ვაგრძელებთ სტატიების ციკლს შეფასებაზე. სტატიის პირველ ნაწილში ვისაუბრეთ შეფასების ფუნქციებზე, ფორმალურ და არაფორმალურ შეფასებაზე, მის მახასიათებელ ნიშნებსა და ზოგად მიდგომებზე, მეორე ნაწილში მომივიხილეთ ავტორების მოსაზრებები შეფასების ტრადიციულ და არატრადიციულ მეთოდებთან დაკავშირებით. ამ წერილში კი შევეცდებით ყურადღება გავამახვილოთ ისეთ მნიშვნელოვან თემაზე როგორიც აკადემიური მოსწრების შეფასება და შესაბამისი ფორმების შემუშავებაა. აღნიშნული მასალები მომზადებულა Don Kauchak -ისა და Paul Eggen-ის წიგნის “learning and Teaching: Research-Based Methods” – ზე დაყრდნობით.
რას გულისხმობს აკადემიური მოსწრების შეფასება? აკადემიური მოსწრების შეფასება მოსწავლის ცოდნის, უნარ-ჩვევებისა და შემოქმედებითი აზროვნების ჩვენებას მოითხოვს. აღნიშნული შეფასების ძირითად მიზანი არა შეფასების შედეგების საჯაროდ გამოტანა, არამედ მოსწავლის აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესებაა. შეფასებისადმი ბალანსირებული მიდგომა გულისხმობს მასწავლებლების მიერ ტრადიციული ტესტების (მრავალარჩევნიანი ტესტებისა და ესეების) ჩართვას მოსწავლეთა ცოდნის პერიოდული მონიტორინგის მიზნით და პარალელურად, მოსწრების შეფასებების, როგორც სწავლების განუყოფელი ნაწილის, გამოყენებას.
შეფასებები, მეტწილად, აღმზრდელობითი ხასიათის უნდა იყოს. ის უნდა გამოიყენებოდეს არა უბრალოდ, ნიშნის დაწერის მიზნით, არამედ იმის დასადგენად, თუ რა იციან მოსწავლეებმა, როგორ უნდა შეიცვალოს სწავლების პროცესი და გაუმჯობესდეს მოსწავლეთა უნარ-ჩვევები. მოსწავლეები, რომლებიც წარმატებით ასრულებენ დავალებებს, როგორც წესი, უნდა ავლენდნენ ლოგიკური აზროვნების უნარს (ექსპერიმენტის ან პრობლემის გადაჭრის საშუალებით), რომელიც წარმატებით უნდა წარმოაჩინონ წერითი ან ზეპირი პრეზენტაციების სახით.
აკადემიური მოსწრების მაჩვენებლები ქულათა სისტემის გამოყენებით (რომლებსაც ხშირად “რუბრიკები” ეწოდება) განისაზღვრება. ეს დოკუმენტები საშუალებას აძლევს მოსწავლეს გაიგოს, რას გულისხმობენ გამომცდელები “ცოდნის დონეში” სამუშაოს შეფასების დროს. მასწავლებლები, რომლებიც ქულების ერთსა და იმავე სისტემას იყენებენ, მოსწავლის მუშაობის შედეგის ხარისხზე ერთსა და იმავე ან მაქსიმალურად მსგავს დასკვნებს უნდა იძლეოდნენ.
აკადემიური მოსწრების შეფასებები შეიძლება აღმზრდელობითი ხასიათის ან შემაჯამებელი შეფასებების სახით იყოს გამოყენებული. აღმზრდელობითი ხასიათის შეფასება საშუალებას გვაძლევს დავადგინოთ, რა იციან მოსწავლეებმა, როგორ უნდა დარეგულირდეს სწავლების პროცესი და როგორ გავაუმჯობესოთ მოსწავლეთა უნარ-ჩვევები. შემაჯამებელი შეფასება, როგორც წესი, შეფასების პერიოდის ბოლოს გამოიყენება. მოსწრების შეფასების ეს სისტემა წარმოადგენს როგორც სასწავლო მასალის ნაწილს, ასევე მოსწავლის მოსწრების შეფასების განსაზღვრის საშუალებას.
შემაჯამებელი შეფასების რუბრიკის შედგენისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს რამდენიმე მნიშვნელოვანი პუნქტი:
- შემაჯამებელმა დავალებამ უნდა შეაფასოს ის, რაც მოსწავლეებმა კონკრეტული თემის გავლის შედეგად ისწავლეს;
- შეფასების კრიტერიუმები წინასწარ ცნობილი უნდა იყოს მოსწავლეთათვის;
- შეფასების კრიტერიუმები უნდა იყოს ნათელი და არ იძლეოდეს ინტერპრეტირების საშუალებას;
- შეფასების რუბრიკაში გათვალისწინებული უნდა იყოს სტანდარტის ის შედეგები, რომლის ათვისებასაც ემსახურებოდა გავლილი თემა;
- შეფასების კრიტერიუმებს შორის ქულები გადანაწილებული უნდა იყოს გონივრულად;
- მრავალდონიანი შეფასების რუბრიკის გამოყენებისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს მოსალოდნელი რისკები და შესაძლო შედეგები.
მოსწრების საერთო შეფასება ღია უნდა იყოს. მოსწავლეები მუშაობის დაწყებამდე უნდა ხედავდნენ შესაფასებელ ამოცანებს და ქულების გამოთვლის პრინციპებს. ისინი უკეთ იქნებიან სწავლაზე კონცენტრირებული, თუ ეცოდინებათ, რის წინაშე დგანან და რას უნდა ელოდენ. მაგალითად, მრავალქულიან ტესტებზე მუშაობის დაწყების წინ მოსწავლეებმა უნდა განიხილონ ქულების გამოთვლის სისტემა თითოეული ამოცანისათვის, რაც გარკვეულწილად დაეხმარებათ იმის დადგენაში, თუ რას ელის მასწავლებელი მათგან. ეს მათ მუშაობის დაწყებამდეც აძლევს უკუკავშირს და ეხმარება ობიექტური თვითშეფასების ჩამოყალიბებაში. მოსწავლეს მანამ შეუძლია შეაფასოს საკუთარი ნამუშევარი, სანამ შესრულებულ დავალებას მასწავლებელს წარუდგენს. ამით მას შესაძლებლობა ეძლევა კვლავ დაუბრუნდეს დავალებას და შეასწოროს იგი, რუბრიკის საშუალებით მიწოდებული კონკრეტული უკუკავშირის საფუძველზე. ყოველივე ზემოაღნიშნული განვიხილოთ ერთი გაკვეთილის მაგალითზე და დავაზუსტოთ, რა ნაბიჯების გადადგმა მოუწევს მასწავლებელს:
ნაბიჯი 1. ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, შემაჯამებელი დავალების ჩატარებამდე მოსწავლეებთან ერთად დეტალურად განიხილავს შეფასების რუბრიკას;
ნაბიჯი 2. მოსწავლეებს სახლში ეძლევათ იმ ტიპის დავალება, რომელიც შემაჯამებელი სამუშაოს შესრულების დროს იქნება გამოყენებული;
ნაბიჯი 3. მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს შეფასების რუბრიკაზე დაყრდნობით შემუშავებულ თვითშეფასების ფორმებს და სთხოვს, დავალების შესრულების შედეგ საკუთარი ნაშრომები შეაფასონ თავად.
ნაბიჯი 4. მასწავლებელი თავად აფასებს მოსწავლეთა ნამუშევრებს და საერთო შეცდომებსა და ტენდენციებს განიხილავს გაკვეთილზე.
ამგვარი სიღრმისეული განხილვის შემდეგ, მოსწავლეებისათვის ნათელი ხდება როგორ შეასრულონ შემაჯამებელი დავალება, როგორ გამოიყენონ შეფასების ფორმები თვითშეფასებისათვის და როგორ გააუმჯობესონ საკუთარი მიღწევები.
როგორ ხვდება მასწავლებელი, რომ მოსწავლემ ცოდნის სტანდარტულ დონეს მიაღწია? აკადემიური მოსწრების შეფასებები მოსწავლეთა წარმატების გაზომვის ერთ-ერთი გზაა. გაზომვის მრავალჯერადი მეთოდების ჩართვა მოსწავლეებს აძლევს ცოდნისა და უნარ-ჩვევების სხვადასხვა გზით გამოვლენის შესაძლებლობას, ხოლო მასწავლებლებს საშუალება ეძლევათ ზუსტად წარმოადგინონ მოსწავლეების რეალური მოსწრების ანგარიში სტანდარტულ დონეზე. ყველასათვის ცნობილია, რომ მოსწავლეები განსხვავებული ტემპებით სწავლობენ. თუ მოსწავლეებს მეტი დრო სჭირდებათ ამოცანის შესასრულებლად, მათ უნდა მიეცეთ შესაძლებლობა, რომ მიაღწიონ ცოდნის კონკრეტულ დონეს, თუნდაც ამისათვის საჭირო გახდეს კიდევ ერთი დღე და კიდევ ერთი დავალება. გარდა ამისა, სასწავლო პროგრამა, სწავლების ეტაპი, სასწავლო წლის პერიოდი და სასკოლო რეჟიმები გავლენას ახდენს ყველა შესაფასებელი დავალების დასრულებისათვის საჭირო დროის ხანგრძლივობაზე. მაგალითად, სექტემბერში მოსწავლეებს შეიძლება უფრო მეტი მეთვალყურეობა და დრო დასჭირდეთ საკუთარი ცოდნის გადამოწმებისათვის, ვიდრე აპრილში.
შეფასების მატრიცების მრავალგვარი ფორმა არსებობს. სტატიის შემდეგ ნაწილში დეტალურად მიმოვიხილავთ რამდენიმე მათგანს. თუმცა მათ ერთი საერთო მახასიათებელი გააჩნიათ – გამჭვირვალე შეფასების სისტემის დანერგვა და მოსწავლეებში ობიექტური თვითშეფასების დამკვიდრება.
