კვირა, ოქტომბერი 6, 2024
6 ოქტომბერი, კვირა, 2024

AI ჩატბოტები: კომუნიკაციის მეტამორფოზა და ახალი კომუნიკაციური პარადიგმა

„თუ ცოტას დაფიქრდებით, დაინახავთ, რომ ის, რასაც ჩვენ ცხოვრებას ვუწოდებთ, არის მხოლოდ გულმოდგინება, რათა განვახორციელოთ არსებობის გარკვეული პროექტი ან პროგრამა. და თითოეული ჩვენგანის ეგო მხოლოდ ეს წარმოსახვითი პროგრამაა.

ყველაფერი, რასაც  აკეთებთ, ამ პროგრამას ემსახურება. და თუ ახლა მისმენთ, ეს იმიტომ, რომ, ასე თუ ისე, გჯერათ: ამის გაკეთება გეხმარებათ, გახდეთ ეს ეგო, რად ყოფნის მოთხოვნილებასა და სურვილს თითოეული თქვენგანი გრძნობს.

მაშასადამე, ადამიანი არის, უპირველეს ყოვლისა… პროგრამა, რომელიც უნდა განხორციელდეს. შესაბამისად, ის არის რაღაც, რაც ჯერ არ არის, მაგრამ რად ყოფნისკენაც მიისწრაფვის“.

Man as Project by Ortega y Gasset[1]

 

AI კომუნიკაცია – კომუნიკაციის გაფართოება

მინდა, სტატია დავიწყო გასეტის ამ ციტატით, რომლის მიხედვითაც ადამიანის არსებობა არის მუდმივი პროექტი, რომელიც ხორცს ისხამს დროსა და გარემოებებთან ურთიერთქმედებაში და მინდა, ეს ციტატა დავაკავშირო თანამედროვე ციფრულ გამოწვევებთან, რომლებიც, უპირველეს ყოვლისა, კომუნიკაციური გამოწვევებია. კომუნიკაცია კი პირდაპირ კავშირშია ცნობიერების ტრანსფორმაციასთან.

ადამიანის ცნობიერების განვითარების ისტორია კომუნიკაციის ევოლუციის ქრონიკაა. ენის წარმოშობით დაწყებული, წერილობითი სისტემების შექმნით გაგრძელებული და თანამედროვე ციფრული ტექნოლოგიებით დაგვირგვინებული, ეს პროცესი უწყვეტად აყალიბებს ჩვენი აზროვნების ლანდშაფტსა და თავისებურებებს. დამეთანხმებით, რომ ხელოვნური ინტელექტის და, კერძოდ, AI ჩატბოტების გამოჩენამ ჩვენ დაგვაყენა ახალი კომუნიკაციური პარადიგმის წინაშე, რომელსაც შეუძლია, ფუნდამენტურად შეცვალოს ჩვენი ცნობიერების არქიტექტურა.

ამ სტატიის მიზანია, გამოიკვლიოს, როგორ ზემოქმედებს AI კომუნიკაცია კომუნიკაციის თეორიასა და ადამიანის ცნობიერების ევოლუციაზე და რა გამოწვევებს და შესაძლებლობებს გვთავაზობს ეს ახალი რეალობა.

მიუხედავად იმისა, რომ AI ჩატბოტებს ყველა კულტურის წარმომადგენელი თავის ენაზე ელაპარაკება, მაინც იკვეთება რაღაც უნივერსალური, რაც გავლენას მოახდენს ადამიანთა კომუნიკაციაზე და შეცვლის მას. კაცობრიობის ისტორიაში პირველად ხდება, რომ ადამიანი-მანქანის კომუნიკაცია ამ მასშტაბს აღწევს. ენის მოდელები დატრენინგებულია ენების მასალაზე, მაგრამ კომუნიკაციისთვის და იმისთვის, რომ შედგეს „გაგება“, კიდევ მრავალი ნიუანსის გათვალისწინებაა საჭირო.

წიგნში “მეოთხე რევოლუცია” ლუჩანო ფლორიდი აღნიშნავს: “ჩვენ ვცხოვრობთ ინფოსფეროში, სადაც ონლაინ და ოფლაინ გამოცდილებები სულ უფრო მეტად ერწყმის ერთმანეთს” (Floridi, 2014). ეს ახალი რეალობა ქმნის უპრეცედენტო გამოწვევებს და შესაძლებლობებს კომუნიკაციის სფეროში.

ნაშრომში “კომუნიკაციური მოქმედების თეორია” ჰაბერმასი ამტკიცებს, რომ “კომუნიკაცია არის საშუალება, რომლითაც კულტურა, საზოგადოება და პიროვნება ყალიბდება და კვლავწარმოებს”. ეს იდეა განსაკუთრებით რელევანტურია ჩატბოტების ეპოქაში, როდესაც ჩვენი ინტერაქციები სულ უფრო მეტად მოიცავს არაადამიანურ აგენტებს. ამ პერსპექტივიდან, ჩატბოტების გამოჩენა არა მხოლოდ ტექნოლოგიური ინოვაციაა, არამედ პოტენციურად ტრანსფორმაციული ძალა ჩვენი კოლექტიური და ინდივიდუალური ცნობიერებისთვის.

AI-სთან კომუნიკაცია ცვლის კომუნიკაციის მოდელს

უპირველეს ყოვლისა, იცვლება ტრადიციული მოდელი:

გამგზავნი – შეტყობინება – მიმღები

ახალი მოდელი:

ადამიანი – AI ინტერფეისი – ალგორითმი – AI ინტერფეისი – ადამიანი

ეს ცვლილება ქმნის ახალ შუამავალ რგოლს, რომელიც არა მხოლოდ გადასცემს, არამედ ამუშავებს კიდეც ინფორმაციას და მის ფორმირებასაც ახდენს. ეს პროცესი ასე მიმდინარეობს:

  • ადამიანი გადასცემს ინფორმაციას;
  • AI ინტერფეისი ამზადებს ამ ინფორმაციას დასამუშავებლად;
  • ალგორითმი აანალიზებს და იღებს გადაწყვეტილებებს;
  • AI ინტერფეისი აყალიბებს პასუხს;
  • ადამიანი იღებს და რეაგირებს პასუხზე ამ მოდელში.

როგორც გუზმანი და ლუისი აღნიშნავენ, “AI-გაშუალებული კომუნიკაცია წარმოადგენს ახალ პარადიგმას, სადაც მანქანა არის არა მხოლოდ არხი ან მედიუმი, არამედ აქტიური მონაწილე კომუნიკაციის პროცესში” (Guzman & Lewis, 2020).

შუამავლის დამატება კომუნიკაციაში, ბუნებრივია, იწვევს ცვლილებებს. გრაფიკულად ეს ასე შეგვიძლია წარმოვადგინოთ:

ადამიანური კომუნიკაცია და ჩატბოტების კომუნიკაცია: განსხვავებები

ადამიანური კომუნიკაცია და ჩატბოტების კომუნიკაცია მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისგან, მიუხედავად იმისა, რომ ორივე მათგანი ინფორმაციის გაცვლის საშუალებაა. ამავე დროს, კომუნიკაციის პროცესში ხდება ურთიერთგავლენაც და ყალიბდება ახალი და განსხვავებული ენობრივი მოდელები. ადამიანი ცდილობს, მოერგოს ჩატბოტების მოდელს და ქმნის შესაბამის პრომპტებს. თავის მხრივ, ჩატბოტებიც ითვისებენ ადამიანის მეტყველების სტილს და ისინიც ცდილობენ “მორგებას”.

მაგრამ ადამიანური კომუნიკაცია უნიკალურია თავისი კომპლექსურობითა და მრავალფეროვნებით. ის მხოლოდ სიტყვებს არ გულისხმობს – კომუნიკაციასა და გაგებაში მონაწილეობს ინტონაცია, სხეულის ენა, მიმიკა და სხვა ემოციური ნიუანსები. ადამიანებს შეუძლიათ კონტექსტის გაგება, მეტაფორების გამოყენება და ირონიის აღქმა. ისინი ადაპტირდებიან საუბრისას და შეუძლიათ, სწრაფად შეცვალონ თემა ან ტონი სიტუაციის შესაბამისად.

წიგნში “მეტაფორები, რომლებითაც ვცხოვრობთ” ლაკოფი და ჯონსონი წერენ: “ჩვენი კონცეპტუალური სისტემა, რომლის მიხედვითაც ვაზროვნებთ და ვმოქმედებთ, ფუნდამენტურად მეტაფორულია თავისი ბუნებით” (Lakoff & Johnson, 1980). ეს იდეა გვეხმარება იმის გაგებაში, თუ როგორ შეიძლება შეცვალოს AI-სთან ინტერაქციამ ჩვენი აზროვნების სტრუქტურები.

ჩატბოტების კომუნიკაცია კი ეფუძნება ალგორითმებსა და მონაცემთა ანალიზს. მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე ჩატბოტები შთამბეჭდავად ბაძავენ ადამიანურ კომუნიკაციას, ისინი მაინც წინასწარ განსაზღვრული პარამეტრების ფარგლებში მოქმედებენ. მათ არ აქვთ ემოციური ინტელექტი – ნამდვილი ემოციები ან გრძნობები. მათი “გაგება” შემოიფარგლება იმით, რაც მონაცემთა ბაზაში აქვთ, რაზეც გაწვრთნეს.

ადამიანური კომუნიკაცია კრეატიულობითა და იმპროვიზაციის უნარით გამოირჩევა. ადამიანებს შეუძლიათ, შექმნან ახალი იდეები, გამოიგონონ ახალი სიტყვები და კონცეფციები საუბრის პროცესში, ჩატბოტები კი, მიუხედავად იმისა, რომ დიდი ოდენობის ინფორმაციის დამუშავება და გაანალიზება შეუძლიათ, ვერ ქმნიან ორიგინალურ იდეებს, მათი პასუხები მხოლოდ არსებულ მონაცემებს ეფუძნება.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი განსხვავებაა ემპათიის უნარი. ადამიანებს შეუძლიათ, ნამდვილად იგრძნონ და გაიზიარონ ერთმანეთის ემოციები, რაც აყალიბებს ღრმა კავშირს. ჩატბოტები კი, მიუხედავად იმისა, რომ შეუძლიათ ემოციების ამოცნობა და მათზე მსჯელობა, არ განიცდიან ემოციებს და არ აქვთ ცნობიერება.

ადამიანური კომუნიკაცია ასევე მოიცავს კულტურულ და სოციალურ კონტექსტს, რომელიც ხშირად არ არის ექსპლიციტურად გამოხატული. ადამიანებს შეუძლიათ გაიგონ და გამოიყენონ ნიუანსები, რომლებიც დაკავშირებულია კონკრეტულ კულტურასთან ან სოციალურ ჯგუფთან. ჩატბოტებს კი უჭირთ ამ ნიუანსების სრულად გაგება და გამოყენება რეალურ დროში.

ეს საკითხი განსაკუთრებით საინტერესოა. გაგიზიარებთ ინფორმაციას, რომელიც ამ თემაზე მოვიძიე:

 

ენობრივი ნიუანსები

მაგალითად, იაპონურ ენაში არის თავაზიანობის გამოხატვის რთული სისტემა – კეიგო.

კეიგო (敬語 – Keigo) – ეს არის გრამატიკული და ლექსიკური ფორმების ნაკრები, რომელიც გამოიყენება საუბრისას პატივისცემის გამოსახატავად.

კეიგო შედგება სამი მთავარი კატეგორიისგან:

  1. სონკეიგო (尊敬語) – პატივისცემის ენა, გამოიყენება სხვების მიმართ პატივისცემის გამოსახატავად;
  2. კენჯოგო (謙譲語) – თავმდაბლობის ენა, გამოიყენება საკუთარი თავის ან საკუთარი ჯგუფის შესახებ საუბრისას;
  3. ტეინეიგო (丁寧語) – ზოგადი თავაზიანი ენა, გამოიყენება ფორმალურ სიტუაციებში.

კეიგო ენის მნიშვნელოვანი ასპექტია იაპონურ კულტურაში და ასახავს სოციალურ იერარქიას, ურთიერთობებს და კონტექსტს საუბრისას.

მკვლევრებმა იამადამ (Yamada) და ტანაკამ (Tanaka) ტოკიოს უნივერსიტეტიდან შეისწავლეს, თუ როგორ შეიძლება, AI-მ სწორად გამოიყენოს კეიგო სხვადასხვა სოციალურ კონტექსტში.

AI-ს დასჭირდა სპეციალური ტრენინგი, რათა გაერჩია, როდის უნდა გამოეყენებინა თავაზიანობის სხვადასხვა დონე სხვადასხვა სოციალური სტატუსის მქონე მომხმარებლებთან.

 

არავერბალური კომუნიკაცია

არაბულ კულტურაში თვალით კონტაქტს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. მეფე საუდის უნივერსიტეტის (King Saud University) მკვლევრის, Al-Rashid-ის გამოკვლევის საფუძველზე შეიმუშავეს მექანიზმი, როგორ უნდა ადაპტირდეს AI ავატარი არაბულ კულტურულ კონტექსტში, რის შედეგადაც AI ავატარი, რომელიც უფრო ხანგრძლივად ინარჩუნებდა თვალით კონტაქტს, არაბ მომხმარებლებში უფრო სანდოდ და კომპეტენტურად აღიქმებოდა.

 

იდიომები და მეტაფორები

ჩინურ ენაში მრავლადაა კულტურულად სპეციფიკური იდიომები. ამის გამო, კვლევებზე დაფუძნებით, AI-ს დასჭირდა არა მხოლოდ იდიომების სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობის, არამედ მათი კულტურული კონტექსტის და გამოყენების სიტუაციების დასწავლაც.

 

ჟესტიკულაცია და სხეულის ენა

იტალიურ კულტურაში ჟესტებს კომუნიკაციის დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. როსი (Rossi) და სხვები ნეაპოლის უნივერსიტეტიდან (University of Naples) იკვლევდნენ, როგორ უნდა ინკორპორირდეს იტალიური ჟესტიკულაცია AI რობოტებში, რის შედეგადაც AI რობოტები, რომლებიც იყენებდნენ იტალიურ ჟესტებს, უფრო “ბუნებრივებად” აღიქმებოდნენ იტალიელი მომხმარებლების მიერ.

 

სოციალური ნორმები და ტაბუები

ინდურ კულტურაში არსებობს მკაცრი სოციალური იერარქია და კასტური სისტემა, ამიტომ AI-ს დასჭირდა სპეციალური ტრენინგი, რათა გაეთვალისწინებინა სოციალური იერარქია და თავიდან აერიდებინა სენსიტიური თემები კომუნიკაციის დროს.

ეს ფაქტები გვიჩვენებს, რომ სხვადასხვა კულტურულ კონტექსტში AI სისტემების ადაპტირება მოითხოვს არა მხოლოდ ენის სწავლებას, არამედ კულტურის ღრმა გაგებას, სოციალური ნორმების, ტრადიციებისა და ღირებულებების გათვალისწინებას. ეს კვლევები ხაზს უსვამს, რომ ეფექტური კროსკულტურული AI კომუნიკაცია მოითხოვს მულტიდისციპლინურ მიდგომას, რომელიც აერთიანებს ლინგვისტიკას, ანთროპოლოგიას, სოციოლოგიას და კომპიუტერულ მეცნიერებებს.

 

კომუნიკაციის მეტამორფოზა

“კომუნიკაცია არის ნიშნებისა და კოდების გაცვლის პროცესი” (Sebeok, 2001). AI კონტექსტში ეს იდეა ახალ მნიშვნელობას იძენს, რადგან ჩვენ ვქმნით და ვიყენებთ ახალ კოდებს მანქანებთან კომუნიკაციისთვის.

ენისა და კომუნიკაციის მკვლევრებს კვლევისთვის ახალი მასალა გაუჩნდათ. AI კომუნიკაციის გამოცდილებები მნიშვნელოვნად ამდიდრებს კომუნიკაციის თეორიას რამდენიმე მიმართულებით.

როგორც ჰენკოკი და თანაავტორები აღნიშნავენ, “AI-გაშუალებული კომუნიკაცია წარმოადგენს ფუნდამენტურად ახალ პარადიგმას, რომელიც მოითხოვს კომუნიკაციის თეორიების გადახედვას და გაფართოებას” (Hancock et al., 2020).

ეს ახალი სფერო გვთავაზობს უნიკალურ პერსპექტივებს და გამოწვევებს, რომლებიც აფართოებს კომუნიკაციის პროცესების ჩვენეულ გაგებას. აი, რამდენიმე მთავარი ასპექტი:

  • ფართოვდება კომუნიკაციის მოდელები, რაც საშუალებას გვაძლევს, გადავხედოთ კომუნიკაციის ტრადიციულ მოდელებს.
  • იქმნება ახალი მოდელები, რომლებიც ითვალისწინებს ადამიანი-მანქანის ინტერაქციის უნიკალურ ასპექტებს.
  • AI სისტემებთან ინტერაქცია გვიჩვენებს, როგორ იყენებენ ადამიანები ენას არაადამიანურ აგენტებთან კომუნიკაციისას.
  • ეს გვეხმარება, უკეთ გავიგოთ ენის პლასტიკურობა და ადაპტაციის უნარი.
  • AI კომუნიკაცია წამოჭრის ახალ კითხვებს იმპლიკატურების, კონტექსტისა და სოციალური ნორმების შესახებ, რაც გვაიძულებს, გადავხედოთ ჩვენს ცოდნას იმის შესახებ, თუ როგორ მუშაობს პრაგმატიკა არაადამიანურ/მანქანურ აგენტებთან.
  • AI სისტემები, რომლებიც მუშაობს სხვადასხვა ენაზე და სხვადასხვა კულტურულ კონტექსტში, აფართოებს ჩვენს წარმოდგენას ინტერკულტურულ კომუნიკაციაზე.
  • AI სისტემებთან ინტერაქცია გვაიძულებს, გადავხედოთ იდენტობის, პერსონისა და აგენტობის კონცეფციებს კომუნიკაციაში.
  • AI კომუნიკაცია გვიჩვენებს, როგორ შეიძლება ტექნოლოგია იყოს არა მხოლოდ მედიუმი, არამედ აქტიური მონაწილე კომუნიკაციის პროცესში.
  • AI სისტემების სწავლების პროცესი გვეხმარება, უკეთ გავიგოთ, როგორ ადაპტირდებიან ადამიანები კომუნიკაციის პროცესში.
  • AI კომუნიკაცია გვთავაზობს ინფორმაციის კოდირების, გადაცემისა და დეკოდირების ახალ პერსპექტივებს.
  • AI როგორც აუდიტორია გვაიძულებს, გადავხედოთ აუდიტორიის კონცეფციას კომუნიკაციის თეორიაში.

 

“ძალაუფლების ახალი ფორმები და ახალი ძალაუფლების სუბიექტები ჩნდება კომუნიკაციის სფეროში” (Castells, 2009). ეს იდეა განსაკუთრებით რელევანტურია AI კონტექსტში, სადაც კომუნიკაციის ახალი ფორმები ქმნის ახალ ძალაუფლებრივ დინამიკას.

 

დასკვნისთვის:

სცენაზე AI ჩატბოტების გამოჩენა არა მხოლოდ ტექნოლოგიურ ინოვაციაა, არამედ კომუნიკაციის ფუნდამენტური მეტამორფოზაც. ეს ცვლილება გვიბიძგებს, გადავხედოთ კომუნიკაციის, ენისა და თვით ადამიანური ცნობიერების ჩვენეულ გაგებას.

“AI კომუნიკაცია არ არის მხოლოდ ახალი ტექნოლოგიური ინსტრუმენტი – ის წარმოადგენს ახალ ონტოლოგიურ კატეგორიას, რომელიც გვაიძულებს, გადავხედოთ ჩვენს ფუნდამენტურ იდეებს კომუნიკაციის შესახებ” (Gunkel, 2020).

ამ ახალ რეალობაში ჩვენ ვდგავართ არა მხოლოდ ტექნოლოგიური, არამედ ფილოსოფიური და ეთიკური გამოწვევების წინაშე. როგორ შევინარჩუნოთ ადამიანური ელემენტი კომუნიკაციაში? როგორ უზრუნველვყოთ, რომ AI კომუნიკაცია არ იქცეს მანიპულაციის ინსტრუმენტად? ეს კითხვები მუდმივ კვლევას და დისკუსიას მოითხოვს.

საბოლოოდ, AI ჩატბოტების ეპოქა გვთავაზობს უნიკალურ შესაძლებლობას, გავაფართოოთ კომუნიკაციის, ენის და ადამიანური ცნობიერების ჩვენეული გაგება. ეს არ არის მხოლოდ ტექნოლოგიური რევოლუცია – ეს არის კოგნიტიური და კულტურული ტრანსფორმაცია, რომელიც განსაზღვრავს ჩვენი აზროვნებისა და ურთიერთობის მომავალს და სამყაროს ახალ პარადიგმას.

 

ლიტერატურა

 

  1. Habermas, J. (1984). The Theory of Communicative Action. Boston: Beacon Press.
  2. Floridi, L. (2014). The Fourth Revolution: How the Infosphere is Reshaping Human Reality. Oxford University Press.
  3. Guzman, A. L., & Lewis, S. C. (2020). Artificial Intelligence and Communication: A Human–Machine Communication Research Agenda. New Media & Society, 22(1), 70-86.
  4. Gunkel, D. J. (2020). An Introduction to Communication and Artificial Intelligence. Polity Press.
  5. Hancock, J. T., Naaman, M., & Levy, K. (2020). AI-Mediated Communication: Definition, Research Agenda, and Ethical Considerations. Journal of Computer-Mediated Communication, 25(1), 89-100.
  6. Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. University of Chicago Press.
  7. Castells, M. (2009). Communication Power. Oxford University Press.
  8. Watzlawick, P., Bavelas, J. B., & Jackson, D. D. (2011). Pragmatics of Human Communication: A Study of Interactional Patterns, Pathologies and Paradoxes. W. W. Norton & Company.
  9. Sebeok, T. A. (2001). Signs: An Introduction to Semiotics. University of Toronto Press.

10. McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of Ma

[1]https://philosophy.lander.edu/intro/articles/ortega-a.pdf

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

როგორ გავხდი ავტორიტეტი

კომუნიზმი

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“