ლიტერატურის სწავლებას, ფაქტობრივად, კლასში თუ პირადი პრაქტიკისას ვიწყებთ და ხშირადაც ვახსენებთ მეტყველების ტიპებს, რომელთაგან პირველია აღწერა, შემდეგ – თხრობა და მსჯელობა. სამივე მათგანი მეტყველების სემანტიკურ-ფუნქციონალური ტიპებია და ძალიან მნიშვნელოვანია, მოსწავლეები ადრიდანვე შევაჩვიოთ ამოცნობას იმ ნიშნებისა, რომლებიც მეტყველების ამა თუ იმ ტიპის განსაზღვრისთვის გვეხმარება. საყურადღებოა, რომ მეტყველების თითოეული ტიპის შესახებ ცოდნა არა მხოლოდ ლიტერატურისა თუ ენების გაკვეთილებზეა ღირებული, არამედ სხვა, მაგალითად, ისტორიის, გეოგრაფიის, ხელოვნების, მუსიკის და მეცნიერების გაკვეთილებზეც კი. თუმცა როგორც ლიტერატურის მასწავლებელი, ჩემი მხრივ, ყოველთვის ვცდილობდი,  ბავშვების გონებაში ღრმად ჩამებეჭდა აღწერის პარალელურხაზოვანი, თხრობის სამკუთხა და მსჯელობის ხუთკუთხა[1] სტრუქტურები, რომლებიც, როგორც წარმოდგენითი რუკები, აიოლებს აზროვნების, შესაბამისად კი, თხრობისა ან წერის პროცესს.

რაკი ტექსტის ფუნქციონალური და სემანტიკური ორგანიზაციის სახეობებზე საუბარს აღწერით იწყებენ, ამჯერად მეც მასზე გავამახვილებ ყურადღებას.

აღწერა, როგორც მეტყველების ტიპი, არის სტატიკური სურათი, რაღაცის გამოსახულება. ყველამ ვიცით მისი სახეობები: პეიზაჟი, პორტრეტი და სცენა, რომლებშიც თემა ვლინდება ბუნების (პეიზაჟისას), პიროვნებების (პორტრეტისას) ან საგნობრივი მოვლენების თუ მოქმედების მდგომარეობების დახასიათებისას. შესაბამისად, აღწერის სახეტიპიც სამია: პეიზაჟი, პორტრეტი და სცენა. თავის მხრივ, აღწერის ესა თუ ის ტიპი შესაძლოა, ჩაშენებული იყოს თხრობასა ან მსჯელობაშიც კი. მაგალითად, ილია ჭავჭავაძე „კაცია-ადამიანის?!“ მხატვრულ თხრობას (შესავლის შემდეგ, ცხადია) სცენის – ლუარსაბის ეზო-კარის – აღწერით იწყებს:
„კარგი რამ იყო თავად თათქარიძის სახლ–კარი. წარმოიდგინეთ შუა კახეთის პატარა სოფელში ერთი ტრიალი, დაცემული ადგილი და იმ ადგილის შუაგულსა — ორსართულიანი სახლი ქვითკირისა. აი, ის სართულები რა ფერისა იყო: ქვეშ იყო მარანი, წალმით დახურული, და იმ მარნის უკანა კედელზედ ამოყვანილი გახლდათ ერთი პატარა ოთახი მოაჯირითურთ. მოაჯირს ეკრა ზედ მერცხლის ბუდესავით ერთი მცირედი ფიცრული, რომელიც საქვეშაგებოსა ჰთამაშობდა. კარგა მანძილზედ კიდევ ფიცრულის სათორნეც იდგა, იმას აქედამ ხულა, რომელსაც ზედ ჰქონდა მოდგმული ცალთვალა სასიმინდე, ერთი უბადრუკი რამ და მგლოვიარე. ბაღჩაც იყო, ღობით გავლილი. ღობესთან, ერთის ფურცლის ხის სიახლოვეს, მოჩანდა ძველი ჩალური, დროთა ბრუნვისაგან ისე გვერდზედ წამოღებული და წამოხრილი, თითქო გრილოში წამოწოლას აპირებსო, მაგრამ ბებერსავით ნეკრესის ქარის ტკივილებს უეცრად ისე წამოხრილი და დაღრეჯილი შეუკავებიათო. ეზო ამ ციხე–დარბაზისა, სიგრძეზედ თუ სიგანეზედ, კარგა ფართოდ იყო გაზიდული. იმას ერტყა გარშემო ძველი ტყრუშული ღობე, რომელიც ზოგიერთგან გადაქცეული იყო და ეხლანდელს პატრონს არც კი მოსვლია ფიქრად, რომ გაეკეთებინა. ეტყობა, რომ ქართველია!..“.

აღნიშნული აღწერა პარალელურხაზოვანი და თარაზულია, თუმცა – მხატვრული. სწორედ მხატვრულობა განასხვავებს ლიტერატურულ აღწერას აუდიოაღწერისაგან, რომელსაც მიმართავენ ვიზუალური ელემენტების გადმოსაცემად უსინათლო ადამიანების ინფორმირების მიზნით კინოში, თეატრებში, სატელევიზიო გადაცემებსა თუ სხვადასხვა ვებპორტალებზე. თხრობის ამგვარი ფორმა აქტიურად გამოიყენება მუზეუმებსა თუ ვიზუალური ხელოვნების გალერეებში, ვებგვერდებზე, რომლებსაც თან ახლავს დასურათებული მასალა. აუდიოაღწერის მეშვეობით უსინათლო პირს მიახლოებითი ან ზუსტი წარმოდგენა ექმნება ამა თუ იმ სურათზე მოცემული პეიზაჟების, პორტრეტებისა თუ სცენების შესახებ, ასევე ­– ფონის, კონტრასტების, საგანთა განლაგების, კონკრეტული დეტალების აღქმის თვალსაზრისით[2].

ამავე თვალსაზრისით, საინტერესოა მხატვრული და აუდიოაღწერის ნიმუშების შეპირისპირება. ნიმუშისთვის მოვიტანთ ნიკო ფიროსმანის ნახატის, „კალოს ლეწვის[3]“ აუდიოაღწერას, რომელიც მომზადდა ორგანიზაციების: საქართველოს ყრუ-უსინათლო კავშირის, HumanDoc-ის და Polish Aid-ის ეგიდით.

„კალოს ლეწვა“ შესრულებულია ზეთის საღებავებით შავ მუშამბაზე; ფორმა მართკუთხაა და თარაზული; სურათზე ნაჩვენებია პურის მარცვლის აღების პროცესი. ნახატი დაყოფილია ოთხ თარაზულ სიბრტყედ. გამოყენებული ფერებია: თეთრი, ყვითელი, შავი, რუხმწვანე, ასევე: რძის, ჩალის და ნაცრის ფერები. მიწა რუხმწვანეა. წინა პლანზე, წრეში მიმოფანტულია ჩალისფერი ძნა და პურის თავთავები. მარცხენა და მარჯვენა მხარეს რძისფერი ხარები წყვილად უღელშია შებმული. ხარების წყვილი ერთმანეთის საპირისპირო მიმართულებით მოძრაობს. ხარები პურეულის ძნას კევრით ლეწავენ საგანგებოდ მოსუფთავებულსა და დატკეპნილ, სწორ, მომრგვალო ადგილას. ხარების უკან, კევრზე დგანან გუთნიდედები. ხარების უკან, მარცხნივ მდგარ გუთნისდედას – მამაკაცს – ზეაწეული ჯოხი უჭირავს. მამაკაცები მსუბუქ ტანსაცმელში არიან გამოწყობილი, აქვთ შავი თმა და ულვაშები, თავზე ქუდები ახურავთ.

სურათის მარცხნივ, პროფილით დგას მსუბუქ ტანსაცმელში გამოწყობილი, შუახნის ქალი, თეთრი თავსაფრით და ხელში – ბოხჩით. იმავ სიბრტყეზე, მარჯვნივ, შავი და თეთრი დედალ-მამალი ხორბალს კენკავს. ფრინველების უკან, ხის ბოძებზე გადაფენილი ფარდაგის კარავია – ყავისფერი ყვითელი, შავი და თეთრი ვერტიკალური ზოლებით. კარვის მარცხენა მხარეს სამი სავსე ჩანთა დგას, მარჯვნივ კი – ცეცხლზე მოთავსებული შავ-თეთრი ქვაბი, მისგან ამომავალი ორთქლით. კარვის ქვეშ პროფილით სხედან თეთრი ძაღლი და თეთრებში ჩაცმული ბავშვი.

მესამე პლანზე, მარცხნივ ჩანს წნელის რუხი ხულა. მის წინ, სურათის ცენტრში, მიწაზე მიმოფანტულია პურის მარცვალი, რომლის მარცხნივ დგას შავ-ნაცრისფერ ტანსაცმელში გამოწყობილი კაცი მაღლა აწვდილი ნიჩბით და ჰაერში ატყორცნილი მარცვლეულით.

სურათის უკანა პლანზე მარცვლეულის ოქროსფერი მთებია, მათ უკან კი – რძისფერი ცა. ნახატის ქვედა, მარცხენა კუთხეში გამოსახულია მხატვრის წარწერა რუსულ ენაზე.

როგორც ვხედავთ, მხატვრულ აღწერაში გამოიყენება მეტაფორები, შედარებები, ეპითეტები და ენის გამომსახველობის სხვა საშუალებები, აუდიო და მხატვრული აღწერის ზოგადი მახასიათებლებად კი შეიძლება განვიხილოთ სტატიკურობა და თანადროულობა, მიკროთემები, არსებითებისა და ზედსართავების, ადგილის ზმნიზედების წამყვანობა და ა. შ.. ორივე ტიპის ტექსტის მთავარი ამოცანაა აღწერის საგნის შესახებ წარმოდგენის შექმნა. მათი სწავლება კი დაგვეხმარება, როგორც რამდენიმე კოგნიტიური და აკადემიური უნარის ერთდროული განვითარების, ასე მეტად ინკლუზიური სასწავლო სივრცეების და საზოგადოებრივი ხელმისაწვდომობის ზრდის თვალსაზრისით.

[1] თუმცა თუ იურიდიულ ტექსტებს (განჩინებებს, განაჩენებს და სხვ.) ჩავხედავთ, მათ, შესაძლოა, ექვსკუთხა სტრუქტურა ჰქონდეს და ამაზე მოგვიანებით ვისაუბრებთ..

[2] ამონარიდი ჩვენი სტატიიდან: „აუდიოარწერა და მისი რამდენიმე მოდელი“.

[3] ნამუშევარი დაცულია საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის კოლექციაში.

მესამე თვე სრულდება, რაც წიგნთან მისვლა მიჭირს. კითხვას თითქოს გემო დაეკარგა. ასეთი პერიოდები ადრეც მქონია, მაგრამ ამდენ ხანს არ გაგრძელებულა. თანაც მე ის ადამიანი ვარ, რომელიც ერთ ადგილას, ერთ საქმეში დიდხანს ვერ ჩერდება. ამის მიუხედავად, მჯერა, ლიტერატურა ჩემი სუნთქვაა. აბა, რა ხდება? კითხვას გულს რატომ ვეღარ ვუდებ?

მაგრამ იქნებ არც არაფერი ხდება? იქნებ ჩემთვის კითხვა ციკლური პროცესია, რომელსაც სხვადასხვა ფაზა აქვს? იქნებ ჩემთვის კი არა, ზოგადადაც ასეა?

ინტერნეტს ვეცი და ვჩხრიკე. სულ ტყუილად – ვერაფერი ვიპოვე. შეიძლება, ცუდად ვეძებე და ეს თეორია, რომელსაც ახლა ჩამოვაყალიბებ, უკვე დიდი ხანია, არსებობს, მაგრამ მე მაინც ჩემებურად მოგიყვებით, რასაც ვფიქრობ:

მაშ ასე, კითხვა უთუოდ ციკლური მოვლენაა. ჩემი გამოცდილებიდან, მას ეს ფაზები აქვს:

1. შიმშილის ფაზა – ესაა კითხვის უკონტროლო სურვილი, როცა წინ რამდენიმე წიგნი გიდევს ერთდროულად, შენაცვლებით კითხულობ და მაინც ვერ ძღები. ამგვარი რამ უფრო მოსწავლეობისას დამმართნია, არდადეგებზე. სასტუმრო ოთახში „სამოსელი პირველი“ მედო, ჩემს ოთახში – რამე ძველი ქართული ლიტერატურიდან. ამათ კიდევ ენაცვლებოდა სხვა ფილოლოგიური ლიტერატურა ძველი ქართული ენისა და მწერლობის საკითხებზე.

ახლა იშვიათადღა მაქვს შიმშილის ფაზა, მხოლოდ მაშინ, თუ რომელიმე კონკრეტული საკითხი მაინტერესებს. მარტო კითხვითაც აღარ შემოიფარგლება – დოკუმენტურ ფილმებსაც წავაშველებ ხოლმე ხშირად.

2. მშვიდი კმაყოფილების ფაზა – ესაა ფაზა, როცა ნება-ნება კითხულობ რომელიმე ერთ წიგნს. ამთავრებ და სხვას იწყებ. ამთავრებ იმასაც და კვლავ სხვას იწყებ და ასე შემდეგ. არავითარი გაცხოველებული ინტერესი, არავითარი გიჟური ტემპი – კითხვა ამ დროს ყოველდღიური რუტინის ნაწილია, სასიამოვნო ნაწილი.
3. ნაბახუსევი – აი, ამაზე კი მსმენია და წამიკითხავს კიდეც – ნამდვილად არსებობს. ეს ის ფაზაა, კარგი, უფრო სწორად, შთამბეჭდავი წიგნის წაკითხვის მერე რომ დგება. ჯერ კიდევ იმ წიგნში ხარ, იმ მხატვრულ სამყაროში და სხვა სამყაროს გაცნობა არ გინდა. ეს მდგომარეობა, შეიძლება, მთელ თვესაც კი გაგრძელდეს. ვერაფერს წაიკითხავ, სანამ არ მორჩება.
4. მიბრუნების ფაზა – არასდროს ვკითხულობ წიგნს მეორედ, თუ რაიმე გარემოება არ მავალდებულებს ამას. თუმცა მეც კი მაქვს საყვარელი პასაჟები, რომლებსაც გონებით მაინც სულ ვუბრუნდები. ვიცი ხოლმე, წიგნის თაროდან ჩამოღებაც და იმ გვერდზე გადაშლაც, რომელზეც ამგვარი პასაჟი მეგულება. ჩავიკითხავ, დავტკბები, წიგნს კვლავ თაროზე შემოვდებ.

ზოგი მკითხველი მიბრუნების ფაზაში მთელ წიგნს კითხულობს თავიდან ბოლომდე. ზოგს ეს ფაზა წიგნის დასრულებისთანავე უდგება – სურს, უკეთ დააკვირდეს ტექსტს, უკეთ გაიაზროს ესა თუ ის მონაკვეთი და ამიტომ ერთ წიგნს ზედიზედ რამდენჯერმე კითხულობს.

5. დანაყრების ფაზა – ეს ის ფაზაა, რომელიც ახლა მჭირს, ანუ კითხვის ციკლის ის ნაწილი, როცა საერთოდ ვეღარ კითხულობ. კითხვა აღარ გინდა და ამ უსურვილობას ვერც ვერაფერს შველი.

წესით, ამ ფაზას კვლავ შიმშილის ფაზა უნდა მოჰყვეს და ყველაფერი თავიდან დაიწყოს, მაგრამ სანამ ეს მოხდება, გაძლება რთულია.

P.S. ვაპირებდი, ამ წერილის ბოლოს გამოსავალი შემომეთავაზებინა თქვენთვის, მაგრამ დავწერე და კითხვის სურვილიც თავისთავად დამიბრუნდა. დამიბრუნდა სწორედ შიმშილის ფაზით.

იქნებ ჩემი თეორია არც ისე მცდარია? ან იქნებ წერა კითხვის ციკლს აჩქარებს?..

მოზარდებთან ურთიერთობამ მასწავლა, რომ კითხვის პროცესი მანამდე იწყება, ვიდრე წიგნს გადაშლი. ამაში მაშინ ვრწმუნდები, როდესაც მოსწავლეებისთვის საკითხავ ლიტერატურას ვარჩევ და იმაზე ვიწყებ ფიქრს, როგორ წარვუდგინო მათ ესა თუ ის წიგნი ისე, რომ კითხვის სურვილი წყურვილად ვუქციო. უკვე ტრადიციად დამკვიდრდა, რომ წელიწადში რამდენჯერმე ჩვენი დედაქალაქი ყველაზე ჯადოსნურ ფესტივალს აწყობს, „ექსპო ჯორჯიას“ საგამოფენო სივრცე ეთმობა წიგნებს, ავტორებს, მთარგმნელებს, მკითხველებს, უბრალოდ დამთვალიერებლებს და ყველას, ვისაც უყვარს. გამოფენა რამდენიმე პავილიონს მოიცავს და სრულიად ჯადოსნურ დღეებს იტევს. გადავწყვიტე, ეს ჯადოსნური დღეები მოსწავლეებთან ერთად გამეტარებინა და საკითხავი ლიტერატურა მათთან ერთად შემერჩია, რადგან:

1. მოზარდებს კითხვისადმი ინტერესი მეტად უღვივდებათ, როცა თავად იღებენ მონაწილეობას წიგნის შერჩევის პროცესში;
2. ეცნობიან გამომცემლობებს და აღმოაჩენენ ახალ ავტორებს;
3. უხარიათ ნაცნობ მწერლებთან შეხვედრა;
4. ახალი ნაწარმოების ილუსტრაციების თუ სათაურების თვალიერებისას ხალისით გამოთქვამენ ვარაუდებს;
5. ინტერესით ადარებენ ძველ და ახალ გამოცემებს;
6. ერთმანეთს უზიარებენ შთაბეჭდილებებს;
7. აგროვებენ სამახსოვრო ფოტოებს;
8. ერთმანეთს ჩუქნიან სამახსოვრო წიგნებს, ბარათებს, სანიშნეებს.

„წიგნის ფესტივალისთვის“ მზადება ბევრად ადრე იწყება. თავდაპირველად, სოციალურ ქსელში გავრცელებულ ინფორმაციას ვადევნებთ თვალს, შემდეგ გამომცემლობები წარადგენენ კატალოგებს. ყოველ ჯერზე ჩამონათვალი კარგად ნაცნობ ძველ ავტორებთან ერთად, ახალ, უცნობ სახელებსაც მოიცავს. მკითხველი დიდი არჩევანის წინაშე დგება. ეს ერთდროულად სასიამოვნო და თავსატეხიც პროცესიც გახლავთ, რადგან რთულია გადაწყვიტო, ლიტერატურის ვრცელი სიიდან რომელი აღმოჩნდება შენი წიგნის თაროზე. გადავწყვიტე, მოსწავლეებთან ერთად ეს ეტაპები თანმიმდევრულად და მიზანმიმართულად გამევლო.

1. საგამომცემლო კატალოგებიდან შევარჩიეთ ლიტერატურა;
2. ყველა წიგნს მივუთითეთ შესაბამისი გამომცემლობა, რათა ხალხმრავალ ფესტივალზე არჩეული წიგნებისთვის მარტივად მიგვეგნო;
3. რადგან ფესტივალის კატალოგებზე მითითებულია წიგნების ღირებულება, მარტივად განვსაზღვრეთ წიგნების შესაძენი თანხა.

მას მერე, რაც საკითხავი წიგნების სია შევადგინეთ, გადავწყვიტეთ, შეგვექმნა კითხვის კლუბის ლოგო და დაგვემზადებინა „ბეიჯები“. ბავშვებს უხარიათ დიდობანას თამაში, ჩემთვის კი ეს „თამაში“ წიგნამდე მისასვლელი ყველაზე ნამდვილი და ხალასი გზაა. სანამ პავილიონში შევიდოდით, მოსწავლეები გაეცნენ საგამოფენო სივრცეს, შენიშნეს ბანერები, სადაც ყველა გამომცემლობა თავისი წარწერით, წიგნის ყდით, თუ მნიშვნელოვანი ფრაზით იქცევს დამთვალიერებლის ყურადღებას.

ფესტივალის ფარგლებში ბევრი მნიშვნელოვანი შეხვედრა ტარდება – მწერლებთან, ხელოვანებთან, გამომცემლებთან. სასურველია, თუ წინასწარ გეცოდინებათ რჩეულ საბავშვო ავტორებთან შეხვედრის განრიგი და ფესტივალზე სტუმრობას ამ დროს დაამთხვევთ, რადგან მოსწავლეებს შესაძლებლობა ექნებათ საკითხავი ლიტერატურა საყვარელი ავტორის სამახსოვრო წარწერით დაამშვენონ.  ასე იწყება კითხვა, სანამ წიგნი გადაიშლება.

ფესტივალის დასრულების შემდეგ, მოსწავლეებს ვთხოვე, გაეზიარებინათ შთაბეჭდილებები, ვფიქრობ, საინტერესოა მათი თვალით დანახული წიგნის დღეები და გაჟღერებული სურვილები:

იოანე, 8 წლის:

„ძალიან მომეწონა წიგნის ფესტივალი. ძალიან ბევრი ხალხი იყო. მომეწონა, რომ მეგობრებთან ერთად წავედი და ჩემით ავარჩიე წიგნები“.

გაბრიელი, 7 წლის:

„წიგნის ფესტივალზე ვიყიდე წიგნები, თავსატეხები. გამიხარდა ტოპო-ტიპის თაგუნიას დანახვა, ბევრი ფოტო გადავიღე“.

ანა 9 წლის:

„ფესტივალზე რამდენიმე წიგნი შევიძინე. მეგობრებთან ერთად დავათვალიერე უამრავი ლიტერატურა, გამიხარდა, რომ ზოგი წიგნი სახლშიც მქონია“.

დემე, 9 წლის:

„ძალიან მინდოდა, წიგნის გმირები ყოფილიყვნენ, მაგ: ჯადოქარი მარსია, დედოფალი ალუბლისა, პეპი, წრიპა ბიჭი“.

ელენე, ტასო, 12 წლის:

„აწი, ყოველთვის ერთად წამოვიდეთ! ნეტა, ჩვენი წიგნის ავტორი გვენახა! ერთი სული მაქვს, როდის დავიწყებთ ახალ წიგნს!

წინასწარ შედგენილი საკითხავი ლიტერატურის სია, განსაზღვრული მიზნები, გაზიარებული შთაბეჭდილებები, კლასელებთან და მშობლებთან ერთად წიგნის ფესტივალზე სტუმრობა საუკეთესო გზაა, რომ მოზარდებს  მხატვრული ლიტერატურისადმი ინტერესი გაუღვივდეთ“.

ივნის-ივლისში, როცა შემოქმედებითი წერის მასწავლებელი მერქვა, ფრთხილად ვარჩევდი შეხვედრების დროს შესასრულებელ დავალებებს – ვინ იცის, რა მოეწონებოდათ ჯგუფის წევრებს, რის გამო მოუნდებოდათ რვეულის გადაშლა, ხელის გავარჯიშება. თითქმის სავალდებულო სავარჯიშოები შევცვალე, რაღაც გავართულე, რაღაც გავამარტივე. ბოლოს ცდუნებას ვერ გავუძელი და ჩემი საყვარელი ლიტველი ფოტოგრაფის, ანტანას სუტკუსის ორი ფოტო ვაჩვენე, იგნალინელი პიონერისა და კულაუტუვაში, საბავშვო სიმღერის ფესტივალზე აღმოჩენილი გოგონასი. წარმოიდგინეთ, რომ და-ძმა არიან და ეს სურათები ერთ დღეს გადაუღეს-მეთქი. წარმოიდგინეთ, რა მოხდა, რა ისტორიის ფრაგმენტებს ხედავთ-მეთქი. მახსოვს, რომ დაიძაბნენ, თავიდან გაუძნელდათ კიდეც, მაგრამ მერე იმაზე დიდხანს წერდნენ, ვიდრე დავალების პირობით იყო გათვალისწინებული. დროდადრო შეკითხვებს მისვამდნენ ლიტვაზე, 60-იანი წლების საბჭოთა ყოფაზე. როგორი სენტიმენტალური ამბებიც უნდა გამოეგონებინათ, მაინც უფრო ახლოს იქნებოდნენ მიზანთან – მეტს გაიგებდნენ მწერლის სამუშაოს სირთულეზე.

*

სომხური წარმოშობის თურქი ფოტოგრაფი არა გიულერი ჩემმა მეგობარმა, რუსკა ჟორჟოლიანმა აღმომაჩენინა – მისი გამოფენა სტამბოლში, მწერალთა რეზიდენციაში ყოფნისას ენახა და შავ-თეთრი სამყაროს მრავალგვარობით მოხიბლულიყო. ბავშვების სურათებიც იქნება ალბომშიო, მითხრა ფოტოგრაფიისა და მულტიმედიის მუზეუმის ბიბლიოთეკაში. გვერდიგვერდ ვისხედით და ვათვალიერებდით სტამბოლის უბნებს, სტამბოლელ კაცებსა და ქალებს, რომლებზეც არა გიულერს მზერა შეეჩერებინა, სხვებისგან რაღაც ნიშნებით გამოერჩია, მათი ხმები უფრო მკაფიოდ გასაგონი, მათი ამბები უფრო ცხადად წარმოსადგენი გაეხადა. ბავშვებიც ყველგან იყვნენ, ხან სიხარულით განათებული, ხან რაღაც სახელდაურქმევლით შთაგონებული, ხანაც უბრალოდ მომლოდინე სახეებით – თითქოს მეორე წუთს ცა უნდა გადახსნილიყო, კუდიანი ვარსკვლავების ცეკვა უნდა დაწყებულიყო.

1986 წელს თოფჰანეში გადაღებულ გოგო-ბიჭებს ვუყურებ და მათ აწეული ხელები, გადამდები მღელვარება ერთ შეკითხვას მიჩენს: რა დაშავდება, თუ ჩვენი სამყაროს სიჭრელეში ხელს მათებურად ავწევ?

*

ნიკო კალანდაძის სახელი არც კი მეცოდინებოდა, გორელ ფოტოგრაფთა კლუბს მისი ნამუშევრების – 25 წლის განმავლობაში გადაღებული ფოტოების გაციფრულება რომ არ გადაეწყვიტა. არადა, ჩემს ქალაქში მუშაობდა, მისი ყოფის ყველაზე საინტერესო მხარეს ხედავდა და სხვებსაც აჩვენებდა. უპრეტენზიოდ, ადგილობრივი გაზეთებისთვის მომზადებული ფოტორეპორტაჟებით იქმნებოდა მატიანე. საბჭოთა ყოველდღიურობა გასაოგნებელი ძალით და სიცხადით ცოცხლდება ამ სურათებზე, საპირველმაისო თუ საშვიდნოემბრო აღლუმებით, ბამბეულის კომბინატის ჭრელთავსაფრიანი ქალებით, ლენინის ძეგლის წინ ჩამწკრივებული მექორწილეებით, მედლებით მკერდდამძიმებული პენსიონერებით, ახლად შეღერებული ქალიშვილებით, მოსაწყენ სინამდვილეში გულის გადასაყოლებელი რომ ვერაფერი უპოვიათ…

ფოტოზე, რომელმაც დანახვისთანავე მომხიბლა, რვა-ცხრა წლის გოგოა, გაშლილი და სანახევროდ მარცხენა მხარზე გადმოფენილი თმით, თეთრი პერანგით, მოკლე ქვედაკაბით. ისეთი წინდები და საზაფხულო ფეხსაცმელი აცვია, როგორიც ყველას გვქონდა 80-იანებში, მაგრამ გოგო ისე არ დგას, როგორც მაშინდელი წესი ითხოვდა – ეტყობა, რომ დაუმორჩილებლობის განზრახვაზე ხელი არ აუღია, რაღაც შორეულსა და სასურველზე ფიქრი წამითაც არ შეუწყვეტია. თითქოს სადღაც გაიგონა, რომ ფოტოაპარატის წინ გამომეტყველების შეცვლა, გაპრანჭვა სამარცხვინოაო. თითქოს გულმა უთხრა, საეჭვო არაფერია – ვისაც ენდობი, ბოლომდე უნდა ენდოო.

ნეტავ რა მოხდებოდა, ნიკო კალანდაძისთვის ჩვენი სასკოლო ცხოვრების ჩვენება რომ დაევალებინათ? როგორებად დაგვინახავდა მისი თვალი, ვინც იმ დღეს მთელ კლასს ჩვეულებრივ კაცად, ჩვეულებრივ მესურათედ მოგვეჩვენებოდა?

თბილისის გრიბოედოვის სახელობის თეატრს ერთი პატარა ტანის მოხუცი ქალი ესტუმრა. სამწუხაროდ, მას საქართველოში კარგად არ იცნობენ. განსაკუთრებით ახალმა თაობამ არ იცის, რა ადგილი უკავია თანამედროვე რუსეთის ცხოვრებაში ამ ერთი შეხედვით სრულიად უბრალო, ოთხმოცს გადაცილებულ მსახიობს. ჩრდილოელი მეზობლის მიერ დაპყრობილმა და დაგლეჯილმა ქვეყანამ ფაქტობრივად არ შეიმჩნია ლია ახეჯაკოვას ვიზიტი საქართველოს დედაქალაქში. არადა, ეს სუსტი, გატანჯული ქალი, სულ მცირე, მადლობას და ღრმა პატივისცემით აღბეჭდილ სალამს მაინც იმსახურებდა ქართული საზოგადოებისგან და თავისუფლების, ანტიიმპერიალიზმის ყველა მხარდაჭერისგან.

ლია ახეჯაკოვას წარმატებული საბჭოთა მსახიობის ტიპური კარიერა ჰქონდა. უკრაინაში დაბადებულმა ადიღეური (ჩერქეზული) წარმოშობის ხელოვანმა ფეხი მაიკოპის თეატრის სცენაზე აიდგა. ამავე თეატრში მოღვაწეობდნენ მისი მშობლებიც: მამა მთავარი რეჟისორი გახლდათ, დედა – წამყვანი მსახიობი. რეგიონული თეატრიდან ლიამ მალევე გადაინაცვლა მოსკოვის სცენაზე და 1977 წელს საბოლოოდ დაიმკვიდრა ადგილი ყველაზე მოდერნული და საბჭოთა საზომებით უაღრესად გაბედული დასის, „სავრემენნიკის“ შემადგენლობაში. 1994 წელს სახალხო არტისტის წოდებაც მიიღო. ხალხმა მისი ბევრი თეატრალური და კინოროლი შეიყვარა.

რუსული თეატრის მკვლევრები ხშირად ამბობენ, რომ ახეჯაკოვას შემოქმედების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ეპიზოდი რეზო გაბრიაძესთან თანამშრომლობა იყო. სახალხო არტისტმა რამდენჯერმე მიიღო მონაწილეობა ქართველი ხელოვანის მიერ დადგმულ მარიონეტების წარმოდგენაში.

თუმცა ლია ახეჯაკოვაზე საუბრის დროს მხოლოდ მისი პროფესიული გზის აღწერით ვერ შემოვიფარგლებით. ამ მაღალი რანგის პროფესიონალს და საქმეზე შეყვარებულ ხელოვანს რუსეთშიც და მის მიღმაც შესანიშნავ, გულად მოქალაქედ იცნობენ.

თანამედროვე რუსეთში სოციალური და პოლიტიკური ცხოვრება მკვდარია. დემოკრატიისთვის მებრძოლთა ნაწილი დახოცეს, ნაწილს კლავენ, ნაწილი დააპატიმრეს. ერთ დროს წინააღმდეგობის მოძრაობაში ჩართული მამაცი მოღვაწეები გაიყიდნენ, შეშინდნენ, გაიქცნენ, დაიფანტნენ. ბევრმა რეჟიმთან შეგუების, მასთან თანამშრომლობის და უსამართლობის ფერხულში ჩაბმის შედეგად გამდიდრების გზა აირჩია. მოკლედ, პუტინმა თითქმის ყველა გოლიათი დაამარცხა, მაგრამ ძვრა ვერ უყო ამ პატარა ქალს. ის უკვე მეოთხედი საუკუნეა ფეხმოუცვლელად, მტკიცედ მიჰყვება სახიფათო გზას.

ჩეჩნეთის ორივე ომის დროა ადიღეური წარმოშობის ხელოვანი მკაცრად აკრიტიკებდა ხელისუფლებას და მთვარობას მოლაპარაკებებისკენ, შეტაკების მშვიდობიანად დასრულებისკენ მოუწოდებდა. 2000-იანი წლების დასაწყისში პრეზიდენტის პოსტზე ახლად არჩეულმა პუტინმა ლამის ერთადერთი დამოუკიდებელი ტელევიზიის – ენ-ტე-ვეს ხელში ჩაგდება განიზრახა, ლია ახეჯაკოვა ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც პრეზიდენტის ადმინისტრაციისგან მედიის დაცვის შესახებ შედგენილ პეტიციას მოაწერა ხელი. სახალხო არტისტს არც მაშინ შეშინებია, როდესაც დიქტატორმა ოპონენტების დევნა დაიყო და მიხაილ ხოდორკოვსკი ციხეში გამოამწყვდია. მოსკოვის მოყინულ ქუჩებში დაპატიმრებული ოლიგარქის მხარდასაჭერად სულ რამდენიმე ადამიანი გამოვიდა, მათ შორის ერთ-ერთი ყველაზე შესამჩნევი ფიგურა ლია მეჯიდის ასული იყო.

ახეჯაკოვა მონაწილეობდა 2011 წელს ბალოტნაიაზე გამართულ დემონსტრაციებში, რომლებიც არჩევნების გაყალბებისა და პუტინის მესამე ვადით გაპრეზიდენტებისადმი პროტესტის ნიშნად გაიმართა. სახალხო არტისტი ღიად დაუპირისპირდა ყირიმის ანექსიას, დონბასში მიმდინარე ომს, ჰოლანდიური ლაინერის ჩამოგდების გამო ტერორისტებად მოიხსენია დონეცკის სახალხო არმიის ბოევიკები. ხანდაზმულ მსახიობს არც მაშინ დაუხევია უკან, როდესაც ტელეკომპანია „დოჟდს“, ალექსეი ნავალნის, ლუკაშენკოს მიერ დაპატიმრებულ სამოქალაქო აქტივისტებს სჭირდებოდათ გვერდით დგომა. ის იყო პირველი, ვინც „უცხოეთის გავლენის აგენტების“ შესახებ კანონი გააპროტესტა და „მემორიალის“ და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წარმომადგენლების გადარჩენის აუცილებლობაზე გაამახვილა ყურადღება.

მოკლედ, ლია ახეჯაკოვას ღუზა მყარად აქვს ჩაშვებული იმ ნაპირთან, სადაც „ქარიშხალია და სისხლიანი დგას ანგელოზი“. ბუნებრივია, მსახიობს, რომელიც ანტისამთავრობო მიტინგებზე ბროდსკისა და შალამოვის ლექსებს კითხულობდა, სიცოცხლე გამწარებული აქვს. ბოლო 23 წელია, რუსი ნაციონალისტები და „პატრიოტები“ თითქმის ყოველ წელს ითხოვენ თეატრ „სავრემენნიკიდან“ მსახიობის გაძევებას. ქუჩაში გადაადგილების დროს ჭარმაგ ხელოვანს ხშირად უწევს შეურაცხმყოფელი შეძახილების მოსმენა. მას პერმანენტულად უკრძალავენ მნიშვნელოვან ფესტივალებსა თუ სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ სხვა ღონისძიებებში მონაწილეობას. მისი ხმა აღარ ისმის ცენტრალური ტელევიზიებიდან, კინოცენტრიდან. რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების შემდეგ მსახიობმა რამდენიმე წერილი მიიღო, რომლითაც ქალს „მყრალი ბომბით“ დაემუქრნენ. ანონიმური პირები და საყოველთაოდ ცნობილი პროვოკატორები სახალხო არტისტს დაპირდნენ, რომ სპექტაკლის მიმდინარეობისას სცენაზე მისი გამოჩენისთანავე დარბაზში ექსკრემენტებით სავსე ბუშტს გახეთქავდნენ. დადგმებში ახეჯაკოვას მონაწილეობა საშიში გახდა კოლეგებისთვისაც და მაყურებლებისთვისაც.

2023 წელს ლიამ თეატრი დატოვა, მაგრამ კვლავ მედგრად აგრძელებს დიდი ხნის წინ დაწყებულ პროფესიულ თუ სამოქალაქო საქმიანობას. თბილისის გრიბოედოვის თეატრში მას ოვაციებით შეხვდნენ, მაგრამ დარბაზის მიღმა ბევრს არ შეუმჩნევია მისი საქართველოში ყოფნა. საზღვარზეც კი პრობლემები შეუქმნეს ამ დიდ ადამიანს. 150-მილიონიანი ქვეყნის სინდისად და ანტიიმპერიალისტური მოძრაობის სიმბოლოდ ქცეული დევნილი მსახიობი ოკუპირებული საქართველოსგან უფრო მეტ სოლიდარობას იმსახურებდა.

თომას მანი „პატარა ბატონი ფრიდერმანი“

ისევ ყოფიერების ტრაგიკულობაზე ვსაუბრობთ და ცხოვრების „გერებზე“, რომლებზეც ამჯერად ლიტერატურა ჩაგვაფიქრებს. პირველი შედარებით ნაზი გამოვლინებაა ამ მარგინალურობისა – ძიძის მავნე, დაუძლეველი ჩვევის გამო დაინვალიდებული პატარა – იოჰანეს ფრიდერმანი. მოდით, მივყვეთ სიუჟეტს, რადგან ამის გარეშე ვერ გაიხსნება ვერც ნოველისა და ვერც პერსონაჟის ხასიათის საიდუმლო. აი, როგორია პორტრეტი კუზიანისა, რომლის მთავარი საყრდენი ცხოვრებაში დედის სევდიანი ალერსია ბავშვობაში: ის არაა ლამაზი, მაღალი წაწვეტებული გულმკერდით, ამოზრდილი ზურგითა და არაპროპორციულად გრძელი, თხელი ხელებით, – უცნაური საყურებელია. თუმცა მას აქვს ვიწრო, მშვენიერი ფეხები და ხელის მტევნები, დიდი, მბრწყინავი თვალები, ნაზად მოხაზული პირი და თავთუხისფერი თმები. სახე საცოდავად ჩამალვია მხრებში, თუმცა თითქმის ლამაზად მოგეჩვენებათ.

ფრიდერმანები ქალაქის ნაღები საზოგადოება იყო, თუმცა იოჰანესის დები ვერ თხოვდებოდნენ, – ჯერ ერთი, რომ დაბლები იყვნენ, მეორეც – შეუხედავები. იოჰანესი მარტოსულია, თავისთავად: თანატოლებთან ურთიერთობა მისთვის სიხარულის მომტანი არ იყო, ვერ თამაშობდა მათთან ერთად. ნამდვილი მეგობრობა არავისთან გამოსდის. თავისთვის ცხოვრობს, საკუთარ სევდაში, სხვა ბიჭების ინტერესებს არ იზიარებს: როცა გოგონებზე ფიქრის დრო მოვა, იოჰანესი ფიქრობს, რომ ეს მისთვის ისეთივე მიუღწეველ-მიუწვდომელია, როგორც თუნდაც ბურთით ტანვარჯიშის სავარჯიშოები. 6 წლისას მაინც შეუყვარდება თანატოლი გოგონა, რომელთან სიახლოვესაც მორცხვი იოჰანესი იტანჯება. თუმცა, როცა თავის გულის სწორს სხვა ბიჭთან ჩახუტებულს ნახავს, გადაწყვეტს, რომ მსგავსს აღარასდროს განიცდის: „Кончено! Никогда больше не стану терзаться ничем подобным. Другим оно дает наслаждение и радость, мне приносит только скорбь и страдание. С меня хватит! Сыт по горло! Баста!“ (5). მისი მეგობრები ამიერიდან იყვნენ წიგნები და ვიოლინო.

17 წლისა მთავარი გმირი კომერსანტი ხდება და ასე მშვიდად მიედინება მისი წუთისოფლისეული დრო, სანამ 21 წლისას მძიმე ავადმყოფობით დედა არ მოუკვდება – ეს იყო პირველი დიდი რყევა ცხოვრებისაგან. თუმცა იოაჰენსს უყვარს ეს უკანასკნელი და არავინ იცის, რა ფასად უჯდება მას, – უმაღლესი, სრულყოფილი ბედნიერების ძალაუნებურად, ბედისწერით უარმყოფელს, – დასჯერდეს მისთვის ხელმისაწვდომ სიხარულებს: შემოდგომის გასეირნებებს ქალაქგარეთ ბაღში, ჩიტების გალობას, ნაზ ყვავილს – ნუთუ, შეიძლებოდა, იგი მადლიერი არ ყოფილიყო?! ისიც ესწრაფვის განათლებას, რომ ეს სიამოვნებები უფრო დახვეწოს და გაამრავალფეროვნოს – ხდება ეპიკურეისტი!

როცა ოცნება სრულდება, ყველაფერი კარგი უკან რჩება – ასე „იმშვიდებს“ თავს იოჰანესი და ნაღველთან თანაცხოვრებას სწავლობს. კარგა ხანია შეჩვეულია მის მიმართ სხვათა თანამგრძნობელ გამოხედვებსაც, ნაზადაც უყვარს თავისი ცხოვრება, – მძაფრი ვნებებისგან დაცლილი, მაგრამ ჩუმი ბედნიერებით სავსე, რომლის შემოქმედად ქცევა ისწავლა. ჰო, უყვარს თეატრიც და დებთან ერთად, რომლებიც ვერ ათხოვდნენ, გამუდმებით იკავებს ადგილს პირველ იარუსზე ქალაქის თეატრში. პატარა სააგენტოს პატარა პატრონი მაინც დებთან ერთად ცხოვრობს – სულ ასე მოიხსენებს თომას მანი „პატარა ბატონი ფრიდერმანიო“, 30 წლის ასაკშიც კი. ამ „პატარას“ დიდი დატვირთვა, ქვეტექსტი თუ ეტიმოლოგია აქვს ნოველაში: სხეულსაც გულისხმობს მწერალი და ზოგადადამიანურ ასპექტებსაც…

…და, აი, აქ ჩნდება კიდევ ერთი მთავარი პერსონაჟი: ადგილობრივი ოლქის მმართველის, მსუქანი, 40 წლის პოდპოლკოვნიკის, ფონ რინლინგენის სრულიად არაორდინალური ცოლი, რომელიც გამოჩენისთანავე ეხვევა ჭორების ქარცეცხლში – ეწევაო, სტუდენტი ბიჭივით იქცევაო, ჯირითობსო, მოკლედ, გადამეტებულად თავისუფლად აღიქვამენ მის ქცევებს, რომლებსაც ადგილობრივი მამაკაცები აღტაცებაში მოჰყავს, ხოლო ქალბატონები მასში ვერაფერს ქალურად მომხიბვლელს ვერ ხედავენ. თუმცა იგი ლამაზიცაა და არც პრანჭიაა, თუმცა რატომ არ იყენებს 24 წლის ასაკში ბუნებით მინიჭებულ ძალაუფლებას მამაკაცებზეო, უკვირდათ და იმედოვნებდნენ, ჩვენი კაცები მალევე იმედგაცრუებული დარჩებიანო.

ჰოდა, პატარა ბატონი ფრიდერმანის ასე საგულდაგულოდ, ფაქიზად და ბრძნულად დაცული მსოფლაღქმა სწორედ ამ ქალისგან განადგურდება, სახელად – გერდა! – „Нет, нет, с этим кончено! К чему теперь это благоухание, к чему все то, что доныне составляло его „счастье?“ (14). მოკლედ, აუხდენელი ბედნიერება ბატონი ფრიდერმანის ბედისწერა ხდება და ამას იგი იგრძნობს – ქალთან პირველი შეხვედრისთანავე რაღაცა შემზარავს, შეუჩერებელ ძალას, ასე რომ მიაქანებს დაღუპვისკენ – ესაა უფსკრული, შეუჩერებელი, ტკბილი წამება. საინტერესოა, როგორ უმზერს იგი ქალს: არა ვნებით, არამედ ტანჯვით, რაღაცა შეუცნობელი, უძლური, ნების წარმტაცი მორჩილებით.

დიდად არ შეგაწყენთ თავს და ამასვე აკეთებს მწერალიც – საშიში სისწრაფით მივყავართ ფინალურ სცენასა თუ „აკორდამდე“. გერდასთან მიპატიჟებულია რჩეული საზოგადოება. პატარა ბატონი ფრიდერმანი და დიასახლისი ბაღის შორეულ კუთხეში განმარტოვდებიან, როგორც მსხვერპლი და მტაცებელი. ქალისგან ნაწყალობევი სევდისა და გულახდილობის შემდეგ, იგი დავარდება მის წინ მუხლებზე, ჩაბღუჯავს მის ხელებს და არაადამიანური ხმით შეჰღაღადებს:

„ – Вы же знаете…Позволь мне…Боже мои, боже. Я больше не могу!“ (19).

ქალი სიცილით მოიშორებს და მიწაზე დაგდებულს დატოვებს, მოცახცახეს, მდინარესთან.

საკუთარ ტრაგიკულობასა და განრისხებას მდინარეში ახრჩობს პატარა კუზიანი. მდინარეც მას მიიღებს და მყისიერი სიჩუმის შემდეგ კალიების ხმითა და სიკვდილის მაჟორული დუმილის დამრღვევი, შორიდან სიოს მოტანილი ჩუმი, გაფანტული ბგერებით სიცოცხლე ისევ ჯიუტად გამოდის „არენაზე“…

მერაბ აბაშიძე „აქეთ მაშხალები, კვაზიმოდო!“

ესეც აგრესიული გამოვლენა მარგინალურობისა – „თქვენ ალბათ ვერავითარ ესთეტიკურ სიამოვნებას ვერ მოგანიჭებთ ჩემს კეფაზე ამობურცული ქვასავით მაგარი, მეორე (შედარებით პატარა) თავის დანახვა…“ (567) – სიკეთენარევი ცინიზმით ამბობს მთავარი გმირი, რომელსაც მარტო თავი კი არა, ტანიც ყოველ ჩვენგანზე პატარა აქვს და იტანჯება მხოლოდ იმით, რომ სულ დასცინიან. ორიგინალური „ცნობიერების ნაკადია“ მისი ფიქრები – სარკაზმით, თვითირონიით, იუმორით გაჯერებულ-გამსუბუქებული.

„ჰი! ჰი! პატარა კაცუნებო! დიდ არს სიმახინჯე იგი – უფლით ნაბოძები! ის მე გზას მიხსნის სამყაროსკენ, რომლის ხილვასაც თქვენ ვერასდროს ეღირსებით!“ (569) – ესეც ამპარტავნების ცდომილებით უფრო დიდ ჭაობში ჩაძირვა, რომელიც, ვნახავთ, რომ მაზოხიზმში, თვითგვემაშიცაა გადაზრდილი (სადაა, აბა, „ნეტარ არიან გლახაკნი სულითა“?).

მას ამოურჩევია ერთი კლდე საკუთარი სახლის წინ და დიდი, უცნაური სიყვარულითაც შეჰყვარებია. უყვარს მის წინ დგომა „დამცინავი, ყურებამდე გახეული გამქირდავი ღიმილით მიბრეცილ-მობრეცილი სიფათუნების ზღვაში“, თან ირწევა ამ მყრალ ზღვაში, თან კლდისადმი სიყვარულით ნეტარებს. თან უნდა შეემსხვრეს, შეელეწოს მას „ძვლებად, ხორცის ნაფლეთებად, სისხლის შხეფებად“. ვერაფერს იტყვის კაცი, მძაფრ გაოგნებასთან გამკლავებას შეეცდება მკითხველიც…

ეს პერსონაჟიც, ზემოაღწერილივით და სრულიად ლოგიკურად, მარტოსულია („ამ მარტო სიარულმა ხომ მომსპო და გამათავა“).

მისი ეს ამორფული (სიკეთე-ბოროტებანარევი) ისტერია მნათე ოქროპირის ექსტაზსაც გვაგონებს კონსტანტინე გამსახურდიას ნოველიდან „ზარები გრიგალში“. არის იდეის დონეზე ცხოვრება, როგორც თუნდაც სიკეთის თაყვანისცემა ან რელიგიურობა, ან მეგობრობა, ან მიჯნურობა.

მაგრამ სულ სხვაა რეალობაჲ იგი.

…სწორედ ამ იდე(ალურ)ათა სამყაროდან, შეგრძნებიდან, სურვილებიდან ძირს დამამარცხებელი.

ყოველთვისაა ამ ორის ომი.

რომელიც იმარჯვებს, ის რჩება ადამიანიც: შეიძლება გამოიგონო, მერე ეს გამოგონილი ნამდვილად აქციო, მაგრამ ეს ნამდვილი ყოველთვის გამოაჩენს „ბრჭყალს“. თუ არ დაგფლითა ამ უკანასკნელმა, შენი ცხოვრებაც შედგა, რადგან შენ „ისწავლე“ წუთისოფელი! ავიც და კარგიც… მიხვდებით, რომელმა გაიმარჯვა ამ ნოველის მთავარი პერსონაჟის შემთხვევაში?! – „მაწამეთ! მე თქვენ ხელებს დაგიკოცნით, ჩამაზილეთ წიხლები! ისინი მე სხვა სამყაროსკენ მიხსნიან გზას… მუხლებში ჩაგივარდები… შევიშრობ ლოყაზე ჩამოვარდნილ ცრემლებს. ამ თვალებში არ გიზგიზებს შურისმაძიებლური ცეცხლი მტანჯველისადმი. მე თქვენ მიყვარხართ! ო, როგორ მიყვარხართ! დამილეწეთ სუსტი სახსრები! გამიყარეთ შანთები! დამასხით ადუღებული კუპრი! მე მაინც ხარხარით აღვიმართები თქვენ წინაშე. გავშლი ხელებს და ვიდგები ასე დარტყმის მოლოდინში!“ (573). დემონურ-ანგელოზებრივის ნაზავია, წუთისოფლისეულად ჩაწნეხილ-ჩაზრდილი ერთმანეთში, თუმცა ეს თეატრალური „ხელების გაშლა“ მაცხოვრისეულ ჯვარცმას ძალიან ჰგავს.

არსებობს მიწის ხმა – დუენდე – (ფრედერიკო ლორკასთანაა) და მთავარ გმირსაც ეს „დუენდე“ აიძულებს, ბედისწერის „ვეფხვებს“ შეებრძოლოს, კლდეს შეემსხვრეს. ეს „მიწის“ სიჭარბეა, მისგან დიდი ხარისხის მიზიდულობა… ამ გრძნობას კაცობრიობამ ჯერ ვერ დაარქვაო სახელი, გვამცნობს მწერალი, რომლის მიერ აღწერილი მთავარი გმირი იმდენად სასტიკია საკუთარი თავისადმი, რომ ადამიანურს უარყოფს: „საერთოდ, ხელოვნების მიერ შექმნილი ვერცერთი გმირის გრძნობებს ვერ ვიზიარებ, რადგან ვგრძნობ, რომ ხელოვნება ჩემშია“ (574-575).

სხეულის ტვირთიანი კაცი სკოლაში მიდის მასწავლებლად და ბავშვები არ დასცინებენ მახინჯ მასწავლებელს, იცოდებენ და არა მხოლოდ: „აქ უფრო დიდი რამ იყო! შემზარავი და დიდი“ (576). აი, პერსონაჟის ცხოვრებისეული მონანულ-ირონიული კონცეფციაც: „ცემაზე მადლობელი ვარ. მცემეთ… ოღონდ მერე ჭრილობებს ნუღარ შემიხვევთ“ (580). ეკლესიაში იგი ბევრ ქრისტეს ვერმცნობ ფარისეველს ხედავს, რომელნიც ღვთის „ყიდვას“ ცდილობენ შესაწირავით. აქაც ძნელი გასარჩევია ფსიქოლოგიურად, ვის წინააღმდეგაა ამხედრებული ბუენებისგან დაჩაგრული გმირი: ადამიანებისა თუ ღვთისა. აი, მისი დემონიზმებიც, აგრესია: „რაო! არ მოგწონვარ, მამაო?! მე მეგონა, რომ შენ მაინც არ იუკადრისებდი ჩემთვის თავზე ხელის გადასმას!“.

გმირი ოცნებობს ჰიტლერისა და რუსოს მკვლელის წამებაზე („ხომ არ გგონიათ, ისე ვცემდი, თქვენ რომ მირახუნებთ ხოლმე?! ჰუჰ!“). ეს ერთგვარი შურისძიებაა მისი, სამყაროსადმი მსჯავრი:

„აბა, ახლა მომაწოდეთ მაშხალები!

მე, დიდთავა მახინჯი, ბრალს გდებს სიმშვენიერისა და ადამიანური წმინდა გრძნობების შეურაცხყოფისთვის!

აქეთ მაშხალები…კვაზიმოდო!“ (586).

ასეთი ცხოვრება ღია სამარეში წოლას ჰგავს და ამ მეტაფორას ორგან ვაწყდებით ნაწარმოებში. გმირი თვითირონიით ანეიტრალებს საკუთარ თუ მისკენ მიმართულ ადამიანურ ზიზღს – „ხალხმა უმალვე იგრძნო, ვინ იდგა მათ წინ! და ეკვროდნენ იგინი ერთურთს, რათა არ შეხებოდნენ ჩემს წმინდა გვამსა…“ (591).

ტროპებიც, მხატვრული ხერხები ისეთივე სარკასტულია, როგორიც თხრობა:

„თითქოს შვილები მისდევენ ახლად გარდაცვლილი მამის ოთახიდან გამოსულ ნოტარიუსსო“;

„ყინულის პატარა თხილებივით ეხლებოდა კისკისი კლასის ჭერზე ჩამოკიდებულ ბროლის ჭაღს. ჭაღიც წკრიალებდა და ხითხითებდა. კვდებოდა პირდაპირ სიცილით“.

სახარებაში არის სენტენცია ტანჯვით მხიარულების შესახებ. აი, მისი განხორციელება გმირში, როცა იგი სკოლიდან წამოსვლის წინ უკანასკნელად მიმართავს საკუთარ მოსწავლეებს:

„მე მოგმართავთ თქვენ – წმინდანებს!

მართალია, მიზეზი, რის გამოც მითხოვენ – სასაცილოა!

სასაცილოა ჩემი გამომეტყველებაც! იერიც… ყველაფერი!

და მაინც, მე მივდივარ მოზეიმე და საკუთარ თავში დარწმუნებული.

ჩემი თხოვნაც ეს არის – ნუ დასცინებთ მოზეიმე მახინჯებს…

და… (ხმა ჩამწყდა მღელვარებისგან) – როცა აქედან გავალ, იწამეთ ღმერთი… ნუ გაიცინებთ რამდენიმე წუთს… წარმოიდგინეთ, რომ მიცვალებულს მიაცილებთ სამარისაკენ“(593-594).

თბილისი ძალიან სიმბოლურად და ორიგინალურად შედარებულია პატარა, მომხიბვლელ მონაზონს, წვიმა ამ მონაზვნის ცრემლებს, ტირილს („ატალახებული, ქვიანი გზა ნაცრისფერი ლოკოკინებით მოფენილ ველს ჰგავს, რომელთაც საკუთარი სხეულებიდან გამოსული წებოვანი წვენი გადაღვრიათ“). აქ აქცენტი საკუთარი თავიდან უხვად გამოჟონილ ბოღმაზეცაა, რომელიც გახრჩობს, ეს თავიც, „როგორც ხორკლიანი, წითლად დაჭორფლილი ნერვებისგან მოქსოვილი ტომსიკა“, ტანჯვა-ვაების ვეება ზღვაა, რომელიც თუ ერთ მთრთოლარე გუნდად შეიკრა და სულ ცოტა კიდევ დაიძაბა, საზარელ ზვავად გადმოხეთქავსო, ავტორმა და იქნებ წალეკოს კიდეც ყველა და ყველაფერი… აქ პერსონაჟის სხეულში, ტყავშია მწერალი მოქცეული და მისგან და მისით აღიქვამს სამყაროს.

,,ცისკენ ხელებაპყრობილი, სამოსშემოხარცვული ხეები რაღას ევედრებიან უფალს…

რას შესთხოვენ, ნეტა? ფრთებს ხომ არა, რათა დატოვონ ეს ჭუჭყიანი, ახმაურებული ქუჩები და გადაინაცვლონ შორს, ზურმუხტისფერ სამოთხეში, საიდანაც ბედმა დაუნდობლად ამოგლიჯა ისინი და მტვრიანი ჰაერის გასაწმენდად ვენტილატორებივით ჩაარჭო აქ?!

არავინ უწყის!” – ჩვენი ცხოვრების „შემოდგომაც“ ღვთის ხელშია, რომ სულში არ დაიზამთროს. თვითმკვლელის სიცოცხლე ლექსს ჰგავსო, გვეუბნება მწერალი გმირის მონოლოგში, როცა სხვა, ერთ-ერთი, გმირი თავს იკლავს და რჩება წაუკითხავი ლექსივით, წიგნივით. ეს უკანასკნელი არის გივი, რომლის სიკვდილსიწინა აღსარება სისხლით დაისვრება და რჩება მხოლოდ მტკივნეული გულწრფელობით შემზარავი სიტყვა

– „ძვირფასო…“ – „როცა ეს ამბავი გავიგე, ჩემმა ავადმყოფურმა გონებამ იმ წუთშივე წარმოიდგინა, როგორ მოჭმუჭნიდნენ საქმისთვის გამოუყენებელ ქაღალდს და ფანჯარაში მოისროდნენ.

იმ დღეს ალბათ ქარი იქნებოდა…

აფარფატდებოდა ქარში უკანასკნელი განწირული გოდება, აილუფხებოდნენ სისხლში მოთხვრილი ბგერები და ჰაერში მორიალე ყვითელი ფოთლები ერთმანეთში…

გაბრწყინდებოდნენ უჩვეულოდ…

წამოვიდოდა ციცინათელების წვიმა და ლაჟვარდოვან შარავანდედად დაედგმებოდა მათგან წამოსული სინათლის სხივებისაგან დაწნული გვირგვინი ჩემი მეგობრის გამხმარ სხეულს, რომელიც – მოკრუნჩხული და გაშეშებული, – ყინულის ქანდაკებასავით იწვა დიდი ქალაქის რომელიღაც ჭუჭყიან, შავ პროზექტურაში“ (610).

ესაა ჩვენი ყოფიერების „წყევლა-კრულვიანი საკითხავი“, ესაა უკვე წუთისოფლის მსჯავრი სუსტებისადმი, როგორც თუნდაც ოსკარ უაილდის ზღაპარში „ინფანტას დაბადების დღე“ პატარა, რეალობისგან სამუდამოდ გათელილი, უკეთილშობილესი ჯუჯა კვდება: მას გული უსკდება სარკის წინ, როცა ტყეში ცხოვრების შემდეგ დაინახავს საკუთარ გარეგნობას, რომელსაც თურმე ლამაზი ინფანტა დასცინოდა, მისით ბოროტად ერთობოდა. მას კი ის, უბრალოდ და უიმედოდ შეუყვარდა…

მაშ, დასჭექეთ ზარები გრიგალში!

მაშ, მოიტანოს მაშხალები კვაზიმოდომ საკუთარი თუ სხვათა ეშაფოტის გასაჩირაღდნებლად!…

ციტატები წიგნებიდან: Томас Манн „Новеллы“(Ленинград, „Художественнаия литература“, 1984); მე-20 საუკუნის ქართული მოთხრობის ანთოლოგია, გია ქარჩხაძის გამომცემლობა, 2007 წელი

ინგა მილორავას „კვაზიმოდო“