ჩარლზ ბუკოვსკის ლექსები („შენიშვნები პოეზიაზე“)

სულით დერვიშ, ბოშა, ჩარლზ ბუკოვსკის (ჰაინრიხ კარლ ბუკოვსკი) „ბინძური რეალიზმის ნათლიმამად“ (ინგლ. Dirty Realism) მიიჩნევდნენ. ამ ლიტერატურული მიმდინარეობისა თუ მოძრაობისთვის დამახასიათებელია ვერბალური მინიმალიზმი, რომანტიკისა და ლირიზმისგან დაცლა, სიტყვაძუნწობა და ზედაპირულობა. ამ ჟანრის მწერლები თავს არიდებენ განსაზღვრებებს, მეტაფორებსა და შინაგან მონოლოგებს. ნაცვლად ამისა, ისინი საგნებსა და კონტექსტს ანიჭებენ მნიშვნელობას, ეს უკანასკნელია „მოკარნახე“. ანტიკური ფილოსოფია კი მიიჩნევს, რომ ხელოვანის მიზანია სწრაფვა იდეალური ნორმისკენ და პოეზია წარმოადგენს შუალედურ ფორმას შესაძლებლობასა და აუცილებლობას შორის. აქვე უნდა ითქვას, რომ მას (პოეზიას) ესთეტიკაც მოეთხოვება, იდუმალებაც და ერთგვარი მისტიკაც, „ჭეშმარიტების ფრთის შეხება“ რომ იწვევს ხოლმე. მაშინ რა ვთქვათ ბუკოვსკის მხატვრულ რეალობაზე, რომელიც სკაბრეზული, აგრესიული და უხამსად შეულამაზებელიც კია, განძარცვული ზემოთქმულისგან? რა არის ამ უკანასკნელის ღირსება, რომელიც წინაპირობაა მისი ხელოვნებად აღიარებისთვის? იქნებ ეს იმ სკეპტიციზმის ბრალია, ცხოვრების სასტიკი „მარყუჟები“ რომ ბადებს? ან სასოწარკვეთილებისა იმაზე, რომ სამყარო „გაცვდა, ვით ძველი გროში“? ან მწუხარებას დაკარგული კეთილი ბუნების, ანუ გაუხეშების გამო; ან იქნებ წუთისოფლის ყალბმა ბრჭყვიალებამ ისე მოგჭრას თვალი, რომ ჩარლზ ბუკოვსკივით შავ-თეთრ ფერშიღა დაინახო იგი. თუმცა ეს ინიდაიანურობა, ფორმის სიუხეშის მიუხედავად, მაინც ყოფიერების წვდომისთვის განგაწყობს მის არსში გასარკვევად, რადგან ამის გარეშე არც ხარ მაღალგანვითარებული ადამიანი. აქედანაა მჭრელი ირონია, გროტესკი, „შავი“ იუმორი, სილის შემოლაწუნებასავით ნატურალისტური აღქმა მოვლენებისა, როგორიც ბუკოვსკისთანაა: „სამყაროს გადარჩენა რომ დაიწყო, თითოეული ადამიანი ცალ-ცალკე უნდა გადაარჩინო, ყველას გადარჩენა ეს რომანტიზმია თუ პოლიტიკა?! უკიდურესი ნაგვის ხილვა ეკრანებზე ადამიანებისთვის იმდენად ჩვეულებრივი გახდა, რომ ისინი ვერც კი აცნობიერებენ რომ ნაგავს უყურებენ; დეპრესია და თვითმკვლელობა ხშირად არასწორი დიეტის შედეგია; მწერლები – ეს სასოწარკვეთილი ხალხია და როცა მათ იმედი უჩნდებათ, ისინი ვერ ახერხებენ წერას“. წერაც მწერლისთვის სწორედ ამ უიმედობისგან თავის დახსნის, ანუ გადარჩენის გზაა.

„პირველი, რაც მე შენში მომეწონა, არის ის, რომ შენ არ გაქვს ტელევიზორი – თქვა ლიდიამ “. – იქნებ ბუკოვსკის ლექსები ცდაა ცივილიზაციისგან გადაღლილი ადამიანური ცნობიერების „შოკური თერაპიით“ გამოღვიძება-გამოცოცხლებისა? თუ ჩავთვლით, რომ მას ალკოჰოლი ცხოვრების შემსუბუქების ერთ-ერთ საშუალებად მიაჩნდა, რატომ უწოდებდა იგი საკუთარ ავტობიოგრაფიულ ქრონიკებში (თავისი ალტერ ეგოს, ჰენრი ჩინასკის, სახელით რომ აქვეყნებდა) ლიტერატურულ სამყაროში რამდენიმე წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ იმედგაცრუებისგან წერის ათწლიან შეწყვეტას „ათწლიან სიმთვრალეს“, ანუ დაკარგულ წლებს?

ბუკოვსკის ლექსები, „თეთრი“ ფორმის მიუხედავად, არაა „ცარიელი“, დაცლილი, სულელური, დადაისტური, უმიზნო. მათში არის მიზანიც, ღრმა აზრიც და საკმაოდ სერიოზული ცდებიც ადამიანური არსებობის სოციალურ თუ ზოგადფილოსოფიურ არსში გარკვევისა. მოდით, მივყვეთ „უკანონო კანონიკას“ მისი ლექსებისა, რომლებიც ძალიან, ავისმომასწავებლად ნამდვილია, მათში არაა გამოგონილი, ყალბად „მჟღერი ნოტები“…

ბუკოვსკის ასპარეზიც და ლიტერატურული კონტექსტის საგანიც ცხოვრების ფსკერია, მასზე მოხვედრილი ადამიანები. მას გასინჯული აქვს, კარგად იცის ამ „ჭაობის“ გემო – „არ მომწონს სუფთად გაპარსულ-გაკრეჭილი ბიჭუნები ჰალსტუხებით და კარგი სამსახურებით. მე განწირული, გატეხილი ადამიანები მიყვარს, ჩამოლეწილი კბილებით, გაბურძგნილი თმით, დასვრილი ტანსაცმლით. ასეთები მაინტერესებს, ისინი საიდუმლოებებით არიან გატენილი და ყოველ წამს მზად არიან ასაფეთქებლად. მაწანწალებთან თავს კარგად ვგრძნობ, ალბათ იმიტომ, რომ თვითონაც მაწანწალა ვარ. არ მიყვარს წესები, კანონები, რელიგია, მორალი. არ მივცემ საზოგადოებას ნებას, თავის ყაიდაზე გადამაკეთოს“. პოეზია წესრიგის გარეშე, უბრალოდ, არ არსებობს, მეტიც, ის ზენაარ წესრიგთან მიმსგავსებაცაა, მისი ძიებაც. ეს უკანასკნელი ბუკოვსკის პოეზიაშიცაა, რომელშიც პუნქტუაცია, როგორც „წესრიგი“, არ გვიკვირს, რომ იგნორირებულია, ძირითადად. ამ პოეზიაში არის ფილოსოფიური კატეგორიებიც, როგორც აღიარება სააზროვნო წესრიგისა. უპირველესად, აქ მართლის თქმის, ანუ ვერბალური თავისუფლების შეუზღუდაობაა: „შენი ცხოვრება შენი ცხოვრებაა/ნუ დაუშვებ იქ ბრმა მორჩილებას“ (გულის ხარხარი). აქ არის სიკეთე-ბოროტების ცნებებთან დამოკიდებულებაც, სამყაროს ორსახოვნების კანონიკაა, ანუ სამყაროს მოწყობის პრინციპი: „იქ სინათლეა სადღაც / ეს სინათლე სუსტია/მაგრამ სიბნელეს მაინც ამარცხებს“ (გულის ხარხარი). აქაა წუთისოფლის ამაოების, წარმავალობის, სიღრმის, თუ გნებავთ, მშვენიერებისა და სიტკბოს განმსაზღვრელი სიკვდილიც: „შენ ვერ აჯობებ სიკვდილს / მაგრამ შენ აჯობებ სიკვდილს შენს / სიცოცხლეში, / ზოგჯერ“; აქვეა კაცთა თანამდევი მარტოობაც („არსებობს მარტოობაზე უარესი რაღაცებიც“), მელანქოლიაც („ისე მივეჩვიე მელანქოლიას / რომ ძველი მეგობარივით ვესალმები“…

ხშირად მიგრძნია სასოწარკვეთილს, რომ წერაც წესრიგია, სააზროვნო, ღირებულებრივი, თუნდაც გრამატიკას თავი დავანებოთ. ეს ჩარლზ ბუკოვსკისთანაც აღმოვაჩინე – მისთვის წერა შველაა:

„ის აკავებს კედლებს ჩამონგრევებისგან

 ის აფეთქებს ბნელს.

წერა უკანასკნელი ფსიქიატრია…

წერა ებრძვის სიკვდილს.

მან არ იცის

დასასრული.

და წერა დასცინის საკუთარ თავს

ტკივილებში.

ის უკანასკნელი იმედია,

უკანასკნელი განმარტება“. (წერა)

აი, მივადექით სამყაროს წვდომის ერთ-ერთ გზას – ქალური, მდედრის ბუნების შეცნობას, – „ქალებს არ ესმოდათ ჩემი, / ისინი რაღაც უხამსს ხედავდნენ“, ამბობს მწერალი საკუთარ თავზე და ალბათ თავის სიუხეშეს გულისხმობს, რომელიც სიცოცხლის „ღამეების“ ბრალია, „რომლებიც ყოფნას არ დაგაცდიან“. თუმცა ჩარლზი ყოველთვის აღიარებდა, რომ მიმზიდველი გარეგნობის მამაკაცი არ იყო, თუნდაც ბავშვობიდან თანდაყოლილი აკნეს გამო, ამიტომ მან იცოდა მარტივი ჭეშმარიტება: „სილამაზე ეს არაფერია. შენ თვითონაც არ იცი, როგორ გაგიმართლა, რომ ლამაზი არ ხარ. თუკი ადამიანებს მოსწონხარ, იცი, რომ საქმე სულ სხვა რამეშია“. ქალის, წყეული თუ მადლცხებული ევას, იდუმალი ბუნების ამოცნობა კაცებს ხანდახან ემარტივებათ ხოლმე და ერთულებათ კიდეც ხშირად. ეს იმას ადასტურებს, რომ ადამიანი არაა მარტივი არსება, არც ადვილად შესაყვარებელი. შესაძლებელია ის გიყვარდეს კიდეც, თუ მას ძალიან კარგად არ იცნობ – მწარედ ხუმრობს მწერალი, – „მესმოდა ვირთხები / როგორ დარბოდნენ ოთახის / გარშემო / მე ისინი მერჩივნა / ადამიანებს“(ახალგაზრდა ნიუ ორლეანში).

ჩვენი ლუარსაბ თათქარიძე უძრაობის ფილოსოფიის აპოლოგეტია. არც ევროპულ ფილოსოფიას მიაჩნდა უაზრობად არაფრის კეთება – ასე ხომ ნაკლები ტკივილიაო?! იქნებ ჩარლზ ბუკოვსკისაც, საკაცობრიო ცივილიზაციის პროგრესის ტკივილთან წილნაყარობის ასე მძაფრად შემგრძნებსაც, უფიქრია ამაზე?

„მაშინ

მე ვიცოდი,

რომ თვით

არარაობაშიც კი

იყო ზეიმი

რაღაცის

არ კეთებისა“. (ახალგაზრდა ნიუ ორლეანში)

…და წუთისოფლის „წყევლა-კრულვიანი საკითხავი“ – „ვერავინ პოულობს თავის ერთადერთს“, ჩვენი ბედისწერა მარტოობაა, ყოფიერების წყეული ნაღველი:

„მხოლოდ ქალაქის ნაგავსაყრელები ივსებიან

მხოლოდ ნარკოლოგიურები ივსებიან

მხოლოდ ფსიქიატრიულები ივსებიან

მხოლოდ საავადმყოფოები ივსებიან

მხოლოდ სასაფლაოები ივსებიან “. (ეული ყველასთან ერთად)

წუთისოფლის მარადი დისონანსები, ცხოვრების არახელსაყრელი, ჩახლართული ფილოსოფია – ღარიბები, უსახლკაროები, უხელფასოები, მიუსაფრები, მხოლოდ „პოლიტიკოსები, მიწის საპოხები, იცხოვრებენ ძალიან კარგად“. აქვე ამაოებაცაა, ბურუსივით ხან რომ გაიფანტება, ხანაც მზერას გვიბინდავს: იქნებ მართალია კიდეც – „ჰო, ზოგი ცხოვრება შექმნილია იმისთვის, რომ გაფლანგო“; მაგრამ ჩარლზ ბუკოვსკი თუ რელიგიური არაა, ეს არ ნიშნავს, რომ ის ურწმუნოა და სულ არ ცნობს ადამიანურ თუ ღვთაებრივ კანონზომიერებებს: „ვინ ჩადო ჩემში ტვინი? / ის ყვირის / ის მოითხოვს / ის ამბობს რომ შანსი არსებობს. / ის არ იტყვის / „არა“. (ღრღნა)

პოეზია რის პოეზიაა ინფანტილიზმის გარეშე, თუმცა ჩარლზ ბუკოვსკისთან ის დამძიმებულია.

„ფრანი მიაქვს ქარს

და შეშლილი მართალია “. (* * *)

ის ბავშვური დაუდევრობით შეხუმრებულია სიკვდილთანაც:

„კარგი, მეუბნება სიკვდილი,

გვერდზე ჩავლისას,

მე მაინც ჩაგიგდებ ხელში,

ვინც არ უნდა იყო:

მწერალი, ტაქსისტი, სუტენიორი, ყასაბი,

პარაშუტისტი, მაინც მოგწვდები.

კარგი, ფისო, ვუპასუხებ მე.

…და ვსვამთ ერთად…“. (სიკვდილი ეწევა ჩემს სიგარეტს)

კაცი, რომელსაც არ მოსწონდა „ფხიზლები! მოსაწყენები! უსაფრთხოები!“, ხშირად სვამდა და შევიდა, როგორც წერს, ყველა დროის საუკეთესო ლოთების სიაში („გგონიათ, ეს მარტივი იყო?“). აქაც რაღაცნაირად ბავშვური, გულუბრყვილო იუმორია. თუმცა მისი ბავშვობა არ იყო მარტივი და მსუბუქი, როგორც წესია. მამა ხშირად სჯიდა, სცემდა უმცირესი დანაშაულისთვისაც კი. ბავშვობაში მწერალი მორცხვი იყო და სოციალურად გარიყულიც, ამოგდებული სიცოცხლის ფერხულიდან. გერმანული აქცენტისა და ჩაცმულობის გამო ხშირად იყო ბავშვური სისასტიკის, დაცინვის მსხვერპლიც. მამისგან ფიზიკური და მორალური ძალადობის გამო, კაფკასი არ იყოს, მან იგი ვერ შეიცნო და შეიყვარა, საკუთარი მშობელი უცხოდ დარჩა მისთვის:

„შევხვდი უცნაურ

გასაოცარ ადამიანებს

მათ შორის –

ჩემს თავს

ადამიანს

რომლის გაცნობაც

მამას არ ეღირსა“. (მოსროლილი მაღვიძარა)

ასეთი ან საუკეთესო ბავშვობის შემთხვევაშიც, იმედგაცრუება გარდაუვალია, მომავალი სევდიანია, რადგან შედგება „ამაო იმედებისგან / იაფი პატრიოტიზმისგან / უხელფასო სამუშაოსგან (ან საერთოდ მის გარეშე) / ბანკის გირაოსგან და სესხით ნაყიდი მანქანისგან / გულგრილი მთავრობისგან – დღეებისგან, ღამეებისგან, წლებისგან, / ასე ჩქარა, ბრმად რომ ანადგურებენ / უკეთესის უმცირეს შანსს“. ამიტომაა, რომ არა მარტო ჰაერი, ჩვენი ტვინიც მოწამლულია ცივილიზაციის შხამით. ხანდახან გგონია კაცს, რომ „ჯოჯოხეთი განიხვნა / რომ წაგეთამაშოს“.

გამოსავალი ამ მახრჩობელა სპლინისგან?! პოეზიაა. იმიტომაა ის ყოველთვის მაღალი დანიშნულების, რომ ხსნაცაა და მიზანიც, იმედიც, სრულყოფილის ძიებაც თუნდაც ყოვლად მოუხეშავი ფორმით, რადგან ესაა ყველაზე მძაფრი, ნაღდი, მარადმფეთქავი რეალობა, – „ლექსები არის ის, რაც ხდება / თუკი სხვა აღარაფერი ხდება ამ ქვეყანაზე“.

ჩარლზ ბუკოვსკიც მართალია თავის პოეზიაში, როგორც ყველა ნიჭიერი კაცი, რომელიც წუთისოფლის „აბდაუბდაში“ გარკვევას თავისებურად ეცადა:

„შენ არ გაქვს უნიჭოდ წერის უფლება

რადგან შემოქმედებითი აქტი

ამ სამყაროს სიგიჟისგან თავდაცვის

საუკეთესო საშუალებაა “. (ამ საღამოს თავს ძალიან კარგად ვგრძნობ)

მას ხომ პირობითობებისგან გათავისუფლება და ყოფიერების საშიშ ლაბირინთებში მოგზაურობა ეწადა. ყველა ასეთი ცდა ამაოა, გარკვეულწილად, გზა გაუკვალავი, მაგრამ არა უაზრო!…….

„ევრითმიას შეუძლია ისეთი ნებელობის გამომუშავება, რომლის ძალაც გაჰყვება ადამიანს მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში“.

რუდოლფ შტაინერი

„ბავშვი თავისი აქტიურობით სწავლობს და თუ მიეცემა ამის საშუალება, განივითარებს როგორც ხასიათს, ისე პიროვნებას“.

მარია მონტესორი

„ქაოსიდან იბადება გარემო და რიტმი“.

ჯ. დელეზი, ფ. გვატარი

როგორც წინა წერილში ვწერდით, ევრითმია ჰარმონიულ მოძრაობას ნიშნავს. მაგრამ ეს არ არის უბრალოდ ჰარმონიული მოძრაობა, ევრითმიული მოძრაობები არის მეტყველებისა და მუსიკის „თარგმანი“ მოძრაობის ენაზე, უხილავის ხილული ხატი. მოძრაობაში გადმოტანილი სამეტყველო და მუსიკალური ბგერები. სწორედ ეს პროცესი ავითარებს ბავშვების შინაგან ბუნებას და მათი კავშირი გარე სამყაროსთან უფრო გახსნილი და ბუნებრივი ხდება.

ევრითმიის გაკვეთილები ვალდორფის სკოლებში ჩვეულებრივ დისციპლინად ისწავლება, მაგრამ ამ შემთხვევაში, ჩვენ ვსაუბრობთ ევრითმიაზე, როგორც ტექნიკაზე, რომელიც ნებისმიერმა შეიძლება გამოიყენოს.

ევრითმიის ტექნიკა გამოიყენება ბიზნესშიც. ეს მეთოდი შექმნა ანემარი ერლიხმა დაახლოებით 30 წლის წინ. მან შეიმუშავა ევრითმიული სავარჯიშოების სისტემა საქმიანი ადამიანებისთვის, რომელიც ეხმარება მათ მიაღწიონ იმ მდგომარეობას, როდესაც ჯგუფი ხდება ერთი მთლიანი ორგანიზმი, ამით არა მხოლოდ პოზიტიური ატმოსფერო იქმნებოდა, არამედ ეს მოძრაობები გავლენას ახდენდა სამუშაო პროცესის პროდუქტიულობაზე. თითოეული ადამიანის ცნობიერების განვითარებით, ყურადღების კონცენტრაციით, აზროვნების მოქნილობითა და სიახლისადმი გახსნილობით – ვითარდებოდა ჯგუფი და, შესაბამისად, ბიზნესი.

სამყაროში ყველაფერს აქვს თავისი რიტმი: ცხოვრებას აქვს თავისი რიტმი, ყველა კულტურას თავისი რიტმი აქვს, განსხვავებული რიტმები აქვს: პოეზიას, პროზას, მუსიკას… ადამიანებს… ადამიანიც ხშირად იცვლის რიტმებს გარემოებების მიხედვით. შესაბამისად, სამყაროს სხვადასხვა მოვლენის რიტმების შეგრძნებაში გვეხმარება ევრითმია. ევრითმია სივრცის ჰარმონიული სტრუქტურირებაა და ის ავითარებს მნიშვნელოვან უნარებს. იგი ხელს უწყობს ბავშვების ჰოლისტურ განვითარებას, რომელიც მოიცავს ფიზიკურ, ემოციურ, შემეცნებით და სოციალურ სფეროებს. მოკლედ, სანამ ბიზნესამდე მივალთ, ყველაფერს სჯობს, რომ ევრითმია დავიწყოთ სკოლიდან.

რა უნარებს ავითარებს ევრითმია?

ფიზიკური კოორდინაცია და ბალანსი: ევრითმიული მოძრაობები მოითხოვს სხეულის ზუსტ კოორდინაციას, რის გამოც ავითარებს წონასწორობას, სისწრაფესა და სივრცულ აღქმას. პრაქტიკის საშუალებით ბავშვები უფრო მეტად აკონტროლებენ თავიანთ მოძრაობებს და აუმჯობესებენ საერთო ფიზიკურ კოორდინაციას.

სხეულის ცნობიერება: ევრითმიის საშუალებით ბავშვები მეტად აცნობიერებენ საკუთარ ფიზიკურ სხეულს, როცა სივრცეში გადაადგილდებიან. ამ დროს ერთმანეთს ერწყმის შეგრძნებები და მოძრაობა, უფრო სწორად, შეგრძნებები და ემოციები იქცევა მოძრაობად, რომელიც სივრცეში უნიკალურ გეომეტრიას ხაზავს; შესაბამისაც, ვითარდება კინესთეტური აღქმა.

მოტორული უნარები: ევრითმიის სავარჯიშოები მოიცავს წვრილი, მსხვილი და ნატიფი მოტორული მოძრაობების ერთობლიობას, რაც ბავშვებს ეხმარება, დახვეწონ მოტორული უნარები და გახდნენ უფრო მოქნილი.

ენისა და მეტყველების განვითარება: ევრითმია აერთიანებს მოძრაობებს, რომლებიც შეესაბამება სამეტყველო ბგერებს და რიტმებს, რაც უზრუნველყოფს ენის შესწავლას კინესთეტური მიდგომით. როცა ისინი თავისი ჰარმონიული მოძრაობებით ხორცს ასხამენ ბგერებსა და სიტყვებს, უფრო ღრმად შედიან ენის ბუნებაში და აუმჯობესებენ არტიკულაციისა და გამოთქმის უნარებს.

ემოციური გამოხატვა და რეგულაცია: ევრითმიის საშუალებით ბავშვებს აქვთ შესაძლებლობა მოძრაობის საშუალებით გამოხატონ და გამოიკვლიონ ემოციების ფართო სპექტრი. როცა ისინი განასახიერებენ სიხარულს, სევდას, ბრაზსა და სიმშვიდეს, ამ დროს სწავლობენ ემოციების აღიარებას და მართვას ჯანსაღი და კონსტრუქციული გზით.

კრეატიული გამოხატვა: ევრითმია ხელს უწყობს შემოქმედებითობასა და წარმოსახვის უნარის განვითარებას, უბიძგებს ბავშვებს, შეისწავლონ და გამოიგონონ ახალი მოძრაობები, რომლებიც გამოხატავს მათ უნიკალურ აზრებსა და გრძნობებს. იმპროვიზაციისა და შემოქმედებითი თამაშის საშუალებით ბავშვებს უვითარდებათ მხატვრული შესაძლებლობები და თვითგამოხატვისა და ორიგინალურობის გრძნობა.

სოციალური უნარები და თანამშრომლობა: ევრითმია ხშირად მოიცავს ჯგუფურ აქტივობებს და სავარჯიშოებს, რაც ბავშვებს აძლევს შესაძლებლობას, ითანამშრომლონ ერთმანეთთან. სინქრონიზებული მოძრაობებისა და ქორეოგრაფიული მოძრაობების შესაქმნელად ერთად მუშაობის დროს ბავშვები სწავლობენ ეფექტურ კომუნიკაციას, თანამშრომლობას და გუნდურობას.

კონცენტრაცია და გონებამახვილობა: ევრითმია მოითხოვს ფოკუსირებულ ყურადღებასა და კონცენტრაციას, რადგან ბავშვები სრულად უნდა იყვნენ ჩართული იმ მომენტში, რათა შეასრულონ ზუსტი მოძრაობები. გონებამახვილური მოძრაობის პრაქტიკის მეშვეობით ბავშვებს უვითარდებათ კონცენტრაციის უნარი და სწავლობენ ამ უნარების გადატანას ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

ევრითმია გვთავაზობს ჰოლისტურ მიდგომას ბავშვების განვითარებაში, მათ ფიზიკურ, ემოციურ, კოგნიტურ და სოციალურ კეთილდღეობას. ევრითმიის სავარჯიშოებსა და აქტივობებში ჩართვით ბავშვები არა მხოლოდ აუმჯობესებენ ფიზიკურ კოორდინაციასა და ენობრივ უნარებს, არამედ უვითარდებათ ისეთი მნიშვნელოვანი ცხოვრებისეული უნარები, როგორიცაა, კრეატიულობა, ემოციური ინტელექტი და სოციალური კომპეტენცია.

თუ ძლიერი ხარ, წარსულისკენ არ მიიხედო და წინ იარეო. თუ ძლიერი ხარ, მოგონებებს არ აჰყვეო. მე კი მგონია, წარსულმა უნდა გაგაძლიეროს წინ სიარულისთვის. ალბათ ამიტომ, ხშირად მიცოცხლდება უკვე კარგა ხნის წინათ ჩამოტოვებული ეპიზოდები.

აგერ ახლაც დედა მსაყვედურობს, რომ მორიგ არაფრისმაქნის ფანტასტიკურ ფილმს ვუყურებ, „უკან მომავალში“ ჰქვია და მთავარი გმირის „დროის მანქანას“ თოლიასებური ფრთები აქვს. მანქანა რეალურია და ჯონ დელორეინის მიერ არის კონსტრუირებული.

ჯონ დელორეინი დეტროიტში დაიბადა, ემიგრანტების ოჯახში. მას სამი ძმა ჰყავდა. გვარი რუმინული სიტყვის „დეალურისგან“ წარმოდგება, რაც „ბორცვებს“ ნიშნავს. მამა რუმინელი ჰყავდა, დედა უნგრელი. წერა-კითხვის უცოდინარი ხალხი იყო, მამა ლოთობდა კიდეც. საბოლოოდ, ოჯახიდან წავიდა და დედა ბავშვებიანად ჯონის კისერზე დარჩა. სწავლა უნდოდა და გამოსდიოდა კიდეც. სკოლა წარჩინებით დაასრულა და ლოურენსის უნივერსიტეტში სწავლის გასაგრძელებლად სტიპენდიაც მიიღო. შემდეგ მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო. 1941 წელს ჯონი 16 წლის იყო, 18 წლისა ჯარში გაიწვიეს, სამი წლის შემდეგ დაბრუნდა, დედა და ძმები უკიდურეს გაჭირვებაში დახვდა. ამიტომ, სწავლას მოგვიანებით დაუბრუნდა, მანამდე მუშაობა იყო საჭირო. ინჟინრის დიპლომი 1948 წელს მიიღო. მანამდეც და სწავლის დროსაც ავტომობილების სახელოსნოებში მუშაობდა. მანქანები იცოდა და უყვარდა კიდეც. კოლეჯის დასრულების შემდეგ კრაისლერის ქარხანაში დაიწყო მუშაობა. იქვე, კრაისლერის საინჟინრო სკოლაც დაამთავრა და მაგისტრის ხარისხი მიიღო, „მანქანათმშენებლობის“ სპეციალობით. ძალიან მალე პაკარდმა კრაისლერიდან თავისთან წაიყვანა. მისი პირველი ხელფასი წელიწადში 14000 დოლარს შეადგენდა, რაც ახლანდელი 153000 დოლარის ეკვივალენტია.

რა პერიოდია, იცით? ამერიკული საშუალო ფენა მდიდრდება. ჩნდება ამერიკული ოცნება, სახლით, დიასახლისი ცოლით და ორი მანქანით (ერთი ცოლისთვის). მანქანებზე მოთხოვნა იცვლება. სჭირდებათ სხარტი, მოდური, მცირე ზომის ბიუჯეტური მანქანები და არა ის ბორბლებზე მოსიარულე ხომალდები, რომლებსაც პაკარდი ჯერ კიდევ ჯიუტად აწარმოებდა. ბაზრის ათვისება დაიწყეს – ფორდმა, ჯენერალ მოტორსმა და კრაისლერმა.

1956 წელს ჯონი ჯენერალ მოტორსში გადავიდა. ეს ფირმა მთელ კორპორაციას აერთიანებდა. ის პონტიაკის ფილიალში ხელმძღვანელის თანაშემწედ დაინიშნა. სწორედ აქ გადაწყვიტა, შეექმნა ახალი მანქანა ახალი თაობის მომხმარებლებისთვის. ავიღოთ მცირეგაბარიტებიანი მანქანის მოდელის „ჩონჩხი“, ჩავუყენოთ ყველაზე მძლავრი ძრავა, რაც კი არსებობს და თუ ამ „წრუწუნას “ ძრავა შუაზე არ გაგლეჯს, მაშინ იდეალური მანქანა იქნება თავისუფალი, ახალგაზრდა, რისკიანი კაცებისთვისო. იგულისხმებოდა, რომ ამ კაცებს მართლაც მძლავრი სპორტული მანქანისთვის ბიუჯეტი არ ჰყოფნიდათ და რამე ბიუჯეტური ალტერნატივა იყო საჭირო. ასე დაიბადა PONTIAC GTO-პირველი Muscle car. ბიუჯეტური ორკარიანი მანქანა, რომელიც ბენზინს კი არ წვავდა, სვამდა… ოღონდ, საწვავი მაშინ იაფი ღირდა და პრობლემაც არ იყო. ძალიან დიდ სისწრაფეს ავითარებდა, ნელა ამუხრუჭებდა და უსაფრთხოც არ გახლდათ, მაგრამ იმხელა ადრენალინის მიღება შეგეძლო… ამიტომ, გაყიდვების ჩემპიონად იქცა. მართალია, არ ვიცი, რამდენი ახალგაზრდის სიცოცხლე შეეწირა ამ ადრენალინს, მაგრამ დელოურენი მთელი განყოფილების უფროსად დანიშნეს. პონტიაკს სხვებმაც მიბაძეს და ბაზარზე დაუყოვნებლივ გამოჩნდა ისეთი მოდელები, როგორიც იყო, მაგ. „ფორდ მუსტანგი“ და ა.შ.

დელოურენმა თავი არა მხოლოდ კარგ ინჟინრად აჩვენა, არამედ საოცრად ნიჭიერი მარკეტოლოგი და სტრატეგიც აღმოჩნდა, რომელმაც თავის თაობას ახალი პროდუქტი შეუქმნა. ამ ამბიდან ოთხი წლის შემდეგ მას ჯენერალ მოტორსის შევროლეტის (Chevrolet) მიმართულების მთავარი ხელმძღვანელობაც ჩააბარეს. შევროლეტს იმ ხანად უჭირდა და ჯონმა ესეც გამოასწორა.

1973 წელს მოულოდნელად სამსახურიდან წავიდა და თავისი ფირმა დააარსა, DeLorean Motor Company, სადაც იმას გააკეთებდა, რასაც მოისურვებდა. სწორედ აქ გადაწყვიტა შეექმნა მომავლის მანქანა, ეკოლოგიური, ეკონომიური, უსაფრთხო. სხვათა შორის, უსაფრთხოების ბალიში სწორედ დე ლოურენის მიერ იყო პირველად ჩაფიქრებული. გასაბერი უსაფრთხოების ბალიშის სისტემა NaN₃ ნატრიუმის აზიდს და კალიუმის ნიტრატის ნარევს შეიცავს. დარტყმის შედეგად მიმდინარეობს რეაქცია, გამოიყოფა გაზი, რომელიც ეგზოთერმული რეაქციის პირობებში ბალიშს ბერავს.

ჯონის მანქანის ორივე კარი თოლიასავით გაშლილი ფრთებივით ზემოთ ადიოდა, კორპუსი კი უჟანგავი ფოლადისგან იყო დამზადებული. მოდელის პროტოტიპი 1976 წელს იყო მზად და DMC 12 დაარქვეს. თუმცა, რჩებოდა ერთი დეტალი, საჭირო იყო მცირე ქარხანა, სადაც მოდელს მასობრივად გამოუშვებდნენ. დე ლოურენს ამდენი კაპიტალი არ ჰქონდა. ამიტომ, გადაწყვიტა სახელმწიფოსგან სესხის დახმარებით ქარხანა იმ ადგილას აეშენებინა, სადაც უმუშევრობა და გასაჭირი იყო. უამრავი ადგილის განხილვის შემდეგ არჩევანი ჩრდილოეთ ირლანდიაზე, ბელფოსტზე შეაჩერა. კი ბატონო, იმ ხანად იქ გაქანებული სამოქალაქო ომი მიმდინარეობდა. ინგლისის მთავრობამ დე ლოურენს 100 მილიონი ფუნტი სტერლინგი გადაუხადა, ოღონდაც ირლანდიელები დასაქმებულიყვნენ და დაწყნარებულიყვნენ. 2000 სამუშაო ადგილი კი შეიქმნა, და პროტესტანტები და კათოლიკეები კი მეგობრულად ერთად კი მუშაობდნენ, მაგრამ აი, მანქანათმშენებლობა არავინ იცოდა. დე ლოურენს ეგონა აქაც გამოსავალი ვიპოვე და პროექტი წარმატებით დავასრულეო…

პირველი DMC ბაზარზე 1981 წელს გამოჩნდა. მის ყიდვაზე ისეთი ბუმი გაჩაღდა… მაგრამ, მალევე შეწყდა და კრიტიკის ქარ-ცეცხლში გაატარეს. ამას ჯონისგან არავინ ელოდა. მანქანას არც ბალიში ეყენა, ძრავა V-6-ის (ვოლვო) ჰქონდა, ზოგან კარები არ იხსნებოდა, ზოგან ფანჯარა. სიჩქარეს ვერ კრეფდა.

რას ჰგავს ეს, ჯონ?

ჰო, კიდევ საწვავს ეკონომიურად კი არა, მტერივით ხაპავდა. არადა, ნავთობი ნელ-ნელა ძვირდებოდა და „შავი ოქროს “ სტატუსს იძენდა.

ნავთობი 1000-მდე ცალკეული ნივთიერების ნარევია. ძირითადად კი ნაჯერი, არომატული და ციკლური ნახშირწყალბადებისგან შედგება. ის შეიცავს, როგორც თხევად, ისე მასში გახსნილ აირად და მყარ ნახშირწყალბადებს. მის შემადგენლობაში გვხვდება ასევე, აზოტის, გოგირდის, აზოტის შემცველი ორგანული ნაერთებიც.

ნავთობის გადამუშავება ფრაქციული გამოხდით მიმდინარეობს. ეს კი ნავთობის სხვადასხვა ფრაქციის დუღილის განსხვავებულ ტემპერატურას
ეფუძნება. ნავთობგადამამუშავებელ ქარხნებში გამოხდას სარექტიფიკაციო სვეტებში აწარმოებენ, ლაბორატორიაში – სპეციალურად აწყობილ ხელსაწყოში. 300⁰C-ზე მაღალ ტემპერატურაზე გამოხდით ნავთობის პროდუქტები იშლება. ამიტომ ამ პროცესს შემცირებული წნევის პირობებში აწარმოებენ. ასეთი გამოხდით მაზუთისგან სხვა პროდუქტებთან ერთად მიიღება ვაზელინი – მყარი და თხევადი ნახშირწყალბადების ნარევი. ასევე, მიიღება პარაფინი – მყარი ნახშირწყალბადების ნარევი.

მაზუთიდან ყველა ზემოხსენებული პროდუქტის
გამოხდის შემდეგ რჩება გუდრონი, რომელიც ჰაერზე დაჟანგვის შედეგად ასფალტად გადაიქცევა.

ნავთობის გადამუშავების პროდუქტებიდან ყველაზე მეტი მოთხოვნა ბენზინზეა. პირდაპირი გამოხდით დაახლოებით 15-20% ბენზინი მიიღება, რაც, ცხადია, ვერ აკმაყოფილებს მისი გამოყენების მასშტაბს. ამიტომ, შემუშავდა ნავთობის გადამუშავების მეთოდები, რომლებიც 80%-მდე ბენზინის მიღების საშუალებას იძლევა. ერთ-ერთი მათგანი ნავთობის კრეკინგია.

„კრეკინგი” ინგლისური სიტყვაა და მსხვრევას, გახლეჩას ნიშნავს. ბენზინი C₁₀-C₂₀ ნახშირწყალბადების ნარევია, ნავთი და მაზუთი კი C_10-ს და უფრო მაღალი
რიგის ნახშირწყალბადებისა. მათი გახლეჩით მიიღება უფრო დაბალი რიგის ნახშირწყალბადები, ანუ ბენზინის ფრაქცია.

რა ბრძანეთ? დე ლოურენს რა დაემართა?

მის ახლად დაარსებულ ფირმას დიდი ვალი დაუგროვდა. გადაწყვიტა გამოესწორებინა, თუმცა ფული სჭირდებოდა, ასე 6 მილიონი, რომელსაც ვერსად შოულობდა, რადგან ინვესტიციის ჩადებას მასთან უკვე ერიდებოდნენ. სწორედ ასეთ უიმედო მდგომარეობაში გაება ფბრ-ის მიერ დაგეგმილ ნარკოტიკების გადაყიდვის „თეთრი ძაფით“ ნაკერ მახეში. მალევე დამტკიცდა მისი უდანაშაულობა, მაგრამ რეპუტაცია შეელახა, ფირმა გაუკოტრდა, მომავლის მანქანა კი ბაზრიდან გაქრა.

1980 წელს სცენარისტმა ბობ გეილმა და რეჟისორმა რობერტ ზემეკისმა ისეთი ფილმის გადაღება გადაწყვიტეს, რომელიც ფანტასტიკურიც იქნებოდა და მხიარულიც. ეს ფილმი „უკან მომავალშია“. აი, ის მე რომ ვუყურებდი, დედა კი მსაყვედურობდა, დროს რაში ხარჯავო. მომავლის ავტომობილად სწორედ დელორენის მანქანა შეარჩიეს. 1985 წელს, გადაღებების დაწყებისას კოლექციონერებთან ძლივს იშოვეს. ფილმი ძალიან შემოსავლიანი აღმოჩნდა, ოსკარი და კიდევ რამდენიმე პრემია მიიღო. საერთოდაც, ეს ფილმი საკულტო ფილმად ჩამოყალიბდა და დელოურენმაც გულთბილი წერილით მადლობა გადაუხადა ფილმის შემქმნელებს მისი „თოლია-მანქანის“ უკვდავყოფისთვის.

სტატია ეძღვნება ვიკინგებს, მათ უნიკალურ და მდიდარ კულტურას. ვიკინგებს, არა როგორც მძარცველებს, რომლებიც აშინებდნენ ევროპის, აზიისა და ჩრდილოეთ აფრიკის მცხოვრებლებს, არამედ როგორც ახალი მიწების აღმომჩენებსა და უნიკალური ცივილიზაციის შემქმნელებს.

სკანდინავიის მკვიდრმა ვიკინგებმა დაარბიეს ბრიტანეთის კუნძულებისა და ჩრდილო-დასავლეთი ევროპის სანაპიროები. დასავლეთ ევროპაში მათ ნორმანებს უწოდებდნენ, ხოლო რუსეთში – ვარანგებს.

ვიკინგები (ნორმანები) ზღვის მძარცველები, ეს გაბედული და უშიშარი ხალხი აღმოსავლეთით სპარსეთის საზღვრებს აღწევდნენ, დასავლეთით კი – ახალ სამყაროს. ვიკინგები იყვნენ ოჯახში მეორე და მესამე ვაჟები, რომლებსაც მამის ქონება მემკვიდრეობით არ ეკუთვნოდათ და იძულებულნი იყვნენ, დაეტოვებინათ სკანდინავიის ნაპირები და ზღვაში ეძებნათ ბედნიერება. სიტყვა „ვიკინგი“ მომდინარეობს ძველსკანდინავიური „ვიკინგრიდან“. მის წარმოშობასთან დაკავშირებით არაერთი ჰიპოთეზა არსებობს, რომელთაგან ყველაზე დამაჯერებელია „ვიკ“ – ფიორდი, ყურე. სიტყვა „ვიკინგი“ (ლიტ. „კაცი ფიორდიდან“) გამოიყენებოდა ყაჩაღების აღსანიშნავად, რომლებიც სანაპირო წყლებში მოქმედებდნენ და ყურეებში იმალებოდნენ. არის ვერსია, რომ ტერმინი ვიკინგი შეიძლება მოდიოდეს სიტყვიდან Vik – გეოგრაფიული სახელწოდება ნორვეგიის ერთ-ერთი ნაწილისა, ან Vig – ბრძოლა. სკანდინავიურ ხელნაწერებში Viking მეკობრეობას ან მეკობრულ თავდასხმას ნიშნავს, ხოლო ადამიანი, ვინც ასეთ რეიდში მონაწილეობს – Vikingr.

სადაც არ უნდა წასულიყვნენ ვიკინგები – ბრიტანეთის კუნძულებზე, საფრანგეთში, ესპანეთში, იტალიასა თუ ჩრდილოეთ აფრიკაში, ისინი უმოწყალოდ ძარცვავდნენ და იპყრობდნენ უცხო მიწებს. ზოგიერთ შემთხვევაში ისინი დაპყრობილ ქვეყნებში სახლდებოდნენ და მათი მმართველი ხდებოდნენ.

ვიკინგები უნდა დაიყოს სამ ჯგუფად: დანიელები, შვედები, ნორვეგიელები. თითოეულ ამ ჯგუფს ჰქონდა საზღვაო მოგზაურობის საკუთარი მარშრუტი.

დანიელმა ვიკინგებმა გარკვეული დროით დაიპყრეს ინგლისი, დასახლდნენ შოტლანდიასა და ირლანდიაში, საფრანგეთის ნაწილში, რომელიც ნორმანდიის სახელით არის ცნობილი.

ნორვეგიელმა ვიკინგებმა და მათმა შთამომავლებმა შექმნეს კოლონიები ჩრდილოატლანტიკური ისლანდიისა და გრენლანდიის კუნძულებზე და დააარსეს დასახლება ჩრდილოეთ ამერიკაში ნიუფაუნდლენდის სანაპიროზე. შვედმა ვიკინგებმა დაიწყეს მმართველობა აღმოსავლეთ ბალტიისპირეთში. ისინი ფართოდ განსახლდნენ რუსეთის ტერიტორიაზე და კონსტანტინოპოლსა და სპარსეთის ზოგიერთ რეგიონსაც კი ემუქრებოდნენ.

საზღვარებს გარეთ ვიკინგები მოქმედებდნენ როგორც მძარცველები, დამპყრობლები და ვაჭრები, მაგრამ სამშობლოში ისინი ძირითადად მიწას ამუშავებდნენ, ნადირობდნენ, თევზაობდნენ და პირუტყვს ზრდიდნენ. ვიკინგების ეპოქის სოციალური სტრუქტურა ყველას თანაბარ შესაძლებლობებს არ აძლევდა. საზოგადოების ყველაზე დაბალი ფენა მონები (Thralls) იყვნენ. მათ ევალებოდათ ციხე-სიმაგრეების, ფორტიფიკაციების (სხვადასხვა სამხედრო-საინჟინრო ნაგებობა) მაგისტრალების, არხების, ბორცვების, გზებისა და სხვა პროექტების მშენებლობა. ტყვეები, მონების ვაჟები და ასულები, ყველაზე ბინძურ საქმეს აკეთებდნენ. მათ ყიდულობდნენ და ყიდდნენ. თუმცა ზოგიერთ შემთხვევაში, მონას შეეძლო თავისუფლების მოპოვება. შემდეგი დონე კარლებს ან თავისუფალ გლეხებს ეკავათ. სწორედ მათ ჩაუყარეს საფუძველი სკანდინავიურ საზოგადოებას. შემდეგ მოდიოდნენ იარლები ან მთავრები. არისტოკრატები და მათი უმცროსი შვილები იყვნენ ნამდვილი ვიკინგები. იარლები დაკავებულნი იყვნენ პოლიტიკით, მმართველობით, ნადირობით, სპორტითა და სხვა იარლებთან სტუმრობით. არქეოლოგიური გათხრების მიხედვით, როცა იარლი მოკვდებოდა და მარხავდნენ, მისი მონები ზოგჯერ მსხვერპლშეწირვის მიზნით უნდა დაეხოცათ და მასთან ერთად დაემარხათ.

ქალები ოჯახში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ. ისინი ფლობდნენ ქონებას და შეეძლოთ დამოუკიდებლად გადაეწყვიტათ ქორწინება-განქორწინების საკითხი. მართალია, ოჯახური კერის მიღმა, ქალების მონაწილეობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში უმნიშვნელო იყო. არქეოლოგებმა დაადასტურეს, რომ ქალი ვიკინგი მებრძოლები კაცების მხარდამხარ იბრძოდნენ. არსებობს ვარაუდი, რომ მათ ქალი მმართველიც კი ჰყავდათ – სახელად თირა. დედოფალი თირას მმართველობისას განივრცო დანევირკეს საფორტიფიკაციო ნაგებობები, რამაც წარმატებით შეაკავა გერმანელთა შემოჭრა. მისი ისტორია იდუმალებით არის მოცული. ჯერჯერობით უცნობია, ვინ იყვნენ მისი ოჯახის წევრები, საიდან მოვიდნენ.

დანიური ტრადიციის მიხედვით, რუნულ ქვებს კაშკაშა ფერებში ღებავდნენ და ცენტრალურ ადგილებში აღმართავდნენ, მაგალითად, საფლავის ბორცვებზე, გზაჯვარედინებზე ან გემების მსგავს სამარხებზე. როგორც წესი, ინდივიდის აღსანიშნად მხოლოდ ერთი რუნული ქვა იდგმებოდა და უფრო ხშირად, ეს პიროვნება მამაკაცი იყო. დღემდე ქალებისადმი მიძღვნილი მხოლოდ ათამდე რუნული ქვაა აღმოჩენილი, რომელთაგან ოთხი თირას ეძღვნება.

გლეხთა საცხოვრებლები, როგორც წესი, უბრალო ერთოთახიანი სახლები იყო. მდიდარი ხალხი ჩვეულებრივ ცხოვრობდა დიდ მართკუთხა სახლში, სადაც უამრავი ნათესავი იყო. ძლიერ ტყიან სკანდინავიაში ასეთ სახლებს ხისგან აშენებდნენ, ხშირად თიხასთან ერთად, ხოლო ისლანდიასა და გრენლანდიაში, ხის დეფიციტის პირობებში ფართოდ გამოიყენებოდა ადგილობრივი ქვა. სახურავები, როგორც წესი, ტორფით იყო მოპირკეთებული. სახლის ცენტრალური მისაღები ოთახი დაბალი და ბნელი იყო, შუაში გრძელი ბუხრით. იქ ამზადებდნენ, ჭამდნენ და ეძინათ. ზოგჯერ სახლის შიგნით, კედლების გასწვრივ ზედიზედ დგამდნენ საყრდენებს სახურავის დასამაგრებლად, ხოლო ამ გზით შემოღობილი გვერდითი ოთახები საძინებლად გამოიყენებოდა.

ვიკინგები აფასებდნენ ბრძოლაში ოსტატობას, მაგრამ ასევე პატივს სცემდნენ ლიტერატურას, ისტორიასა და ხელოვნებას. ვიკინგების ლიტერატურა არსებობდა ზეპირი ფორმით. მხოლოდ ვიკინგების ხანის დასრულებიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ გამოჩნდა პირველი წერილობითი ჩანაწერები. რუნული ანბანი მაშინ მხოლოდ საფლავის ქვებზე წარწერებისთვის, ჯადოსნური შელოცვებისთვის და მოკლე შეტყობინებებისთვის გამოიყენებოდა. ისლანდიური ლიტერატურის საგანძურს შორის არის გრძელი პროზაული ნარატივები, რომლებიც ცნობილია, როგორც საგები.

თავიდან ვიკინგები თაყვანს სცემდნენ წარმართ ღმერთებსა და ქალღმერთებს. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო თორი, ოდინი, ფრეი და ქალღმერთი ფრეია; Njord, Ull, Balder და რამდენიმე სხვა საყოფაცხოვრებო ღმერთი ნაკლები მნიშვნელობის იყვნენ. ღმერთებს თაყვანს სცემდნენ ტაძრებში ან წმინდა ტყეებში, კორომებსა და წყაროებში.

ბრძოლაში სიკვდილი საპატიოდ ითვლებოდა არა მხოლოდ რიგითი ვიკინგებისთვის, არამედ ლიდერებისთვისაც.

ვიკინგების იარაღი იყო მშვილდი და ისრები, ასევე სხვადასხვა სახის ხმლები, შუბები და საბრძოლო ცული. ხმლები, შუბისპირები და ისრისპირები ჩვეულებრივ მზადდებოდა რკინის ან ფოლადისგან. ვიკინგები ჩუქურთმებით ამშვენებდნენ ხმლების სახელურებს, ჩაფხუტებს, ჯოხებს და ა.შ. ყველაზე ხშირია ცხოველების გამოსახულებები: ლომები, გველები, მტაცებელი ფრინველები. ვიკინგების ფარებს ჰქონდა მრგვალი ან ოვალური ფორმა. როგორც წესი, ფარებს ამზადებდნენ ცაცხვის ხის მსუბუქი ნაჭრებისგან. დაცვის მიზნით მეომრებს ასევე ეცვათ ლითონის ან ტყავის ჩაფხუტი, ხოლო თავადაზნაურობის მეომრები ხშირად ატარებდნენ ჯაჭვის პერანგს.

რქიანი ჩაფხუტი

ვიკინგებს ხშირად გამოსახავდნენ თავზე რქიანი ჩაფხუტით. სინამდვილეში, სკანდინავიურ გარდერობში მსგავსი არაფერი იყო. აღჭურვილობის ეს ნაწილი არარეალურია. მითი „რქიანი“ ჩრდილოელების შესახებ კათოლიკურ ეკლესიაში წარმოიშვა, რომელიც მათ ეშმაკებთან აიგივებდა. ვიკინგები ხშირად თავს ესხმოდნენ ეკლესია-მონასტრებს და ძარცვავდნენ მას. სავსებით ბუნებრივია, რომ ისინი ეშმაკებად გამოაცხადეს და მეტი ავთენტურობისთვის რქიანი ჩაფხუტებით „აღჭურვეს“. სინამდვილეში, ასეთი არტეფაქტი ვიკინგების ხანის არცერთ სამარხში არ არის ნაპოვნი.

საზღვაო მოგზაურობის მიზეზები არ ეფუძნებოდა მხოლოდ ზღვისპირა ტერიტორიების ძარცვით გამდიდრების სურვილს. საზღვაო მოგზაურობის ძირითად მიზეზად სკანდინავიის კუნძულებზე შიმშილობა და მოსახლეობის მკვეთრი მატება მიიჩნევა. ამ მხრივ, ისედაც ღარიბ სკანდინავიურ მიწაზე საკვების დეფიციტი გაჩნდა და საჭირო გახდა საკვების ალტერნატიული წყაროების ძიება.

გარდა ამისა, სკანდინავიელებს შორის ძალაუფლებისა და მემკვიდრეობისთვის ომი ყოველთვის მძვინვარებდა. აღარ ჰქონდათ არაფერი მშობლიურ მიწაზე, რაც იმას ნიშნავდა, რომ საჭირო იყო ახალი მიწების დალაშქვრა.

ვიკინგებმა გამოიგონეს შესანიშნავი ხომალდები, რომლებსაც შეეძლოთ ცურვა არა მხოლოდ სანაპიროზე და მდინარეების გასწვრივ, არამედ ღია ოკეანეშიც. ამ გემებს დრაკარები უწოდეს. ეს იყო პატარა გემი იალქნებით და მცირე რაოდენობის ნიჩბოსნებით.

ნორმანები საიმედო საზღვაო გემების გარეშე საზღვაო თავდასხმებსა და ხანგრძლივ მოგზაურობებში ვერასოდეს მიაღწევდნენ წარმატებას. ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის ვიკინგებს სჭირდებოდათ საიმედო გემები. ვიკინგები ევროპაში საუკეთესო გემთმშენებლები იყვნენ. მეკობრეების დასარბევად მათ ვიწრო გრძელი გემები ააგეს, რომლებზედაც შეეძლოთ ნაპირზე ბურჯის გარეშე დაშვება.

ვიკინგები უნიკალურ გემებს მშვიდობიანი დანიშნულებებისთვისაც აგებდნენ. მათ დაამზადეს სწრაფი და ადვილად სამართავი ხომალდები – knorrs, რომლებიც 30-მდე ადამიანს იტევდა. ეს იყო სავაჭრო გემი. მას იყენებდნენ დიდი რაოდენობით ტვირთის გადასატანად. მას უფრო ფართო და ღრმა კორპუსი და ცოტა ნიჩაბი ჰქონდა, რომლებიც ძირითადად პორტებში მანევრირებისთვის ან მსგავსი სიტუაციებისთვის გამოიყენებოდა. ცხოველები და საქონელი მათ ქვედა ნაწილში ჰყავდათ. გემები დიდი კვადრატული აფრების ქვეშ მოძრაობდნენ, თუმცა ზოგჯერ ნიჩბებსაც იყენებდნენ. ამ გემების მინუსი ის იყო, რომ ისინი არ იყვნენ შესაფერისი ხანგრძლივი მოგზაურობისთვის. ეკიპაჟის წევრებსა და მგზავრებს გემბანზე ტყავის ჩანთებით ეძინათ, ანუ თანამედროვე საძილე ტომრები ვიკინგების გამოგონებაა.

„მზის ხომალდი“ – ძეგლი ვიკინგ დრაკარებისთვის, რომლებმაც დაიპყრეს ისლანდია.

დრაკარების („დრაკონების“) კონსტრუქციის საიდუმლო – ნორმანული გრძივი გემები – დიდი ხნის განმავლობაში დაკარგულად ითვლებოდა. მხოლოდ უძველესი ნახატებიდან და გობელენებიდან ვიცით, რომ გრძელ ხომალდებს ჰქონდათ ბასრი, მაღლა აწეული მშვილდი და ერთი ანძა სწორი აფრით. 1880 წელს ნორვეგიის ფიორდის ნაპირზე, ქალაქ გოკსტადიდან არცთუ ისე შორს ფერმაში, არქეოლოგებმა გათხარეს სამარხი, რომელშიც ვიკინგების ერთ-ერთი უდიდესი გრძივი გემი აღმოაჩინეს. მისი სიგრძეა დაახლოებით 23 მ. და სიგანე 5,1 მ.

დრაკარის მუზეუმი ოსლო, ნორვეგია.

ასეთი გემებით ვიკინგებს შეეძლოთ, წამოეწყოთ ხანგრძლივი ლაშქრობები და ეწარმოებინათ ახლად აღმოჩენილი მიწების კოლონიზაცია. სწორედ ხომალდები იყო ვიკინგთა მთავარი იარაღი ლაშქრობების პერიოდში. მათ მნიშვნელოვანი რელიგიური დატვირთვაც ჰქონდათ. ჩვეულებრივი იყო ბრძოლაში მოკლული ან დაღუპული იარლის დაკრძალვა (როგორც ვიკინგების ლიდერს ეძახდნენ) თავის გრძელ გემთან ერთად.

შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ვიკინგები ნავიგაციის ისტორიის შემქმნელები არიან.

ვიკინგებზე ინფორმაცია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ინტერნეტგვერდებზე: https://www.history.co.uk/shows/vikings/articles/the-history-of-the-viking-age ; https://www.britannica.com/topic/Viking-people ; https://indigoirk.ru/ka/erik-ryzhii-kratkaya-biografiya-eirik-ryzhii-skandinavskii/

სასწავლო პროცესში მშობელთა ჩართულობას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლის განვითარებისათვის. თანამედროვე ეპოქაში მშობელი ნაკლებად არის ჩართული სასწავლო პროცესში. ამის სხვადასხვა მიზეზი არსებობს. სასურველია, პედაგოგებმა გადავდგათ მნიშვნელოვანი და პოზიტიური ნაბიჯები მშობლების სასკოლო ცხოვრებაში ჩართულობის გასაზრდელად. სწორედ ამ მიზნით, შეიძლება დაიგეგმოს საინტერესო ღონისძიება. გიზიარებთ, უკვე განხორციელებულ აქტივობებს, რომელთა გამოყენებაც შეგიძლიათ. წარმოდგენილი აქტივობები დაიგეგმა დედის დღის აღსანიშნად.

აქტივობების დასახელება/აღწერა

• ამოიცანი საკუთარი შვილი

მოსწავლეები წინასწარ ავსებენ ბარათებს საკუთარი დედის შესახებ. მასწავლებელი კითხულობს, მშობელმა უნდა ამოიცნოს ვისი ნააზრევია.

• მოირგე მოსწავლის როლი – „ბუშტებზე ხატვა“

მშობელი მოსწავლის როლს ირგებს და ასრულებს დავალებას, ბუშტებზე ხატავენ და წერენ სურვილებს. მუშაობა მიმდინარეობს ჯგუფურად.

• დაასრულე ფრაზა

ყუთში მოთავსებულია ბარათები, რომლებზეც დაუსრულებელი ფრაზაა. მშობელი იღებს ბარათს და ასრულებს ფრაზას.

მადლობის ბარათის გადაცემა

პოზიტიური დამოკიდებულების გამყარების მიზნით მშობლებს მათთვის დამზადებული მადლობის ბარათები გადაეცემათ.

აქტივობების მიზანი

• მშობლებთან პოზიტიური დამოკიდებულების დამყარება;
• მშობლების ჩართულობის გაზრდის ხელშეწყობა;
• სასიამოვნო ემოციების ურთიერთგაზიარება;
• მოსწავლეებში პატივისცემის გრძნობის გაღვივება;

უნდა აღინიშნოს, რომ

• აქტივობების გამოყენება განსაკუთრებულ რესურსებსა და დიდ ძალისხმევას არ მოითხოვს. მოსწავლეები და მშობლები ერთობლივად გეგმავენ გასართობ, სახალისო აქტივობებს, თამაშებს.

გამოიკვეთა რამდენიმე საინტერესო მიგნება:

• მოსწავლეებმა ემოციურად აღიქვეს მშობლების მიერ მოსწავლის როლი მორგება;
• მშობლებში პასუხისმგებლობა გაზარდა აქტივობაში უშუალოდ მონაწილეობის/ჩართულობის აუცილებლობამ, რაც გამოიხატა იმით, რომ უკლებლივ ყველა მშობელი მოვიდა და იყო შვილის გვერდით, სხვა შემთხვევაში შესაძლოა, ვერ ან არ მოსულიყვნენ;
• პროცესი იყო სახალისო და სასიამოვნო.

შედეგი:

• პროცესმა მშობლებში დადებითი ემოციები გამოიწვია. მათ გამოხატეს შემდგომი თანამშრომლობის მზაობა;
• სხვადასხვა კუთხიდან დაინახეს საკუთარი შვილები;
• მოსწავლეებში გაღვივდა მშობლის მიმართ პატივისცემის გრძნობა;
• მშობლებმა საკუთარი თავი წარმოიდგინეს შვილის როლში და უკეთ გაიაზრეს სწავლასთან დაკავშირებული სირთულეები;
• გაიაზრეს, რომ მშობლის ჩართულობა მნიშვნელოვანია.

 დანართები:

მოსწავლეების წინასწარ შესავსები ბარათები

(აღნიშნული ბარათები აღებულია საგანმანათლებლო მიზნით შექმნილი ერთ-ერთი სოციალური ქსელიდან)

მშობლები – ბუშტებზე ხატვა

დავასრულოთ ფრაზები

მიხარია, როცა……

შვილს ვუბრაზდები, როცა…

არ მომწონს, როცა

მასწავლებელი…..

მომწონს, როცა ჩემი შვილი….

არ მომწონს, როცა ჩემი შვილი…

ვბრაზდები, როცა…

მწყინს, როცა…

მიყვარს, როცა…

არ მიყვარს, როცა…

მომწონს, როცა მასწავლებელი…

არ ვიზიარებ…

ჩემი შვილის კარგი თვისებაა…

ბედნიერი ვარ, რადგან…

ჩემმა შვილმა არ უნდა დაივიწყოს…

მადლობის ბარათი მშობლებისთვის