ჯეიმი ოლივერი ექსცენტრიული შეფმზარეული და ტელეწამყვანია. წლებია იბრძვის სწორი სასკოლო კვებისათვის. მისი იდეა ინგლისისა და ამერიკის უამრავმა სკოლამ აიტაცა. ოლივერმა არაერთხელ აიმხედრა ხელისუფლება და მშობლები, მაგრამ ბევრისთვის ის კომპეტენტურ მრჩეველად, ჯანსაღი კვების მქადაგებლად და ფასფუდთან მებრძოლ რაინდად იქცა.
2000 წლიდან ოლივერი სერიოზულად დაკავდა ჯანსაღი კვების შესწავლით. კერძოდ, განათლების სისტემაში არსებული სასკოლო კვების ხარვეზებით. მან დაადგინა, რომ ბრიტანელი მოსწავლეების უმეტესობა ნახევრად-ფაბრიკატებით და სნეკებით იკვებებოდა. ასევე, მათ არასაკმარისი თანხა ეძლეოდათ მშობლებისგან, რათა სკოლაში ნორმალურად ეჭამათ. მზარეული ეყრდნობოდა კვლევას, რომლის მიხედვით ბრიტანეთის ზრდასრულ მოსახლეობას ევროპის მასშტაბით ყველაზე მეტად აწუხებდა ჭარბწონიანობის პრობლემა. ჭარბწონიანობას უჩიოდა 11 წლამდე ასაკის 900 ათასი ბავშვი. ბოლო 50 წლის განმავლობაში კი ეს რიცხვი ორჯერ გაიზარდა.
2005 წელს მზარეულმა ფონდი Feed Me Better დაარსა და სკოლის მოსწავლეებში სწორი კვების კულტურის პოპულარიზაციას მიჰყო ხელი. ოლივერი დარწმუნებული იყო, რომ სკოლის სასადილოებს ფერმერები უნდა ამარაგებდნენ. მენიუში კი აუცილებლად უნდა ყოფილიყო სეზონური ხილი. მისი თქმით, ყველა სახელმწიფო ვალდებულია აკონტროლოს პროდუქტების ხარისხი, მათი ვარგისიანობა და კვების რაციონის მრავალფეროვნება.
პირველ ექსპერიმენტში ჯეიმმა ლონდონის გრინვინჩის Kidbrooke სკოლა ჩართო, სადაც მან არა მარტო გადაასხვაფერა არსებული მენიუ, არამედ თვითონაც დაიწყო ახალი კერძების მომზადება. ეს პროცესი მან დოკუმენტური ფილმის ფარგლებში გადაიღო და Channel 4-ზე ჩაუშვა. შედეგად მას Most Inspiring Political Figure of 2005 წოდება მიენიჭა. ბრიტანეთის ხელისუფლებამ კი სასკოლო საუზმისთვის £280 მლნ. გამოყო, რაც სამ წელიწადზე გადანაწილდა. ოლივერმა ექსპერიმენტში ჩართული ლონდონური სკოლების წრეც სწრაფად გააფართოვა.
რა არ მოეწონა ჯეიმი ოლივერს სასკოლო მენიუში? ვიდრე მზარეული ბრიტანული სკოლების სადილებს მიაქცევდა ყურადღებას, მენიუში შედიოდა ბურგერები, სოსისის როლები, ინდაურის ხორცი, თევზის ჩხირები, ჩიფსები და ვანილის პუდინგი. ოლივერმა უარყო ეს მენიუ და სკოლები მოამარაგა სოსისით, შემწვარი კარტოფილით, როსტბიფით, ხილითა და მოხარშული ორცხობილებით. ეს ნაკრები ჩვეულ მენიუზე ორჯერ ნაკლებკალორიული იყო.
ამ რადიკალურ ნაბიჯს 2006 წელს ქალაქ როუმარშში მცხოვრები მშობელთა პროტესტი მოყვა. მათ მიიჩნიეს, რომ მზარეულის მიერ შემოთავაზებული საკვები ადგილობრივ პროდუქტთან შედარებით ძვირადღირებული და უხარისხო იყო. მშობლები აცხადებდნენ, რომ მოსწავლეებს არ ჰყოფნით პატარა პორციები, რომლებსაც ოლივერი სთავაზობს. ისინი დემონსტრაციულად ყიდულობდნენ შვილებისთვის ფასტფუდს.
ოლივერი ბრიტანეთის ჯანდაცვის მინისტრმა ენდრიუ ლანსლიმაც გააკრიტიკა.
მან მზარეული „ერისთვის ნოტაციების კითხვაში“ დაადანაშაულა. ოლივერი კი თავის იდეას მიჰყვებოდა და 2010 წლისთვის გრინვიჩის 80 სკოლა აითვისა. „თუ სახელმწიფო იმაზე აგებს პასუხს, რასაც 190 დღის განმავლობაში 4-დან 18 წლის ბავშვებს აჭმევს სკოლაში, მაშინ სამომავლოდაც იყოს პასუხისმგებელი მათ ჯანმრთელობაზე“, – განაცხადა ცნობილმა მზარეულმა. საცდელი პროექტის ფარგლებში მან დაიანგარიშა, რომ იმ სკოლაში, სადაც მენიუ შეიცვალა, ფრიადოსნთა რაოდენობამაც 6%-ით იმატა.
Dily Mail-ის მონაცემებით კი სკოლის სასადილოთი მოსარგებლე ბავშვების რაოდენობა 400 ათასამდე შემცირდა და ახლა აქ მხოლოდ ყოველი მესამე მოსწავლე იკვებებოდა. განათლების მინისტრის მოადგილის, დევიდ ლოუსის აზრით, ამის მიზეზი ის გახლდათ, რომ კვების ახალ სტანდარტებს სკოლის მოსწავლეები და მათი მშობლები მოუმზადებლები შეხვდნენ. კვების ჩვევა სათავეს ოჯახიდან იღებს. ამიტომ სკოლა ვერ შეძლებს ჯანსაღი კვების მიმართ მშობლებისა და მოსწავლეების მგრძნობელობის გაზრდას.
ასეთი ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრებების მიუხედავად, 2010 წელს ოლივერმა ამერიკის დასაპყრობად გასწია. ამერიკა ჭარბწონიანობის მიმართულებით მსოფლიო რუქაზე მეორე ადგილს იკავებდა. ჭარბ წონას აქ ყოველი მესამე მოქალაქე უჩივის. 1980 წლიდან კი ეს მაჩვენებელი სამჯერაა გაზრდილი. ჭარბწონიანობა პროვოცირებას უწევს სხვა დაავადებებს, რომელთა მკურნალობაზე აშშ-ის სამედიცინო ხარჯების 27%-ია მიმართული. ჟურნალ Health Affairs-ის ინფორმაციით, ამერიკელი ბავშვები სნეკებიდან კალორიების დღიური ნორმის ნახევარს იღებენ, რაც ზრდის დიაბეტისა და ჰიპერტონიის რისკს. ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტის კვლევით დადასტურდა, რომ 2-დამ 18 წლამდე ბავშვები დღის განმავლობაში საერთოდ არაფერს ჭამენ ფასფუდის გარდა, რაც ძირითადად ოჯახის მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობას უკავშირდება.
აშშ-ის სასკოლო კვება მნიშვნელოვნად განსხვავდება ბრიტანულისგან. საუზმეზე ბავშვებს პიცას აჭმევენ, სადილზე კი ნაგეტსებს. პრობლემას ამძაფრებს სნეკებისა და კოკა-კოლის აპარატები. ასეთი აპარატების 16% სწორედ სკოლებშია განთავსებული. ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში მიშელ ობამას ინიციატივით, ავტომატის საკვების შეცვლა მიუსლით და ხილით დაიწყეს.
აშშ-ში ოლივერმა თავისი პროექტი დასავლეთ ვირჯინიაში მდებარე ქალაქ ჰანტინგტონის დოკუმენტალური შოუ Jamie’s Food Revolution-ით დაიწყო. საპილოტე სერიაში მან პირველკლასელთა ცოდნა შეამოწმა შეკითხვით – საიდან ჩნდება საკვები. ტელეწამყვანი ბავშვებს ბოსტნეულს აჩვენებდა და ეკითხებოდა, რა ეჭირა ხელში. ბაშვები არასწორ პასუხებს იძლეოდნენ. „ბავშვებმა საერთოდ არ იციან, რისგან კეთდება საჭმელი. ეს უნდა ვასწავლოთ“, – აღშფოთდა შეფმზარეული.
ჰანტინგტონში ოლივერმა კომუნალური სამზარეულო გახსნა, სადაც ბავშვებს სამზარეულოს ჭურჭლით სარგებლობას ასწავლიდა და ზოგჯერ მათთვის საჭმელსაც ამზადებდა. თუმცა მისი გარჯა არც ბავშვებმა, არც სკოლის მზარეულებმა არ დააფასეს. მიუხედავად ამისა, ოლივერის შოუმ „ემმის“ პრემია აიღო და მეორე სეზონიც დაემატა. „საქმე ისაა, რომ რაღაცის შეცვლა ძალიან რთულია. თუ ეცდები შუქი მოჰფინო ყველაზე ბნელ ქალაქს, ძვირად დაგიჯდება. შეუძლებელია ამის მეგობრულ გარემოში განხორციელება, რადგან ყველაფერი უნდა შეიცვალოს: ბიზნესი, ორგანიზაციების ხედვა და სხვადასხვა სტრუქტურების სტრატეგია. ეს კი არავის მოსწონს“, – ხსნის ტელეწამყვანი.
ოლივერმა ფოკუსის შეცვლა და აშშ-ის მოსახლეობისთვის იმის დამტკიცება გადაწყვიტა, რომ ფასფუდი მავნებელია. მეორე სეზონის ერთ-ერთ სერიაში ოლივერმა მოჰყვა, რომ ჰამბურგერი მზადდება ამიაკით დამუშავებული ხორცისა და ცხიმისგან. მან აჩვენა, თუ როგორ ცხელდება 100 გრადუსზე შედარებით ცხიმიანი ხორცის ნაჭრები, როგორ თავისუფლდება ცხიმისგან, დარჩენილი მასა კი ამიაკით მუშავდება, რათა ბაქტერიებისგან გაიწმინდოს. ოლივერმა ამ მასას „ვარდისფერი ლორწო“ უწოდა.
შოუს შემდეგ შთაბეჭდილების ქვეშ მყოფმა მშობლებმა სოციალურ ქსელებში ტექსტუირებული საქონლის ხორცის წინააღმდეგ კამპანია წამოიწყეს, რის შემდეგაც აშშ-ის სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ სკოლებს ნება დართო თავად გადაეწყვიტათ, გამოიყენებდნენ თუ არა ხორცს სასკოლო მენიუში.
შოუს ტრანსლაციის შემდეგ ჯეიმის ოფისთან მოსწავლეთა მშობლები შეიკრიბნენ. მათ ბავშვებისთვის განკუთვნილი საუზმე მოიტანეს და შეფმზარეულს შეფასება თხოვეს. შეფმზარეულმა კრიტიკის ცეცხლში გაატარა მიკროტალღურ ღუმელში გასაცხელებელი ნახევრად-ფაბრიკატები. მშობელთა უმრავლესობის მხარდაჭერის მიუხედავად, ოლივერს აეკრძალა ლოს-ანჟელესის სკოლებში გამოჩენა.
ამის მერე ოლივერმა ზედმეტად ტკბილი სასმელების წინააღმდეგ გალაშქრება სცადა. რათა საზოგადოებას უფრო თვალსაჩინოდ ენახა, ლოს-ანჟელესის სკოლებში რამდენ შაქარს ამატებენ ბავშვებისთვის განკუთვნილ რძეში ერთი კვირის განმავლობაში, მან სასკოლო ავტობუსი შაქრის ფხვნილით აავსო და კარ-ფანჯრიდან დაცალა. ავტობუსში 57 ტონა შაქარი ჩაეტია! „ნებისმიერი მოსამართლე, რომელიც საკუთარი თვალით ნახავს სტატისტიკურ მონაცემებს, ასეთ ქმედებას ბავშვების წამებად აღიარებს“, – ამბობს ოლივერი. მსგავსი პერფორმანსის გამოყენებით შეფმზარეულმა უხერხულ მდგომარეობაში ჩააყენა Coca-Cola-ს ევროპული თავმჯდომარე ჯეიმს ქვინსი. „გაზიანი სასმელით თუ ჭყიპავთ თქვენს ბავშვებს, მახინჯი ხართ, ჩიფსებსაც თუ აჭმევთ – იდიოტი. თქვენი შვილი არ ჭამს ნორმალურ, ცხელ სადილს და გირჩევთ ეს შეცდომა დროულად გამოასწოროთ“, – მოუწოდა ამბოხებულმა მზარეულმა.
ბრიტანეთში დაბრუნებულმა ოლივერმა გააანალიზა რა სასკოლო მენიუს შეცვლის კამპანიის წარმატება, გადაწყვიტა ოჯახის დონეზე შეეცვალა კვებისადმი დამოკიდებულება: „არ არის საჭირო ადამიანს დღეში ხუთჯერ ამცნო, რომ ყველაფერი ცუდად აქვს. უბრალოდ, მასთან ახლოს უნდა იყო. აუცილებელია იმ პლატფორმების შექმნა, სადაც ადამიანი უფასოდ ისწავლის კერძების მომზადებას“, – დარწმუნებულია შეფმზარეული.
ახლა სწორი კვებისთვის მებრძოლი შეფმზარეული ბრიტანეთის მასშტაბით „კვების სამინისტროებს“ ხსნის. აქ საჭმლის მომზადების მთავარ უნარებს ასწავლიან, რათა შემდგომში ადამიანებმა უარი თქვან ნახევრად-ფაბრიკატებზე. პროექტისთვის £130 მლნ გრანტი გამოიყო. პროექტის ფარგლებში საკვების დამუშავებას და კერძების მომზადებას 8 ათასი ადამიანი ისწავლის.
ფარ-ხმალს არც ოლივერის კრიტიკოსები ყრიან. ისინი აცხადებენ, რომ ოლივერი შოუს აკეთებს და ფულზე „იყიდება“, ის ხომ მსოფლიოში ყველაზე ძვირად ანაზღაურებადი მზარეულია. მისი ქონება £150 მლნ არის შეფასებული. ფლობს ბიზნესიმპერიას, რომელიც მოიცავს რესტორნებს, კვების პროდუქტის წარმოებებს, სამზარეულოს ჭურჭელს, წიგნებს, ჟურნალებს და DVD. შარშან მან £44 მლნ მოგება ნახა.
„მინდა რომელიმე საგრაფოში მუნიციპალური პროგრამა დავიწყო და ყველა ადგილობრივი სკოლა მოვიცვა: ვასწავლო სასადილოების თანამშრომლებს, მოვეხმარო თანამედროვე სამზარეულოების გამართვაში, უფასოდ ვკვებო ბავშვები… მაგრამ მხოლოდ ამით ვერ შემოვიფარგლებით. უნდა შეიქმნას დიდი პროექტი, რომელიც ნებისმიერ ადგილს მოერგება. ამას ფული სჭირდება“, – ასეთია ოლივერის პასუხი.
