წიგნებთან ბრძოლის რამდენიმე ასპექტი

„დიახ! წიგნი კი გატენილი თოფია, რომელიც კარის მეზობელს დაუმიზნებია შენთვის. დაწვით ის და თოფი უტყვიოდ დარჩება! ადამიანის გონება უნდა აილაგმოს. რა ვიცით, ვინ გახდება ნაკითხი კაცის სამიზნე? იქნებ მე? აი, ამიტომ ვერ ვიტან მაგისთანებს!“

რეი ბრედბერი, „451° ფარენჰაიტით“

წიგნების შიში ახალი და თანამედროვე მოვლენა რომ არ არის, ამას ისტორიაც გვიჩვენებს. წიგნებს და ხელნაწერებს წვავდნენ უხსოვარ დროს, შუა საუკუნეებში, დიქტატორების ეპოქებში, ტერორიზმის ბუდეებში, წვავდნენ და ამით დიდ სიამოვნებას იღებდნენ, აი, რაღაცნაირ ნეტარებას – მათ ხომ ბოროტება ალაგმეს და გაანადგურეს! ადამიანების გონება დაიცვეს საცდურისგან, ეშმაკისეული მანქანებისგან!

ვინ ებრძვის წიგნებს? ვის სძულს წიგნები? მას, ვისაც ეშინია! დიახ, ეშინია თავისუფალი სულის, გაცნობიერებული გონების, განათლებული აზრების, განსხვავებული მოსაზრებებების, ეშინია იმის, რაც თავად არ უგრძნია, არ წაუკითხავს, არ აღმოუჩენია! ან დიახაც, რომ უგრძნია და დიახაც, რომ იცის წიგნის ძალა – ამიტომაც ებრძვის, რადგან წიგნიერი ადამიანის დამორჩილება, იდეოლოგიის მარწუხებში მოქცევა ძნელია. რაზეც ასეთ ხალხს პასუხი არ აქვს – განადგურდეს! რაც ოდნავ განსხვავდება მათი გატკეპნილი გზისგან – დაიწვას! ებრძვიან კეთილ ჯადოქარ ჰარის და მასში სატანიზმს ხედავენ, როცა შეიძლება, სიკეთისა და ბოროტების მარადიული ჭიდილი დაინახონ. მხოლოდ ზებუნებრიობა განსაზღვრავს იარლიყებს, არადა, ჩვენი ხალხი სწორედ რომ ხალხურმა მაგიამ გადაარჩინა, რისი შესანიშნავი მაგალითებია ქართული ხალხური ზღაპრები, ხალხური შელოცვები და დღეობა-რიტუალები. კეთილი და ბოროტი, შავი და თეთრი ხომ მარადიულია, – რა მნიშვნელობა აქვს, თეთრი რაინდი გველეშაპს მახვილით დაამარცხებს თუ ჯადოსნური ჯოხით? რა მნიშვნელობა აქვს ბავშვობის ტრავმების სპეციფიკას, წამების ხარისხს, როცა ეს გზა ორივე შემთხვევაში გაიარა გმირმა? რატომ ვეკიდებით ზედაპირს, რატომ აღვიქვამთ სიმბოლოებს არსად? რატომ არ ვუღრმავდებით, რატომ არ ვეძიებით, ბოლოს და ბოლოს, რატომ ვაქციეთ რწმენა  ყველაფრისგან დაცლილ რიტუალად? სად დავმალეთ ქრისტე? რას ვეთაყვანებით? რისი გვწამს? რა გვჭირს და რატომ ვებრძვით წიგნებს? როცა ყველაზე მკაცრი ეპოქის ყველაზე მკაცრმა მოძღვარმა გრიგოლ ხანძთელმა საკუთარი არსის შეცნობა და ქრისტეს გზაზე სიარული დაიწყო, საერო წიგნები კი არ დაწვა, კი არ უარყო – წაიკითხა! რაც მისაღები იყო, მიიღო, რაც დასავიწყებელი იყო, დაივიწყა. ეს მისი პირადი არჩევანი გახლდათ.

„ფერადკანიანებს არ მოსწონთ „პატარა ზანგის ბიჭი სამბო“? დაწვით! თეთრკანიანებს არ სიამოვნებთ „ბიძია თომას ქოხი“? დაწვით! ვიღაცამ დაწერა წიგნი თამბაქოსა და ფილტვების კიბოს შესახებ. სიგარეტის მეწარმეები დაფრთხნენ! დაწვით ეს წიგნიც! სიმშვიდეა, მონტეგ, საჭირო! არავის უნდა აწუხებდეს რაიმე. ყველაფერი, რაც კი გაწუხებს, უნდა მოისპოს, ღუმელში უნდა დაიწვას“.

რეი ბრედბერი, „451° ფარენჰაიტით“

მოდი, ვიყოთ ბანალურები და ვთქვათ, რომ წიგნი შუქურაა, ის ადამიანის შინაგან „მეს“ ანათებს, ანათლებს, განათლება კი თავისუფლებაა. თავისუფალი ადამიანის მართვა ძნელია, მეტ ცოდნას, მეტ ოსტატობას მოითხოვს. განათლებულ ადამიანს ისევ განათლებული ადამიანი თუ „მოერევა“,  ჰოდა, არ არის იოლი საქმე. უფრო ადვილია, აბსურდული პროპაგანდა ააგორო, მიუვარდე, დაწვა, გაანადგურო. პროპაგანდას თავისი კანონები აქვს, ის შიშზეა აგებული, ადამიანების ქვეცნობიერი კომპლექსებითა და შფოთვებით იკვებება: აი, გადავგვარდებით, აი, გავნადგურდებით, აი, ბავშვებს გარყვნიან, სოდომი და გომორი განმეორდება და მთელი რიგი მითები თუ შეთქმულებათა თეორიებია ქცეული მყვირალა ლოზუნგებად: „ქართლის დედებო, შეერთდით“, „შვილები დავიცვათ!“ აბა, რომელი გულანათებული, პატრიოტი, შვილის მოყვარული დედა არ წამოეგება მსგავს სატყუარას? აბა, სხვანაირად როგორ დაინთება ის ცეცხლი, რომელიც, საბოლოოდ, მართლაც საფრთხეს შეუქმნის მომავალ თაობას, ცენზურას დააკანონებს, შედეგი კი ისევ და ისევ კარგად ნაცნობი წიგნების დაწვა იქნება.

„შეიძლება, ერთი რამ გკითხოთ? რამდენი ხანია, რაც მეხანძრედ მუშაობთ?

– ოცი წლიდან მეხანძრე ვარ. აგერ უკვე ათი წელიწადია.

– ოდესმე თუ კითხულობთ რომელიმე დასაწვავ წიგნს?

– ამას კანონი გვიკრძალავს, – ღიმილით მიუგო მონტეგმა.

– ჰო… რა თქმა უნდა.

– ეს მშვენიერი ხელობაა. ორშაბათს შილერი დავწვათ, ოთხშაბათს – სუიტმენი, პარასკევს – ფოლკნერი. ფერფლად ვაქციოთ, მერე ფერფლიც დავწვათ! ეს არის ჩვენი პროფესიული დევიზი“.

რეი ბრედბერი, „451° ფარენჰაიტით“ 

მოდი, გადავხედოთ წიგნებთან ბრძოლის ისტორიას, რომელიც, სამწუხაროდ, არც ისე მოკლეა. ვინც დიქტატორობისკენ, ერთპიროვნული მართვისკენ, ავტორიტარიზმისკენ მიილტვის, ვისთვისაც რელიგია იდეოლოგიური იარაღია, ხოლო პატრიოტიზმით აპელირება – კარგად ნაცნობი და გაცვეთილი საშუალება, ის ბრძოლას, უპირველეს ყოვლისა, თავისუფალ, განათლებულ ადამიანებს უცხადებს და ამ ამბავში, როგორც წესი, წიგნები იჭყლიტება. ისიც აღვნიშნოთ, რომ წიგნის კითხვა უპირობოდ არ ნიშნავს განათლებულობას, სიკეთეს. თუმცა ესეც პიროვნული არჩევანია, ჩვენ კი რასაც ველტვით და რაც გვინდა, ის არის, რომ ადამიანმა თავად გადაწყვიტოს, რომელ მხარეს დგას, რისი სჯერა, რისი სწამს და რა ფასეულობებია მისთვის პრიორიტეტული. გავკადნიერდები და ვიტყვი, რომ ამ ამბავში მასწავლებლებს უზომოდ დიდი როლი გვაკისრია. ამიტომ არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მასწავლებლების ნათელ მხარეს დგომა.

მაშ ასე, დავიწყოთ:

ჩინეთში უკანასკნელი საიმპერატორო დინასტიის – ცინის დროს, 212 წელს, იმპერატორმა ცინ ში ჰუანგიმ უამრავი წიგნი დაწვა. სავარაუდოდ, განადგურდა ასი აზროვნების სკოლის ფილოსოფიური ტრაქტატები.

„სიბრძნის სახლის“ განადგურება ბაღდადის მონღოლთა ალყის დროს (1258 წ.).

აცტეკების კოდექსების განადგურება იცკოატლის მიერ (1430 წ.).

მაიას ტომის კოდექსების დაწვა ეპისკოპოს დიეგო დე ლანდას ბრძანებით (1562).

შრი-ლანკაში ჯაფნას საჯარო ბიბლიოთეკის დაწვა (1981).

თანახის (ებრაული წმინდა ტექსტის) მიხედვით, ძვ. წ. VII საუკუნეში იუდას მეფე იეჰოიაკიმმა დაწვა გრაგნილის ნაწილი, რომელიც ბარუქ ბენ ნერიამ დაწერა წინასწარმეტყველ იერემიას კარნახით (იხ. იერემია 36).

ახალი აღთქმის მოციქულთა საქმეებში ნათქვამია, რომ პავლემ ეფესოში ეგზორციზმი განახორციელა. მას შემდეგ, რაც სხვა კაცებმა ეფესოში იმავეს გაკეთება ვერ შეძლეს, უმრავლესობამ ხელი ჩაიქნია და ქრისტიანული წიგნები დაწვეს, რადგან ჩათვალეს, რომ ისინი უსარგებლო იყო.

ნიკეის პირველი კრების შემდეგ (ახ. წ. 325 წ.) რომის იმპერატორმა კონსტანტინე დიდმა გამოსცა ბრძანებულება არატრინიტარი არიანელების წინააღმდეგ, რომელიც წიგნების სისტემატური დაწვის განკარგულებას შეიცავდა. ვინც ბრძანებას გადავიდოდა და წიგნებს არ დაწვავდა, სიკვდილით დაისჯებოდა.

1759 წელს რომის პაპმა კლემენტ XIII-მ გამოაცხადა, რომ ბიოლოგ ლინეს ყველა წიგნი უნდა დაეწვათ.

ფრედეგარის ქრონიკის მიხედვით, რეკარედმა, ვესტგოთთა მეფემ (მეფობდა 586–601 წლებში) და ესპანეთის პირველმა კათოლიკე გვირგვინოსანმა, 587 წელს, კათოლიციზმზე მოქცევის შემდეგ, ბრძანა, ყველა არიანული წიგნი შეეგროვებინათ და დაეწვათ, და არიანეს ღვთისმეტყველების ყველა წიგნი ფერფლად იქცა იმ სახლთან ერთად, რომელშიც ისინი განზრახ შეგროვდა.

1244 წელს, პარიზის დავის შედეგად, 24 ვაგონი თალმუდი და სხვა ებრაული რელიგიური ხელნაწერები დაწვეს ფრანგმა სამართალდამცველებმა პარიზის ქუჩებში.

მონობის საწინააღმდეგო წიგნები დაწვეს ამერიკის სამხრეთში, 1859–1860 წლებში.

ნაცისტებმა უამრავი წიგნი გაანადგურეს მეორე მსოფლიო ომის დროს.

ცნობილია, რომ 1730-იან წლებში კარლო გოლდონიმ დაწვა თავისი პირველი პიესა, ტრაგედია „ამალასუნტა“, როდესაც მას მძაფრი კრიტიკით გამოეხმაურნენ.

1842 წელს ნიკოლაი გოგოლმა დაწვა „მკვდარი სულების“ მეორე ნახევარი მღვდლის გავლენით, რომელმაც დაარწმუნა, რომ მისი ნამუშევარი მკრეხელობა იყო. მოგვიანებით გოგოლმა შეცდომა აღიარა.

1976 წელს ვენესუელელი ლიბერალი მწერლის კარლოს რანგელის მოწინააღმდეგეებმა საჯაროდ დაწვეს მისი წიგნები.

სწავლულების დახოცვა და წიგნების დაწვა, მე-18 საუკუნის უცნობი ავტორის ჩინური ნახატი, საფრანგეთის ეროვნული ბიბლიოთეკა, პარიზი

არიანული წიგნების დაწვა ნიკეაში (ილუსტრაცია კანონიკური სამართლის კომპენდიუმიდან, დაახლოებით 825, MS. კაპიტულარული ბიბლიოთეკა, ვერჩელი)

პედრო ბერუგეტის ნახატის დეტალი. კამათი წმინდა დომინიკ გუზმანსა და ალბიგენსიელებს (კათარებს) შორის, რომლის დროსაც ორივეს წიგნები ცეცხლში იქნა ჩაყრილი. წმინდა დომინიკის წიგნები სასწაულებრივად გადაურჩა დაწვას.

1933 წელს ნაცისტებმა დაწვეს ებრაელი ავტორების ნამუშევრები და სხვა ნამუშევრები, რომლებიც „არაგერმანულად“ მიიჩნეოდა.

მემარცხენე წიგნების დაწვა ჩილეს სამხედრო დიქტატურის პირველ დღეებში, 1974 წ.

ათასობით წიგნი იწვის უზარმაზარ კოცონში. გერმანელები „ნაცისტურ სალამს“ იძლევიან წიგნების დაწვის დროს, რაც მთელ გერმანიაში გავრცელდა.

სიმბოლო ორგანიზაციისა „ნიუ-იორკის საზოგადოება მანკიერების ჩასახშობად“, რომელიც მხარს უჭერდა „მანკიერი“ წიგნების დაწვას.

წიგნების დაწვა ჩილეში, 1973 წლის გადატრიალების შემდეგ, რომელმაც დაამყარა პინოჩეტის დიქტატურა.

ზემოთ ჩამოთვლილი შემთხვევები, რა თქმა უნდა, ზღვაში წვეთია და ვერ დაიტევს უამრავ განადგურებულ წიგნსა თუ ტრაქტატს.

წიგნებს წვავდნენ, წიგნებს დღესაც წვავენ, მაგრამ მინდა, რომ მომავალში წიგნები აღარ დაწვან!

„წიგნები აცვიოდა მხრებზე, მკლავებზე, სახეზე. წიგნები უშიშრად, შინაური მტრედებივით ასხდებოდნენ ხელებზე და თან ფრთებს აფარფატებდნენ. აი, სუსტ, მოციმციმე სინათლეზე თოვლივით ქათქათა ფრთასავით აფარფატდა სიტყვებით მოქარგული ფურცელი. მონტეგი ჩქარობდა საქმის დასრულებას, მაგრამ ფურცელს მაინც გადაჰკრა თვალი და ამოკითხულმა სტრიქონმა თითქოს სამართებლით დაუსერა გონება. ეს სტრიქონი სამუდამოდ დაამახსოვრდა: „დრომაც ჩათვლიმა შუადღის მზეზე“. მან წიგნი დააგდო, მაგრამ მაშინვე მეორე ჩაუვარდა მკლავებში“.

რეი ბრედბერი, „451° ფარენჰაიტით“

წიგნთან ბრძოლა საბოლოოდ გამარჯვებას ვერცერთ მხარეს ვერ მოუტანს,  განადგურება ხომ მხოლოდ მშიშრების გადაწყვეტილებაა. ცეცხლის დანახვისას ბრბოს ყიჟინა და აღფრთოვანება წარმავალია. ისტორია მხოლოდ ფაქტებს ინახავს, ხოლო პროპაგანდის მანქანა, რომელიც ძველი წესებით მოქმედებს, რომელიც შიშით იკვებება, დამარცხებისთვის განწირულია და ის ჩვენ, მასწავლებლებმა უნდა დავამარცხოთ. ჩვენი უპირველესი მისიაა, ვიდგეთ სინათლის, განათლების, წიგნებისა და თავისუფლების მხარეს!

ბედნიერი საკლასო გარემოს შექმნა ბევრი მასწავლებლის საერთო მიზანია. XXI საუკუნის დამდეგს, განსაკუთრებით – 2007-2008 წლიდან, ბრიტანულ და გერმანულ სკოლებში „ბედნიერების გაკვეთილებიც“ კი შემოიღეს. საგანმანათლებლო სისტემის მიმართ ასეთი მიდგომა დღეს უკვე ფართოდ არის გავრცელებული, თუმცა თავის დროზე ის, ფორმატიდან გამომდინარე, საკმაოდ ინოვაციური იყო.

ბედნიერების სწავლების მეთოდს საფუძვლად დაედო პოზიტიური ფსიქოლოგია. ეს არის მიდგომა ადამიანის აზრების, გრძნობებისა და ქცევის კორექციისთვის სისუსტეების ნაცვლად ძლიერ მხარეებზე ფოკუსირებით, ცუდის გამოსწორების ნაცვლად კარგზე აქცენტირებით. ეს არის „მეცნიერული შესწავლა იმისა, თუ რა ხდის ცხოვრებას ყველაზე ღირებულს“. პოზიტიური ფსიქოლოგიის ფუძემდებელია მარტინ სელიგმანი. მისმა „დასწავლილი უმწეობის“ თეორიამ (XX ს-ის 60-70-იანი წლები) დიდი გავლენა მოახდინა განათლების მეცნიერების განვითარებაზე. პოზიტიურმა ფსიქოლოგიამ, რომელიც, თავის მხრივ, ევროპული პედაგოგიკის, ფილოსოფიისა და ფსიქოლოგიის მიღწევებს ეყრდნობა, საფუძველი ჩაუყარა ქოუჩინგს, განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა სწავლებისა და ურთიერთობის პოზიტიური პრინციპების გამოყენებას ცხოვრების ყველა სხვა სფეროში.

აღნიშნული მეთოდისთვის ექსპერიმენტულ ბაზად შეარჩიეს ბრიტანეთის ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟული საშუალო სკოლა – ველინგტონის კოლეჯი. კოლეჯი 1853 წელს დაარსდა და სახელი დაერქვა ჰერცოგ ველინგტონის პატივსაცემად, რომელმაც ვატერლოოს ბრძოლაში ნაპოლეონი დაამარცხა. ამ „სასკოლო რევოლუციაში“ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა კოლეჯის დირექტორმა, ცნობილმა ბრიტანელმა ისტორიკოსმა ენტონი სელდონმა. მალე ერნსტ ფრიც-შუბერტმა (გერმანელი პედაგოგი, მის მიერვე დაარსებული ფრიც-შუბერტის ინსტიტუტის ხელმძღვანელი) სკოლის სასწავლო გეგმაშიც კი შეიტანა საგანი „ბედნიერება“ იმ მოსაზრებით, რომ მოსწავლეებს უნდა უხაროდეთ გაკვეთილები, ისინი მხოლოდ სასწავლო მიზნების მისაღწევად არ უნდა დადიოდნენ სკოლაში, შეიძლება ითქვას, მხოლოდ ამისთვის არ უნდა არსებობდეს სკოლა. „ბედნიერების გაკვეთილებმა“ პოპულარობა მოიპოვა იტალიაში, შვეიცარიაში, ავსტრიაში…

რატომ გახდა ეს საკითხი ასეთი მნიშვნელოვანი თანამედროვე განათლებაში?

• როგორც ცნობილია, მოსწავლეთა ემოციური კეთილდღეობა პირდაპირ გავლენას ახდენს მათ სასწავლო გამოცდილებასა და აკადემიურ წარმატებაზე, რადგან ბედნიერი მოსწავლეები უფრო მოტივირებული არიან, მეტ კითხვას სვამენ, უფრო აქტიურად სწავლობენ, რაც ხელს უწყობს ახალი კონცეფციებისა და იდეების შესწავლას.
• დადებითი ემოციები კოგნიტიური ფუნქციონირების გაუმჯობესებასთანაც არის დაკავშირებული. ბედნიერი მოსწავლის ტვინი უფრო მგრძნობიარეა ინფორმაციის გადამუშავებისა და შენარჩუნების მიმართ, რაც იწვევს უკეთ აღქმასა და დამახსოვრებას.
• ბედნიერების განცდა მეხსიერების ძლიერი სტიმულატორია, რადგან იწვევს ასოციაციური ვიზუალური ხატების შექმნას და ამით ხელს უწყობს მასალის ათვისებას.
• ბედნიერი საკლასო გარემო ხელს უწყობს სტრესის, შფოთვის შემცირებას, მოსწავლეები თავს დაცულად გრძნობენ, რაც მათ საშუალებას აძლევს, უფრო მეტად გაამახვილონ ყურადღება სწავლაზე.
• ბედნიერება ავითარებს შემოქმედებითობას და ხელს უწყობს კრიტიკული და კრეატიული აზროვნების განვითარებას, ინოვაციურ გადაწყვეტილებებს.
• ბედნიერება ააქტიურებს მოსწავლის ემოციურ, სოციალურ და ფსიქოლოგიურ ზრდას, პიროვნულ განვითარებას, პოზიტიური სასკოლო და საკლასო კულტურის ჩამოყალიბებას.
• სწავლაში ბედნიერების განცდა მოსწავლეს უწყვეტი განათლებისკენ უბიძგებს.

მაგრამ როგორ გამოიწვიოს მასწავლებელმა ასეთი განცდები? რა გააკეთოს ამისთვის?

ექსპერიმენტული კვლევების შედეგად გამოიყო მიდგომები, რომლებიც ხელს უწყობს გაკვეთილებზე ბედნიერი ატმოსფეროს შექმნას, მაგალითად:

• მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის თანამშრომლობის გაზრდა. რეალური მხარდაჭერის მიღება მოსწავლეს მასალის უკეთ გაგებაში ეხმარება. ამით საკლასო ოთახში იქმნება „ბედნიერების ტერიტორია“ და მოსწავლეები აცნობიერებენ, რომ თქვენთან ყოველთვის შეუძლიათ იპოვონ მხარდაჭერა, რომ თქვენ გვერდით ყოველთვის დაცულები იქნებიან. ჩვენს ცხოვრებაში ისე არაფერი უწყობს ხელს ბედნიერების განცდას, როგორც ადამიანებთან კარგი ურთიერთობა;
• მოსწავლეებისთვის, გარდა სასკოლო დავალებისა, სხვა საკითხებზე საუბრის (ანუ სოციალური ქცევის) საშუალების მიცემა. საჭიროა ყოველდღიურად რამდენიმე წუთი თანაკლასელებთან კომუნიკაციისა და ჯანსაღი ურთიერთობისთვის;
• თვითშემეცნებაზე, საკუთარი თავის გაგებაზე ორიენტირებული გაკვეთილების ჩატარება. შეუძლებელია საკუთარი პოტენციალის რეალიზება, თუ არ იცი, ვინ ხარ;
• ცნობილია, რომ ბედნიერების თანმხლებია სიმშვიდე და წესრიგი. ამის მისაღწევად ეფექტური სტრატეგიაა შუქნიშნის გამოყენება. შუქნიშნის პრინციპს ნებისმიერი სკოლის ნებისმიერი მოსწავლე იცნობს, ამიტომ ადვილად შეიძლება შეთანხმდნენ სიმბოლურ მნიშვნელობებზე: წითელი შუქი – ლაპარაკობს მხოლოდ მასწავლებელი ან სრულდება ინდივიდუალური დავალება; ყვითელი შუქი – კომუნიკაცია და მოსწავლის პასუხი (ამ დროს მასწავლებელს არ აქვს უფლება, შეაჩეროს მოსწავლე); მწვანე შუქი – წყვილებში ან გუნდური მუშაობა. ეს არის კომუნიკაციის რეალური თავისუფლება. დისციპლინის მართვა გაადვილდება, თუ მასწავლებლები თავად არ დავივიწყებთ ამ მიდგომას;
• კომფორტული მუშაობისთვის ეფექტურია „წერილობითი თანხმობა“. შედგენილი სია თვალსაჩინო ადგილზე განთავსდება, წესებს კი არავინ დაარღვევს (მაგალითად, არ დაიყვირებს). ეს გაკვეთილზე კომფორტულ, უსაფრთხო გარემოს შექმნის. წესებში მითითებულია „სასჯელიც“, რომელიც შეიძლება მასწავლებელსაც დაეკისროს და მოსწავლესაც იმ შემთხვევაში, თუ სათანადოდ არ იქნება მომზადებული გაკვეთილისთვის (მაგალითად, თუ მასწავლებელი აღმოჩნდა ასეთ სიტუაციაში, მან მოსწავლეებს უნდა მისცეს საშუალება, თავისუფლად გამოიყენონ საგაკვეთილო დრო);
• დააჯილდოვეთ თუნდაც მცირე წარმატებისთვის, მოუსმინეთ მათ დადებით ემოციებს, როგორ იხსენებენ მეგობრებთან გატარებულ დროს. თქვენიც უამბეთ. ისინი ბაძავენ მასწავლებლებს და მიბაძავენ გახსნილობაში, გულწრფელობასა და კეთილგანწყობაშიც;
• სხვადასხვა ფორმატის, მრავალფეროვანი გაკვეთილები, სათამაშო ტექნოლოგიების, Kahoot, Quizizz და სხვა აპლიკაციების გამოყენება უბიძგებს მოსწავლეებს, მოიძიონ პასუხები მასწავლებლის კითხვებზე ინტერნეტში, წიგნებში, ტექსტებში, სურათებში და ა.შ.
• „ცხოვრებისეული მაგალითების“ მოყვანა, მიზნების დასახვისა და რეფლექსიის სწავლება ძალიან დაეხმარება მოსწავლებს იმის გაგებაში, რაში სჭირდებათ სკოლა. ამისთვის ნებისმიერი თემის გავლის დროს შეიძლება შევარჩიოთ ნათელი და მარტივი მაგალითები, თუნდაც „როგორ აპირებთ კონკურსში გამარჯვებას, თუ მოწინააღმდეგის სტრატეგიაში სუსტი წერტილი ვერ იპოვეთ? მოდი, გავარკვიოთ, როგორ გააკეთა ეს ნაპოლეონმა“ და ა.შ. დააფიქრეთ მოსწავლეები, რა გააკეთეს მიზნის მისაღწევად. აქტიურად ჩართეთ რეფლექსიის ტექნიკაც: ესე, საბორტო ჟურნალი, წერილობითი ინტერვიუ, სინქვეინი, დაასრულე წინადადება, „პლუს-მინუს-საინტერესო“, „კომპლიმენტი“ და სხვ. მნიშვნელოვანია ორმხრივი მრგვალი მაგიდის გამოყენებაც.

• საშინაო დავალება ფიქრისკენ უნდა უბიძგებდეს მოსწავლეს. მაგალითად, ისტორიასა და ლიტერატურაში:
• დიდი ზომის ტექსტების დამუშავებისას აქტიურად შევთავაზოთ ტექსტის რუკა, გეოგრაფიული რუკის დახატვაც კი: სად იყო მთავარი მოქმედი პირი, ვისთან ურთიერთობდა და ა.შ.;
• ძველი ადამიანის შესახებ აბზაცის გამეორების ნაცვლად შევთავაზოთ მასზე ზღაპრის მოფიქრება;
• ვიმუშაოთ „ხუთი პრინციპით“. მაგალითად, შევთავაზოთ ეპოქისთვის დამახასიათებელი სამუშაო და საბრძოლო იარაღების, ცხოვრების წესის აღწერა, ხელოვნების დეტალების გამოყოფა, კაცობრიობის ისტორიაში მათი მნიშვნელობის აღწერა;
• შეადგინეთ ერთი საშინაო დავალება ორივე საგნისთვის, მაგალითად: „როგორ აისახა ისტორიული მოვლენა ლიტერატურულ ნაწარმოებში?“, „რა გავლენა მოახდინა გეოგრაფიულმა აღმოჩენებმა ადამიანის პიროვნულ განვითარებაზე? მოიყვანე მტკიცებულებები“;
• დაარქვით გაკვეთილებს „ისტორია და ბედნიერება“; „ქართული და ბედნიერება“, ინტეგრირებულ გაკვეთილებს – „ისტორია, ლიტერატურა და ბედნიერება“… ასეთი სათაურები შეიძლება სამუშაო ფორმატის ორიენტირებად იქცეს.

შეიძლება ითქვას, რომ ამგვარი მიდგომები, პოზიტიური და საინტერესო სასწავლო გარემოს შექმნა, მოსწავლეებზე გულწრფელი ზრუნვა, მათი ინტერესების გაგება, მათი ძლიერი მხარეების აქცენტირება, სწავლების მრავალფეროვანი მეთოდების გამოყენება, მოსწავლეთა ინდივიდუალური დინამიკის გათვალისწინება, რელევანტური დავალებები, პრაქტიკული პროექტები და ინტერაქციული თამაშები, ინტეგრირებული ტექნოლოგიური ინსტრუმენტები და რესურსები, რომლებიც მოსწავლეთა ინტერესებსა და უნარებს შეესაბამება, მოსწავლეთა აღიარება და ქება, მკაფიო ინსტრუქციები, რომლებიც ამცირებს იმედგაცრუებას და დაბნეულობას, იუმორი, თავისუფალი არჩევანი, დავალებებში მოსწავლეთა ჰობისა და ინტერესების გათვალისწინება, კომფორტული ფიზიკური გარემო, მეგობრული, თანამშრომლობითი სივრცე ნამდვილად უწყობს ხელს ბედნიერი გარემოს შექმნას.

ჩავატაროთ „ბედნიერების მომნიჭებელი გაკვეთილები“, ვასწავლოთ ბავშვებს საქმისადმი სერიოზული მიდგომა და ამ გზით სასკოლო განათლებასაც ხარისხობრივად განსხვავებულ საფეხურზე ავიყვანთ.

სტატია სამყაროს ჰოლისტური აღქმის ფორმირების საჭიროებას ეხება. ბოლო რამდენიმე წელია, მთელი ყურადღება მდგრად განვითარებაზეა გადატანილი. სულ უფრო მეტად მაინტერესებს და ვიძიებ, როგორ შეიძლება ჩამოვუყალიბოთ ჩვენს მოსწავლეებს ჰოლისტური მსოფლმხედველობა, რათა მათ სხვადასხვა გაკვეთილზე მიღებული ცოდნის სინთეზირება მოახდინონ, რაც მსოფლიოს მთლიანობას დაანახებს. რატომ მომინდა ამ საკითხზე წერა? ცოტა ხნის წინ კოლეგებს შორის დისკუსია გაიმართა: რომელი საგნის პედაგოგის პრეროგატივაა არჩევითი საგნის – მდგრადი განვითარების სწავლება? არ გაგიკვირდებათ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა წარმომადგენლები საკუთარ უპირატესობას მხურვალედ ამტკიცებდნენ. დისკუსიაში არ ჩავრეულვარ, თუმცა მოკლედ გამოვხატე ჩემი აზრი. მას შემდეგ ეს საკითხი მოსვენებას არ მაძლევს. აი, რატომ მომინდა, კვლავ ერთად გვეფიქრა მდგრად განვითარებასა და ჰოლისტურ სწავლებაზე. მოსწავლეთა აღზრდაში მასწავლებლის როლი ხომ განუზომელია. მას შეუძლია, წვლილი შეიტანოს ჰოლისტური მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაში, შემოქმედებითად მიუდგეს სწავლების შინაარსს.

განათლების ერთ-ერთი მთავარი მიზანი ჰოლისტური მიდგომაა, რომელიც აერთიანებს კომპეტენციებს და ინტეგრირებულ, ერთიან, სისტემურ აზროვნებას მოითხოვს.

ჰოლისტური მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბება შეესაბამება მეცნიერებისა და სოციალური პრაქტიკის განვითარების დონეს, თანამედროვე სამყაროს სოციალური, კულტურული, ენობრივი, სულიერი მრავალფეროვნების გათვალისწინებით.

ეს ინოვაციური კონცეფცია იან კრისტიან სმუტსმა 1980-იან წლებში შექმნა. თუმცა ეს საგანმანათლებლო მოძრაობა სათავს იღებს ბერძნული ფილოსოფიიდან, რომელსაც სჯერა იმ იდეის, რომ სამყარო „ერთი მთლიანობაა“.

ტერმინი „ჰოლისტური“ მომდინარეობს სიტყვისგან „whole“ – „მთლიანი“ – და გულისხმობს, რომ ადამიანი ურთიერთდამოკიდებული ნაწილების ერთობას წარმოადგენს. ყველა ნაწილს მნიშვნელოვანი როლი აკისრია ჩვენს ცხოვრებაში და რომელიმე მათგანის ხანგრძლივი უგულებელყოფა დანარჩენებზე აუცილებლად უარყოფით გავლენას მოახდენს.

ჰოლისტური განათლება არის მიდგომა, რომელიც ორიენტირებულია ინდივიდის განვითარების ყველა ასპექტზე და არა მხოლოდ მის აკადემიურ ან ინტელექტუალურ განვითარებაზე.

ჰოლისტური განათლება არის მეთოდი, რომელიც კონცენტრირდება მოსწავლეების განვითარებაზე, რათა გაუმკლავდნენ იმ გამოწვევებს, რომლებსაც შეიძლება შეეჯახონ ცხოვრებასა თუ საგანმანათლებლო კარიერაში. ის მნიშვნელოვნად მიიჩნევს საკუთარი თავის შესწავლას, პოზიტიური სოციალური ქცევებისა და ჯანსაღი ურთიერთობების, გამძლეობის, ემოციურ და სოციალურ, სიმართლის შემოწმების, ტრანსცენდენციისა და სილამაზის განცდის უნარების განვითარებას.

ჰოლისტური განათლების ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპი ის არის, რომ სწავლა უნდა იყოს მნიშვნელოვანი და შესაბამისი. ეს ნიშნავს, რომ თითოეულ მოსწავლეს უნდა შეეძლოს, ამოიცნოს ნაცნობი კონტექსტი და სწავლის პროცესში ჩაერთოს.

მეთოდი ძლიერ აქცენტს სვამს შემოქმედებითობასა და კრიტიკულ აზროვნებაზე. მოსწავლეებს ეძლევათ საშუალება, თავისუფლად იფიქრონ, ეჭვქვეშ დააყენონ ვარაუდები და ეძებონ ახალი პერსპექტივები. ამასთან, მეთოდი მათ რისკებისა და შეცდომებზე სწავლისკენ უბიძგებს.

აღნიშნული პრაქტიკა ასევე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს საზოგადოებისა და თანამშრომლობის განვითარებას. მოსწავლეებს ხელს უწყობენ, ერთად იმუშაონ და მხარი დაუჭირონ ერთმანეთს ისეთი აქტივობების საშუალებით, როგორიცაა ჯგუფური პროექტები და თანატოლთა სწავლება.

ფიზიკური აღზრდა და გონების ვარჯიში გადამწყვეტია ჰოლისტურ განათლებაში.

ჰოლისტური განათლების მომხრეები არ გამოარჩევდნენ სწავლების რომელიმე მეთოდს ან ტექნიკას. პირიქით, ჰოლისტური განათლება ჩაფიქრებული იყო როგორც გამოწვევა ტრადიციული შეხედულებებისთვის.

ჰოლისტური განათლება ფოკუსირებულია მოსწავლის აკადემიურ და სოციალურ საჭიროებებზე. პედაგოგები ცდილობენ, შეასრულონ აკადემიური მოთხოვნები, ასწავლონ სწორი მეთოდები, რომლებითაც მოსწავლეები შეძლებენ, ცხოვრებისეულ გამოწვევებს გაუმკლავდნენ. ისინი ცდილობენ, ჩაერთონ მოსწავლის განვითარების ყველა ასპექტში. ამ საგანმანათლებლო მიდგომაში აქცენტი დაისმის სკოლების პოზიტიურ გარემოზე, ასევე – მოსწავლის სააზროვნო უნარებზე პოზიტიური სოციალური ქცევით.

მასლოუს მოთხოვნილებათა იერარქია არის თეორია, რომლის გამოყენებაც შეიძლება ჰოლისტურ განათლებაში. ის დაეხმარება მასწავლებლებს, გააცნობიერონ მოსწავლეთა განსხვავებული საჭიროებები და იცოდნენ, როგორ დააკმაყოფილონ ისინი საუკეთესოდ. შესაძლებელია, სკოლებმა მიიღონ ჰოლისტური სასწავლო გეგმა. სკოლა არ არის მხოლოდ სწავლის ადგილი, ის ასევე არის საზოგადოება, რომელიც მოსწავლეს პიროვნებად აყალიბებს.

კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანები, რომლებსაც აქვთ საშუალო IQ (ინტელექტის კოეფიციენტი), მაგრამ მაღალი EI (ემოციური ინტელექტი), უფრო წარმატებულები არიან, ვიდრე მაღალი IQ-ს, მაგრამ დაბალი EI-ს მქონენი, ამიტომ დღეს მასწავლებლებს უწევთ სწავლების პრაქტიკის იმგვარი ინტეგრირება, რომ ის დაეფუძნოს ინდივიდის ყველა ასპექტის –ფიზიკური, ემოციური, ფსიქოლოგიური და სულიერი ასპექტების – განვითარებას.

ეს საუკეთესო მეთოდია ისეთი ადამიანის აღსაზრდელად, რომელსაც აქვს ყოფიერებისა და საზოგადოებისადმი კუთვნილების გრძნობა, რომლის გონება და ხედვაც უფრო მეტია, ვიდრე უბრალოდ სკოლაში სიარული სწავლისთვის და გამოცდების ჩაბარება უნივერსიტეტსა თუ სამსახურში მისაღებად.

გაითვალისწინეთ მოსწავლე-მასწავლებლის როლები კლასში და გამოიყენეთ ისინი განათლების ისეთი სისტემის შესაქმნელად, რომელიც ფოკუსირებულია მოსწავლის გონებაზე, სულსა და სხეულზე როგორც ერთიანობაზე. სკოლა აქცენტს სვამს პოზიტიური გარემოს შექმნაზე, რომელიც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს მოსწავლის პოზიტიურ ქცევას.

ეს ვრცელდება ჩვენს საზოგადოებაზეც. ასე რომ, ჩვენც შეგვიძლია შევქმნათ თანაბარი და სამართლიანი გარემო, რომელიც ერთიანობაზეა დაფუძნებული; შევქმნათ საზოგადოება, რომელშიც ყველას შეეძლება საკუთარი თავის შეცნობა.

ჩვენ, მასწავლებლებს, გვაქვს შესაძლებლობა, დავეხმაროთ მოსწავლეებს, გახდნენ მგრძნობიარე, გამძლე, ჰარმონიული ადამიანები, რომლებიც პოზიტიურ ცვლილებებს მოუტანენ ჩვენს საზოგადოებას.

არსებობს მრავალფეროვანი საგანმანათლებლო მოდელები, რომლებიც ჰოლისტური განათლების ფარგლებში გამოიყენება.

ექსპერიმენტული სწავლება

პრაქტიკული მიდგომა, რომლის დროსაც მოსწავლეები წყვეტენ, სწავლის რომელი სტილი შეეფერება მათ და მათ ჯგუფს. ეს ქმნის მეგობრულ კლასს, რომელსაც შეუძლია თანამშრომლობა და აყალიბებს სასწავლო სისტემას, რომელიც ხელს უწყობს პრობლემის გადაჭრას და ინოვაციური იდეების წარმოშობას.

თვითმართვადი სწავლა

მეთოდი, რომლის დროსაც მოსწავლეები იყენებენ მოტივაციას და ინტერესებს, რათა ისწავლონ საკუთარი ტემპით, აფასებენ სწავლის გამოცდილებას და აძლევენ მასწავლებელს სწორ უკუკავშირს.

ორიენტაცია გლობალურ საზოგადოებაზე

ჰოლისტური მიდგომის კიდევ ერთი მახასიათებელია მისი ინკლუზიურობა და მრავალფეროვნების პატივისცემა. ჰოლისტური განათლება აღიარებს საზოგადოების მნიშვნელობას და მიზნად ისახავს, ასწავლოს მოსწავლეებს, დააფასონ და იზრუნონ მის თითოეულ წევრზე. ეს შესაძლოა გულისხმობდეს გარემოსდაცვითი საკითხების მოგვარებას, უთანასწორობის აღმოფხვრას.

გარდა ამისა, ჰოლისტური სისტემა ყურადღებას აქცევს კულტურულ განსხვავებებს. ბავშვებს ასწავლიან, აღიარონ კულტურათა ფართო სპექტრი, რომელსაც პატივი უნდა სცენ. კულტურული მგრძნობელობის განვითარება ხელს უწყობს მოსწავლეთა მომზადებას განსხვავებული წარმოშობის მქონე ადამიანებთან ურთიერთობისთვის.

კომუნიკაციაზე დაფუძნებული სწავლება მოსწავლეებს ეხმარება იმის გააზრებაში, რომ ისინი საზოგადოების ნაწილი არიან. ისინი იზრდებიან როგორც ინდივიდები, იუმჯობესებენ გუნდურად მუშაობის უნარს, იწყებენ არსებული შესაძლებლობების გაცნობიერებას.

გარდა ამისა, ეს აყალიბებს განსაკუთრებულ ურთიერთობებს მასწავლებლებს, მშობლებსა და საზოგადოების სხვა წევრებს შორის; ქმნის მტკიცე სასწავლო გარემოს. ამავე დროს, უფრო არატრადიციულია და მოითხოვს უფრო ინდივიდუალისტურ მენტალიტეტს, რაც უდავოდ აისახება ჩვენს გარემომცველ სამყაროზე.

ინტერდისციპლინური კურსი

ეს ტექნიკა ხელს უწყობს კოგნიტიურ ზრდას მრავალი საგნის შესწავლით, რომლებიც ერთად განიხილება. საგნების პროგრამები ერთიანდება, რათა მასწავლებლებმა ასწავლონ თემატური კურსები, რომლებიც იკვლევს სხვადასხვა საკითხს და მრავალ პერსპექტივას.

ეს შეიძლება მოხდეს დამოუკიდებელი სწავლის, საველე მოგზაურობის, ჯგუფური პროექტების ან სტაჟირების ფორმით.

ზრდაზე დაფუძნებული ეს აქტივობები ეხმარება მოსწავლეებს, შეხედონ მონეტის ორივე მხარეს და უფრო ღრმად შეისწავლონ მასალა, ამასთან, ისწავლონ უფრო ემპათიური და შემეცნებითი მეთოდით, რაც, თავის მხრივ, განუვითარებს მათ სიტუაციების ლოჯისტიკური კუთხით შეფასების უნარს.

ეს ყველაფერი ასევე ხელს უწყობს ლიდერობის უნარების გამომუშავებას და საზოგადოებისთვის მიკუთვნებულობის გრძნობის განვითარებას. აღნიშნული პრინციპი მოქმედებს როგორც კოლეგა მასწავლებლებთან მუშაობის, ისე მშობლებთან ურთიერთობის დროსაც.

გამოყენებული რესურსები:

https://www.teacheracademy.eu/blog/holistic-education/

https://www.educationcorner.com/holistic-education.html

https://ezyschooling.com/parenting/expert/Holistic-development-and-its-benefits

„…საპოხი უნდა, ობოლო, მხედართა გულის კბენასა…“

ვაჟა-ფშაველა

 „…სიტყვები გამწკრივდებიან და ისე მიუყვებიან მათთვის მიჩენილ გზას,  როგორც ნადირი მიუყვება გაკვალულ ბილიკს წყაროსაკენ”…

ჯემალ ქარჩხაძე, „იგი“

როცა მხატვრულ ტექსტებზე, ამბებზე, სიუჟეტებზე, სახეებსა და ხასიათებზე ფიქრი და მსჯელობა გვინდა, ვაჟას პოემებზე უზადო მხოლოდ „ვეფხისტყაოსანი“ არსებობს. გავიხსენოთ „ბახტრიონის“ სცენა: ფშაველ-ხევსურნი შეყრილან და ემზადებიან პანკისის ხეობაში თუშებთან შესაერთებლად, რომ კახეთის ოკუპანტ სპარსელებს ერთობლივი ძალებით შეუტიონ, მტრის თარეშისა და მომაკვდინებელი სირცხვილისგან იხსნან კახეთი. ლუხუმის წინამძღოლობით ფშაველ-ხევსურებმა ჯერ წმინდა გიორგის სალოცავი მოილოცეს, შემდეგ „საღმთო ქნეს… დაკლეს ხარი და ცხვარია, ჩამოსხდნენ ბეღელს, საჯარეს გარს შემოერტყა ჯარია“. თავგანწირული მეომარი კვირია მათურელი საერთო ლხინში მოწყენილია. ლუხუმს კვირიას მოწყენილობა არ გამოჰპარვია და მას ასე მიმართა: „იქნება ცუდ სიზმარ ნახე, გულზე დაგაწვა ისაო?.. რა ჰნახე, ჩემო კვირიავ, აგრემც მიტირებ ბერასა, გვითხარ და ნუ დაგვიმალავ, ლუხუმი მოგხდის წერასა… სთქვი წუხანდელი სიზმარი, მითამ კი ჰხმარობ ენასა, საპოხი უნდა, ობოლო, მხედართა გულის კბენასა”…

„საპოხი უნდა, ობოლო, მხედართა გულის კბენასა!“ – ხშირად მიფიქრია, რა ჯადოქრობა ჩატია ვაჟამ ამ საოცარ ფრაზაში. კვირიას სიზმარი კახეთის აჯანყების ვაჟასეული ეპოსის ინსპირაცია და წინასწარმეტყველებაა. აქ ცოცხლდება კვირია, როგორც ზეკაცი, ამაღლებული მესია-გმირი, მხსნელი და ზვარაკი ერთდროულად. გარდა იმისა, რომ კვირიას როლი გადამწყვეტი აღმოჩნდა კახეთის აჯანყებაში, ის ამავე დროს წინასწარმეტყველი, შემოქმედი, უნიკალური მთხრობელი და ფიქრის კაცია. ლუხუმი განუმეორებელი ლიდერია, ის კარგად იცნობს თავისი ხალხის ყველა ღირსებას, ადამიანის სულში იჭვრიტება, მას ვერაფერს გამოაპარებ. ლუხუმი მიხვდა, რომ კვირიას ნაღველი უბრალო შემთხვევითობა არ იყო, ხოლო მის მიერ მოყოლილი სიზმარი სულის საზრდოდაც გამოადგებოდათ სამშობლოს ბედით „გულდაკბენილ“ მთიელებს. დიახ, კვირიას მონაყოლი იყო საპოხი, მეტაფორულად რომ ვთქვათ, ე.წ. ლუბრიკანტი ფანტაზიორი, მეოცნებე, თავაწყვეტილი მთიელებისთვის. კვირიას სიზმარი „ბახტრიონში“ ან თუნდაც კირილე მღვდლის სიზმარი „ბაში-აჩუკში“ გულის საპოხია არა მხოლოდ ამ ეპოსების გმირების, არამედ – ნებისმიერი ეპოქის მკითხველისთვისაც. ამ სიზმრებში ვაჟამ და აკაკიმ ჩააქსოვეს სამშობლოს ხსნისთვის თავგანწირული გმირების ამაღლებული სულისკვეთება, მკითხველს კი ასწავლეს სამშობლოს წინაშე ადამიანის სულიერი მისიის გააზრება.

ლიტერატურის მოყვარულები დამეთანხმებიან, რომ მხატვრული ტექსტები ჩვენთვის ნამდვილად არის „სულისა და გულის საპოხი“, ნატკენის მკურნალი, ოცნებების სამყაროში მეგზური, მასაზრდოებელი. ვინ არიან მთხრობელები? რასაკვირველია, მთხრობელი ყოველთვის ავტორია, მაგრამ ზოგჯერ ავტორი გვესაუბრება მესამე პირში, ხან პირველი პირით მონოლოგებს გვთავაზობს, ხანაც მეორე პირში მკითხველისკენ მიაქცევს მზერას, როგორც დიდი ილია თავის ტექსტებში თავისი განუმეორებელი მიმართვით „შენ, მკითხველო“… ზოგჯერ კი ავტორს საკუთარი გმირი ენაცვლება მთხრობლად. გავიხსენოთ, როგორ ჰყვება ამბებს „ვეფხისტყაოსნის“ უნიკალური სიუჟეტი. არაბეთის ამბების მთხრობელი რუსთველია, ინდური სამეფო კარის ნარატივებს ტარიელი და ასმათი ჰყვებიან, შიგადაშიგ მთხრობლად ჩნდება ნურადინ-ფრიდონი, ხოლო პოემის მეორე ნახევარში ავტორი აცოცხლებს აღმაფრთოვანებელ სახეს ფატმან-ხათუნისას, რომელიც გარდა საკვირველი პიროვნული ღირსებებისა, საოცარი მთხრობელია და კიდევ უფრო საოცარი თანაგანცდის ადამიანი. საინტერესო მთხრობელები არიან ვაჭრები, რომელთა პორტრეტები რაინდების მანათობელი სახეების ფონზე სხვა მხრივ დაკნინებულია, თუმცა საღად აზროვნებაში, სისხარტესა და ამბის მბობაში მათ ბადალი არა ჰყავთ.

წარმოუდგენელია „ვეფხისტყაოსნის“ 65 თავისგან შემდგარი სიუჟეტი ტარიელის მიერ ავთანდილისთვის მოთხრობილი თავგადასავლის ოცი თავის გარეშე. როგორი მთხრობელია ვეფხისტყაოსანი ჭაბუკი? ის იწვის, კვდება, როცა თავის საგმირო-სამიჯნურო თავგადასავლებს ჰყვება, მკითხველს ბოლომდე ჩააკრავს თავისი გრძნობების თონეში, ჩვენც მასთან ერთად გვეკიდება სიყვარულისა და გულშემატკივრობის ალი. ამბის მბობამდე ტარიელი ავთანდილს ეუბნება: „მე თუ ვიტყვი, დამწვავს ცეცხლი ცხელი, შემიქმს ალად, მურად“… მაგრამ ტარიელს არაბი ჭაბუკი ისე მოეწონა, მისთვის თავგანწირვა და ამბის მოყოლა გადაწყვიტა, თან უთხრა: „ღმრთმან ერთი რათ აცხოვნოს, თუ მეორე არ წაწყმიდოს? შენ ისმენდი, მე გიამბობ, რაცა გინდა, წამეკიდოს“… გასაგიჟებელ სცენას ხატავს რუსთველი მოსალოდნელი ცხელი ამბების ტარიელის ბაგეთაგან მოსმენამდე:

„ღილჩახსნილი საამბობლად დაჯდა, მხარნი ამოყარნა,

ვითა მზე ჯდა მოღრუბლებით, დიდხან შუქნი არ ადარნა,

ვერ გაახვნა სასაუბროდ, მან ბაგენი გაამყარნა,

მერმე სულთქვნა, დაიზახნა, ცრემლნი ცხელნი გადმოყარნა“

„ტარიელისაგან თავის ამბის მბობა, ოდეს ავთანდილს უამბო“, „ფრიდონისაგან ნესტან-დარეჯანის ამბის მბობა“, „მბობა ტარიელისაგან ლომ-ვეფხის დახოცვისა“, „ფატმანისაგან ნესტან-დარეჯანის ამბის მბობა“, – ასეა დასათაურებული პოემის თავები. ეს „ამბის მბობა“ სრულიად უნიკალური მოვლენაა. ამბის მბობა, მოსმენა, გააზრება და დამახსოვრება აქცევს ადამიანს სულიერ არსებად. ამბები ჩვენ ჯერ კიდევ გამოქვაბულის ერაში გვწყუროდა, მაშინაც კი, როცა მეტყველება, წერა და კითხვა არ შეგვეძლო. ასე გაჩნდა მითები. საუკუნეების განმავლობაში კაცობრიობას არ შეეძლო ტექსტების ჩაწერა, მაგრამ მილიონობით ადამიანის გული და გონება იწერდა მითებსა და ლეგენდებს, თაობები თაობებს უყვებოდნენ, წმენდდნენ ამ ტექსტებს, ასუფთავებდნენ და ასე მივიღეთ საკრალური, დაწმენდილი, მითოლოგიზებული უნიკალური ნარატივები, რომლებიც დღესაც სიცოცხლით სავსე, შთამაგონებელი და მასაზრდოებელია ჩვენი გულისა თუ გონებისა, ხოლო მხატვრულ ლიტერატურას მითოსური ალუზიები დაუშრეტელ წყაროებად ევლინება. საოცარი ექსპრესიით გადმოსცა უძველესი ადამიანის ეს დაუოკებელი წყურვილი მხატვრულად ჯემალ ქარჩხაძემ თავის შედევრში „იგი“, სადაც მთავარი გმირი რომ ვერ მეტყველებს, ავტორი გამონახავს გზას მეტყველებასთან დაკავშირებით მისი განცდების გადმოსაცემად და დაწერს: „…უხმოდ იკითხა თავის სხეულში“…  ან კიდევ: „…სიტყვები გამწკრივდებიან და ისე მიუყვებიან მათთვის მიჩენილ გზას, როგორც ნადირი მიუყვება გაკვალულ ბილიკს წყაროსაკენ”…

და მაინც: რაში გვჭირდება ეს ამბები? რა გულის საპოხი (ლუბრიკანტია) ამბავი ადამიანისთვის? გარდა იმისა, რომ ადამიანი ცნობისმოყვარე არსებაა, მას სხვათა ამბების მოსმენა ცნობისმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად სასიცოცხლოდ სჭირდება, სხვისი თავგადასავალი მისთვის უნიკალური კომპასი და სარკეა, საკუთარი რეალური სახისა და ცხოვრების გეზის მაჩვენებელი. ყოველ ამბავში ხომ ჩვენ უსათუოდ საკუთარ თავს ვხედავთ? ვაანალიზებთ, ჩვენ რომ ვიყოთ მოსმენილი ან წაკითხული ამბის გმირები, რა და როგორ იქნებოდა? ამბავი სულის საზრდოა. ის გვასწავლის ლოგიკურად აზროვნებასაც და შემოქმედებითობასაც.

„არცერთი ნამდვილი ამბავი არ არის გამოგონილ ამბავზე უფრო ნამდვილი“, – თქვა საუკეთესო მთხრობელმა უილიამ სომერსეტ მოემმა და ამით მე პირადად სამუდამოდ დამარწმუნა, რომ მნიშვნელობა არ აქვს ამბავი გამოგონილია თუ ნამდვილი. თუ ამბავი საინტერესოდ არის მოთხრობილი, ის ნამდვილია, უნივერსალური, უკვდავი და მასაზრდოებელი.

მთავარი, რისთვისაც ამ წერილის იდეა დაიბადა, ლიტერატურის მასწავლებლის მისიის გააზრებაა. მოქმედი მასწავლებელი ვარ და ჩემი ნომერ პირველი ამოცანა, ცხადია, გახლავთ მოსწავლეებში მართლმეტყველებისა და მართლწერის (ორთოეპია-ორთოგრაფიის) სწავლება, რათა მოსწავლემ შეძლოს გამართულად მეტყველება, წერა, თხრობა, შემდეგ კი უკვე ანალიზი, სინთეზი, ლოგიკური აზროვნება, მოვლენათა მიზეზშედეგობრიობისა და თანმიმდევრულობის ყველა კანონის დაუფლება. როცა ადამიანი ასე აზროვნებს, ის ოპერირებს სწორად, საღად, ადეკვატურად. ეს უნარები მას ეხმარება არა მხოლოდ მშობლიური ენა-ლიტერატურის, არამედ უცხოური ენების, ჰუმანიტარული, ტექნიკური თუ საბუნებისმეტყველო დისციპლინების დაუფლებაში.

რას ვაკეთებ საიმისოდ, რომ ჩემს ამ მისიას ხორცი წარმატებით შევასხა და, როგორც თანამედროვე პედაგოგიკაში იტყვიან, შედეგზე ორიენტირებული აქტივობები დავგეგმო? ჩემთვის მთავარია, რომ მოსწავლეს „ამბის მბობის“ ხიბლი, სიუჟეტების „დაგემოვნება“, ნარატივის გემოს გასინჯვა ვასწავლო.

უნიკალური იყო ჩემი საკმაოდ ხანგრძლივი პედაგოგიური პრაქტიკის მანძილზე ერთ ურთულეს კლასში „ვეფხისტყაოსნის“ სწავლების გამოცდილება. კლასი რეალურად უმართავი იყო და მასწავლებლები პანტა-პუნტით გარბოდნენ ამ მრავალრიცხოვანი კოლექტივიდან, მათი მართვა და რამე იდეის გარშემო შეკავშირება ხშირად აბსოლუტურად დაუძლეველი გამოწვევა იყო მასწავლებლისთვის. „ვეფხისტყაოსნის“ ვრცელმა სიუჟეტმა და თეატრალიზებულად მისი მოყოლის ტექნიკამ ყოველგვარ მოსალოდნელ შედეგს გადააჭარბა. დევიაციური ქცევის რამდენიმე მოსწავლე, რომლებიც ამ კლასში გაკვეთილის ჩატარებას შეუძლებელს ხდიდნენ, ისე შეცურდნენ რუსთველის ოკეანეში, იქიდან გამოსვლა არ სურდათ. უმაღლესი იყო ინტერესი პოემის სიუჟეტისა თუ პერსონაჟთა პორტრეტებისადმი. სვამდნენ მილიონ  კითხვას, შედიოდნენ როლში, კინოდ და სპექტაკლად აქციეს ეს სიუჟეტი. გასუსულები სხდებოდნენ მოსასმენად, ოღონდ კი ტექსტზე გვემუშავა და მასთან გამომშვიდობება ძალიან გაუჭირდათ. იმართებოდა ცხელ-ცხელი დისკუსიები. წერდნენ საინტერესოდ, ყველა ისმენდა, აბსოლუტურად არავინ დარჩენილა გულგრილი. ამ კლასთან იმ სასწავლო წელმა როგორც პედაგოგს თავდაჯერება შემმატა.

მახსოვს, 2015 წელს მასწავლებლის პოზიციაზე შესარჩევი კონკურსი გავიარე თბილისის კლასიკურ გიმნაზიასა და კომაროვის სკოლაში, სადაც მკითხეს, თუ შეგიძლიათ, რომ „ვეფხისტყაოსნით“ მოსწავლე დააინტერესოთო. ღრმად თავდაჯერებულმა ვუპასუხე, დიახ, შემიძლია-მეთქი, რაზეც, არ დავმალავ, კომისიის წევრთა მწარე ირონია და სკეპსისი მივიღე პასუხად. საკუთარ თავში ეჭვი შემეპარა. ამ ეპიზოდმა ძლიერი ემოციები აღძრა ჩემში. რამდენიმე წლის შემდეგ, როცა „ვეფხისტყაოსანს“ ვხსნიდი ზემოხსენებულ კლასთან და ვხედავდი კლასის საოცარ ინტერესსა და ჩართულობას, მომეხსნა ქვეცნობიერში მიძინებული კომპლექსები, იმ კონკურსზე კომისიის წევრთა ირონიამ რომ დალექა ჩემში.

თუკი ლიტერატურის მასწავლებლებმა შევძელით, რომ თუნდაც ერთხელ ბავშვი „მოვწამლოთ“ ამბის მბობის ხელოვნებით, ჩათვალეთ, რომ ჩვენ მკითხველს ვაყალიბებთ თავისი უნიკალური მახასიათებლებით. როცა ამბავი გწყურია, შენ იწყებ მოსმენას, კითხვას, გივითარდება ფანტაზია, შემოქმედებითობა,  თავადაც თხზავ, შემდეგ უკვე ტექსტზე მუშაობის ყველა უნარ-ჩვევა პარალელურად იხვეწება.

დანარჩენი ლიტერატურის მასწავლებლის ოსტატობაზეა. საიდუმლო იმისა, თუ როგორ უნდა დაეუფლოს მოსწავლე ამბის აგებას, სიუჟეტის განვითარების ტექნიკას, ხასიათების ძერწვას, იდეის ჩადებას ტექსტში, დეტალებზე დაკვირვებას, ფილიგრანული ტექნიკით ტექსტის დამუშავებას, ეს ჩვენი პროფესიული „ფირმის საიდუმლოებებია“. ამ საიდუმლოებებზე ბევრი დაწერილა და კიდევ ბევრი დაიწერება, ყველაზე ნაყოფიერი მაინც კათედრაზე კოლეგებს შორის გამოცდილების გაზიარება და თანამშრომლობაა, კონკრეტული ქეისების განხილვა, რაც საუკეთესო გზაა მასწავლებლის განსავითარებლად. ეფექტური სწავლება ხომ უწყვეტი სწავლის გარეშე წარმოუდგენელია?