ყოველი ახალი სასწავლო წლის დადგომა საინტერესო და სასიხარულოა, მაგრამ, ამავე დროს, გამოწვევებით სავსეც თითოეული სასწავლო რგოლისთვის. ამ გამოწვევებსა და სირთულეებთან გამკლავებას მოსწავლეც, მშობელიც და მასწავლებელიც თავისებურად ვცდილობთ, თუმცა ზოგჯერ, ობიექტური მიზეზების გამო, არ გამოგვდის.

ჩემი მესამეკლასელი და მეექვსეკლასელი შვილები საჯარო სკოლის მოსწავლეები არიან. წელს მათი სკოლაში წასვლის დროები ისე გადანაწილდა, ძალიან დიდი ხანი დამჭირდა იმისთვის, რომ გონებაში ერთი დღე მაინც სრულად დამელაგებინა – რას როგორ გავაკეთებდი, როგორი გეგმით ვიმოქმედებდი, რომ, როგორც დასაქმებულ ადამიანს და ორი მოსწავლის მშობელს, შემრჩენოდა ფიზიკური ძალა ყველაფერთან გასამკლავებლად.

ანდრიას დილის ცხრის ნახევარზე ეწყება სწავლა, ხოლო ანასტასია პირველის ოც წუთზე იწყებს. ანდრიას გაკვეთილები პირველ საათზე უმთავრდება, ანასტასიას – ხუთ საათზე. ასეთი რეჟიმის წყალობით, აღმოჩნდა, რომ ანდრიას, როგორც იქნა, თავისუფალი დრო რჩება დასვენებისთვის, სწავლისთვის, ეზოს აქტივობებისთვის, საყვარელი საქმიანობისთვის და დროულად დაძინებასაც ახერხებს, განსხვავებით წინა წლისგან, როდესაც, სკოლიდან გვიან დაბრუნებულს, ხანმოკლე საუბრის დროც აღარ რჩებოდა, ღამის პირველ საათამდე მეცადინეობდა და დილით გამოფიტული იღვიძებდა. ახლა მისი რეჟიმი დაფიქრების და დასვენების საშუალებას იძლევა, ხოლო ანასტასიას შემთხვევაში, თუ სკოლის დამთავრებისთანავე სახლში არ გამოვიქცევით, არც მეცადინეობისთვის და არც მცირეოდენი განტვირთვისთვის დრო აღარ გვრჩება.

„ვერც ცეკვაზე ვივლი, იმიტომ, რომ როდესაც სახლში გვიან მივალ, მეცადინეობისთვის დაღლილი ვიქნები და არაფრის თავი არ მექნება“, – გულდაწყვეტით შეაფასა პირველი სასწავლო დღე ანასტასიამ და დავალებების შესრულებას სწრაფად შეუდგა, რომ დროულად დაეძინა და სკოლისთვის მომზადებული ყოფილიყო.

ძნელი მისახვედრი არ არის, რამდენად მნიშვნელოვანია ბავშვისთვის ისეთი ყოველდღიური სასწავლო რუტინის შექმნა, სადაც გათვალისწინებულია მისი ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური მზაობა და ასაკობრივი მონაცემები, განსაკუთრებით კი დაწყებითი კლასის მოსწავლისთვის, რომელსაც უფრო მეტად სჭირდება თავისუფალი დრო, რაც, სამწუხაროდ, ამ რეჟიმით სრულიად წარმოუდგენელია. საბოლოოდ, ვიღებთ განერვიულებულ ბავშვს, რომელიც შფოთავს, თუ გაკვეთილების მომზადება ვერ მოასწრო; დარდობს იმაზე, რომ მისი განრიგი ვერანაირად ვერ ეთავსება სკოლისგარე აქტივობებს და ვერ ახერხებს შემოქმედებით წრეზე სიარულს; დამოუკიდებლად მეცადინეობა და ასე მეცადინეობის ჩვევის ჩამოყალიბებაც ვერ ხერხდება, რადგან ფიქრისთვის, შეცდომების დაშვებისა და გამოსწორებისთვის დრო შეზღუდულია და ბავშვი ხვდება, რომ ასეთ პირობებში ბევრი რამ საკმაოდ მოუხერხებელია.

ექვსი წელია, მოსწავლეების მშობელი ვარ და ვხედავ, როგორ ერიდებიან მშობლები ასეთ პრობლემებზე საჯაროდ საუბარს, როგორ არ აპროტესტებენ, როგორ ნებდებიან და როგორ იპყრობთ უიმედობა, რომ მაინც არაფერი შეიცვლება და ცდას აზრი არ აქვს, აზრი არ აქვს რამის მოთხოვნას სისტემისგან, სკოლის ადმინისტრაციისგან… განწყობა, რომ მშობლების აზრი, მშობლების პრობლემები არავის აინტერესებს, საკმაოდ ძლიერია.

მშობლები სისტემისგან პასუხს და უკუკავშირს არ ელიან, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი გადაწყვეტილება არ არის ბავშვებს მორგებული, ბავშვების კეთილდღეობით ნაკარნახევი და მათი მიღებისას მოსწავლისა და მშობლის საჭიროებებით არ უხელმძღვანელიათ. ამიტომ ჭარბობს მშობლებში ნიჰილიზმი, რადგან სისტემას, ერთგვარ ყრუ კედელს, მაინც ვერაფერს შეასმენ, ვერ მოსთხოვ პასუხს ისეთი გადაწყვეტილებების გამო, რომლებიც ბავშვისა და ოჯახის ინტერესებსა და კეთილდღეობას აზიანებს.

ათასობით ბავშვისა და მშობლისთვის ასეთი დღის რეჟიმი დამთრგუნველია. ბავშვებს ის ხელს უშლის სასწავლო პროცესში, სასწავლო მიზნების მიღწევაში და არც სკოლის გარეთ დამატებითი მეცადინეობისთვის უტოვებს დროსა და ენერგიას. ასეთი რეჟიმი არაჰუმანურია მშობლისთვისაც, რომელიც, თუ ერთზე მეტი ბავშვი ჰყავს, ქუჩაშია გამოკიდებული და ეფექტურად ვეღარ მუშაობს, რაც ასევე აზიანებს ოჯახის ეკონომიკურ ინტერესებს.

ადამიანის არჩევანს – გაბედულს, საბედისწეროს, ჭკვიანურს, სულელურს – ცხოვრებაში ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია. არჩევანი განსაზღვრავს გზასა და მიზანს. ის გამოავლენს ადამიანის ბუნებასაც, ხშირად – შენიღბულსა და შეუმჩნეველს. არჩევანი ადამიანს არა მხოლოდ საკუთარი თავის, არამედ სამყაროს შემეცნებაშიც ეხმარება. ის არის ერთგვარი ბიძგი თუ იმპულსი მოძრაობისა, განვითარებისა, დაცემისა თუ წამოდგომისა. მხატვრულ ლიტერატურასა თუ ისტორიაში ბევრი გამორჩეული, მშვენიერი და ძლიერი ქალია, რომლებმაც თავი დაგვამახსოვრეს თავიანთი პიროვნული არჩევანით, ნებისყოფით, თავისუფლების სიყვარულითა და პრინციპულობით. მათ შორისაა მარსელა, სერვანტესის „დონ კიხოტში“ გაელვებული ქალი, რომელიც მწუხარე სახის რაინდს ცხოვრების გზაზე გადაეყრება. იმ მშვენიერ წარმოსახულსა თუ რეალურ ქალებს, რომელთაც იგი ეთაყვანებოდა, დაემატა მარსელა, რომელმაც რაინდი მოხიბლა თავისუფლების წყურვილით, სტერეოტიპული აზროვნების წინააღმდეგ პროტესტით, ბრძოლის სულისკვეთებითა და დაუმორჩილებლობით. დონ კიხოტმა მასში მონათესავე სული ამოიცნო და მისი დაცვა და მსახურება გადაწყვიტა, მაგრამ მარსელა ისევე მალე გაქრა თვალსაწიერიდან, როგორც გამოჩნდა. მან პატრიარქალურ საზოგადოებაში ქალის თავისუფლებაზე ხმა ამოიღო და არა მხოლოდ თეორიულად გააკრიტიკა არსებული გენდერული იერარქიები, არამედ პროტესტი პრაქტიკულადაც განახორციელა. ის თავისი თამამი და საზოგადოებისთვის მოულოდნელი თვალსაზრისებით თანამედროვე ფემინისტურ შეხედულებებს ეხმიანება. რაც მთავარია, მის მხარეს დგება დონ კიხოტი, რომელიც სწორედ იმისთვის გამოვიდა სახლიდან, წიგნების ემბაზში მონათლული, რომ თავისუფლების რაინდული იდეალები დაებრუნებინა სამყაროში. ამიტომ მარსელათი მოიხიბლა, როგორც სულით, რომელიც მატერიალურ კეთილდღეობასა თუ საზოგადოებრივ შეხედულებებზე მაღლა პიროვნულ არჩევანსა და თავისუფლებას აყენებდა და მზად იყო, მათთვის სიცოცხლეც გაეწირა. მისთვის მთავარი იყო, თავის გულისხმას მიჰყოლოდა და სხვათა შეხედულებათა მონურ მორჩილებაში არ გაეტარებინა სიცოცხლე.

ვირჯინია ვულფი წერდა თავის სახელგანთქმულ ესეში „საკუთარი ოთახი“: „კანონი ქალებს უფლებას არ აძლევდა, ყოფილიყვნენ თუნდაც საკუთარი შრომის შედეგად ნაშოვნი ფულის პატრონები. საუკუნეების განმავლობაში, ყველაფერი ქმრის საკუთრებად ითვლებოდა“. „ქალები საუკუნეების განმავლობაში იმ მაგიური სარკეების როლს ასრულებდნენ, რომლებშიც მამაკაცები ბუნებრივზე ორჯერ უფრო მაღლები ჩანდნენ. ამ მაგიური ძალის გარეშე დედამიწა ალბათ დღემდე გაუვალი ჭაობებითა და ჯუნგლებით იქნებოდა დაფარული“; „მას (კაცს) სჭირდება სარკეები გარშემო, საუზმესა და სადილზე, რომ საკუთარი თავი, სულ მცირე, ორჯერ უფრო მაღალი დაინახოს, ვიდრე სინამდვილეშია“. ამ მსჯელობისას ვირჯინია ვულფი ირონიულად შენიშნავს: „ნაპოლეონი და მუსოლინი ასე კატეგორიულად აცხადებენ ქალების არასრულფასოვნების შესახებ, რადგან თუ ისინი არ იქნებიან არასრულფასოვნები, თავადაც შეწყვეტენ სიმაღლეში მატებას“.

მარსელა „დონ კიხოტის“ პირველი ნაწილის მხოლოდ ორ თავში (მეცამეტესა და მეთოთხმეტეში) გვხვდება, მაგრამ მკითხველს ამახსოვრდება მისი ელვარე ხასიათი, ნებისყოფა, საკუთარ თვალსაზრისთა მჭევრმეტყველურად დაცვის უნარი, წინააღმდეგობის ენერგია, რომელიც ყველა ხიფათს გადალახავს. საქმე კი ის გახლდათ, რომ მწყემსმა-სტუდენტმა ქრიზოსტომმა მზეთუნახავ მარსელას უპასუხო სიყვარულის გამო მოიკლა თავი. სწორედ ამ ამბავს მოუყვნენ დონ კიხოტს მწყემსები, რა თქმა უნდა, თავიანთი ინტერპრეტაციებით. დონ კიხოტმა კი, რომელიც დრამატული ამბების მიმართ განსაკუთრებული ცნობისმოყვარეობით გამოირჩეოდა, ქრიზოსტომის დაკრძალვაზე დასწრება გადაწყვიტა. სწორედ ამ დაკრძალვისას გამოჩნდება „დამნაშავე“ მარსელა, რომელიც მჩქეფარე მონოლოგით ყველას დაუსაბუთებს თავის სიმართლეს. რადგან ქრიზოსტომმა თავი მარსელას გამო მოიკლა, ე.ი. ქალია დამნაშავე – ასე ფიქრობს საზოგადოება და თხზავს ათასგვარ ბინძურ ჭორს, რათა დაამციროს, შეურაცხყოს ახალგაზრდა მარსელა, რომელმაც უარი გაბედა. მწყემსებისთვის მარსელა ალქაჯია, რადგან სხვებს არ ჰგავს. იგი მდიდარი ოჯახის შვილია, გამორჩეული სილამაზის პატრონი, ამიტომ ბევრი ეტრფის, მაგრამ მარსელას სხვა მიზნები აქვს. გათხოვებას ის სხვა მწყემსი ქალებივით იალაღებზე ხეტიალს და ცხვრის მწყემსვას არჩევს და მწყემსები, კაცები, თავს შეურაცხყოფილად მიიჩნევენ, – როგორც ვირჯინია ვულფი შენიშნავს: „ძალაუფლების მქონე კაცი შეიძლებოდა გაბრაზებული ყოფილიყო ქალზე. ან იქნებ გაბრაზება, როგორღაც, ძალაუფლების თანმხლები ემოციაა? („საკუთარი ოთახი“). ისინი ბრაზობენ მარსელაზე, რომელმაც უარი გაბედა და საკუთარ არჩევანს მისდია. მათთვის მარსელა გულქვაა, რადგან ქრიზოსტომის შეთხზულმა ლექსებმაც კი ვერ მოულბო გული. მიუხედავად იმისა, რომ ქრიზოსტომი სტუდენტი იყო და ათასგვარ სიბრძნეს ეუფლებოდა, ის თავისუფლება არ ჰქონდა, რომ საკუთარი თავი ემართა და სხვისი თავისუფლების საზღვრები არ დაერღვია. ერიხ ფრომი წერს: „თუკი შენ ისე გიყვარს, რომ ვერ იწვევ საპასუხო სიყვარულს, თუ შენი სიყვარული სხვაში ვერ ბადებს იმავე გრძნობას, თუკი ვერ ახერხებ, რომ შენც შეგიყვარონ, მაშინ შენი სიყვარული უძლურია და იგი ტრაგედიად გადაიქცევა“ („სიყვარულის ხელოვნება“).

მარსელამ დაძლია უმთავრესი: შიში, რომლის სპექტრი ცისარტყელასავით ფერადოვანი იყო. ეს იყო შიში განკერძოებულობისა, განსხვავებულობისა, გაკიცხვისა, შეურაცხყოფისა. ის დაკრძალვაზე გამოჩნდა და მონოლოგით არა მხოლოდ თავი დაიცვა, თავისი პიროვნული არჩევანი გაამართლა, არამედ საზოგადოებაც დაადანაშაულა უსულგულობასა და უმეცრებაში. მან თქვა: „ჩემი სილამაზე რომ ჩემს თავს აყვარებს ხალხს, განა მე ყველა უნდა შევიყვარო, ვისაც ვუყვარვარ? ჩემი ჭკუით ვიცი, ყველა მშვენიერი ჩემთვის საყვარელია, მაგრამ აქაო და მშვენიერი ყველას თავს გვაყვარებსო, განა სამართლიანი იქნება, მასაც სამაგიერო სიყვარული მოვთხოვოთ ყველამ?“ მას მსმენელი ნელ-ნელა შეჰყავს ფიქრის ლაბირინთებში და მწყობრი ლოგიკით გზას უნათებს, რათა ჩასწვდნენ სიცოცხლის ჭეშმარიტ კანონს: ყველას თავისუფალი არჩევანი უნდა ჰქონდეს, განურჩევლად სქესისა: „ვის შეუძლია ძალად შემაყვაროს თავი, თუ მისკენ გული არ მიმიწევს? სიყვარული თავისუფალი უნდა იყოს და არა ძალდატანებითი. თუ ეს ასეა, მაშ ძალას რად მატანთ, შეგიყვაროთ? ერთი მითხარით, თუ ღმერთი გწამთ, გონჯი რომ გავჩენილიყავი, სიმართლე იქნებოდა დაგმდურებოდით, რატომ არ გიყვარვართ-მეთქი? თუ ღმერთმა ლამაზი გამაჩინა, რა შუაში ვარ, მე ხომ არ მითხოვია? განა გველს დანაშაული აქვს, ნესტარში რომ შხამი უდგას და თავის გარშემო სიკვდილსა ჰფენს? მაშ, ჩემი სილამაზის გამო ჩემი გაკიცხვაც არ შეიძლება“. მარსელას გამჭრიახობა და გულისხმიერება წარმოჩნდება, როდესაც ის პრობლემას ფილოსოფიურად განსჯის, მის ეგზისტენციალურ სიღრმეებს წარმოაჩენს: „ნამდვილი ჩვენი სილამაზე სულის ღირსებაა: უამისოდ შეიძლება ლამაზიც ვიყოთ, მაგრამ ლამაზებად კი არ უნდა ვითვლებოდეთ“. ეს ის დროა, როდესაც „ქალიშვილი, რომელიც უარს განაცხადებდა, ცოლად გაჰყოლოდა მშობლების მიერ შერჩეულ კაცს, შეეძლოთ ოთახში გამოეკეტათ, ეცემათ და თმებით ეთრიათ, რასაც საზოგადოების მხრიდან არავითარი პროტესტი არ მოჰყვებოდა. ქორწინება არა პიროვნული გრძნობების, არამედ ოჯახური გამორჩენის საქმე იყო, განსაკუთრებით – „სარაინდო“ მაღალ კლასებში“ (ვირჯინია ვულფი).

მარსელა ცდილობს, იქ შეყრილ საზოგადოებას ნამდვილი თავისუფლების არსი განუმარტოს: „თავისუფლად დავიბადე და რადგან ამ თავისუფლებას ძვირად ვაფასებ, ამიტომაც ველად გამოველ: ჩემი მესაიდუმლენი ამ მთის ტყეებია და ანკარა წყაროები“. მას უგუნურებად მიაჩნია ქრიზოსტომის სიკვდილში მისი დადანაშაულება, რადგან არასოდეს დალაპარაკებია, არც ფიცი მიუცია სიყვარულისა. მარსელა ცდილობს, თვალი აუხილოს საზოგადოებას, რომელიც კიდევ დიდი ხნის განმავლობაში დარჩება ქალის ამგვარ არჩევანზე განრისხებული. მარსელას კი სულ სხვა ფიქრები აქვს: „ჩემი სურვილები ამ მთებს იქით არ გადიან და თუ ხანდახან იმათ აღმაც ფრენენ, მხოლოდ იმიტომ, რომ ზეცის უკუნითი მშვენიერებით დატკბნენ, იმ პირველყოფილი სავანის მშვენიერებით, საიდანაც ჩვენი სული ჩამოსულა და სადაც კვლავ უნდა ავიდეს“. ამიტომაც არის, რომ მისით მოხიბლული დონ კიხოტი ყველას გასაგონად ხმამაღლა იტყვის: „არავინ გაბედოთ მარსელას უკან გამოდგომა, ვისაც არ გინდათ, ჩემი რისხვა გამოიწვიოთ; მან ცხადი საბუთით დაამტკიცა, რომ ქრიზოსტომის სიკვდილში არავითარი ბრალი არ უდევს და პირდაპირ თქვა, რომ არავინაც არ უნდიხართ. ამიერიდან თავისი სიყვარულით მისთვის თავის მობეზრება აღარავინ გაბედოს. ყველა კეთილგონიერმა კაცმა იმას მხოლოდ პატივი უნდა სცეს, რადგან მთელ ქვეყანაზე, მგონია, მარტო ეგ არის, რომ უმანკო ცხოვრებითა ცხოვრობს“.

ანტონიო მუნიოს მოლინა თავის წერილში „დონ კიხოტი ანუ ქმნადობის ხელოვნება“ პერსონაჟთა თავისებურ კლასიფიკაციას გვთავაზობს. ის ყველა პერსონაჟს ორ კატეგორიად ყოფდა: „ქმნადნი“ და „მყოფნი“. ქმნადებად მიიჩნევდა ისეთ პერსონაჟებს, რომლებიც ნაწარმოების განმავლობაში იცვლებოდნენ, ხოლო „მყოფებად“ – ისეთებს, რომლებიც ერთგვარ სტატიკურ ხასიათებს ინარჩუნებდნენ, ასეთად მიაჩნდა, მაგალითად, შერლოკ ჰოლმსი, ხოლო „ქმნადად“ – დონ კიხოტი და მარსელა. იგი იმ გარემოში, რომელშიც იზრდებოდა, მორჩილ ქალად უნდა ჩამოყალიბებულიყო, საზოგადოების ადათ-წესებსა და კანონებს მიჰყოლოდა, მან კი სულ სხვაგვარი გზა აირჩია, რთული, სახიფათო, მაგრამ თავისუფალი: „როდესაც მარსელა წინ აღუდგება საზოგადოებას, რომელიც ცდილობს, მას საკუთარი ნება მოახვიოს თავს, ის წარმოგვიდგება თანამედროვე ქალად, თანამედროვე პერსონაჟად. მარსელას სურს, დამოუკიდებლად იპოვოს თავისი ადგილი რეალურ ცხოვრებაში“.

ამ თვალსაზრისით, მარსელა ენათესავება ქართული ლიტერატურის იმ გამორჩეულ ქალ პერსონაჟებსაც, რომელთათვისაც პიროვნული თავისუფლება უპირველესი სასიცოცხლო ღირებულებაა (აღაზა, ლელა, ნესტან-დარეჯანი, ტერეზა და სხვ.). გურამ დოჩანაშვილის მეტაფორული თქმისა არ იყოს: „თავისუფლება, სულის ყვავილი, სულზე ტკბილია“ („სამოსელი პირველი“).

„არ არსებობს კარიბჭე, არ არსებობს საკეტი და ბოქლომი, რომელსაც ჩემი გონების თავისუფლებას დაადებთ“, – წერს ვირჯინია ვულფი და თითქოს მარსელას სულისკვეთებას გამოხატავს. „შევეცადოთ, ადამიანებს არ ვხედავდეთ ყოველთვის ერთმანეთთან დამოკიდებულებაში, არამედ ზოგჯერ ვხედავდეთ მათ დამოკიდებულებას რეალობასთან, ცასა და მიწასთან და ნებისმიერ რამესთან, რაც თავისთავადია“ (ვირჯინია ვულფი). მარსელამ სწორედ ეს მოიპოვა – დამოუკიდებლობა, რომ რეალობასთან, ცასთან, დილასა თუ საღამოსთან, მზესა და ვარსკვლავებთან თავისი ლაღი, თავისუფალი დამოკიდებულება ჰქონოდა.

ვაჟა-ფშაველას ლირიკაში მნიშვნელოვანია ლირიკული გმირის პიროვნება, თავისთავადობა. ხოლო პანთეიზმში, სპინოზას აზრით, ინდივიდუალიზმი, ინდივიდის აღიარება გამორიცხულია. იქ ყველაფერი ბუნებაშია გათქვეფილი, „ერთია ყოველი“. ამიტომ უსუსურად მიმაჩნია მკვლევარ ლ. თეთრუაშვილის მტკიცება, რომ ეს თავისთავადი სახე ყოველი მოვლენისა აუცილებელი არგუმენტია, რათა ვაჟა გოეთესეული პანთეიზმის თანამოაზრედ მივიჩნიოთ, რადგან ეს „თავისი ბუნების ყმობა“, თავისი წესის უმტყუნველობა, იგივე „რჯულის დაუკარგველობაა“ ვაჟას გმირი-ინდივიდუალობათა უზოგადესი თვისება. თუმცა გოეთესეული „მშვენიერი ადამიანის“ იდეალი ძალიან ჩამოჰგავს ვაჟას ,,დიდებულ ადამიანს“. აქვე უნდა ითქვას, რომ რაღაც ნიცშეანული არის იმის მტკიცებაში (რაზეც ქვემოთ ვისაუბრებთ), თითქოს ეს სამყაროს მიმართ სიყვარულით განმსჭვალული ადამიანური იდეალი – „კაი ყმა“, გოეთეს „მშვენიერი ადამიანის“ მსგავსად, ისეა აღსავსე ამაღლებული მისწრაფებებით, რომ ბუნება-ღმერთთან მისი სხვაობა მინიმალურია.

სამყაროს მიმართ უდიდესი სიყვარული ვაჟას ფილოსოფიის საძირკველია, მრწამსის ერთგულება და კაცურკაცობის ტვირთის ზიდვის მოვალეობის შეგრძნება – მისი გმირის პიროვნულობისა თუ ზნეობრივი „მეს“ უძირითადესი თვისებაა. „…ვაჟას ლირიკულ გმირს „ღმერთთან ლაპარაკის“, მასთან სიახლოვის მთავარ პირობად, ვითარცა ჭეშმარიტ ერეტიკოსს, ღმერთისადმი მონური მორჩილება კი არ ესახება მართლმორწმუნე ორთოდოქს-ქრისტიანის მსგავსად, არამედ იდეალურ მისწრაფებათათვის ბრძოლა, ან „ქვეყნის საკეთილდღეოდ“ სიცოცხლე-სიკვდილის „რჯულად დადება“. აქ დავძენთ, რომ ქრისტიანობა არც არის „ღმერთისადმი მონური მორჩილება“, – ეს სიყვარულია, თუნდაც სიცოცხლისა, სამშობლოსი და მოყვასისა და შინაგანი, ღმერთში თავისუფლება.

რაც შეხება თანხვედრას, ამ მხრივ საინტერესოა, რომ ვაჟას ლირიკული გმირის სილაღე და სიჯიუტე (ლექსში „დამსეტყვე, ცაო“), გამჟღავნებული გულის სწორის ტრფობასა თუ მტრისადმი შეუგუებლობაში, ჩამოჰგავს გოეთეს ლირიკულ გმირთა უჯიათობას („იგივე მიყვარს, იგივე,/ ვისაც ამ სოფლად ვრჩეობდი,/ ისევ მტერი ვარ იმისა,/ ვისაც დღესნამდე ვმტერობდი“).

ვაჟასთან უფრო ქრისტიანული რწმენის სიმტკიცე ჩანს, ვიდრე „ჭირიან ცხოვრებასთან“ შეგუება, უფრო „ოხერი წუთისოფლის“ სიყვარული, ვიდრე მისგან განდგომა და სამდურავი: „შამირცხვა, ვინაც სიცოცხლე/ უმადლოდ გააჩანჩალა/ მწადის, სიცოცხლეს ვმსახურო,/ თუმც ბევრი მასვა სამსალა,/ ვერ მომკლა უგუნურთ ძრახვამ,/ ვერც გრძნობათაგან დამცალა“.

რა შეიძლება ითქვას ბუნება-ღვთაების იგივეობის ტენდენციაზე „გველის მჭამელისა“ და „ფაუსტის“ მიხედვით და ე.წ. ერეტიკული პანთეიზმის მეორე ძირითად ასპექტზე – ადამიანისა და ღვთაების სწორფრობის თვალსაზრისზე?

ვაჟა გადაულახავ ზღვარს დებს ბუნებასა და ღვთაებას შორის და ღვთაება მიაჩნია „დამბადებლად“, „ციდამ ცა-ქვეყნის გამგედ“. ის, რომ ვაჟა-ფშაველასთან აშკარად არ არის გამოკვეთილი ქრისტიანული განწყობილებები და სიტყვა „ღმერთის“ გაგება ტრადიციული-ორთოდოქსულად სუსტია, არ ნიშნავს მწერალთან ღვთისა და ბუნების იგივეობას.

საინტერესოა არა მარტო ის გარემოება, რომ ყვავილთა ზნე, ხეთა „ხასიათი“, თავთავთა სწრაფვა, როცა არცერთი სხვას არ ჰგავს, თუმცა თითოეული ესწრაფვის, მთელი სისავსით გამოავლინოს თავისი არსი, რადაც განხორციელდა მათში ბუნება და ამ გამოვლენით, გოეთეს თქმის არ იყოს, „მთელს შეეთვისოს ვითარც მისი მარგი ნაწილი“, არამედ ისიც, რომ მინდია ბუნებასთან ზიარია, მისი ენა იცის, მას „ვაშას“ შესძახის ბუნება, თავიანთ საიდუმლოზე ელაპარაკებიან ყვავილები, ქვები, ხეები, ბალახები. ხევსურნი განცვიფრებულნი არიან მინდიას ამ მაგიური „ცოდნით“: „ნუთუ ასეთი ცოდნაო/ იქნება კაცის ძალისა?“ ხოლო ბუნება „მეცანსა“ და „არსთა მხედ“ მინდიას მიმართავს: „ჩვენა გვწამ, შენაც ხომ იცი, რომ ჰლაპარაკობ ღმერთთანაო“. მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ვაჟა აიგივებს ან ერთმანეთს შეუნაცვლებს „ღმერთისა“ და „ბუნების“ ცნებებს. მინდიას, რაც „დაცარიელდა ცოდნითა“, „გონება დაკარგა“ და „წინანდებური ცნება აღარ აქვს თავშია“, ფუჭად ესახება ბუნების წიაღს მოწყვეტილი სიცოცხლე, თავი კი დამნაშავე ჰგონია, „ცოდვიანი“ უფლის წინაშე: „თქვენგან მჭირს ჭირი უწამლო,/ უფალს თქვენგანა ვცოდიაო“, ცოლ-შვილს რომ მიმართავს. მაგრამ „მინდიამ სცოდა ბუნების წინაშე“ კი არა, როგორც ამას ლ. თეთრუაშვილი ხსნის, არამედ ღმერთს სცოდა ბუნების ჰარმონიულობასთან თანაზიარობის, ბუნების არსის შემეცნების უნარის, მისი თითოეული ინდივიდის მიერ ბრძენკაცი გრძნეულისთვის განდობილი საიდუმლოს წვდომის ნიჭის დაკარგვით, თავისი რწმენის, მრწამსის ღალატით.

ზუსტად ვაჟასებურად წერს გოეთე ბუნების თავისთავადობის, მკაცრად განსაზღვრული კანონზომიერებების შესახებ „პოეზიასა და სიმართლეში“: „ბუნება მოქმედებს მარადიული, აუცილებელი, იმზომ ღვთაებრივი კანონების შესაბამისად, რომ თვით ღვთაებრიობასაც არ ძალუძს მასში რამის შეცვლა“ (GoethesWerke in 10 Banden, II, B; 1962). „ფაუსტის“ პროლოგში მთავარანგელოსნი – რაფაელი, მიქაელი და გაბრიელი – ხოტბას აღავლენენ მეუფის მიმართ: „შენი ჭვრეტა სძენს ანგელოსთ ძალას, ვერვინ ჩასწვდება თუმცა შენს სიღრმეს“(გოეთე, „ფაუსტი“, თარგმანი დ. ონიაშვილისა). ასევე განადიდებს მზეს, სამყაროს მაორგანიზებელ ძალას, მთავარანგელოსი რაფაელი. უნდა ითქვას, რომ აქაც ბუნების ხოტბაა და არა მისი ღვთაებასთან გაიგივება.

ფაუსტი, მეფისტოფელს თავს რომ დააღწევს, ღმერთს უბრუნდება და წარდგება მის წინაშე არა როგორც გმირი მეუფის წინაშე, არამედ „მარადქალურის“ თუ მთელი სამყაროს გამაერთიანებელი სიყვარულის ძალით. „სინათლით აელვარებულ კოსმოსს, – როგორც გოეთე ამბობს, „უმაღლეს ატმოსფეროს“, – ბუნება-სამყაროს ერწყმის. ხოლო ,,მარადქალურის“ სიმბოლიკის შესახებ გოეთელოგიაში აღნიშნულია: „ძლიერი ტრაგედიის ნათელ, დამამთავრებელ აკორდად ჟღერს ჰიმნი მარადქალურისა, რომელიც ღვთისმშობლისა და გრეთჰენის „ციურ“ სახეებთან ერთად გალათეასა და ელენეს წარმართულ, ამიერ-მიწიერ მშვენებასაც გულისმობს. იგი გვევლინება ყოფიერების, სიცოცხლის მადგინებელ წარმომშობ ძალად და ამ ძალით ადამიანურობისა და სიყვარულის უწმინდესი იდეალის შემქმნელ-დამბადებლად“ (ლეილა თეთრუაშვილი). განა ეს ქრისტიანობა არ არის, რომელიც წარმართული კულტურითაა ნასაზრდოები?

„ვაჟა გოეთეს მსგავსად ეძებს ბუნების სიდიადის განმსაზღვრელ ძალას. ამ ძიების ონტოლოგიური ცენტრი, მისი სიღრმე და სივრცე ბუნების როგორც მთლიანობის ცნებაშია მოქცეული. ბუნებისა და ადამიანის გარეშე ვაჟასთვის არავითარი არსებობა არ იგულისხმება. მათი ჰარმონიული ერთიანობა ქმნის ამქვეყნიურ იდეალს. ვაჟას ფაუსტური ძიებაც აქეთკენაა მიმართული“ (მ. კვესელავა).

მინდია „არსთა მხედი“, ბუნებასთან თანაზიარია. ის ფაქტი, რომ ბუნება „ვაშას უძახის“ მის თანამოძმე ბრძენკაცს მათ შორის არსებული სიყვარულის ძალით, პანთეიზმის „საფანელად“, „სარჩულად“ მიაჩნია ლ. თეთრუაშვილს. ჩემი აზრით კი, მინდია არა ღმერთკაცია, არამედ ღმერთთან თანაზიარი, როგორც მისი საიდუმლოს პატრონი და მიმდევარი. როგორც ვაჟა წერს: „ხევი მთას მონებს, მთა – ხევსა, წყალნი – ტყეს, ტყენი – მდინარეს, და მე ხომ ყველას მონა ვარ, შუბლზე ოფლ-გადამდინარე“. უნდა ითქვას, რომ ეს თანაზიარობა, სიყვარული არ ნიშნავს ყურმოჭრილ მონობას. ეს იმას ჰგავს, ფაუსტს ღმერთი „ჩემს მონას“ რომ უწოდებს მეფისტოფელთან საუბარში. აქ უნიათო მორჩილება როდი იგულისხმება. „ფაუსტის“ პროლოგის ღმერთი გონიერი და მოსიყვარულეა, სამყაროს კანონზმომიერებათა მაორგანიზებელი და ტოლერანტი: იგი მეფისტოფელს ნებას რთავს, თავის ნებაზე ატაროს გმირი, მაგრამ ეშმაკის ამ უფლებით აღჭურვა ჰუმანური, ამაღლებული მოსაზრებითაა გამოწვეული: არსთა მხედს, ჯერ ერთი, სწამს ადამიანის კეთილი ზრახვებისა, მეორეც, ბოროტი სული საჭიროდ მიაჩნია, როგორც კაცისთვის სიფხიზლის შემმატებელი. ბუნების გამმსჭვალავი გრძნობა, ვაჟას შემოქმედებაში რომაა, „ფაუსტის“ ფინალშიც იჩენს თავს – ყრმა ანგელოზთა ქორო ზეცაში აიტაცებს გმირს, შერთავს სამყაროს იმ ძალას, რომელიც მას ღვთის სიყვარულის სახით სწყალობდა და თანაუგრძნობდა და რომელთან თანაზიარობაზე მთელი თავისი არსებობის განმავლობაში ოცნებობდა ფაუსტი. ესაც სხვა არაფერია, თუ არა ქრისტიანობა.

„სიცოცხლე სიყვარულით და სიყვარული სიცოცხლით“ – ესაა ვაჟასთვის კოსმიური მთლიანობის წინაპირობა. როცა ეს ერთიანობა აღარაა, გული იმსხვრევა, „ვეღარ არის ბიჭადა“, მაშინ „დაბნელდეს სამყარო თავის მთვარით და მზიანად“. თითქმის იმავეს ამბობს ჭაბუკი გოეთე რომანში „ახალგაზრდა ვერთერის ვნებანი“: „რაღაა სოფელი უსიყვარულოდ! ჩამქრალი ჯადო-ლამპარი“ ან „ქვეყნად არაფერი ისე არ ამართლებს ადამიანის არსებობას, როგორც სიყვარული“.

ღმერთი ყველგანაა და იგი ბუნებაშიცაა. მისი ხატი და მსგავსება განსახიერებაა ცალკეულთა, ინდივიდთა, რომელთა ერთობლიობა, მქმნელ-გარდამქმნელი, თავად ბუნებაა. ამ უკანასკნელში კი თითოეული სხვათაგან გამორჩეულია თავისთავადობით, ისე კი, როგორც მთელს, ბუნება ღვთაებას ჰგავს თავისი ამ განსაკუთრებულობითა და დამოუკიდებლობით, ვაჟას თქმით, „წესითა და რიგით“, ხოლო გოეთე მიაჩნია („,ქსენიები“): „ნურც ერთი ნურვის დაემგვანება, ყველა ემსგავსოს ოღონდ უმაღლესს./ ეს ვით შევიძლოთ? – სრულქმნას ყველამ თავისი თავი“.

ვაჟა-ფშაველასთანაც, ისევე როგორც, საზოგადოდ, მთაში, თუ მის მითოლოგიასაც გავიხსენებთ, ნაზავია ქრისტიანულისა და წარმართულისა (როგორც ქრისტიანულის წინამორბედი კულტურისა თუ ტრადიციებისა) და ეს ქმნის საოცარი ძალმოსილების რელიგიურობას. თითქოს ასევე განსხვავდება „ორთოდოქს“ მორწმუნეთა შეხედულებისგან ფაუსტის დამოკიდებულება საკუთარი ღვთაებისადმი. ამ მხრივ საყურადღებოა „ფაუსტის“ პირველი ნაწილი, როცა ფაუსტი თავის „არაინტელექტუალურ“ სატრფოს – გრეთჰენს უხსნის ამას და მადლს აღავლენს „მიწის სულისადმი“, რომელმაც მას გრეთჰენის სიყვარულით მთელი სამყაროს არსში ჩახედვის ბედნიერება არგუნა და თავისი „სულის დიადი სასწაული გაუმხილა“. ვაჟას მინდიასაც, ფაუსტის მსგავსად, ბუნება თავის სარკეში ახედებს, „გაამეცნიერებს“ და ისიც ჩასწვდება ბუნების შემადგენელ ინდივიდუალობებს, თუმცა მთელისგან, ბუნებისგან, მათი გამოკლება უფლის წინაშე ცოდვად ესახება.

ვაჟა წერს: „ამ პატარა არსებას, ადამიანს, თითქოს მთელი ბუნება თავის ვინაობაში მოუთავსებია… ყველა დიდებული ადამიანი თვით ბუნებას ჰგავს ღირსებითა და ნაკლით“. ვაჟას „დიდებული ადამიანი“, იგივე „კაი ყმა“, დიდი შემოქმედის უნიათო მონა-მორჩილად როდია წარმოდგენილი, არამედ პიროვნებად („წარბშეუხრელად ვყუდივარ, ჩემთა წადილთა ბედადა“). მსგავსადვე, გოეთეს „დიდკაცი“ არც მხოლოდ „სულის გმირია“, არც წმინდანი, ამ ცნებათა რელიგიურ-მისტიკური გაგებით. „სულის გმირის“ მოდელი, კონცეფცია, ქსენოფონტემ და პლატონმა წარმოადგინეს სოკრატეს სახით. ამ უკანასკნელს სხეული სულის დილეგად მიუჩნევია და მისგან თავის დასაღწევად, იდეალურთან და მეტაფიზიკურთან საზიარებლად სიკვდილს ესწრაფვის. ამ მხრივ სრულიად საწინააღმდეგო განწყობილებებია გოეთესთან, რომელიც ჰერდერს სწერს: „არ ვიცი, ის თუ შემიძლია, კერპის თაყვანებიდან, რომელიც პლატონმა შეაფერადა, ოქროსფრად მოავარაყა და რომელსაც გუნდრუკს უკმევდა ქსენოფონტე, ჭეშმარიტ რელიგიამდე აღვმაღლდე, სადაც წმინდანის ადგილზე იდგომება დიდი ადამიანი, ვისაც სიყვარულითა და აღტაცებით მივიკრავდი მკერდზე და აღფრთოვანებით შევძახებდი: „ჩემო ძმაო და მეგობარო!“(Goethes Werke, IV, Abteilung, H.B, Weimar 1887). მსგავსადვე, ვერც ვაჟას სიცოცხლის მოყვარულ, სისხლსავსე და სოციალურ გმირებს დავაკავშირებთ „სულის გმირებთან“.

ამ მხრივ საინტერესოა ვაჟას „კაი ყმა“, რომელშიც მწერალი, გვთავაზობს რა იდელური გმირის მოდელს, ბრძოლისთვის განგვაწყობს. ეს ბრძოლა არ მიმდინარეობს ვიწრო მოედანზე, მისი არენა სამყაროა, ხოლო დაპირისპირებული მხარეები – კეთილი და ბოროტი, ნათელი და ბნელი, სიკვდილი და სიცოცხლე, „ავსული და კაი ყმა“. აქვე უნდა ვახსენოთ მეფისტოფელისა და ფაუსტის თავზარდამცემი დაპირისპირებულობაც („მიდით, იქ მიდით, სადაცა/ ხალხი ხალხზედა ჰღელავდეს,/ მტერი ჩვენ გვცემდეს, ჩვენ – მტერსა,/ ხმლები, ხანჯლები ელავდეს,/ ფარების იდგეს ჯღრდეები,/ თვალები თვალებს სწველავდეს,/ სისხლის ტბა მუხლებს სწვდებოდეს,/ ცოცხლები მკვდრებსა სთელავდეს,/ მოციქულობდნენ ტყვიანი,/ შუბები შუბებს სწვერავდეს,/ ჭიაფრად მუზარადებსა/ სისხლის წვიმაი ჰფერავდეს,/ დაგელაობდეს სიკვდილი;/ სუდარაებსა ჰკერავდეს“).

ვაჟას გმირი „კარგი საქმისად“ ბრძოლით მოიპოვებს ცოცხალი დღეგრძელობას და მკვდარი – შენდობას. აქვე გავიხსენოთ ფაუსტის ცად ამაღლება, სადაც გრეთჰენთან მის საბოლოო შეუღლებას დიდი დედა-ღვთისმშობელი ლოცავს, მისივე კეთილ სწრაფვათა წილ. „კარგ გულს არა ჰკლავს ბუნება,/ თან დააქვს ძველისძველადა“ – ვაჟასი არ იყოს. ფაუსტის ეს ე.წ. „სულის ცხონება“ უკარგავს მეფისტოფელს იმედს, აისხრულოს თავისი ბოროტი ზრახვა – დაეუფლოს ფაუსტის სულს, ისევე როგორც ვაჟას „ალ-ქაჯნი“ გაუნაწყენდებიან კაი ყმას მაშინ, როდესაც უფალი ხარობს („ანგელოსები ხარობდნენ, ალქაჯნი იყვნენ წყენითა“).

ბუნების თავისთავადობა ყოველ ქმნილებაშია განხორციელებული დამოუკიდებელი ღირებულებოვნებით, რომლითაც ყოველი ქმნილება თავად ბუნებას ჰგავს. ამგვარად, ყოველ არსშია ღმერთი და ბუნება, არაფერია ნაკლებღირებული. ამიტომ განიცდის მინდია კაცთა ზემოქმედებას ბუნებაზე, გამოხატულს ხეების ჭრითა თუ ნადირთა ხოცვით („მოდით, ნუ ჰშვრებით ცოდვასა,/ ნუ მასჭრით ხესა, დევჯერდეთ/ ჯოყრებს, ხმელ წიწკრებს ცოტასა“), თუმცა მას არავინ უსმენს. სწორედ აქ იბადება წინააღმდეგობა საზოგადოებასა და პიროვნებას შორის, აქ ჩნდება ცხოვრების მკაცრი მათრახის ძალა, რომელზეც ფაუსტი ამბობს: „აგვედევნება შინ და გარეთ ცოლად და ბავშვად/ მოგვევლინება საწამლავად/ ცეცხლად, წყლად, დაშნად“, რომელიც მძიმეა როგორც მინდიასთვის, ისე გოეთეს გმირისთვის, იმ განსხვავებით, რომ პირველს ის ამარცხებს, მეორეს კი აძლიერებს და აღამაღლებს საკუთარ თავზე.

ასე რომ, მინდია, რომელმაც „ვეღარ იბიჭა“, კარგავს ამაღლებულ მრწამსსაც და ტრაგიზმსაც, რადგან ამაღლებული ტრაგიკულს ახლავს მუდამ. „არსთა ძმა იყო იგი… მაგრამ მის გარშემო ჩვეულებრივი ყოფა ყოველდღიური – მისთვის ძნელ შეხედულებაზედ იყო მოწყობილი… ზეგარდმო სიბრძნეს ნაზიარები მინდია ვერღა მოჰყვებოდა ამგვარ ცხოვრებას. მისთვის ყოველი არსი მოყვასი იყო მახლობელი… მინდია ნელ-ნელა გადავიდა ჩვეულებრივ სადინელზედ… ბოლოს გაქვავდა გული, ჩაქრა სასწაულებრივი ნათელი და გარდაიქმნა დიდი მეცანი ჩვეულებრივ ხევსურად…“ (ვ. ბარნოვი).

ს. დანელია წერს: „არაბების ფილოსოფოსის იბნ როშდისა და ჰოლანდიელი ებრაელის ბარუხ სპინოზას მსგავსად, ვაჟა ფიქრობს, რომ პიროვნული სიცოცხლე უბრალო მოდუსია ბუნების უპიროვნო სიცოცხლისა. პიროვნება არ არის სუბსტანცია, რომელიც არ კვდება არასდროს. პიროვნება მხოლოდ ბუშტია მსოფლიოს უძირო ოკეანის ზედაპირზე: ოკეანე დუღს, მის ზედაპირზე ამოხტებიან ბუშტები, ცოტა ხანს ითამაშებენ, შემდეგ გასკდებიან ერთმანეთთან დაჯახების გამო და სამუდამოდ, უკვალოდ, უნაშთოდ, ჩაინთქმებიან ოკეანეში, რათა კვლავ სხვა ბუშტები ამოხტნენ, იმათაც ცოტა წაითამაშონ და შემდგომ გასკდნენ ასე დაუსრულებლად… არც ერთ ინდივიდუალისტს ვაჟას პოემებში გამარჯვება არ რჩება. დამარცხდა ალუდა ქეთელაური, დამარცხდნენ ჯოყოლა და აღაზა. დამარცხდა მინიდაც… დასკვნა ცხადია: ვაჟას ადამიანის ინდივიდუალობის გამარჯვებისა არ სწამს… ბუნება ვაჟასთან იმდენად დიდია, რომ ადამიანის ხელოვნება მასთან შედარებით ფუჭი ოცნებაა, ლანდია, სიყალბეა, სიცრუეა“ (ს. დანელია).

ვაჟას გმირები იხოცებიან ფიზიკურად როგორც საზოგადოებისგან განწირული მარტოკაცნი, მაგრამ სულიერი უპირატესობა, სიმართლე და მწერლის თანაგრძნობა მათ მხარესაა. განა შეიძლება, ეს დამარცხებად ჩაითვალოს? ეს ხომ, რ. როლანის გამოთქმისამებრ, რომელსაც მ. კვესელავაც მოიხმობს, „დამარცხებით გამარჯვებაა“. მკვლევარი მიიჩნევს, რომ ყოფიერების წინაშე დამარცხებული მინდია ეთიკურ სფეროშია გამარჯვებული. მინდია დამარცხდა, რადგან ამ „ომში“ გამარჯვებული არ არსებობს, თუმცა მისი ფაქიზი იდეალები მარადიულია და განაგრძობს სიცოცხლეს. „დამარცხებით გამარჯვება“ ყოფიერების ტრაგიკული, წინააღმდეგობრივი არსის შეცნობაცაა, რაც გოეთეს ფაუსტის მსგავსად, ამ წინააღმდეგობრიობის დაძლევის ცდითაც ვლინდება, მისწრაფებით, არასდროს მოაკლდეს სიკეთისთვის ბრძოლის სურვილი, მისთვის „შეძრწუნების“ მიმნიჭებელი, და სიკვდილამდე შენარჩუნებული განწყობილებითაც: „რწმენას ვერ შემაცვლევინებ/ მოზღვავებულის ავითა“.

გოეთეს მსგავსად, არც ვაჟასთან იკარგება „ცალკეული“, არ ითქვიფება ყველა დანარჩენში, თუმცა არც ბატონდება. ვაჟა წინ აღდგომია ამ „გაბატონებას“ და ის „კაცთა უმსგავს ადათად“ მიაჩნია („…ბატონობასა,/ ერთი-მეორის ჩაგვრასა/ ვერ მოვიწონებთ ვერასდროს/ აშკარად ვამბობ ამასა“). საინტერესოა, რომ ვაჟა თავისუფლების პრინციპსაც აღიარებს და „მონებასაც“, რაც კოსმიური „მთელის“ შინაგანი ორგანიზაციის წინააღდეგობრიობაზე, დაპირისპირებაზეც მიუთითებს და ერთიანობა-მთლიანობაზეც.

თანამედროვე გოეთოლოგიას მიაჩნია: „სამყარო თუმცაღა გაერთიანებულია უნივერსალურად განფენილ-რალიზებული „ღვთაებრივი“ არსით, მაგრამ თავად ეს ერთიანობაა შინაგანად წინააღმდეგობრივი… კონკრეტულად წარმოადგენს პოლარულ საწყისთა – კეთილისა და ბოროტის, ნათელისა და ბნელის, მშვენიერისა და მახინჯის, სრულისა და ნაკლოვანის, – მარადიულ ჭიდილს, რომელიც თავად ბუნების დინამიკური პოტენციით ისაზღვრება და ამავე ფაქტორის ძალით თავის ყოვლადობაში ქმნის საბოლოოდ სრულქმნისკენ, ამაღლებისაკენ მიმსწრაფ ერთიან ჰარმონიას“ (ო. ჯინორია). ფაუსტიც დიალექტიკური ყოფიერების ორეულად წარმოგვიდგება, როცა თავისი ტრაგიკული გაორების შესახებ საუბრობს. ურთიერთდაპირისპირებულ საწყისთა წინააღმდეგობა მასშიცაა მოცემული: „აჰ, ორი სული ცოცხლობს მუდამ ამ ჩემს გულმკერდში,/ ორივე ლამობს ურთიერთისგან გათიშვას, გაყრას:/ ერთი ესწრაფვის უხეშ ტრფიალს, ტლანქსა განცხრომას,/ ებღაუჭება ხორციელსა მძლავრი ხელებით,/ ხოლო მეორე ესწრაფება ზენარულ გრძნობას,/ გატაცებული დიდ წინაპართ სასუფეველით“.

ვაჟასთანაც ბუნება, მიუხედავად ამ დაპირისპირებულობისა („ბუნება მბრძანებელია, იგივ მონაა თავისა,/ საცა პირიმზეს ახარებს,/ იქვე მთხრელია ზვავისა,/ ერთპირად მტვირთველი არის/ საქმის თეთრის და შავისა“), მაინც ჰარმონიულია, „მაინც სიტურფით ჰყვავისა“. ვაჟა წერს: „მთათ შორის, თუ კარგად განვსჯით,/ არსად არ არის მონება“ (ეს არ გულისხმობს იმ „მონობას“, როცა „ხევი მთას მონებს, მთა – ხევსა… მე კი ყველას მონა ვარ, შუბლზე ოფლ გადამდინარეო“ – ეს თავისი წესისა და რჯულის მიხედვით ქცევაა, ერთურთის შველა და ასე სიყვარულით თანაარსებობა). გოეთეს ფაუსტის მსგავსად, ტრაგიკულნი არიან ვაჟას ალუდა და ჯოყოლა, გოგოთური და ზვიადაური. თუმცა ზნეობრიობით ვაჟას გმირები გოეთესას აღემატებიან. გოეთეს პერსონაჟები ხანგრძლივი ევოლუციის შემდეგ აღწევენ ამაღლებას და დიდ, ღვთის სწორ პიროვნებებად ჩამოყალიბებას, ხოლო ვაჟას გმირები იმთავითვე არიან ასეთები. კიდევ ერთი განსხვავება – გოეთეს გმირი მაკროსამყაროს გადასხვაფერებისკენ მიილტვის, მას „თავგასული სტიქიონის“ დამორჩილება და სათანადო კალაპოტში მოქცევა სურს, ვაჟას გმირები კი ეთოსის, ზნეობის სფეროში არიან რევოლუციონერები. თუმცა სამყაროს ზნეობრივი სრულქმნა ორივე შემოქმედის საერთო მრწამსია.

ვაჟას პოემებში არ არის სოციალურ-გარდამქმნელი ტენდენცია, თუმცა მისი წერილები გამოირჩევა მსგავსი პრობლემატიკით: „ვაჟა დაინტერესებულია სოციალურისა და ინდივიდუალურის შევსება-შერწყმის პრობლემით; იგი ისეთ სოციალურს მოითხოვს, რომელიც ინდივიდუალობას გაუწევს ანგარიშს“ (გრ. კიკნაძე).

ვაჟას და გოეთეს გმირები სხვა ადამიანებსაც ჰგვანან თავიანთი თვისებებით. მაგალითად, ფაუსტი, ზემოთქმულიდან გამომდინარე, საოცრად ცოცხალი და ნამდვილი სახეა, მაგრამ ისიც და ვაჟას გმირებიც საოცრად გამორჩეულნი არიან თავიანთი დამოკიდებულებით ცხოვრების სხვადასხვა სიტუაციისადმი და თითქმის სრულყოფილი, იდეალური ადამიანები არიან, რომელთა „სულიერი არსება ძლევამოსილად შესჭიდებია… ემპირიული ყოფიერების ვიწრო, სივრცით და დროით შეზღუდულ ფარგლებს“ (ო. ჯინორია).

დავუბრუნდეთ იმას, რითაც ეს ორი ავტორი ერთმანეთისგან განსხვავდება. სად გადის ზღვარი ქმედებასა და ცოდვას შორის, რამდენად გამართლებულია მიზნის მიღწევა ცოდვის გზით? ფაუსტისთვის უფრო ღირებულია ცოდნა, ინტელექტუალური ღირებულებების მნიშვნელოვნების პრიორიტეტით ის მიდის სულის დაღუპვამდე. გოეთესთან გასათვალისწინებელია კონტექსტი: დასავლური კულტურა გონების პრიმატზეა დაფუძნებული (ჰეგელი აღიარებდა ღმერთს როგორც აბსულუტურ გონს), ვაჟასთან კი გულის პრიმატია, სამყაროს სიყვარულის საგალობელს ისმენს და ემსახურება მინდია.

რაც შეეხება მსგავსებას: ღვთაებრივი ცოდნისა და ცხოვრებისეული რეალობის შეუთავსებლობაა მინდიასა და ფაუსტის დამარცხების მიზეზი. ფაუსტი შეგნებულად მიდის ცოდვიანი გზით, მინდია შეუგნებლად, უნებლიეთ, ნელ-ნელა შორდება ღმერთს. ასე რომ, ღვთებრივ ცოდნას ყოველთვის არ მოაქვს სიკეთე, ყოველთვის არ არის ადვილად სატარებელი ადამიანის დროითა და სივრცით შემოსაზღვრული სულისთვის.

ვაჟას და გოეთეს გმირები პირადი ინტერესების დათრგუნვის სანაცვლოდ ზოგადსაკაცობრიო იდეალისკენ სწრაფვით და ამ გზაზე ბოროტ ძალებთან შებრძოლების პათოსით, ცხოვრების სიმკაცრისა თუ სიდუხჭირის ჭირთათმენითაც ჰგვანან ერთმანეთს. საოცრად ფაუსტურია ვაჟას გმირების სიკვდილიც. თვალსაჩინოებისთვის თუნდაც ზვიადაურის „ძაღლ იყოს თქვენი მკვდრისადაც“ კმარა. ის კვდება ფიზიკურად, მაგრამ სულიერად გამარჯვებულია. მეფისტოფელიც ზიზღითა და ჯიბრით ცდილობს ფაუსტის რწმენისა და გამორჩეული პიროვნულობის დანგრევას, ეს არის მისი მიზანი ჯერ ღმერთთან სანაძლეოს, მერე კი ფაუსტთან „ხელშეკრულების“ დადებისას. მას ფაუსტის სულის დამორჩილება სურს. აქვე გავიხსენოთ ალუდა ქეთელაურის სამშობლოსთან გამოთხოვებაც, რომელიც სულაც არ არის სიბეჩავე, პირიქით, ამ წასვლაში იგრძნობა განსაცდელისთვის ძლიერი ადამიანის დარბაისლური მზადყოფნა, – როგორც „ვილჰელმ მაისტერში“ წერს გოეთე ღვთის სწორფერ კაცზე: „მოკრძალება საკუთარი სიდიადისა და მასზე დაკისრებულ ამოცანათა უსაზომობის წინაშე“.

– გამარჯობა პავლე, როგორ ხარ, თუ ძმა ხარ?

– დავდივარ ჩემი ფეხით და ვშრომობ ჩემი ხელით.

– აბა, მაშინ ღმერთმა არ მოგიშალოს ეგეთი დღეები.

– გაიხარე, კეთილო ადამიანო! დაე, ცხოვრება გაგიფრთხილდეს!

შევესწარი მეეზოვისა და ჩემი მეზობლის დიალოგს სახლიდან გამოსვლის შემდეგ, სკოლაში მიმავალმა. გავიფიქრე, მართლაც მნიშვნელოვანია, დავაფასოთ ადამიანებმა, რომ დავდივართ ჩვენი ფეხით და ვშრომობთ ჩვენი ხელით. მერე გამახსენდა მეეზოვის მეორე დასაფიქრებელი წინადადებაც, რა კარგად დალოცა: „დაე, ცხოვრება გაგიფრთხილდეს!“. გამარჯობა ვუთხარი ორივეს, არ ვიცნობ არცერთს, თუმცა, სოფელში გაზრდილი გოგო ვარ, მისალმება ღრმა ბავშვობიდან მიყვარს. სკოლა ახლოს მაქვს, რამდენიმე კორპუსს გავივლი და უკვე ჩემს სკოლას ვხედავ. სულ მეფიქრება, ყველა სკოლის შენობა როგორ ჰგავს ერთმანეთს. აი, ერთ დღესაც, როდესაც შესაძლებლობა მექნება, დავაარსო ჩემი საკუთარი სკოლა, შენობაც აუცილებლად სხვანაირი ექნება მას. უფრო ფერადი, მიმზიდველი და საინტერესო. ერთი სული რომ გაქვს, შიგნითაც შეხვიდე და მისი ნაწილი გახდე.

ფიქრებმა ისევ იმ სიმღერის ტექსტში გადამისროლა, გაღვიძებისთანავე რომ ამეკვიატა: „თუ გინდა, თუ ეძებ, თუ ცდილობ, თუ სწავლობ, ყველაფერი გამოგივა მაშინ!“. ამასობაში სკოლის ეზოში აღმოვჩნდი. როგორც ყოველთვის, გული ბედნიერი მაქვს. ყოველი ჩემი მასწავლებლური დილა ასეთი შეგრძნების მატარებელია, გულბედნიერი და ღიმილიანი მივუყვები გზას, ჩემს მოსწავლეებთან შეხვედრის მოლოდინით. რა კარგია, ეს პროფესია რომ ავირჩიე, ყოველი დღე საინტერესო და მრავალფეროვანია. ნეტავი დღეს არცერთმა მოსწავლემ არ გააცდინოს სკოლა, ჩემი აზრით, საინტერესო გაკვეთილები დავგეგმე. ავუყევი დერეფნის კიბეებს, ჩემი ნაჭრის ჩანთა სავსე მაქვს ფერადი ფორმატებით და გაკვეთილისთვის საჭირო რესურსით.

რას აღარ აღმოაჩენ მასწავლებლის ჩანთაში. გამეღიმა, მეგობრების ნათქვამი გამახსენდა. ერთხელ ჩანთა დამითვალიერეს და ერთხმად აღნიშნეს, რომ ნებისმიერ დროსა და გარემოში შევძლებდი საინტერესო გაკვეთილის ჩატარებას, იმდენი სასკოლო ნივთი აღმოჩნდა ჩემს ჩანთაში.

ჩვენი საკლასო ოთახი ისეთი ფერადი და საინტერესოა, ირგვლივ კედლები მოსწავლეების ნაშრომებით არის სავსე. რას აღარ ნახავთ აქ: დიორამებს, პლაკატებს, კედლის გაზეთებს, ცხოველთა და მცენარეთა სამყაროს, სხვადასხვა პერსონაჟს, ყველაზე მეტად კი მე ამ 7 წლის ადამიანების მიერ შექმნილი ასო-ბგერები მომწონს. ზოგს ყვავილები, ზოგს ფერადი ნაჭრები, ზოგს ლამაზი ფორმატები ზოგს პლასტილინი გამოუყენებია. რა კარგია, რომ არ დამეზარა და გუშინვე ჩამოვკიდე ყველა მათგანის ნამუშევარი. ერთი სული მაქვს, შემოვიდნენ კლასში და მათი გაფართოებული და აციმციმებული თვალები ვნახო, როგორ იამაყებენ, უჩვენებენ ერთმანეთს საკუთარ ნაშრომს.

„სწავლება, რომელიც ახარებს მოსწავლეებს!” – როგორ მომწონს ეს წინადადება, თავისი სიტყვებით, არსით, მიზნით, შემდეგ ფიქრებში რომ წარმოვიდგენ ბედნიერღიმილიან მოსწავლეებს, უფრო მეტად მომწონს!

ჩემი აზრით, კარგი მასწავლებელი მაშინ ხარ, როდესაც, ყოველ შენს გაკვეთილზე ყველა მოსწავლის გახარებას, გაღიმებას შეძლებ!

ამას კი შევძლებთ მაშინ, როცა არა საკუთარ, არამედ მოსწავლის ინტერესებზე ვიფიქრებთ!

გამახსენდა, დღეს ახალი, 29-ე მოსწავლე გადმოდის ჩვენს კლასში, როგორც მითხრეს, პარალელური კლასიდან. მიკვირს, ნეტავი რა მიზეზით იცვლის კლასს? ნახევარი სემესტრი გასულია. მერხი და სკამი მოვუმზადე, ვიფიქრე, გაცნობის დღეს, ჩემთან ახლოს ყოფნა ესიამოვნება. ამიტომ მერხს ჩემს მაგიდასთან ახლოს ვუდგამ, სულ წინ და მერხებს სიმრგვალეზე ვაწყობ, ერთმანეთს რომ კარგად ხედავდნენ. დღევანდელი დღე ჩემი მომზადებული მაფინებით უნდა დავიწყო. ეს ტკბილი აქტივობა ჩემი კოლეგისგან ვისწავლე, შემდეგ ცოტა ჩემებური ელემენტები შევიტანე მასში, ჩემს მიზანს და მოსწავლეებს მოვარგე და ვფიქრობ დღე საინტერესოდ და ნაყოფიერად დაიწყება.

– დილა მშვიდობისა, მას! – ღიმილით შემოდის კლასში ბარბარე. ერთი სული მქონდა მოვსულიყავი და თქვენთვის მომეყოლა, ძილში „მაგარი“ იდეა მომივიდა.

ვესალმები, მის თბილ ჩახუტებას ჩახუტებითვე ვპასუხობ. – ბარბარე, როგორ მიხარია, შენი მოაზროვნე გონება ძილშიც რომ ფიქრობს. აბა მომიყევი, რა იდეა მოგივიდა?

მას, თქვენ ხომ სულ გვეუბნებით, მე თქვენგანაც ბევრს ვსწავლობო, ესე იგი, ჩვენ მოსწავლეებიც ვართ და მასწავლებლებიც. ჰოდა, შეიძლება, რომ ვისაც გვინდა, ერთი რომელიმე ნამდვილი გაკვეთილი დავგეგმოთ და ჩვენც ჩავატაროთ? თქვენ ამ დროს მოსწავლე იქნებით, როგორც სხვები და იმის მერხს დაიკავებთ, ვინც მასწავლებელი იქნება. გაოცებული და გახარებული ვუყურებდი და ვუსმენდი ბარბარეს, ამ მოაზროვნე გოგონას. რამდენი უფიქრია, შესანიშნავი იდეაა, შესანიშნავი! ვთქვი აღტაცებით და კიდევ ერთხელ ჩავეხუტე. – რა კარგია, რომ ჩემი მეგობარი ხარ, ბარბარე! დღესვე მოუყევი შენს მეგობრებს ეს იდეა და ამ კვირიდანვე დავიწყოთ, თუ გენდომებათ. გაბედნიერდა!

კლასში, დილის ჩვეული ჟრიამული საგაკვეთილო ზარმა მიაჩუმა. ყველა თავის მერხთან ზის. ყველას მზერა ჩემი მაგიდისკენ არის მიმართული, სადაც ორი მოზრდილი ლანგარი დევს და ზედ მაფინები აწყვია. ყველა მაფინში კი პატარა, ფერადი ფურცელია მოთავსებული.

• რა კარგია, ყველა ვართ. ვთქვი და ღიმილით გადავხედე კლასს. იცით, გუშინ საღამოს, ძალიან ვეცადე თქვენთვის ეს მაფინები მომემზადებინა. იმედი მაქვს, გემრიელი იქნება და მოგეწონებათ. ახლა მე ყველა თქვენგანს ჩამოგირიგებთ თითო მაფინს, თქვენ კი ის უნდა დააგემოვნოთ, თან მასში მოთავსებული ფერადი ფურცელი გახსნათ და რაც ზედ წერია, ჩუმად წაიკითხოთ, დაფიქრდეთ და როდესაც გთხოვთ, თქვენი აზრი გაგვიზიაროთ.

კლასში სასიამოვნო აურა ტრიალებდა, ჩვენი ახალი მეგობარი გაკვეთილის დაწყებამდე, თავისუფალ ფორმატში გავიცანით, დაძაბულობა, მეგობრულმა ბავშვებმა მალევე მოუხსნეს. მაფინების ჩამორიგების შემდეგ, 2 წუთი ვაცადე და ვიკითხე – ვის სურს იყოს პირველი? ყველას ანდრია ასწრებს. გაბედულად დგება ფეხზე. მას, ყოჩაღ, გემრიელი მაფინია. შემდეგ იღებს ფურცელს და კითხულობს: „მე შემიძლია…“. თავს ზევით წევს და ამბობს, – მას, მე შემიძლია ახლა მოვიდე და ჩაგეხუტოთ. შეიძლება?

სასწავლო დღის დასაწყისი სასიამოვნოდ მიმდინარეობდა. ამ გაკვეთილზე ბევრი შესაძლებლობა ვიხილეთ. დათო, ჩვენი ახალი მეგობარი, დასაწყისში დიდი ყურადღებით გვაკვირდებოდა, როდესაც კლასის ნახევარზე მეტმა თავისუფლად, მონდომებითა და მხიარულად მიიღო მონაწილეობა ამ აქტივობაში და თავისი შესაძლებლობა წარმოაჩინა, მანაც ასწია ხელი ჩემს კითხვაზე, ვის სურს, იყოს შემდეგი? დათო წამოდგა ფეხზე და თქვა: „მე შემიძლია, ვიყო ასეთივე კარგი ბიჭი, როგორებიც აქ ხართ“. ტაში მისმა პასუხმაც დაიმსახურა. მაინც რა არის მიზეზი, რისთვისაც ის ჩვენს კლასში გადმოვიდა? – გავიფიქრე, თუმცა მალევე გადამავიწყდა ეს კითხვა. მიზეზს რა მნიშვნელობა აქვს, მთავარი ისაა, რომ ახლა ჩვენი გუნდის ნაწილია და მე, როგორც მისმა მასწავლებელმა, თვითონ უნდა გავიცნო ეს ადამიანი და არა სხვებისგან მოსმენილის მიხედვით შევიქმნა შთაბეჭდილება მასზე.

გაკვეთილების დასრულების შემდეგ, დათოს დედას გავესაუბრე. მან მომიყვა, რა რთულად დაიბადა დათო, 7 ოპერაცია, ნარკოზი და ურთულესი მკურნალობის პერიოდი გადაუტანია ამ პატარა ბიჭს. წინა კლასიდან გადმოსვლის მიზეზი, ბევრი დავალებები, თანაკლასელების გულცივი დამოკიდებულება და მასწავლებელთან კონფლიქტი გამხდარა. დათოს დედას ვუთხარი მხოლოდ დათოს მიერ ნათქვამი წინადადება, რომ მას სურს, იყოს კარგი ბიჭი და რომ მე და ახალი მეგობრები აუცილებლად დავეხმარებით ამაში.

„როდესაც გული ცხელია და ძლიერ ძგერს, გაყინვა შეუძლებელია!”. როდესაც კლასში რაიმე პრობლემას ვეჯახები, ან ჯერ ვერ მომიფიქრებია, როგორ დავეხმარო ჩემს რომელიმე მოსწავლეს, ასტრიდის პერსონაჟის, პეპის ეს სიტყვები მახსენდება ხოლმე და რაღაცნაირ, შვებას ვგრძნობ.

გიო ლექსების სწავლას აპროტესტებს, მშობელი ძალიან შეწუხებულია, არ სურს ბავშვი უსწავლელი გამოუშვას სკოლაში, რამდენჯერმე გააცდენინა კიდეც სკოლა. ვუხსნი, რომ არ არის აუცილებელი, დაიზეპიროს, ჩემთვის საკმარისია, ლექსის შინაარსი გაიაზროს და რაიმე სასარგებლო წაიღოს მისგან, ან ლექსიკური მარაგი გაიმდიდროს, ან ჭკვიანური წინადადება დაიმახსოვროს, ან ცხოვრებისეული დასკვნა გააკეთოს. ამას ყოველ გაკვეთილზე ვაკეთებთ, რაში შეიძლება გამოგვადგეს ნასწავლი?

თუმცა, მშობელი მაინც წუხს და გიოსაც თრგუნავს. დაზეპირების უნარი არ გააჩნია, ეს ხომ საშიშია? – იმეორებს გიოს დედა და დათრგუნულია… რამე უნდა მოვიფიქრო…

დათოს წერა და გაკვეთილებზე რამდენიმე წუთიანი ჯდომაც კი უჭირს…

თომას რიცხვების დამახსოვრებაში აქვს ხარვეზი, რადგან მხოლოდ სკოლაში მეცადინეობით შემოიფარგლება და სახლში, ბებოსთან ერთად ვარჯიში ეზარება.

ანასტასიას წერითი დავალებების შესრულება ეზარება, ამ ბოლო დროს.

რატომ? მიზეზი უნდა მოვძებნო და რაღაც შევცვალო, ბავშვებში მოტივაციაა ასამაღლებელი. სულ ამის ფიქრში ვარ.

დღეს ძალიან ცივა. ჩემი იისფერი მანქანით ვარ დღეს სკოლაში მოსული. აქედან ბიბლუსში უნდა გავიარო, რაიმე საინტერესო წიგნს მოვძებნი. გამახსენდა, თამარ გეგეშიძის „სული ჩიტი“ მინდა წავიკითხო. ასეთი შინაარსის წიგნების კითხვა, მუდამ მეხმარება, ჩემს პატარა მეგობრებთან უფრო ჯანსაღად და წარმატებით ვიურთიერთო. ახლა სწორედ ეს მჭირდება. ბიბლუსიდან მივდივარ სახლში, საღამოა. სიცივე მთელ სხეულში „დაიარება“. დილის 9-დან ამ დრომდე საგანმანათლებლო სივრცესთან მაქვს შეხება. რთულია გონებრივი შრომა, თუმცა, მრავალფეროვანი და საინტერესო, აი, ყოველ წუთს რომ მრავალმხრივ სიახლესთან გაქვს შეხება, ისეთი დღეები მაქვს ამ სივრცეში, სწორედ ამიტომ კმაყოფილების გრძნობა ჯაბნის დაღლას. მივდივარ სახლში და მახსენდება მათემატიკისა და ქართულის ტესტები რომ მაქვს შესასწორებელი. ხვალ შევასწორებ, ახლა არ/ვერ შემიძლია. ვიმშვიდებ თავს, მაგრამ მერე მახსენდება დღეს, შესვენებისას, დერეფანში შემთხვევით მოსმენილი უფროსკლასელების ნათქვამი: „…მასწავლებელი რა ზარმაცია, პარასკევს დაწერილი ტესტი ჯერ არ შეუმოწმებია…“. შევამოწმებ კაცო, სულ რაღაც 58 ცალი ნამუშევარი მაქვს სანახავი…

„ქისა, ქისა ბარაქისა,

თქმა ვინ იცის არაკისა?

ცაში გალობს კურდღელი,

ხოჭოს ადგას უღელი“

ვკითხულობ მთელი მონდომებით და მესმის ბავშვების სიცილი. არ ვჩერდები, არც საყვედურს და წყენას გამოვხატავ, ვაგრძელებ:

„ხეზე დახტის იხვი,

ნიჩბებს უსვამს ციყვი,

წიგნს კითხულობს კალმახი,

არ სჭირდება კარნახი“.

დავასრულე კითხვა, გადავხედე კლასს – რა საოცარი სამყაროა მასში აღწერილი, არა, მეგობრებო?! და კლასში დაცინვაშერეული აურა წამიერად შეიცვალა. (ასეა, ეს პატარა ადამიანები უფროსებს შემოგვყურებენ, როგორი დამოკიდებულება გვექნება ნებისმიერი რამის მიმართ.) სიტყვა „არაკზე“ ვესაუბრე რამდენიმე წინადადებით, რომ ის არის პატარა ზომის ზღაპარი. და ვთხოვე, დაფიქრებულიყვნენ ლექსის პერსონაჟების ფიქრებსა და ემოციებზე. და ალაპარაკდნენ:

„მას, რა ბედნიერი იქნება კურდღელი, ფრენა რომ შეუძლია“. „ეს კალმახი რა ყოჩაღი ყოფილა, ისე კარგად იცის კითხვა, კარნახიც არ სჭირდება, მისაბაძია“. „ხოჭო მშრომელი ყოფილა, ხარივით უღელი დაუდგამს“. „ციყვს შეუძლია თავისი ნავით მსოფლიო შემოიაროს“. „იხვი ხეზე ავა, ტოტიდან ტოტზე გადახტება და თავის შვილებს ადვილად მოძებნის მაღლიდან, ტყეში თუ გაეფანტებიან“. „კალმახი ჩვენსავით ბედნიერი იქნება, რამდენი კლასელი ეყოლება, სკოლაში როგორ იმხიარულებს, წიგნი მისი მეგობარიც არის“. ახლა მათ შევთავაზე წაკითხვა. „მას, გარეპვა მაგრად მოუხდება“, ამბობს გიო, რომელსაც არ უყვარს ლექსების სწავლა. მიხარია ეს ლექსი რომ მოეწონა. ვთავაზობ, ხვალისთვის მოემზადოს და „გაგვირეპოს“. თვალები უციმციმებს. ვხედავ, როგორ ცქმუტავს, ალბათ გონებაში გეგმებს აწყობს, როგორ მოძრაობებს ააყოლებს თან. გიორგი ხშირად გვირეპავს ლექსებს. სიმღერა უყვარს, კონკრეტულად კი ეს ჟანრი. როგორც კი ეს აღმოვაჩინე, მაშინვე ჩავეჭიდე ამ ფაქტს, შევთავაზე, ასეთი ფორმით ევარჯიშა ქართულში, ლექსების სწავლისას, თავიდან ძალიან გაუკვირდა, „მართლა მას?“ – მკითხა თვალებგაფართოებულმა, შემდეგ კი მისი გულიანი ჩახუტება დავიმსახურე. და იმ დღიდან, გიორგიც აღარ აპროტესტებს ლექსების სწავლის პროცესს და აქტიურად და ხალისით ერთვება საგაკვეთილო პროცესში. ჯერ ზეპირად სწავლობს ლექსს, შემდეგ კი „რეპავს“. მშობელიც აღარ ღელავს და მშვიდად არის.

გაკვეთილის მეორე ნაწილი ზღაპრულ სამყაროში მოგზაურობას დავუთმეთ. სოფლიდან სპეციალურად ამ ლექსის ასახსნელად გამოვაგზავნინე ძველი, პაპისდროინდელი ტყავის ქისა და ბავშვებს ვუჩვენე. დაინტერესდნენ, შეხება მოუნდათ. მოსინჯა ყველამ სათითაოდ, მე კი ვესაუბრებოდი და ვუხსნიდი ქისის დანიშნულებას. შევთავაზე, ჩვენი ქისა ჯადოსნური ამბების ქისად გვექცია და ვთხოვე, ლექსის მიხედვით შეექმნათ ნახატები. როგორი საინტერესო და ფერადი ჩანახატები გამოუვიდათ, ყველა ჩვენგანი გადავვარდით ლექსში აღწერილ სამყაროში. ნახატებს გრაგნილივით ვახვევდით და ქისაში ვათავსებდით. მოსწავლეები სიამაყით უჩვენებდნენ ერთმანეთს საკუთარი ხელით და ფიქრით შექმნილ ჯადოსნურ სამყაროს, მეგობრის შექებაც არ ავიწყდებოდათ: „ყოჩაღ, რა ლამაზია“, „რა კარგად მოგიფიქრებია“, „როგორ მინდა შენს ნახატში აღმოვჩნდე“, ყველა ღიმილიანი იყო. ჩემს ნათქვამ შეფასებებს ახლა ერთმანეთის შესაფასებლად რომ იყენებდნენ, გული სიხარულით მევსებოდა. და შემდეგ ქისა კლასში განვათავსეთ, ზემოთ დიდი ასოებით მივაწერეთ ფორმატზე: „ჯადოსნური ამბების ქისა“.

თუ გინდათ, რომ ერთდროულად: იმხიარულოთ, საინტერესო ამბები შეიტყოთ, ჯადოსნური მოსაზრებები და ფიქრები მოისმინოთ, განსაკუთრებული გამოცდილება მიიღოთ, ღიმილით სავსენი იყოთ, იამაყოთ, ენერგიით აივსოთ და ბევრზე ბევრი მსგავსი მნიშვნელოვანი ემოცია განიცადოთ, იურთიერთეთ პატარა ასაკის ადამიანებთან. ჩვენს კლასში არსებული სულისკვეთება-თავისუფლების, სილაღის, შემოქმედებითობის და საკუთარი უნარების, ემოციების, გრძნობების, დამოკიდებულებების გამოხატვის შესაძლებლობა – სიცოცხლეს ყოველდღიურად მიბედნიერებს.

ბარბარეს იდეა ყველას მოეწონა, თუმცა ყველამ არ გამოხატა მასწავლებლობის სურვილი. მოდით, დავიწყოთ და ვნახოთ, როგორი გამოგვივა. ვუთხარი მათ. პირველი, რა თქმა უნდა, თავად იდეის ავტორი, ბარბარე იყო. ხელოვნების გაკვეთილის ჩატარება მთხოვა.

ძალიან საინტერესო იდეაა. ერთი სული მაქვს, მოსწავლის როლი მოვირგო და შორიდან შევხედო, როგორი წარმოუდგენიათ კარგი გაკვეთილი ჩემს მოსწავლეებს, როგორ აქტივობებს დაგეგმავენ. მათგან ბევრი რამის სწავლა შეიძლება.

იდეა პროექტის სახით ჩამოვაყალიბეთ და ერთობლივი მსჯელობით შერჩეული სახელიც დავარქვით: „მე, მასწავლებელი“.

ბარბარე ზუსტად იმ საქმით დაკავდა, რაც თავის მოსწავლეებს, მათ შორის მეც, დაგვავალა. უნდა დაგვეხატა ქართულში შესწავლილი ნაწარმოებებიდან, საყვარელი პერსონაჟები, ოღონდ გაფერადების გარეშე. შავ-თეთრი ნამუშევრები შევქმნით, შემდეგ კი, ყველამ წარვადგინეთ რამდენიმე სიტყვით, ჩვენი ნამუშევარი, თუ რატომ დაგვამახსოვრდა ესა თუ ის პერსონაჟი. როდესაც ყველა მოსწავლისგან ჩაიბარა ნაშრომი, მაშინვე ერთად აკინძა და გვითხრა, რომ ჩვენ ერთობლივად გამოგვივიდა გასაფერადებელი წიგნაკი. თავისუფალ დროს შეგიძლიათ რიგ-რიგობით წაიღოთ სახლში და მხოლოდ ერთი რომელიმე ნახატი აირჩიოთ და გააფერადოთო. მომეწონა, საბოლოოდ, საინტერესო, მიზნობრივი ნაშრომი რომ შევქმენით. შესანიშნავი გაკვეთილი შემოგვთავაზა ბარბარემ. რაც მთავარია, თანაკლასელი ბიჭებისა და გოგონების რიგი დგას, ვინ იქნება მომდევნო მასწავლებელი. რა კარგია…

დღესაც ერთი სული მაქვს, მივიდე სკოლაში. დავალებად ჰქონდათ, როგორი რობოტის შექმნას ისურვებდნენ? უმრავლესობამ ისურვა შეექმნა რობოტი, რომელიც საშინაო დავალებებს გაუკეთებდა. ეს „საშინაო დავალება“ მაინც მუდამ გულზე აწევს ადამიანს, როდესაც სკოლის მოსწავლეა. ჩემს მოსწავლეებს მუდამ ვუმეორებ, რომ საქმე ყველა მოაზროვნე ადამიანს აქვს. ამაზე გვიმსჯელია, იაკობ გოგებაშვილის რამდენიმე მოთხრობის შესწავლისას, ზარმაც და უსაქმურ ადამიანებზე რომ იყო. შევთანხმდით, რომ მუდმივად უსაქმურობა არაფერი კარგის მომტანი არ არის. „დავალება“ – ეს სიტყვა უსიამოვნოა. „სახლის საქმე“ ხომ არ დავარქვა „საშინაო დავალებას“? ვცდი. ჯერ მშობლებს ვესაუბრე. ამას ხშირად ვაკეთებ. მჯერა, როდესაც სკოლა და ოჯახი ერთი მიმართულებით მიდის, შედეგიც უფრო ნაყოფიერია.

ჯერჯერობით კარგად მუშაობს სახელის ცვლილება. სახლში გასაკეთებელი საქმე დიდებსაც აქვთ და პატარებსაც. პატარები ხომ მუდამ დიდებს ჰბაძავენ. ამიტომ სახლის საქმით დაკავება, რაღაცნაირად, „დიდურია“.

თითქმის არავის დაავიწყდა დედა და მისი დამხმარე რობოტის შექმნა ისურვა. ადგა საბა, კითხულობს, ვისმენ: „დავავალებდი, მაღაზია გაეძარცვა”. აქ შეჩერდა, ასწია თავი და შემომხედა. გამიფართოვდა თვალები, ვერც მოვისაზრე, რა შემეძლო მეთქვა იმ წამს და ამ დროს ღიმილიანი და კმაყოფილსახიანი საბა აგრძელებს: „კაი, ხო, ვხუმრობ…”.

და მე სანამ მივხვდი, რა მოხდა, კლასი გამხიარულდა. მე კიდევ, სულ მეფიქრება, როგორ მოუვიდა  საბას დავალების წერისას თავში აზრად ეს მოხერხებული ქმედება. ისე მომწონს მისი ეს იდეა. მრავალფეროვნებისთვის ესეც კარგია.

ისეც ხდება ხოლმე, რომ შეიძლება ვერ თქვა, რაც გულში გაქვს, უბრალოდ, ხმამაღლა თქმა არ გინდოდეს. არის მომენტები, როცა ჩემს პატარა მეგობრებს სახეზე ვამჩნევ ამას. ავიღე მოზრდილი ზომის რვეული, რომელსაც დავარქვი: „თუ ვერ ამბობ, დაწერე” და შევთავაზე ჩემს მეგობრებს, ჩაწერონ საკუთარი გულისნადები. ჩემგან კი მიიღებენ რჩევას ან უბრალოდ, თანადგომას.

რვეულს ზედ ლამაზი, განსხვავებული ფორმის სამი – მწვანე, ვარდისფერი და იისფერი კალმები დავადე და კუთხეში მდგარ თაროზე მოვათავსე, ყველას დასანახად.

რვეულის ფურცლები მალე ივსებოდა ჩვენი ფიქრების დიალოგებით. ყველაზე მეტად ის მიხაროდა, რომ ეს პატარა ადამიანები არც კი ცდილობდნენ, სხვისი კუთვნილი ფურცლიდან რაიმე ამოეკითხათ. ფურცლები ივსებოდა რჩევებით, აზრებისა და სიყვარულის გაზიარებებით, შექებებით: „როგორც კი გაგიცანი, მაშინვე შემიყვარდი!“, „ვიცი, შენს მიზნებს აუცილებლად მიაღწევ!”, „შეგიძლია, საჰაერო ბუშტში ჩაჯდე და იფრინო”, „როგორ მომწონს შენი ფიქრები”, „…სამაგიეროდ, ბედნიერი და წარმატებული დღეები როცა გვაქვს, სულაც გვავიწყდება უარყოფითი მომენტები”, „შენს ნათქვამში ძალიან მომეწონა ეს წინადადება: „მე დავასკვენი, რომ ყველაფერი დასაფასებელია”. …განსაკუთრებით მომეწონა მოსაზრება: „არსებობს ძალიან მნიშვნელოვანი უფასო რამეები – მეგობრობა და სიყვარული” „…მირჩიე, სპორტის გაკვეთილზე რა გავაკეთოთ, რით გავმხიარულდეთ?”, „…თავისუფლად წერ, კარგად გამოგდის აზრების გადმოცემა, ასე განაგრძე!” , „შეიძლება, პატარა, მყუდრო სახლმა მოგცეს ყველაფერი კარგი, ვიდრე დიდმა სიმდიდრემ“. ამ ბლოკნოტმა სულ სხვანაირად გამაცნო ჩემი თითოეული მოსწავლე.

დათო დღითიდღე უფრო მშვიდად ზის გაკვეთილზე, რადგან მასში დაინტერესება გაიზარდა. წერაც უკეთ გამოსდის, მართალია, ის მეორე სემესტრში შემოგვიერთდა, თუმცა გადავწყვიტე, ანბანის ასოების წერაში ჩემებურად მევარჯიშებინა, რადგან, ვფიქრობდი, რომ მას ერთგვარი კომპლექსი ჰქონდა, ვერ ცნობდა კარგად ასოებს და არც თითოეულის ჩაწერის ტექნიკას ფლობდა კარგად. ხან ვძერწავდით, ხან დაბეჭდილს ვაფერადებდით, ხან ვხატავდით, ხან დაფაზე ვვარჯიშობდით. შემდეგ, დიდი ზომის ბადიან რვეულში ვწერდით და მალე ჩვეულებრივი ზომის რვეულშიც დაიწყო მოწესრიგებულად და ხალისით წერა. არ ეზარებოდა ჩემთან ერთად გაკვეთილების შემდეგ კლასში დარჩენა და ვარჯიში. ამ პატარა ასაკის ბიჭში, იმხელა ვაჟკაცობა, იმდენი ძვირფასი თვისება და ისეთი მრავალფეროვანი შესაძლებლობებია, მუდამ ვოცდები და იმდენ რამეს ვსწავლობ მასთან მეგობრობით. როგორ ხარ ასეთი მაგარი? – ვეკითხები ხოლმე და მუდამ ერთნაირი შინაარსის პასუხს ვიღებ: მე გონება და გული მყავს მეგობრად და მეხმარებიან. რა მაგარია, 7 წლის ადამიანმა შეძლო, აღმოაჩინა გულისა და გონების არსებობა მასში. შემდეგ კი მოახერხა, გააერთიანა ისინი და სჯერა, რომ ეხმარებიან!

„მას, ტვინმა მითხრა, პანჩური ამოარტყი შენს ხარვეზებსო. ამოვარტყი და აი ნახავთ, უფრო კარგი გავხდები!“ – მთავარია, საკუთარი ხარვეზები აღმოვაჩინოთ, შემდეგ კი შევებრძოლოთ და დავამარცხოთ-მეთქი, ვუთხარი დღეს პირველკლასელებს. ცოტა ხანში კი მესმის ჩემი ნათქვამის ნინისეული გააზრება. ნინი ძალიან საინტერესო ადამიანია. ბევრს კითხულობს, სკოლაში მოსვლისას, უკვე იცოდა ანბანის ასოების წერა და წაკითხვა. მისთვის საინტერესო რომ ყოფილიყო გაკვეთილზე ყოფნა, მე და ნინი ერთად ვქმნიდით დანარჩენი მოსწავლეებისთვის ასოების ბარათებს. ნინი აქტიურად ეხმარებოდა თანაკლასელებს ანბანის შესწავლაში. ვამზადებდით ფერად ბარათებს და ზედ ხმოვნებისა და თანხმოვნების კომბინაციით მარცვლებს ვწერდით. ნინის დახმარებით შევქმენი სახალისო თამაშისთვის საჭირო რესურსი. „ასოების ლოტო“ დავარქვით. ბავშვები თამაშ-თამაშით იმახსოვრებდნენ ანბანის ასოებს. როდესაც სხვები ასო-ბგერების წერა-კითხვაში ვარჯიშობდნენ, ნინი ქმნიდა პატარა ამბავს თითოეულ ასო-ბგერაზე, აცნობდა თანაკლასელებს, შემდეგ ვქმნიდით შესაბამის ილუსტრაციებს. ყველა ჩართული და აქტიური იყო საგაკვეთილო პროცესში.

ანასტასია ისევ თავჩაღუნული ზის. სხვები საკუთარ ნაშრომებს კითხულობენ. ვხვდები, ისევ არ დაწერა. ზარი ირეკება. ბედნიერდება. სწრაფად დგება მერხიდან და დაფასთან მიდის.

• მას, ნახეთ ჩვენმა ნერგმა პომიდორი მოისხა. მეძახის ნიკოლოზი.

ბუნებაში მცენარის ზრდა-განვითარებას ვსწავლობდით და კლასში სხვადასხვა მცენარის თესლი დავთესეთ. ზოგმა ლობიო, ზოგმა პომიდორი, ზოგმა ხორბალი და ლიმონი. შევთანხმდით, ვიზრუნებდით ჩვენს დათესილებზე. ყველა მცენარის შესახებ წავუკითხე ის ინფორმაცია, რაც მათზე ზრუნვისთვის იყო საჭირო. ზოგს ხშირი მორწყვა სჭირდებოდა, ზოგსაც ნაკლები წყალი, ზოგს მზე და ზოგს ჩრდილი. მაქსიმალურად ვიცავდით ამ ყველაფერს, არც საუბარსა და მოსიყვარულებას ვაკლებდით ქოთნებში დათესილ თესლებს. „შეძახილმა ხე გაახარა“ და მცენარეებმაც არ დააყოვნეს. ყველა დათესილმა თესლმა გაიხარა. პომიდორმა კი ყველას აჯობა და ნაყოფიც გამოისხა. აქამდე არც შემიმჩნევია. ნიკოლოზის დაძახილზე, ყველა ქოთანთან მივედით, პომიდვრის სანახავად.

„ინა მასწავლებელო, მიხარია, რომ თქვენი მოსწავლე ვარ“.

სულ ვურჩევ, რომ დაბრკოლებიდან გამოსავალი არსებობს და მისი მოძებნა უნდა შეგვეძლოს!

დღეისთვის წერილი უნდა მიეწერათ სასურველი ადამიანისთვის. ანასტასიამ ასეთი გამოსავალი მოძებნა. „მას, ისევ დამავიწყდა სახლში დაწერა და დაფაზე მოგწერეთ“. გამიხარდა, მეგონა, ზარის დარეკვის შემდეგ, დაფასთან უბრალოდ გასართობად მივიდა. თურმე, ფიქრობდა, თავის არშესრულებულ სახლის საქმეზე და გამოსავლის პოვნაზე.

• ანასტასია, გინდა ვისაუბროთ, რატო არ გინდება სახლშიც შეასრულო წერითი დავალება? – ვკითხე ფანჯარასთან მდგარ ამ პატარა, თვალებციმციმა გოგონას.
• მას, გულს ხელში ერთი სურვილიც არ ეჭირა, – ასე გაამართლა პირველკლასელმა ადამიანმა მიზეზი, თუ რატომ არ დაწერა დავალება.

როგორი ჭკვიანური დასაბუთებაა. ცხოვრებისეული წინადადებაა!

• მოდი, ერთად დავფიქრდეთ, როგორ შეგვიძლია გავუჩინოთ შენს კეთილ გულს წერის სურვილი. შენ ხომ მეთანხმები, რომ სახლის საქმის კეთებაც აუცილებელია იმისთვის, რომ …
• „იმისთვის, რომ უფრო მეტად მოაზროვნე ვიყო, სწრაფად და მოწესრიგებულად წერა შემეძლოს, ჭკვიანური აზრები მარტო კი არ ვიფიქრო, დავწერო კიდეც“ – ასრულებს ჩემს ნათქვამს ანასტასია. ვიღიმი.
• რას იტყვი, მე რომ ახალი, ლამაზი რვეული და ძალიან ლამაზი მწვანე კალამი გაჩუქო, შენს გულს წერის სურვილი გაუჩნდება?
• „მას, რა კარგია! მეხუტება.

ანასტასია ნამდვილი მწერალია. ისეთ ჭკვიანურ აზრებს წერს, მუდამ ტაშსა და შექებას იმსახურებს მისი ჩანაწერები. წერს პატარ-პატარა ამბებს, წიგნად კინძავს, მოაქვს თანაკლასელებთან და ისინი ეხმარებიან, ილუსტრაციებით გაფორმებაში. ვბედნიერდები მათი თანამშრომლობის ყურებით, მუდმივად ვაქებ და ვამაყობ მათით.

დავჯექი და ამოვისუნთქე, ჩემი დღევანდელი დღე თითქმის დასრულდა და ვიგრძენი მარჯვენა ფეხის თითების ფეთქვა. გამახსენდა, დღეს, დიდ შესვენებაზე, დერეფანში შევეჯახე გიოს და დაჩის. ისინი სწრაფი სირბილით გამორბოდნენ კლასიდან, რადგან უკან ვინმე მგელი, პირდაუბანელი მოსდევდათ. შეჯახების ეპიცენტრი ჩემი მარჯვენა ფეხი იყო. მე სიმწრის ყვირილისგან თავი შემაკავებინა ბიჭების შეწუხებულმა სახეებმა. მერე ამომიდგნენ აქეთ-იქით მხრებში, წინ საბა შემეგება – მას, არ იდარდოთ, ქორწილამდე მოგირჩებათო, მერე თამარმა: ბიჭებო, ახლა სწრაფად აკოცეთ მასწავლებელსო, და აქეთ-იქით ლოყაზე სიმპათიურების კოცნა მივიღე. მიმაცილეს ჩემს სკამამდე და ჩამომაჯინეს. თამაში კვლავ გაგრძელდა. მოულოდნელად, ლუკა მორბის ჩემთან და თან ხმამაღლა ეძახის თანაკლასელებს:

„მასწავლებელი ჩემი სახლია“.

როგორი ნათქვამია. საპატიო და საპასუხისმგებლო შინაარსის მატარებელი წინადადებაა. გავბედნიერდი და ფეხის ტკივილიც სულ გადამავიწყდა. ისედაც, ქორწილამდე მომირჩება…

დღეს მოღრუბლული ამინდია. უნივერსიტეტში გამოცდები მაქვს, სამაგისტრო ნაშრომზე მუშაობას ვასრულებ. ჯერ გაკვეთილებს ვგეგმავ, შემდეგ კი გვიანობამდე ვმეცადინეობ.

მომწონს, მასწავლებლობის პარალელურად, სტუდენტიც რომ ვარ. უწყვეტად ვსწავლობ და ვასწავლი. ღრუბლიანი ამინდი ჩემს ხასიათზე მოქმედებს. სასიამოვნო იყო, დილით მოსწავლეების გულისხმიერება, „- მას მოწყენილი ხართ?“, „-მას ვინ გაგაბრაზათ?“. ავუხსენი, რომ ცოტა ხნით მეძინა, რადგან ვმეცადინეობდი, ვკითხულობდი და ვწერდი. გაუხარდათ, „თქვენც ჩვენსავით მეცადინეობთ?; „მას რა საამაყო ხართ!“. ისე მეიმედებიან. მათთან მოწყენილი არასდროს ვიქნები!

მათემატიკის გაკვეთილია. დათოს ვუზივარ გვერდით, რომელიც რვეულში წერს დღევანდელ თარიღს. ჩვენ, ზოგადად, შუაში ვაწერთ ამ ყველაფერს, თუმცა ახლა ვხედავ, რომ მარჯვენა მხარეს აწერს, აი, არც შუა რომ არ არის და არც გვერდით და ვეუბნები, ოდნავ უკმაყოფილო ხმით: რატომ აწერ ასე? და აუცილებლად ვაპირებდი თქმას, რომ ახლიდან დაეწყო წერა, თუმცა ამის თქმამდე, ამომხედა და მეუბნება თვალებანთებული: „მას, მე ვიფიქრე, რომ ასე უფრო ლამაზი იქნებოდა, თან ნახეთ, როგორ მოწესრიგებულად დავწერე ასოები. ყველა შუაში აწერს და მე ამიერიდან ასე უნდა დავაწერო, მინდა განსაკუთრებული ვიყო“. და მიყურებს ისევ ისეთი თვალებით. რა უნდა ვუთხრა, ვფიქრობ… რაც ყველაზე მეტად გამიხარდა იმ წამს ის იყო, რომ არ დამცალდა ჩემი უკმაყოფილების გაგრძელება მისთვის, რაც ერთი შეხედვით დავინახე და მაშინვე ვაპირებდი გამოხატვას. ისინი ჩემზე პატარა ასაკის კი არიან, თუმცა თავისებურად ცდილობენ და მიხარია, ამის შემდეგ, მათ ამ მცდელობას კიდევ უფრო დიდი მონდომებითა და დაფიქრებით რომ დავაფასებ.

თომას ისევ ეშლება რიცხვების ცნობა და ამ ბოლო დროს, სულ ეზარება მათემატიკით დაკავდეს. ბებო ძალიან წუხს ამის გამო. ბევრი ვიფიქრე, მეტი ყურადღებით ვაკვირდებოდი თომას ინტერესებს, მისწრაფებებს. დღეს მისთვის რაღაც მაქვს მოტანილი. იმედია, დაეხმარება ეს აქტივობა, ხალისით ივარჯიშოს რიცხვების დამახსოვრებაში.

ღრმა, მართკუთხედის ფორმის ლანგრის ძირზე, შიგნიდან, დავაკარი თეთრი ფერის ფორმატის ფურცელი და ზედ შესწავლილი რიცხვები დავაწერე არეულად, ადგილების გამოტოვებით.

იგივე რიცხვები ჩამოვწერე ლანგრის გვერდით, ფურცელზე. ლანგარში ჩაკრულ ფურცელს ზემოდან დავაყარე შაქარი. მივაწოდე თომას პატარა ჯაგრისი და ვთხოვე, მოეძებნა რიცხვები, რომლებიც შაქრის ქვემოთ „იმალებოდა“. თომა ეძებდა რიცხვებს, ნაპოვნ რიცხვს მოძებნიდა გვერდით ფურცელზე, გადახაზავდა და თან ასახელებდა მის სახელს. ამ აქტივობით კლასის სხვა მოსწავლეებიც დაინტერესდნენ, ამიტომ რამდენიმე ასეთი რესურსი მოვამზადე და სახალისო ჯგუფური სამუშაოც გამოგვივიდა. აქტივობის გაკეთება თომას ბებიასაც ვურჩიე სახლში. შაქრის ნაცვლად, ბურღულეულს, მარცვლეულს, ხან კი თომას საყვარელ ტკბილეულს იყენებენ. როცა ჯაგრისით ძებნა მოსწყინდა, ბარათებზე დავწერეთ შესწავლილი რიცხვები და ახლა მათემატიკაზე ვთამაშობდით „რიცხვების ლოტოს“. თომა უკვე ხალისით ვარჯიშობს რიცხვების დამახსოვრებაში.

მუდამ დინჯი, მოწესრიგებული, მონდომებული, წარმატებული ნოდარი დილიდან გაკვეთილზე ყურადღებით და ჩართულობით რომ ყოფილიყო, დიდი ძალისხმევა მჭირდებოდა. რამდენიმე რჩევის შემდეგ, ვკითხე:

– ნოდარ, გთხოვ, მითხარი, რამე არ მოგწონს გაკვეთილში?

– როგორ არა მას, უბრალოდ დღეს მუსიკის გაკვეთილზე პრეზენტაცია მაქვს და ვნერვიულობ.

თითქოს ენა ჩამივარდა ამ პასუხის შემდეგ. მე კიდევ, რა უკმეხი, დაღლილი ტონით ვკითხე რა სჭირდა… დასკვნა: ყველას აქვს საფიქრალი, სადარდებელი! მასწავლებლებს კი გვმართებს, მეტად გამგებიანები ვიყოთ. მუსიკის მასწავლებელი გააოცა და გაახარა პრეზენტაციისთვის დამზადებული ბანერით.

მალე ზაფხულის არდადეგები დაგვეწყება. სულ მეფიქრება, როგორ შემიძლია მოსწავლეებს დავეხმარო საზაფხულო დღეების მხიარულად და საინტერესოდ გატარებაში.

ამავდროულად, ნაყოფიერი და სასარგებლოც რომ იყოს. წიგნის კითხვაც აუცილებლად უნდა შევიტანოთ „გემრიელი საზაფხულო დღეების“ ერთ-ერთ ინგრედიენტად. ჩემი მოსწავლეებისთვის უნდა შემერჩია ისეთი წიგნები, რომლებშიც საკუთარ თავს, ემოციებს, გრძნობებს იპოვიდნენ. მართლაც ხომ ასეა, იმიტომ მოგვწონს წიგნი, რომ მასში ჩვენეულ განცდას აღმოვაჩენთ ხოლმე, რაღაც მხრივ საკუთარი თავის იდენტიფიცირებას ვახდენთ.

ცელქ და საინტერესო ლუკას, რომელსაც ჯიბეები, ჩანთა, პენალი მუდამ სხვადასხვა ნივთებით ჰქონდა გამოტენილი და მთელი წელი ვურჩევდი, მეტად მოწესრიგებული ყოფილიყო, აქტიურად დავუწყე მხიარული პერსონაჟის, ტომ სოიერის სახელის დაძახება და მასთან ამ ბიჭის ხსენება. თავიდან გაკვირვებული შემომხედავდა ხოლმე, ერთ დღესაც, როდესაც პენალში ფანქარს ეძებდა, თუმცა მანამდე ყველა უცნაური ნივთი ამოალაგა მერხზე, ვუთხარი, ლუკა, შენ ნამდვილი ტომ სოიერი ხარ-მეთქი, მისმა გაკვირვებულმა სახემაც არ დააყოვნა და კითხვაც დამისვა: მას, ვინ არის ბოლოს და ბოლოს ეს ტომ სოიერი? ჩემი საოცნებო მომენტიც დადგა:

• ლუკა, ტომი შენი თანატოლი, ძალიან სიმპათიური და მხიარული ბიჭია, ისეთ საინტერესო ოინებს იგონებს, გაგიჟდები, ზუსტად ვიცი, ძალიან მოგეწონება მისი გაცნობა.
• „სად ცხოვრობს?“ – გაკვირვებული სახის გამომეტყველებას დიდი ინტერესიც შეემატა და თვალებიც სხვანაირად აუციმციმდა.
• ერთ საინტერესო წიგნში. მის ყველა თავგადასავალს იქ ნახავ. თუ შენ ვერ მოძებნი, მე დაგეხმარები, გინდა?
• დედას ვთხოვ დახმარებას ტომის მოძებნაში, ერთი სული მაქვს გავიცნო.

შემდეგ ამოიღო თავისი პატარა ბლოკნოტი, სმურფებიანი ყდით და მთხოვა სიტყვა-სიტყვით მეკარნახა წიგნის სახელი. მეც ნელი და ძალიან ბედნიერი ხმით ვუკარნახე: „ტომ სოიერის თავგადასავალი“, ლუკამ კი რატომღაც წერა თავისი სახელით დაიწყო და დასასრულ, თავის აწევის შემდეგ დავინახე წარწერა: „ლუკა ტომ სოიერის თავგადასავალი“. გამიხარდა, წინ მხიარული დღეები რომ ჰქონდა ამ პატარა ბიჭს საინტერესო წიგნთან ერთად გასატარებელი.

• მას, მეც ჩამაწერინეთ სახელი, ტომს მეც გავიცნობ, მინდა მეც ვისწავლო მხიარული ოინები. – ხელს იწევს მუდამ მშვიდი და გაწონასწორებული ნოდარი. ოჰო, უყურე შენ, რა კარგი ამბავი მესმის, ვფიქრობ გულში და ახლა ნოდარს ვკარნახობ ნელა.

ქართულის წიგნში მოცემული იყო ნაწყვეტი „პეპი გრძელი წინდადან“. მოვუყევი, როგორ დაწერა ასტრიდმა ეს ნაწარმოები, რომ თავისი პატარა ქალიშვილი დაეხმარა ამ პერონაჟის მოფიქრებაში. რამდენიმე წინადადება პეპის შესახებაც ვუთხარი. შემდეგ, კლასში მოვიტანეთ საჭირო რესურსები და დავამზადეთ „პეპიები“, ზოგი ნახატის სახით, ზოგი გამოძერწილი, ზოგიც სხვადასხვა ნარჩენით აწყობილი. კლასში კიკინებიანი, ცელქი, მხიარული, საინტერესო და ინოვატორი გოგონებიც გვყავს, მათ პეპის ვეძახდი, ასე გავუჩინე ინტერესი, ამ პერსონაჟის მიმართ და შესაბამისად, პეპის „საცხოვრებელი წიგნის“ წაკითხვის სურვილიც გაუღვივდათ.

ხელოვნების გაკვეთილი გვაქვს. საქმიანი ფუსფუსია ირგვლივ. სასკოლო ამბებიდან, რაიმე ნაშრომი უნდა შეექმნათ და ზოგმა, ახლად ნასწავლი მაგალითი გამოძერწა, ზოგმა ძვირფასი „ია“ და „აი“.

– მას, ტოლობა როგორ იწერება? – ა, ხო.

– მას მენატრებოდით და სკოლა დავხატე – ამბობს თვალებციმციმა ნიკოლოზი და ნახატს მაწვდის.

– მას, სახატავი დამრჩა – ამბობს შეწუხებულსახიანი ალი.

ვთავაზობ დაფაზე დახატოს. სახიდან უქრება სევდა და დაფასთან ამაყად გამოდის. სკოლას, სახელად „ალის“ ხატავს. თან გვიყვება, როგორი გახარებულები არიან მიმავალი ბავშვები. ეს უკვე კარგია, ფიქრებშიც სიხარული და ღიმილი უტრიალებს.

სიმბოლურად, ამ პატარა ხელებით შექმნილმა ნაშრომებმა დამაფიქრა.

„1+0“-ითა და ,,აი ია”-თი დაწყებული მნიშვნელოვანი წარწერების ფასი ახლა გავაცნობიერე!..

ყველა ჩვენგანი ხომ სწორედ აქედან მოვდივართ. ასე ვიწყებთ და შემდეგ გრძელდება…

– მას, ალბათ ოქროს დაბადების დღე 3 წლის რომ იყავით, მაშინ გქონდათ? – წერას წყვეტს და მეკითხება ანდრია. ამოცანის ამოხსნას ვცდილობთ, რა დროს ჩემი დაბადების დღეა. თან, მეგონა, რომ ყველა დაინტერესდა ამ ამოცანით, ასე იგრძნობოდა კლასში, ყველა მონდომებით ცდილობდა ამოხსნას, თუმცა მთლად ყველა არა, თურმე… ამ წამიერი ფიქრების შემდეგ, ვიგრძენი, როგორ გამიბედნიერდა გული იმის გაფიქრებაზე, რომ ამ პატარა ადამიანს გულით ახსოვს ჩემი დაბადების დღის რიცხვი.

– არა, არ მქონდა, ახლა რამ გაგახსენა, ამოცანის ამოხსნაზე ვმსჯელობთ, – ვუთხარი ნაწყენი ხმით.

– მას გამოსავალი მოგიძებნეთ, 33 წლის რომ გახდებით, მაშინ გადაიხადეთ. „სუპერ“ ოქროს დაბადების დღე გამოვა, დამპატიჟებთ?

და თვალებში მიყურებს.

მეც ვუყურებ.

• რა თქმა უნდა, შენი იდეაა და აბა არ დაგპატიჟებ?!

ვეუბნები.

აგრძელებს:

• მას, მაგ დროს გინდათ, მე სწრაფად ვიანგარიშო და გითხრათ, რამდენის ვიქნები? ანუ 5 წელიწადში.

ოჰო, რამდენი უფიქრია ამ მცირე დროში, 28-ს უკვე მიუმატა ხუთი და ახლა თავის ასაკს უმატებს.

ესაა მათემატიკა-მეთქი, ვუთხარი და ორივემ გავიღიმეთ.

ნაყოფიერი გაკვეთილიც სწორედ ასეთია ჩემთვის, როდესაც მოსწავლე:

მოვლენებს აკავშირებს ერთმანეთთან;

ფიქრის სურვილი უჩნდება;

გამოსავალს პოულობს;

აკადემიურ ცოდნას გაავარჯიშებს;

და რაც მთავარია:

ვუყვარვარ! პ.ს. 33 წლის რომ გავხდები, „ოქროს დაბადების დღეს” გადავიხდი ჩემს მოსწავლეებთან ერთად.

მივესალმები პატივცემულ მკითხველს, რომელსაც ამჯერად გავაცნობ გერმანელი ავტორის: Susann Mierau-ის ნაშრომს „Frei und unverbogen“ („ბავშვთა აღზრდისადმი განსხვავებული მიდგომები, უპირობო მიმღებლობის საფუძველზე“). ავტორი გერმანელი პედაგოგი და ოჯახური ურთიერთობების კონსულტანტია. ის არის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ექსპერტი ოჯახური მხარდაჭერის, ბავშვთა აღზრდისა და განვითარების სფეროში. კარიერის დასაწყისში სუზან მირაუ ასწავლიდა ბერლინის თავისუფალ უნივერსიტეტში, შემდეგ მშობლებისა და სპეციალისტებისთვის კერძო პრაქტიკა დაიწყო. ასევე, ის არის ბლოგერი, ატარებს სემინარებს. ესწრება და სპიკერობას უწევს კონფერენციებს, სადაც განიხილავენ ოჯახის მხარდაჭერისა და გაძლიერების საკითხებს. დაიბადა 1980 წელს. არის სამი შვილის დედა. Susann Mierau ცხოვრობს ბერლინის გარეუბანში.

მშობლებთან ურთიერთობა გავლენას ახდენს ბავშვის ცხოვრებაზე. პატარას მომავალი სულიერი, ემოციური და ფიზიკური განვითარება სწორედ ამ ურთიერთობების თავისებურებაზეა დამოკიდებული. მშობლების უმრავლესობა – მიაჩნია გერმანელ ავტორს – ცდილობს შვილების აღზრდა სწორი მიმართულებით წარმართოს, რათა მომავალში ზრდასრულობას მიღწეულებმა წარმატებული და ბედნიერი ცხოვრებით იცხოვრონ. აღზრდის პრინციპების შესახებ მრავალფეროვანი და ზოგ შემთხვევაში ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებული მიდგომები არსებობს. საინტერესოა, მაინც როგორ გამოიყურება „სწორი აღზრდის“ პრინციპები? როგორ უნდა მოახერხონ მშობლებმა უამრავ რჩევასა და რეკომენდაციას შორის საუკეთესოს არჩევა? ან იქნებ საერთოდაც აღარ არის საჭირო „აღზრდა“? მშობლებს თავად აქვთ გარკვეული გამოცდილება, მათი მშობლებიც ხომ აღზრდის გარკვეული სტილით ხელმძღვანელობდნენ. ამიტომ უფროსები ხშირად ასეთ კითხვებს უსვამენ საკუთარ თავს: „რა შეიცვლებოდა ჩემს ცხოვრებაში, მშობლებს განსხვავებული მიდგომები, რომ ჰქონოდათ?“. ასეთი და მსგავსი კითხვები ზრდასრულ ადამიანებში, უმეტეს შემთხვევაში, უსიამოვნო განცდებს აჩენს, რადგან ისინი ფიქრობენ, რომ მათ თავს მოახვიეს გარკვეული ჩარჩოები, შეზღუდვები ან სულაც ძალიან დააზიანეს.

აღზრდა, უდავოდ მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ადამიანის ცხოვრებას და მის დამოკიდებულებას საკუთარი თავის მიმართ. კერძოდ: პოზიტიურად თუ ნეგატიურად აფასებს საკუთარ პიროვნებას, მის შესაძლებლობებს – უმკლავდება თუ ვერა ცხოვრებისეულ სირთულეებს. ასევე, სერიოზული ფაქტორია ბავშვის ცხოვრების დასაწყისში მისთვის მნიშვნელოვანი უფროსისადმი მიჯაჭვულობის განცდის ფორმირება. ბავშვის გადმოსახედიდან, მიჯაჭვულობა მას იცავს, საფრთხეს არიდებს, რაც უზრუნველყოფს პატარას ფიზიკურ, პიროვნულ და ფსიქოლოგიურ ზრდა-განვითარებას. სამწუხაროდ, თუ ადამიანს ბავშვობიდანვე ვერ ჩამოუყალიბდა საიმედო, მყარი მიჯაჭვულობა ის პერიოდულად განიცდის საკუთარი შესაძლებლობების მიმართ უნდობლობას, მას შესაძლოა ჰქონდეს უიმედობის განცდა. მატულობს რისკი უფრო სერიოზული პრობლემების განვითარებისა. მაგალითად: შფოთვითი აშლილობები, დეპრესიული მდგომარეობები და სხვადასხვა სახის სომატური ჩივილები.

აღზრდის შესახებ სამეცნიერო და პოპულარული ლიტერატურა მრავლად რომ არის, ყველას მოეხსენება. ამ ლიტერატურაში უამრავ რეკომენდაციას თუ მითითებას წაიკითხავთ: როგორ მოუწესრიგოთ ძილი პატარას; როგორ ასწავლოთ ბრაზის მართვა და თავადაც ისწავლოთ ადეკვატურად ემოციების გამოხატვა. ზოგიერთი ავტორი მშობლებს უხსნის, როგორ უნდა მოიქცეს საკუთარ მცირეწლოვან ან მოზარდ შვილთან. სამწუხაროდ, მიუხედავად ბევრი რჩევა-დარიგებისა, მშობლები მაინც ჩივიან, რომ შვილებთან გაუცხოება მაინც სერიოზულ პრობლემად რჩება. ისე გამოდის, რომ ბავშვები, ასე ვთქვათ, საკუთარ თავს კარგავენ, როდესაც ცდილობენ რაღაც სიახლეებთან ადაპტირებას.

სიმართლე კი ის გახლავთ, რომ ყველა ბავშვი/მოზარდი და ასევე მშობელიც სრულიად განსხვავებული და უნიკალურია. პრობლემებიც კომპლექსური და განსხვავებული აქვს ყველას, რომლებიც ვერ გადაიჭრება ტრივიალური, ზოგადი რეკომენდაციებით. ამდენად, აღზრდის პროცესში ინდივიდუალური მიდგომები უკიდურესად მნიშვნელოვანია. უდავო ჭეშმარიტებაა: შეუძლებელია უნივერსალური პასუხი გაეცეს კონკრეტულ სიტუაციებში წარმოქმნილ კითხვებს. ბავშვები არ არიან ელექტრონული მოწყობილობები, რომლებსაც ღილაკები აქვთ და საკმარისია სათანადოს დააჭირო თითი, რომ სასურველი შედეგი გარანტირებული იყოს. ბავშვები – მიაჩნია Susann Mierau-ს – არიან ადამიანები, რომლებიც განსხვავებულად რეაგირებენ სხვადასხვა გამღიზიანებლებზე, მათ განსხვავებული ტემპერამენტი და უნარები აქვთ. ზუსტად, ამიტომ განსხვავებული რეკომენდაციები და ქცევის კორექციის სხვადასხვა მიდგომები თითოეულ ინდივიდუალურ ბავშვსა თუ მოზარდზე განსხვავებულად მოქმედებს. ჩვილი ბავშვებიც კი ძალიან, ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ვიღაცას ტირილის დროს დასამშვიდებლად მხოლოდ ხელში აყვანა სჭირდება. სხვას, კი ეს არ ყოფნის და უფრო სერიოზულ ქმედებას „მოითხოვს“ მშობლისგან. განსხვავებული მიდგომები, ცხადია, მხოლოდ დამშვიდებისას არ არის საჭირო, ისინი აქტიურობის, აგზნებადობისა და თუნდაც ჰიპერაქტიურობის შემთხვევაშიც განსხვავებული შეიძლება იყოს.

პრობლემის გადაჭრის არსი, უმეტეს შემთხვევაში, კონკრეტულ ქმედებას ან მეთოდს მოიცავს. დასაწყისისთვის, აუცილებელია მშობელმა/უფროსმა მოახერხოს პრობლემის გამომწვევი მიზეზის ამოცნობა. საქმე ეხება, მშობლების/აღმზრდელების შეხედულებას ზოგადად ბავშვზე, მის მოთხოვნილებებზე და უფროსებთან ურთიერთობებზე. ანუ როგორ იქცევიან ზრდასრულები, როდესაც მშობლის როლში არიან. ამ შემთხვევაში აღზრდის მეთოდებზე საუბარი აქ მეორე ხარისხოვანია – და ხანდახან საერთოდაც აღარასოდეს დადგება დღის წესრიგში, განსაკუთრებულად მას შემდეგ რაც ერთ მშვენიერ დღეს რომელიმე მშობელი გაარკვევს, რომ აღზრდის შესახებ არცერთი კონცეფცია არ შეეფერება მის შეხედულებას და წარმოდგენას საკუთარი შვილის შესახებ.

ახლა, ჩემი პრაქტიკიდან ერთ კონკრეტულ შემთხვევაზე უნდა გესაუბროთ – განაგრძობს გერმანელი ავტორი. ახალგაზრდა მშობლები: ეკატერინე და თომა მთელი კვირის განმავლობაში ერთსა და იმავე პრობლემას აწყდებოდნენ. მათი ოთხი წლის გოგონა მაია, საღამოობით ძალიან დაღლილი იყო, მაგრამ მიუხედავად ამისა მაინც არ იძინებდა. დედიკო, რომელიც სამსახურში მთელი დღის განმავლობაში საპასუხისმგებლო საქმით იყო დაკავებული, სახლში დაბრუნებისას ფიქრობდა, რომ როდესაც საღამოს, ბავშვისთვის დაწესებულ დროს მაიკო დაიძინებდა, ის მშვიდად შეასრულებდა სახლის საქმეებს და შეძლებდა დასვენებას, მცირედ განტვირთვას, რათა შემდეგი დღისთვის ენერგიით სავსე ყოფილიყო. შვილის ურჩობით შეწუხებულმა მშობლებმა უამრავი რამ სცადეს ბავშვის დასაძინებლად. ისინი გოგონას უკითხავდნენ წიგნებს; ამშვიდებდნენ აბაზანით ან მასაჟს უკეთებდნენ პატარას. დედა და მამა რიგრიგობით წვებოდნენ საწოლში მაიასთან ერთად, უსმენდნენ აუდიოზღაპრებს. მშობლები შესაბამის მშვიდ, ჰარმონიულ გარემოს ქმნიდნენ საღამოობით, რითაც ცდილობდნენ გოგონასთვის ძილის მდგომარეობაში გადასვლა უფრო შეუმჩნეველი და ბუნებრივი გაეხადათ. სამწუხაროდ, არცერთმა მეთოდმა არ გაჭრა. თითქოს ჩაძინებული მაია ისევ თამაშსს იწყებდა, იმის მიუხედავად, რომ ძილისგან გამუდმებით თვალებს ისრესდა. მშობლებმა პედიატრსაც მიმართეს და მისი რეკომენდაციით ერთსა და იმავე დროს შვილის დაძინება სცადეს, თუმცა ისევ უშედეგოდ. გაღიზიანებულმა ეკატერინემ შვილის საწოლში ძალით გაჩერებაც მოინდომა, რომ პატარას მისი ასაკის ბავშვებისთვის საჭირო დოზით დაძინების საშუალება მისცემოდა. ასეთი მცდელობები იმით სრულდებოდა, რომ ორივე დედა და შვილი ტირილს იწყებდნენ. დაღლილი მაია ძლივს ახერხებდა ჩაძინებას. ყველაფერი გაირკვა მაშინ, როდესაც შეწუხებულმა მშობლებმა გადაწყვიტეს და სერიოზულად გაესაუბრნენ პატარას, მაიამ კი მიახვედრა მშობლები, რომ მას სურდა, თავად მიეღო მონაწილეობა გადაწყვეტილებების მიღებაში.

შემიძლია წარმოვიდგინო, – გვიზიარებს საკუთარ მოსაზრებას Susann Mierau, – მცირეწლოვანი ბავშვების მშობლები როგორ ჩაიცინებენ ირონიულად და იფიქრებენ: ასეთი ციცქნა და უკვე საკუთარი სურვილები და თანაც გადაწყვეტილებების მიღება? დიახ, ამას სპეციალისტები „ავტონომიურობის ფაზას“ უწოდებენ. საბავშვო ბაღში გატარებული დღის შემდეგ, მაიკოსთვის ძალიან დიდ შეზღუდვას ქმნიდა დასაძინებლად „განმწესება“. მას სურდა მშობლებთან დროის გატარება და ამავე დროს საკუთარი თავისა და შესაძლებლობების დემონსტრირება. მშობლებმა გადაწყვიტეს გოგონასთვის მოესმინათ. ისინი ნებას რთავდნენ პატარას ვახშმის დაწყებამდე რამე ეთამაშა მამიკოსთან ერთად, დედიკო ამ დროს მშვიდად აკეთებდა საქმეს, შემდეგ კი მაიკო უპრობლემოდ იძინებდა.

ამ სტატიის დასასრულ, უნდა აღინიშნოს, რომ ხშირად მშობლები შვილებს, ასე ვთქვათ, სათანადოდ ვერ აფასებენ, ანუ უფროსების შეხედულებით მათი შვილები არიან ისეთები, როგორი წარმოდგენაც აქვთ მშობლებს ზოგადად ბავშვებზე. პრობლემების უმრავლესობა სწორედ ამ მოცემულობიდან წარმოიშობა – მიაჩნია გერმანელ ექსპერტს.

მაინც რატომ ხდება, რომ მშობლები ერთმნიშვნელოვნად უნიკალურ ინდივიდებად ვერ აღიქვამენ საკუთარ შვილებს? რატომ მიიჩნევენ უფროსები, რომ შვილები ყოველთვის მათ შეხედულებებს უნდა ამართლებდნენ? რატომ მიიჩნევენ, რომ ყოველთვის ისე უნდა მოიქცნენ, როგორც საყოველთაოდ მიღებული შეხედულებებით არის განსაზღვრული? იმიტომ ხომ არა, რომ უფროსებს სავალდებულოდ მიაჩნიათ უმცროსების აღზრდა?

მშობლებო, საინტერესო კითხვებია, ხომ? ახლა გაცილებით უფრო საინტერესო კითხვებს მოისმენთ. მათზე პასუხებს კი ამავე ავტორის მიერ დაწერილი წიგნის მომდევნო სტატიებში ამოიკითხავთ. მაშ ასე: როგორ ვისწავლოთ შვილების ჭეშმარიტი გაგება? როგორ გავთავისუფლდეთ გარკვეული ფიქრებისა და მოლოდინებისგან? რატომ ხდება, რომ სხვადასხვა ავტორი დღესაც ასწავლის მშობლებს აღზრდის მზამზარეულ მიდგომებს? როგორ უნდა მოახერხონ და შეძლონ მშობლებმა შვილებისადმი პატივისცემით მოპყრობა, თანაც ისე, რომ არცერთი მხარე არ გრძნობდეს თავს დაჩაგრულად, უსამართლობის მსხვერპლად და სრულიად გამოფიტულად?

სტატია თარგმნა:

ქეთევან კობალაძემ

ქეისებით სწავლების მიზანია, მოსწავლეს გაუადვილოს რთული პრობლემის გადაჭრა. მეთოდი საშუალებას იძლევა, საკითხი დაუკავშიროს რეალურ სიტუაციას და დაანახოს მოსწავლეს კონკრეტული საკითხის სწავლის საჭიროება. მეთოდის დეტალური აღწერა და დაგეგმვის ეტაპები წარმოდგენილია სტატიაში ,,ქეისებით სწავლება“.

ჩემი წერილი ეხება უჯრედის აგებულებას, ორგანელების აგებულებასა და ფუნქციას, მათი დაზიანებით გამოწვეულ დაავადებებს. ასაკობრივად გათვლილია მეათე კლასის მოსწავლეებზე:

ქეისი გათვლილია შემდეგი სამიზნე ცნებების დამუშავებაზე:

ჯანმრთელობა და დაავადება: (სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები)

• ჯანმრთელობა არის ადამიანის ორგანიზმის მდგომარეობა, რომლის დროსაც შენარჩუნებულია ჰომეოსტაზი და შრომისუნარიანობა;
• ავადობა არის ადამიანის ორგანიზმის მდგომარეობა, რომლის დროსაც მას დარღვეული აქვს ჰომეოსტაზი და შრომისუნარიანობა;
• ჯანსაღი ცხოვრების წესის დარღვევა იწვევს იმუნიტეტის დაქვეითებას და ხელს უწყობს სხვადასხვა დაავადების განვითარებას.

სასიცოცხლო თვისება: (სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები)

• სასიცოცხლო თვისებებია: ზრდა-განვითარება, გამრავლება, მეტაბოლიზმი (კვება, სუნთქვა, გამოყოფა), გაღიზიანებადობა, მოძრაობა, მემკვიდრეობითობა, ცვალებადობა.

სტრუქტურა და ფუნქცია: (სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები)

• ყველა ორგანიზმი სხვადასხვა ნაწილისგან შედგება, თითოეული ნაწილი სპეციფიკურ ქმედებას ახორციელებს.

მოსწავლეები გაეცნობიან ქეისს: ,,მეტი, ვიდრე უბრალოდ დაღლა“.

ნებისმიერი ჩვენგანი დაღლილა, განსაკუთრებით ფიზიკური აქტივობისას. ჯეიმსი 34 წლისაა. საშუალო საფეხურზე სწავლისას სკოლის მორბენალთა გუნდის წევრი იყო, ახლა რეკრეაციული მორბენალია, მისი დაუღლელობა ფიზიკურ მომზადებას უკავშირდება. ბოლო დროს ისე იღლებოდა, რომ სირბილის შემდეგ კუნთების კრუნჩხვა უვითარდებოდა და ქვედა კიდურებში უკიდურესი სიმძიმის შეგრძნებაც კი ჰქონდა. თავიდან თვლიდა, რომ ასაკის მატებამ გამოიწვია ასეთი ცვლილებები, შემდეგ ისე გაუარესდა მისი მდგომარეობა, რომ ყოფილ სპორტსმენს რამდენიმეწუთიანი სირბილიც კი აღარ შეეძლო. ბოლო დროს კი ისეთი უჩვეულო სიმპტომებიც გამოუვლინდა, როგორიცაა, ღებინება, მხედველობის სიმკვეთრის გაუარესება (საგნებს მხოლოდ ბუნდოვნად ხედავდა).

შეშფოთებული ჯეიმსი ექიმთან მივიდა. უამრავი გამოკვლევა ჩაიტარა, კონსულტაცია გაიარა სხვადასხვა სპეციალისტთან. რამდენიმე თვის შემდეგ დაუდგინდა მიტოქონდრიული დაავადება. ჯეიმსი გაოგნებული იყო. მას ჰყავდა 8 წლის დისშვილი, რომელსაც ასეთივე დაავადება ჰქონდა დადასტურებული. მის დისშვილს სიმპტომები ადრეულ ასაკში დაეწყო, მათ შორის იყო კრუნჩხვა და დასწავლის უნარის გაუარესება, გონებრივი ჩამორჩენა. როგორ შეიძლებოდა ჯეიმსსაც იგივე დაავადება ჰქონოდა განსხვავებული სიმპტომებით? რატომ არ ჰქონდა პრობლემები ზრდასრულ ასაკამდე? მაინც რა არის მიტოქონდრია?

თავის მიმოხილვა: უჯრედები

მიტოქონდრია უჯრედის მნიშვნელოვანი სტრუქტურაა. ამ თავში აღწერილია უჯრედი, როგორც ორგანიზმის სტრუქტურული და ფუნქციური ერთეულები. შეისწავლი:

• როგორ აღმოაჩინეს უჯრედი, როგორია მათი საერთო სტრუქტურა და რაში მდგომარეობს უჯრედული თეორიის ძირითადი დებულებები;
• რა მნიშვნელობა აქვს უჯრედის ზომასა და ფორმას ფუნქციის შესრულებისთვის;
• რა განსხვავებაა ეუკარიოტულ (ადამიანისა და ცხოველების უჯრედები) და პროკარიოტულ (ბაქტერიული უჯრედი) უჯრედებს შორის;
• როგორია ორგანელების სტრუქტურა და ფუნქცია, მათ შორის მიტოქონდრიის, პლაზმური მემბრანის, ციტოპლაზმის, ციტოჩონჩხის, ბირთვის, რიბოსომების, გოლჯის კომპლექსის, ჩანართებისა და ვაკუოლის;
• რა მნიშვნელობა აქვს აქტიურ და პასიურ ტრანსპორტს ორგანიზმის ჰომეოსტაზის შენარჩუნების პროცესში;
• როგორ ხდება უჯრედის ენერგიით უზრუნველყოფა, როგორ იშლება გლუკოზა და როგორ მიიღება ატფ;
• რა განსხვავებაა აერობულ და ანაერობულ სუნთქვას შორის;
• რა ფაზებს მოიცავს უჯრედული ციკლი, როგორ ხდება უჯრედის მიტოზური დაყოფა და რატომ ყალიბდება სიმსივნე.

თუ ამ თავში მოცემულ ინფორმაციას ყურადღებით გაეცნობი, შეძლებ ახსნა ჯეიმსის დაავადების მიზეზი და მიმდინარეობა. უპასუხებ შეკითხვებს:

1. რა არის მიტოქონდრია? როგორ მოხდა მისი ევოლუცია? როგორ შეესაბამება მიტოქონდრიის სტრუქტურა მის მიერ შესასრულებელ ფუნქციას?
2. რატომ არის დაღლა და „ვარჯიშის აუტანლობა“ (როგორც ჯეიმსი იტანჯებოდა სირბილის შემდგომი სიმპტომებით) მიტოქონდრიული დაავადების საერთო სიმპტომები?
3. რატომ ახდენს ჯეიმსის დაავადება ამდენ ორგანოზე და ორგანოთა სისტემაზე უარყოფით გავლენას – კიდურებზე, თვალებზე, მომნელებელ და ნერვული სისტემაც კი?
4. რატომ ფიქრობ, რომ ჯემსის მიტოქონდრიული დაავადება მემკვიდრეობით გადაეცემა თაობიდან თაობას?

დასკვნა: მეტი, ვიდრე მხოლოდ დაღლა

ჯეიმსმა აღმოაჩინა, რომ მისი ძლიერი დაღლილობა, კუნთების ტკივილი, მხედველობის პრობლემები და ღებინება მიტოქონდრიიდან მომდინარეობს.

სურათზე წითელი ფერით დაზიანებული მიტოქონდრიებია გამოსახული. მიტოქონდრია ორმაგ მემბრანიანი ორგანელაა, რომელიც უჯრედებსა და შესაბამისად, ორგანიზმს ენერგიით უზრუნველყოფს. ენერგია, ატფ-ის სახით ძირითადად კრებსის ციკლისა და ელექტრონების ტრანსპორტის ეტაპებზე მიიღება.

გამომდინარე იქიდან, რომ მიტოქონდრია ორგანიზმს ენერგიით უზრუნველყოფს, ალბათ ადვილი მისახვედრია, რატომ იტანჯება ჯეიმსი საშინელი დაღლილობის შეგრძნებით მცირე სირბილის შემდეგაც კი. მის დაზიანებულ მიტოქონდრიებს არ შეუძლია საკმარისი ენერგიის გამომუშავება, მით უფრო ინტენსიური ვარჯიშის შემდეგ, როცა განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით დამატებითი ენერგიაა საჭირო. სხვა სიმპტომების, მათ შორის მხედველობის დაბინდვის, კუნთების სპაზმისა და ღებინების მიზეზი არც ისე ხილულია. ფუნქციის შესასრულებლად ყველა უჯრედს სჭირდება ენერგია. მიტოქონდრიულმა დაავადებამ მიტოქონდრიების დაზიანება შესაძლოა გამოიწვიოს ორგანიზმის ნებისმიერ უჯრედში, მათ შორის კუნთებში, ნერვულ სისტემაში, ტვინის უჯრედებსა და ნერვებში. ნერვული სისტემა და კუნთები შეთანხმებულად მოქმედებენ და აკონტროლებენ მხედველობასა და მომნელებელი სისტემის ფუნქციას, მაგალითად, ღებინებას. მიტოქონდრიების დაზიანება კი სხვადასხვა სიმპტომის გამოვლენას იწვევს. ამით აიხსნება, რატომ აქვს ჯეიმსის დისშვილს მსგავსი სიმპტომები, ისინი დამოკიდებულია ტვინის ფუნქციაზე (გონებრივი ჩამორჩენა და დასწავლის უნარის მოშლა). ჩვენი უჯრედები მიკროსკოპული ზომისაა და მიტოქონდრია მით უფრო, მაგრამ მათი მუშაობის შეფერხებით ან მოშლით მთელი სხეული მნიშვნელოვნად ზიანდება.

მიტოქონდრიული დაავადებების ერთ-ერთი დამაბნეველი ასპექტი ის არის, რომ მისი სიმპტომების ტიპი და სიმძიმე, გამოვლენის ასაკი და ხარისხი ფართო დიაპაზონში მერყეობს, ერთსა და იმავე ოჯახშიც კი! ჯეიმსს ზრდასრულობამდე არცერთი სიმპტომი არ გამოვლენია, მაშინ, როცა მის დისშვილს განსხვავებული სიმპტომები გაცილებით ადრეულ ასაკში დაეწყო. როცა იცი მიტოქონდრიული დაავადების შესახებ, ასეთი სიტუაცია ლოგიკურად გეჩვენება.

მემკვიდრეობით მიღებული მიტოქონდრიული დაავადების მიზეზი შესაძლოა იყოს ბირთვის დნმ-ის, ან თავად მიტოქონდრიული დნმ-ის ცვლილება. შეგახსენებ, რომ გავრცელებული მოსაზრების მიხედვით, მიტოქონდრია დამოუკიდებელი პროკარიოტი იყო, რომელიც შთანთქა დიდი ზომის უჯრედმა. ენდოსიმბიონტური თეორიის მტკიცებულებას ის წარმოადგენს, რომ მიტოქონდრიას აქვს საკუთარი დნმ. მიტოქონდრიის დნმ-ის დაზიანების (მუტაციის) შედეგად გამოვლინდება სხვადასხვა ტიპის მიტოქონდრიული დაავადება. ჩვეულებრივ, ეს მუტაციები არ მოქმედებენ ორგანიზმის ყველა მიტოქონდრიაზე. უჯრედის გაყოფის დროს ორგანელები, მათ შორის მიტოქონდრია ორმაგდება და შემდეგ ნაწილდება შვილეულ უჯრედებში. თუ ამ მიტოქონდრიებს შორის რამდენიმე დაზიანებულია და სხვები არა, შვილეულ უჯრედებს სხვადასხვა რაოდენობით დაზიანებული მიტოქონდრია ექნებათ. ამით აიხსნება მიტოქონდრიული დაავადების სიმპტომების მრავალფეროვნება, ერთი ოჯახის ფარგლებშიც კი, რადგან მათი სხეულის სხვადასხვა უჯრედი განსხვავებულად ზიანდება. ჯეიმსის დისშვილზე დაავადებამ ძალიან იმოქმედა და სიმპტომები ადრეულ ასაკში გამოვლინდა, ჯეიმსის მიტოქონდრიების დაზიანების სიმსუბუქის გამო დაავადება ზრდასრულ ასაკამდე არ გამოვლენილა.

ჯერ კიდევ ბევრი რამ არის გამოსაკვლევი მიტოქონდრიული დაავადების შესახებ. მაგრამ თუ მეტს შეისწავლი უჯრედების, ორგანელების, უჯრედების გამრავლების, მათი ენერგიით მომარაგების და სხვა ფუნქციების შესახებ, უკეთესად შეძლებ, აღწერო დაავადების უკან არსებული ცვლილებების ბიოლოგიური მიზეზები.

უჯრედების აგებულება გამოიყენე ყოველდღიურ ცხოვრებაში. მიტოქონდრიული დაავადების გარდა, სხვა დაავადებებზეც შეიძლება მიიღო ინფორმაცია. ადამიანის ორგანიზმი მილიარდობით უჯრედისგან შედგება. თუ ისინი ვერ ან არასწორად ასრულებენ ფუნქციას, შესაძლოა სხვადასხვა დაავადების ჩამოყალიბების მიზეზად იქცნენ.

თავის შეჯამება

რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყებისთანავე მედიაში საყურადღებო ვიდეომიმართვა გავრცელდა. კადრებში უცნაური გარეგნობის კაცი გამოჩნდა. ჩემს ერთ მეგობარს მიმართვის ავტორი მსხვილი, დაგრეხილი ულვაშების გამო პენსიაზე გასული ბაიკერიც კი ეგონა. ვარაუდი მალევე დავაყენეთ ეჭვქვეშ, რადგან ხანში შესული მამაკაცის უკან, კედელზე, „საიდუმლო სერობის“ რეპროდუქცია, იოანე-პავლე მეორის პორტრეტი და ცხენის ფოტო შევამჩნიეთ. რატომღაც მივიჩნიეთ, რომ თავმოყვარე მოტომრბოლელი ამგვარი აქსესუარებით არ შეამკობდა თავის ინტერიერს. ცხადია, მაშინვე მივხვდით, ვისი ხმა გვესმოდა ტელევიზორიდან, როდესაც გამომსვლელის მაისურსა და მის გვერდით აღმართულ დროშას დავაკვირდით. მოხუცს გულზე პოლონურად ეწერა სიტყვა „კონსტიტუცია“ (ამგვარი მაისურებით პოლონელი ნაციონალისტების მოწინააღმდეგე დემოკრატები გამოდიან ხოლმე ქუჩაში), დროშა კი თეთრ-წითელი გახლდათ. მსოფლიოს ყველა კუთხეში ერთადერთ პოლონელს იცნობენ, რომელიც, ასაკის მიუხედავად, არ წყვეტს ბრძოლას თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის. გასული საუკუნის 80-იანი წლებიდან მოყოლებული, ყველა განათლებულმა ადამიანმა იცის ნობელის პრემიის ლაურეატის, გათავისუფლებული პოლონეთის პირველი პრეზიდენტისა და პროფკავშირელის – ლეხ ვალენსას სახელი. ეკრანიდან სწორედ ის გველაპარაკებოდა.

გდანსკის გემთმშენებელი ქარხნის ყოფილმა ელექტრიკოსმა თავისი მიმართვა მისთვის დამახასიათებელი თავმდაბლობით დაიწყო. არც პრეზიდენტის სავარძელში, არც ავტომექანიკოსად მუშაობის პერიოდში – მას არასდროს დაუკარგავს ადამიანური სახე და ყოველთვის ერთი და იმავე თვისებებით გამოირჩეოდა.

„ძმებო უკრაინელებო, არ ვიცი, კიდევ გახსოვართ თუ არა, მე – ლეხ ვალენსა მოგესალმებით და უდიდესი თხოვნით მოგმართავთ. იყო დრო, როდესაც პოლონეთს ურთულესი ამოცანა უნდა გადაეწყვიტა და საბჭოთა კავშირისგან გათავისუფლებულიყო; და ჩვენ ეს გამოგვივიდა, ჩვენ ეს შევძელით! დღეს კი ბედი თქვენ წინაშე აყენებს უფრო რთულ და მნიშვნელოვან ამოცანას. აქედან გამომდინარე, მე თქვენ გთხოვთ, რომ დაიცვათ მსოფლიო… ევროპისა და მთელი სამყაროს მომავალი თქვენზეა დამოკიდებული… მე როგორც რევოლუციონერი გავაკეთებ ყველაფერს, რაც შემიძლია, რათა ამ ბრძოლაში მხარი დაგიჭიროთ“, – ასეთი გახლდათ ვალენსას სათქმელი.

გერმანელი ოკუპანტების მიერ ნაწამები კაცის ოჯახში დაბადებული ლიდერი თავისი სიტყვის ერთგული აღმოჩნდა. 80 წლის ყოფილი პრეზიდენტი ომის დაწყების დღიდან შანსს არ უშვებს ხელიდან, რომ ევროპისა და ამერიკის ქალაქებს ეწვიოს და რუსული იმპერიალიზმის წინააღმდეგ ადამიანებს საყოველთაო მობილიზებისკენ მოუწოდოს. მართალია, პოლონეთის ამჟამინდელი ხელისუფლება ცდილობს, ის რძისა და ლუდის აბაზანების მოყვარულ გადმონაშთად წარმოაჩინოს, მაგრამ ფაქტები სხვა გარემოებაზე მეტყველებს.

პოლონეთის ყოფილი პრეზიდენტი ამჟამად სამი ძირითადი საკითხის წინ წამოწევისთვის იბრძვის.

ლეხ ვალენსა საერთაშორისო საზოგადოებას მოუწოდებს, მხოლოდ უკრაინის მხარდაჭერის იდეით არ შემოიფარგლონ. პოლონელი ლიდერი ამტკიცებს, რომ აუცილებელია მსჯელობის დაწყება რუსი ხალხისა და რუსეთის ფედერაციაში მცხოვრები სხვა ერების ჩაგვრის თაობაზე. მას მიაჩნია, რომ ყველაფერი ჩეჩენი ხალხის განადგურების მცდელობით დაიწყო. ვალენსას აზრით, დასავლეთს ჩრდილოეთკავკასიელი ხალხის მოსპობის მცდელობაზე თვალი რომ არ დაეხუჭა, დღეს ევროპის შუაგულში ცეცხლი არ იქნებოდა გაჩაღებული.

პარალელურად ყოფილი პროფკავშირელი პრომეთეიზმის პოლონური იდეის გაცოცხლებასაც ცდილობს. ამ იდეის მიხედვით, რუსეთი ხალხთა საპყრობილეა და პოლონელებმა ყველაფერი უნდა გააკეთონ დატყვევებული ერების გასათავისუფლებლად. შესაბამისად, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი ევროპელებს მოუწოდებს, დაიწყონ ფიქრი არა მხოლოდ კავკასიელი ხალხების უფლებების დაცვაზე, არამედ ვოლგისპირელი და ურალის რეგიონში მცხოვრები საზოგადოებების გადასარჩენადაც, რომლებსაც ასიმილაცია ემუქრება. „სოლიდარობის“ დამფუძნებელი ევროპულ აუდიტორიებში შეკრებილ მოქალაქეებს ეუბნება, რომ აუცილებელია შეუძლებლის მოთხოვნა, რათა შესაძლებელს მივაღწიოთ.

ლეხ ვალენსას არ სჯერა, რომ რუსეთი ოდესმე დემოკრატიულ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბდება, მაგრამ მაინც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვნად მიაჩნია ურჩხულად ქცეულ ქვეყანაში დამცავი მექანიზმების შექმნაზე ზრუნვა. თავის საერთაშორისო გამოსვლებში ის ხშირად მიანიშნებს საპრეზიდენტო ვადების შეზღუდვის მნიშვნელობაზე. მისი რწმენით, მთელმა დანარჩენმა სამყარომ იმას მაინც უნდა მიაღწიოს, რომ რუსეთში პრეზიდენტები ორი საკონსტიტუციო ვადის ამოწურვის შემდეგ იცვლებოდნენ. ამგვარი ცვლილება დააზღვევდა ქვეყანას ძალაუფლების აბსოლუტური, შეუზღუდავი უზურპაციისგან.

მოკლედ, ყოფილი რევოლუციონერი კრემლის წინააღმდეგ პროპაგანდისტულ ომს აწარმოებს, რომლის მიზანია რუსეთის შიგნით რევოლუციის ნაპერწკლის გაღვივება.

ცხადია, ვალენსას ბრძოლის კიდევ ერთი მიზანი უკრაინისთვის ჰუმანიტარული და ეკონომიკური დახმარების უზრუნველყოფაა. მიჩიგანშიც და პარიზშიც, ბერლინშიც და ჰიუსტონშიც ექსპრეზიდენტი ყველას მოუწოდებს, შეაგროვონ ჰუმანიტარული დახმარება ომით დაზარალებულთა მხარდასაჭერად და დაიწყონ კაპიტალის დაგროვება ომის შემდგომი უკრაინის აღდგენის პროექტებისთვის.

დღეს ვალენსას არც დიდი ძალაუფლება და გავლენა აქვს, არც ფინანსურ-მატერიალური რესურსებით შეუძლია დასახული ამოცანების გადაწყვეტა, მაგრამ მის სიტყვას აქვს ფასი, რასაც უშურველად იყენებს რუსული იმპერიალიზმის დასამარცხებლად დასავლური საზოგადოების დარაზმვისათვის. მის მსგავს აქტიურობას რომ იჩენდნენ სხვა ყოფილი ლიდერები, შესაძლოა, დღეს ვითარება სხვაგვარი ყოფილიყო.