბში“ წარმოაჩენს ადამიანის ეგზისტენციალურ სიცარიელეს, უმიზნობასა და უპერსპექტივობას, რასაც იწვევს ფუნდამენტურ ფასეულობათაგან მოწყვეტა, იდენტობის გარკვევაზე უარის თქმა, მობორიალე ატომად გადაქცევა. მწერალი ფანტასმაგორიული ელემენტების მოხმობით თხრობას სიღრმისკენ მიმართავს, შინაგანი მონოლოგებისა და ცნობიერების ნაკადების აქტიური ოსტატური გამოყენებით პერსონაჟების სულიერ სამყაროში გვამოგზაურებს. „გვირაბი“ მწერლის მეოთხე რომანია (2022 წ.). აქამდე კი გამოქვეყნებული აქვს შემდეგი რომანები: „ჩიტები ზამთარში“, „ბებერაშვილების ამბავი“, „შუშების ომი“. ასე რომ, ვანო ჩხიკვაძე არა მხოლოდ პოეტური კრებულებითა და მოთხრობებით, არამედ რომანებითაც გამორჩეული ავტორია თანამედროვე ქართულ მწერლობაში.
რომან „გვირაბში“ წარმოჩენილი ამბები დღეს ხდება, შესაბამისად, მწერალი იმ სოციოკულტურულ გარემოს ხატავს, რომელიც ასეთი ნაცნობია თანამედროვე მკითხველისთვის, თანვე, ვერტიკალური ჩაღრმავებებით ავტორი აფართოებს დრო-სივრცულ არეალს. თხრობაში ბუნებრივად შემოიჭრება უახლესი თუ შორეული წარსულის სურათები და იხატება მომავლის პერსპექტივები. რომანისეულ ქრონოტოპში ასე გამოიკვეთება წარმავალ და მარადიულ ღირებულებათა გზაჯვარედინებზე შეყოვნებული ადამიანი, რომელმაც არ იცის, საითკენ წავიდეს. ავტორი სიმბოლურ-ალეგორიული ქვეტექსტებით, წარმოსახულისა და რეალურის უცნაური მონაცვლეობით, პოსტმოდერნიზმისთვის დამახასიათებელი თხრობითი სტრატეგიებით მკითხველს დააფიქრებს ყოფიერების განმაპირობებელ უნივერსალურ კანონზომიერებებზე.
მწერლისეული ტრადიციული რეალისტური თხრობის მანერა გამდიდრებულია მაგიური რეალიზმისთვის დამახასიათებელი ელემენტებით. ავტორი პიროვნულსა და ეროვნულ სატკივარს გლობალურ, უნივერსალურ პრობლემებთან აკავშირებს, რომლებიც არა მხოლოდ ქართველს, არამედ კაცობრიობას აწუხებს. ამ თვალსაზრისით, რომანის სათქმელი მასშტაბური და ღრმააზროვანია.
გვირაბის სიმბოლიკა ერთ-ერთია იმ სიმბოლოებიდან, რომლებიც რომანში მრავლად გვხდება და რომელთა საშუალებით მწერალი მოთხრობილ ამბების განსხვავებული ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას უქმნის მკითხველს. ეს სიმბოლო ტრადიციულია ლიტერატურისა თუ, ზოგადად, ხელოვნებისათვის და მას ხშირად მიმართავენ შემოქმედნი. ის განასახიერებს, ერთი მხრივ, ჩაკეტილ სივრცეს, რომელიც ქმნის შიშის, დათრგუნვილობის, სასოწარკვეთილების შეგრძნებას, თანვე, გვირაბში ყოფნა მიუთითებს იმაზე, რომ ეს დროებითი სამყოფელია, იგი გულისხმობს ძიებას, ერთი მდგომარეობიდან მეორეში გადასვლას, კრიზისის გადალახვის პოტენციურ შესაძლებლობას. იგი შეიძლება გავიაზროთ როგორც ხიდის ერთგვარი მხატვრული ვარიაციაც. გვირაბი თავის თავში შეიცავს სიბნელეს, მაგრამ გულისხმობს სინათლის მოლოდინსაც, რომელიც გვირაბის ბოლოსაა. მთავარია გაძლება, გვირაბის დაბრკოლებათა გადალახვა, წყვდიადის დემონებთან ბრძოლა, სასიცოცხლო ძალების მოკრება და თავდახსნა. გვირაბში შესვლა გულისხმობს თვითჩაღრმავებას, არაცნობიერში შეღწევის სურვილს, რაც ურთულესია ადამიანისთვის, რადგან ეს მისი დაფარული, აკრძალული სივრცეა.
რა იმალება ადამიანის სულის უფსკრულში, რომელიც ასე ზარავს წარმოსახვას? რომანში ვკითხულობთ: „რამდენი პირნათელიც უნდა მოავლინოს ღმერთმა, ადამიანი უკან იმდენივეს გაშოლტილს, ეკლის გვირგვინით და ჯვარზე გაკრულს დაუბრუნებს, თვითონ კი ძველებურად გააგრძელებს გვირაბში ფორთხიალს, თავის ცოდვებით დამძიმებული არსებობის ისტორიას“. სინათლის ის სხივები, რომლებიც დაბადებიდან დაჰყვება ყველას, თანდათან იშრიტება და არეოპაგისეული „მოკლებული სიკეთის“ ნატამალიც აღარ რჩება. ფროიდის აზრით, „მე არ არის ბატონი თავის სახლში“, მას „მართავენ“, ერთი მხრივ, ინსტინქტები, ბიოლოგიური ლტოლვები, რომლებსაც მეცნიერი „იგის“ უწოდებს. თუმცა მხოლოდ ეს არ უქმნის „მეს“ გასაჭირს, მეორე მხრივ, პიროვნებად ჩამოყალიბების გზაზე მეგზურად „ზემეა“, რომელიც ადამიანს აწვდის ღირებულებებს, დაწერილსა თუ დაუწერელ კანონებს, წეს-ჩვეულებებს. ადამიანის „მე“ სწორედ ამ „იგისა“ და „ზემესთან“ ჭიდილში ყალიბდება. სწორედ ამ ბრძოლის სირთულეზე მოგვითხრობს მწერალი. სამწუხაროდ, თანამედროვე ადამიანს თითქოს უფრო მეტად უჭირს „იგისთან“ გამკლავება, ამიტომაც დიდხანს რჩება გვირაბში, ბნელი ხორციელი ლტოლვების ტყვეობაში.
გვირაბი შემაერთებელია წუთისოფლისა და ზესთასოფელისა. იგი სიცოცხლიდან გარდაუვალი სიკვდილისაკენ მიმავალი გზაცაა, რომლის გავლისას ადამიანი შეიცნობს წუთისოფლის ხანმოკლეობას და დანტესეულ სასოწარკვეთას უცილობელი „დასჯის“ მოლოდინში: „თქვენ, აქ მომსვლელნო, იმედები დატოვეთ ყველა“, – წერია ჯოჯოხეთის კარზე („ღვთაებრივი კომედია“). აქამდე კი გვირაბი, იგივე, უსიერი ტყე, მალავს სხვა ხიფათებსაც, რომლებიც დანტეს ლეოპარდის, ლომისა და მგლის სახით მოევლინა. ნებისმიერ ადამიანს მოუწევს თავის „გვირაბში“ გავლა და ამ მხეცებთან გამკლავება, დამარცხება ან გამარჯვება. ლომი განასახიერებს სხვებზე აღმატებულობის, ძალაუფლების, ამპარტავნების საშიშ ვნებას, ლეოპარდი განცხრომისკენ სწრაფვას, ხოლო მგელი – ანგარებას. ვანო ჩხიკვაძის რომანში ყველა ეს ხიფათი ექსპრესიულად წარმოჩნდება, რა თქმა უნდა, სხვა სახეებითა და სხვა ამბებით, მაგრამ მთავარი სწორედ სიცოცხლის გზის გავლის სიძნელის ჩვენებაა, ერთხელ კიდევ დაფიქრება იმაზე, თუ რას აკეთებს ადამიანი იმისთვის, რომ სამუდამოდ გვირაბში არ დარჩეს. ერთი მხრივ, პიროვნული სწრაფვანი და, მეორე მხრივ, გარემოებანი ზემოქმედებენ ადამიანის ნებაზე. მწერალი ორივეს შესანიშნავად წარმოაჩენს. მას სჯერა: „ყველგანგამჭვრეტი კეთილშობილების მზის სხივი სამუდამოდ რომ ქრებოდეს, მაშინ ჩალუსკუმებულ, გაუსაძლისი წუთისოფლის გვირაბში გზას როგორღა გავიგნებდით“.
მთავარი გმირის შინაგანი სამყაროს, მისი საფიქრალის, ტკივილისა და სიხარულის წარმოსაჩენად, მწერალი მიმართავს ორიგინალურ ხერხს. რეალურის პარალელურად მას თხრობაში შემოაქვს მისტიკური განზომილება. ამგვარად, მკითხველის მზერა მიიმართება გმირის შინაგანი სამყაროსაკენ, რომელიც წარმოჩნდება მსოფლიო ლიტერატურის ორი გმირის, განუყრელი წყვილის, სერვანტესის დონ კიხოტისა და სანჩო პანსას (რომანში დახატული თომას) სახით. ამ ტრანსფორმირებულ სულიერ სივრცეში მთავარი გმირი თითქოს გაორებულია. მთავარი პერსონაჟის საკუთარ თავთან საუბარი „გარდაქმნილია“ ორი „მეს“ დიალოგად. სწორედ ეს ქმნის ფანტასმაგორიულობის განცდას. მთხრობელი საშუალო ასაკის მამაკაცია, რომელიც უკმაყოფილოა როგორც საკუთარი თავით, ასევე ყოველივე იმით, რასაც ხედავს არა მხოლოდ საკუთარ ქვეყანაში, არამედ სამყაროში. ეს არის, უპირველესად, ჰუმანიზმის იდეალების გაქრობა, პრაგმატულობა, გაუცხოება და სხვა ამ რიგის პრობლემები.
ეს დიალოგები მთხრობელსა (დონ კიხოტის თანამედროვე ვარიაციული ნიღბით რომ გვევლინება) და თომას (სანჩო პანსასეული სახის ტრანსფორმაცია) შორის ცოცხლად, ექსპრესიულად გვიხატავს ყველა მნიშვნელოვან პრობლემას, რომლებიც კაცობრიობის სულიერ არსებობას საფრთხეს უქმნის. რეალური და წარმოსახული სივრცეები რომანში ერთმანეთს ბუნებრივად ერწყმის და ისე გადავყავართ ავტორს ერთიდან მეორეში, რომ არანაირი ხელოვნურობის შეგრძნება არ გვიჩნდება. ასე ვმოგზაურობთ გმირსა (და მის თანმხლებ შინაგან გმირებთან) ერთად თანამედროვე ყოფაში. ის ფიქრის ნაკადები, რომლებიც გმირთა საუბრისას ჩნდება, მკითხველს ბევრ საჭირბოროტო საკითხზე დააფიქრებს. მწერლის აზრით, „ადამიანის პიროვნებას თავბრუდამხვევი ტექნოლოგიების დამანგრეველი ვირუსისგან მხოლოდ „ლამანჩელის ვაქცინა“ იხსნის“. ეს „ვაქცინა“ კი სიყვარულს, სიკეთეს, სინათლეს, სამართლიანობას, კაცთმოყვარეობას გულისხმობს.
მწერალი სათქმელის სიღრმისეულად გამოსახატავად მიმართავს პოსტმოდერნიზმისთვის დამახასიათებელ ორმაგი კოდირების პრინციპს. ეს კი შესაძლებლობას აძლევს მკითხველს ნაწარმოები ინტერპრეტაციის სხვადასხვა დონეზე აღიქვას და გაიაზროს. რომანში მრავალმხრივად წარმოჩნდება სულიერი კრიზისი: 1) კერძო ადამიანის კონტექსტში, 2) ერის (ქვეყნის) ყოფის კონტექსტში, 3) მსოფლიო კონტექსტში, 4) კოსმოსის კონტექსტში. ყველა ეს კრიზისი ერთმანეთთან არის დაკავშირებული და ურთიერთგანპირობებული. ყველაფერი მაინც პიროვნული გაუცხოებიდან იწყება. ადამიანი იმდენად ეფლობა მატერიალურ განზომილებაში, რომ მთლიანად კარგავს ღვთაებრივთან კავშირს. ამას მოჰყვება ქვეყანაში ღირებულებათა გაუფასურება. მწერალი წუხს, რომ მატერიალურ-ტექნიკურ პროგრესს გამოდევნება სულიერ სივრცეთა დავიწყების საშიშროებას მთელ თანამედროვე კაცობრიობას უქმნის. უნივერსალური კონტექსტი კი სამყაროს ფუნდამენტური კანონზომიერებების მოშლას წარმოაჩენს, რაც სიცოცხლეს გაქრობის საფრთხეს აჩენს. აქ დემონებისა და ანგელოზების ბრძოლა მასშტაბურ ხასიათს იძენს. პრობლემებში ამგვარი ჩაღრმავებით რომანი ინტერტექსტუალურად ეხმიანება „ვეფხისტყაოსნისეულ“ კრიზისს, როდესაც ნესტანს ატყვევებენ ქაჯები: „რა საბრალოა გავსილი მთვარე, ჩანთქმული გველისა“. ეს კი სამყაროდან სულიერი საწყისის გაქრობას მოასწავებს.
ტრადიციასთან გადაძახილად შეიძლება აღვიქვათ რომანში წარმოჩენილი რწმენა, რომ საბოლოოდ სიკეთე ძლევს ბოროტებას (არეოპაგიტული მოძღვრების თანახმად, ბოროტება ხომ უარსოა, ის მოკლებული სიკეთეა). ამ თვალსაზრისით, ვაჟა-ფშაველას „ბახტრიონის“ ფინალსაც ეხმიანება, სადაც დემონი ანგელოზად „გადაიქცევა“ (გველი მკურნალობს ლუხუმს). კოსმოსი ძალას იკრებს ღვთაებრივის გადასარჩენად: „და უფსკრულს დასცქერს პირიმზე მოღერებულის ყელითა“.
ამ რწმენის დაბადებამდე კი მწერალი რომანისეულ სივრცეში დანტეს ჯოჯოხეთის „სანახებს“ გამოგვატარებს. რომანის მთავარი სამოქმედო სივრცე ბესტაეთია. იგი სიმბოლურად განასახიერებს საქართველოსაც, კაცობრიობასაც და ადამიანსაც. ბესტაეთი, რა თქმა უნდა, მოგვაგონებს შუა საუკუნეების ცნობილ ენციკლოპედიურ ილუსტრირებულ ნაშრომს, სახელწოდებით, „ბესტიარიუმს“, რომელშიც აღწერილი იყო უცნაური რეალური და დემონურ სამყაროსთან წილნაყარი მისტიკურ-ალეგორიული ცხოველები. მწერლისთვის თანამედროვეობა გადაგვარებული ადამიანებით, ნახევრადცხოველებით, არის სავსე, ამიტომაც ბესტაეთი ირეკლავს ჯოჯოხეთის ყველა შრეს, რომლებშიც სულდაკარგული ადამიანები დაფუთფუთებენ: „კაცთა ტყე უღრანი, საშიში და დაუნდობელია“; „დღევანდელ გაუგონარ ბრმა-ყრუობაში, ბესტაეთშიც, უპირველესად, ღირსებასა და სინდისს გაუჭირდა“, „თავის თავს იშენებენ და უნდათ, ქვეყნის აშენებად შემოგვასაღონ“. ამ ბნელეთის სიღრმეს, დანტესეულ მეცხრე შრეს, რომელშიც სამხახიანი საზარელი სატანაა ჩაყინული, განასახიერებს, ერთ შემთხვევაში, ადამიანის გული, თანვე, მთლიანად სამყარო, რადგან ადამიანის მაიდენტიფიცირებელი ნათელი ღირებულებები სულისთვის საშიშ მეტამორფოზას განიცდიან. ერთ ეპიზოდში ლამანჩელი რაინდი ბესტაეთში დაკარგულ „შვიდ სულელს ახსენებს“, რომელთაც დაეძებენ და ვერ პოულობენ. ამ შვიდეულში სიმბოლურ-ალეგორიულად, რა თქმა უნდა, შვიდი ქრისტიანული სათნოება უნდა დავინახოთ (სიმდაბლე; მოწყალება; უმანკოება; სიმშვიდე; მარხულობა; სიყვარული; სასოება), რომლებმაც შვიდ მომაკვდინებელ ცოდვას უნდა უმკურნალონ (ამპარტავნებას, ანგარებას, სიძვას, მრისხანებას, ნაყროვანებას, შურს, სასოწარკვეთილებას). სწორედ ამ „მომაკვდინებელ ცოდვათაგან“ დამძიმებულ საზოგადოებას გვიხატავს მწერალი რომანში.
როგორც აღვნიშნეთ, რომანში თხრობა ორ პარალელურ სივრცეში მიმდინარეობს, რეალურსა და წარმოსახულში, რომელთა შორის საზღვარი მყიფეა. მთავარი გმირი რეალურ სივრცეში საქართველოს გეოგრაფიულ არეალში მოგზაურობს, წარმოსახვით კი მთელ დედამიწასა და სამყაროში. წარმოსახული სივრცის გმირი ლამანჩელი დონ კიხოტია, რომელიც თომად გარდაქმნილ სანჩოსთან ერთად მსჯელობს ადამიანური ყოფის საჭირბოროტო საკითხებზე. დონ კიხოტი მთხრობლის (რომელიც ავტორის ალტერ ეგოა) სულშივე დაბადებული სინათლის განსახიერებაა, გამუდმებით რომ ეხლება სიბნელეს. ამავე დროს, ეს ორივე პერსონაჟი განასახიერებს გმირის სულიერსა და ნივთიერ მისწრაფებებს, მის ერთგვარ გახლეჩილობას.
რომანისეულ ამბებს მივყავართ იმ დასკვნამდე, რომ თანამედროვე ადამიანს, სამყაროს, სამწუხაროდ, არ სჭირდება დონ კიხოტი, იგივე ქრისტე, რადგან მისი არსებობა ნიშნავს, ცოდვების ვერდავიწყებას, სინდისის გამუდმებულ მღვიძარებას. ამიტომაც ათქმევინებს მწერალი ლამანჩელს ერთ ეპიზოდში: „თავი მომაბეზრე, დედამიწავ, გონებადაფანტულო, სკლეროზიანო დედაბერო, შენს სასტუმროში ვერ მოვნახე კუთხე-კუნჭული, სადაც სულსა და სხეულს მოვასვენებდი“. ეს პირდაპირ ეხმიანება მაცხოვრის სახარებისეულ სასოწარკვეთილებას: „მელთა ხურელი უჩნთ, ხოლო მფრინველთა ცისათა საყოფელი, ხოლო ძესა კაცისასა არარაი აქუს, სადა თავი მიიყუდნეს“ (ლუკა, 9-58). როგორც ბორხესი წერს: „სანამ ცოცხლობს სინდისი, ცოდვაც ცოცხალია“ („ლეგენდა“). თანამედროვე ადამიანები კი ცოდვის ჩადენისთანავე ივიწყებენ მას, რათა გზა გაუხსნან ახალ ცოდვებს და საბოლოოდ დაინთქან „ცოდვის მორევში“ (გურამიშვილი). „დავითიანის“ ასოციაციას იწვევს მწერლისეული მართლის თქმის პრინციპი. ნაკლოვანებათა მხილების სიმწვავით ის ეხმიანება მე-19 საუკუნის რეალისტებსაც (უპირველესად, ილიას, აკაკის, ვაჟას), თანვე, მიხეილ ჯავახიშვილსაც, მოდერნისტულ ლიტერატურასაც, მაგალითად, ჯოისისთვის დამახასიათებელი მწარე ირონიაც მოჩანს ცალკეულ ეპიზოდებში, რომლებშიც ადამიანი გადაქცეულია პირველხატის პაროდიად. რომანში მხილებულია ადამიანური ყოფის ყველა მანკიერება, პატივმოყვარეობა, ფუჭი დიდებისკენ სწრაფვა, ღალატი, მცირედმორწმუნეობა, ფსევდოპატრიოტიზმი, სიხარბე, მფლანგველობა, სიძუნწე, თვალთმაქცობა, გაუტანლობა, უმადურობა, ტყუილი და ამ რიგის „ბორკილები“ სულისა.
რომანში სოციოპოლიტიკური კონტექსტების ჭრილში წარმოჩნდება საქართველოს უახლესი ისტორიის ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენა მეოცე საუკუნის 90-იანი წლების ქარტეხილები. ავტორი დაუფარავად ამხელს პოლიტიკურსა თუ სახელოვნებო ელიტას, რომელთა მეშვეობით ქვეყანამ უამრავი განსაცდელი გადაიტანა (სამოქალაქო ომი, აფხაზეთსა და სამაჩაბლოში დატრიალებული ტრაგედიები). რომანში ვკითხულობთ: „ორთოდოქსმა“ კომუნისტებმა ჯერ ცხრა აპრილი და რუსთაველის სამარცხვინო ომი შემოგვძღვნეს, ვითომ იმპერიის გადასარჩენად, მაგრამ მალე თვითონ დაიწყეს იმ საკეტების მსხვრევა, რასაც „თვითმფრინავის ბიჭები“ და კიდევ სხვა მრავალი შეეწირა; ნათელი მომავლისკენ „მიმავლებმა“ გვირაბში მიგვატოვეს, უცებ იცვალეს ორიენტაცია, გეზი და შუა ევროპაში გაწოლილ დრაკონს – ბერლინის კედელს – თავისი ხელით დააცალეს „კბილები“.
ერთ ეპიზოდში მთხრობელი მარკეტის კარზე წაიკითხავს: „ვეძებთ გამყიდველს!“ მის ცნობიერებაში ეს ერთი უწყინარი წარწერა ღრმა მნიშვნელობას იძენს: „ჩვენში გამყიდველის პოვნას რა უნდა“ და იმასვე გამოხატავს, რასაც ნიკო ლორთქიფანიძე ცნობილ მინიატიურაში „იყიდება საქართველო“. მთხრობელიც „უძლურ ჭირისუფლად“ წარმოგვიდგება. ისიც უნდა ითქვას, რომ მართალია უძლურია ჭირისუფალი, მაგრამ ის მაინც არსებობს, რაც იმედს აჩენს იმისას, რომ ის შეიძლება მომავალში გაძლიერდეს. ამ გამოცოცხლებას კი ხელს შეუწყობს ვითარების ყოველმხრივი კრიტიკული ანალიზი, დროთა „დარღვეული კავშირის“ აღდგენა.
რომანში ლამანჩელის შემოყვანა ააქტიურებს გზის სიმბოლიკასაც. მთხრობელი ამბობს: „მნიშვნელობა არა აქვს, გეზს საითკენ ავიღებ, მინდა ნებისმიერ გზას დავადგე და უკან დაუბრუნებლად ვიარო, ვიარო“. მხოლოდ ამგვარად შეიძლება იხსნა სული დამყაყებისა და დაჭაობებისაგან, როგორც ილია აღნიშნავდა. მასთანვე გადაძახილად აღიქმება „უსწორმასწორო წუთისოფელი“, რომელიც „წყევლა-კრულვიან“ უპასუხო კითხვებს ბადებს. „მე ვარ გზა და ჭეშმარიტება“, – ამბობს იესო. როგორც ლამანჩელი აგრძელებს მოგზაურობას სიკვდილის გადალახვითა და წიგნისმიერ მარადიულ სამყაროსთან ზიარებით, ასევე გაიკვალავს ეს რომანიც მკითხველის გულისკენ გზას.
რომანში დონ კიხოტის მხატვრული სახეც მრავალმნიშვნელოვანი და პალიმფსესტურია. იგი ხან თავისი, ხან კიდევ სხვა პერსონაჟთა სახელით მეტყველებს, მისი „ცნობაარეულობა“ მწერალს საშუალებას აძლევს მსოფლიო ლიტერატურის სხვა გამორჩეული პერსონაჟები თუ პიროვნებები დონ კიხოტის ერთგვარ „ტყუპისცალად“ თუ ანტაგონისტურ სახეებად აღიქვას. ამ კონტექსტში საინტერესოა შექსპირისეული მეფე ლირის, „შვილებისა და ბედისწერისაგან გაუბედურებული“ მეფის „შემოყვანა“, რომელიც მწერლისთვის განასახიერებს შვილებისგან უარყოფილ მამას. აქ „უკუღმა“ მოქმედებს სახარებისეული მოდელი. უძღები შვილი, ამ შემთხვევაში, მამაა, რომელსაც თვალი მხოლოდ უკიდურესი სასოწარკვეთილებისა და დაცემისას ეხილება. მამაღმერთი ისევე ელის ძე შეცდენილს, როგორც კორდელია ელის მამას და ხელს უწვდის დასახმარებლად. ნამდვილი სიყვარული არსად იკარგება. მეფე ლირს რომანისეულ მხატვრულ სივრცეში საქართველო განასახიერებს, რომელსაც ხშირად ვერ გაურჩევია, რომელი შვილი „ეფიცება“ ნამდვილ სიყვარულს და რომელი მხოლოდ ეპირფერება, რეალურ სიძულვილს ფარისევლური სიყვარულის მჭევრმეტყველებით ნიღბავს, რათა „მამას“ უფრო დაუბრმაოს თვალი სიტყვების მოჩვენებითი, ილუზორული, „შინაარსისგან დაცლილი“ ბრწყინვალებით. ამ გზით მწერალი „გულმოკლე“ ფსევდოპატრიოტებსაც ამხელს.
რომანში საბჭოთა რეჟიმის მანკიერებანიც ძირისძირამდეა მხილებული. ერთ ეპიზოდში სტალინის ნიღაბიც ამოტივტივდება ყვარყვარესეული მსჯელობით: „ხალხს შეჩვეულ მათრახს როგორც კი მოაკლებ ან დაუგვიანებ, თვითონვე მოგთხოვს, აქავებული ზურგი აუჭრელო! ჩემგან იცოდე, ვერ იქნება მაძღრისა და მშიერის ლოცვა ერთნაირად გულმხურვალე (ამ სტრიქონში გამსახურდიას განმგეთუხუცესის სახეც წამოტივტივდება, არსაკიძეს რომ უქადაგებს: „ხალხს სამი რამე უნდა ასწავლოს ერის წინამდგომმა ყოველმა: შიმშილი, ლოცვა და შრომა“). მე როცა მფლანგველი აბუქ მეფის გვირგვინის ნაცვლად ჩრდილოეთის მბრძანებლის ყრონტამდე ღილებშეკრული, უბრალო ხაკის ქურთუკი მეცვა, ვცდილობდი, საერთო სუფრასთან ყველა ერთნაირად მიმეშვა“ (295).
რომანში მოზაიკური პრინციპით არის შეკრული უამრავი სხვადასხვა ამბავი, რომლებიც ერთ სააზროვნო მდინარებაში შემოკრებს განტოტვილ ასოციაციურ ნაკადებს. აღსანიშნავია რომანის მხატვრულ-ენობრივი ქსოვილი. მწერლის მდიდარი ლექსიკა საშუალებას იძლევა, მკითხველმა შეიგრძნოს სიტყვის მნიშვნელობათა ნაირგვარი ელფერი, ავტორი ოსტატურად იყენებს ხატოვან თქმებს და ამგვარად ენას საოცარ მოქნილობასა და ექსპრესიულობას ანიჭებს. ეს არც არის გასაკვირი, რადგან ვანო ჩხიკვაძე ცნობილი პოეტი და პროზაიკოსია. მისი დაწერილი სიტყვა სავსეა მრავალმნიშვნელოვნებითა და პოეტურობით. ავტორს არ ღალატობს ზომიერების გრძნობა და ისე არასოდეს გაიტაცებს ხოლმე მჭევრმეტყველება, რომ სისადავე დაკარგოს. ამიტომაც რომანი თავს წააკითხებს ნებისმიერ მკითხველს, მასთან თავისუფალ, მრავალმნიშვნელოვან დიალოგს გამართავს. რომანისეულ პრობლემატიკას სხვადასხვა ტიპის მკითხველი განსხვავებულად აღიქვამს და თავისი ცოდნის, გამოცდილების შესაბამისად გაიაზრებს.
რომანის ფინალიც „დონ კიხოტს“ ეხმიანება: „ჩვენც მეტი რა დაგვრჩენია, ღრმად ამოვიფშვინოთ და წერტილი დავსვათ, უფრო მწარე-მწარეებიც რომ არ წამოგვცდეს!
თუმცა წერტილამდე, ვახსენოთ ღმერთი და კუდის ბოლო სწორედ ისე მოვიქნიოთ, როგორც ერთ სარაინდო რომანს მოუხდებოდა:
„ათასი წელი ღორღიან გზაზე მიჩურჩულებენ, უკაბადონო
სამყაროს ართობს მათი ბაასი:
– მისმინე, თომა! – გისმენთ, ბატონო!“
ახლა კი, როგორც ზემოთ ხსენებული თხზულება მთავრდება:
„Vale!.. მშვიდობით!“
ამგვარად, ეს რომანი არის ფართომასშტაბიანი, პალიმფსესტური, ფერადოვანი ტილო, რომელიც წარმოაჩენს თანამედროვე ადამიანის, ქართველის, კაცობრიობის, თუ, ზოგადად, სამყაროს მეტაფიზიკური საწყისების მოშლას. მწერალი ალუზიების საშუალებით აფართოებს რომანისეულ სააზროვნო მხატვრულ დრო-სივრცეს. ეს ალუზიები ქართული და მსოფლიო ლიტერატურისა, ხელოვნებისა, ისტორიისა ამდიდრებენ საინტერპრეტაციო კონტექსტებს. მათ შორისაა ალუზია ჯეფრი ჩოსერის „კენტერბერიული მოთხრობებისა“, რომელშიც მწერალი სოციალური სატირის, გროტესკის მოხმობით აკრიტიკებს საზოგადოებას. სატირა და გროტესკი ვანო ჩხიკვაძის რომანშიც მძლავრი ინსტრუმენტებია თანამედროვე ყოფის სარკისეული ანარეკლის შესაქმნელად. მწერალი თითქოს ბიბლიური იერემიასავით მოთქვამს სიცოცხლის მდინარის ნაპირზე, რათა ძალები აღიდგინოს, დასაძინებლად მომზადებული დახუჭული თვალები გაახილოს. ამ თვალსაზრისით, მწერალი მითოლოგიურ-რელიგიურ პარადიგმებსაც „აცოცხლებს“, რათა სათქმელს მეტი ექსპრესიულობა მიანიჭოს. მისი სასოწარკვეთილი მოთქმა, ერთი მხრივ, პესიმიზმით, უპერსპექტივობის განცდით აღავსებს მკითხველს, თანვე, ეს მძაფრად წარმოჩენილი სულიერი დრამა, მას კათარსისის მოლოდინის იმედითაც მუხტავს. სიტყვა (ლოგოსი), მწერლობა ხომ სწორედ იმისთვის არის მოწოდებული, რომ ადამიანში ჩამკვდარ სულიერებას მაცოცხლებელ წყლად მოევლინოს და იმ გზად იქცეს, რომელიც გვირაბის ბოლოში გაიყვანს.
