შემოქმედებითი დავალება ,,რა ხდება ნივთიერების შიგნით?“

დავალება

• როგორ გამოიყურებიან ნაწილაკები?
• ისინი მოძრაობენ  თუ უძრავად არიან?
• ერთმანეთთან როგორი ურთიერთობა აქვთ – მიიზიდებიან თუ ერთმანეთს შორდებიან?
• როგორ იცვლება ნაწილაკების ცხოვრება სხვადასხვა აგრეგატულ მდგომარეობაში? რა სირთულეები ან თავგადასავლები ელით?

·         როგორ იქცევიან წყლის მოლეკულები სხვადასხვა მდგომარეობაში – ყინულში, წყალში და ორთქლში?

• რას დაინახავს მოლეკულების შიგნით მყოფი  ,,მიკროასრტონავტი“?
• რა ამბავს მოუყვები მაყურებელს: მშვიდი გარემოა, თუ ენერგიული მოძრაობა?

თქვენი საკვლევი კითხვებია:

ü  სხეული ერთიანია თუ მცირე ნაწილაკებისგან შედგება?

ü  არის თუ არა მათ შორის შუალედები?

ü  ურთიერთქმედებენ თუ არა ისინი?

ü   მოძრაობენ თუ უძრავნი არიან?

ü  ერთი და იგივე მოლეკულებით, როგორ იქმნება განსხვავებული აგრეგატული მდგომარეობები?

წყალი ერთადერთი ნივთიერებაა, რომელიც ყოველდღიურ ცხოვრებაში სამივე აგრეგატულ მდგომარეობაში გვხვდება. მის გარეშე ცხოვრება წარმოუდგენელია. ცივი და ცხელი წყალი,  ყინულის კუბები კოკტეილისთვის, ცივი ყავისთვის, ფიფქები, თრთვილი, ჭირხლი, ნისლი, ორთქლი ჰაერში….

ü  ერთნაირია თუ არა წყლის მოლეკულა, რომელ აგრეგატულ მდგომარეობასაც არ უნდა ქმნიდეს ის?

ü  როგორ შეიძლება ერთი და იგივე მოლეკულამ ამდენი განსხვავებული სურათი მოგვცეს?

ü  შეიძლება თუ არა, სხვადასხვა ნივთიერების მოლეკულები ერთმანეთს შეერიოს?

ü  როგორ ცდებს ჩაატარებდი ამ საკითხის დასაზუსტებლად?

ü  მოიძიე ინფორმაცია ნივთიერების აგებულებისა და  აგრეგატული მდგომარეობის შესახებ;

ü   წარმოადგინე ყინულის, წყლისა და  ორთქლის მოლეკულების განლაგების სურათი მოლეკულის შენ მიერ დამზადებული მოდელის საშუალებით;

დღეს ადამიანები ქმნიან  და მუშაობენ ისეთ მასალების სინთეზზე, რომლებიც ბუნებაში საერთოდ არ არსებობს. მაგ. პლასტმასი, ნეილონი, მინის სხვადასხვა სახეობა, სუპერგამტარები. მომავალში შეიძლება შეიქმნას ისეთი მასალაც, რომელიც თვითონ შეაკეთებს საკუთარ დაზიანებას, ან ტანსაცმელი, რომელიც სიცხეში გაგაგრილებს და სიცივეში გაგათბობს.

ü  მოიპოვე ინფორმაცია ბუნებრივი და ხელოვნური ნივთიერებების შესახებ;

ჩაატარე დავალებაში მოცემული ცდები და  მოამზადე სტატია „რა ხდება ნივთიერების შიგნით?“;

 სტატიას დაურთე ცდების ამსახველი სურათები და  პრეზენტაცია წარმოადგინე ელექტრონული ფორმატით (Word,  Canva, PowerPoint)  ან  პოსტერის სახით.

ნაშრომში  ხაზგასმით წარმოაჩინე:

·         როგორ შეგვიძლია შევიქმნათ წარმოდგენა იმაზე, თუ რისგან შედგება ნივთიერება, მისი შემადგენელი ნაწილაკების ზომის, მათ შორის მანძილების, მათი მოძრაობის სახის, სიჩქარის, მათ შორის არსებული ურთიერთქმედების შესახებ;

·         როგორ არის დამოკიდებული დიფუზიის სისწრაფე ტემპერატურაზე. რა  კავშირია დიფუზიის სისწრაფესა  და ნივთიერების აგრეგატულ მდგომარეობას შორის. დიფუზიის მოვლენიდან გამომდინარე, რა დასკვნებს გამოიტანთ ნივთიერების აგებულების თაობაზე;

·         რა განაპირობებს ერთი და იგივე  ნივთიერების სხვადასხვა აგრეგატული მდგომარეობის დამახასიათებელ თვისებებს,  როგორა არის შესაძლებელი ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობის შეცვლა.

ქვესაკითხები

ნივთიერების აგებულება, მოლეკულებს შორის ურთიერთქმედება; მყარი, თხევადი და აირადი მდგომარეობები

·         ფიზიკური პროცესი

·         ძალა

ქვეცნება

·         ნივთიერება / ნივთიერების სტრუქტურა და თვისებები;

·         დიფუზია;

·         ნივთიერების მოლეკულური აგებულება სხვადასხვა აგრეგატულ მდგომარეობაში.

მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ:

·         ყველაფერი რაც ჩვენ გარშემო არსებობს მატერიაა. იგი ორი სახისაა: ნივთიერება და ველი. ყველა ნივთიერება შედგება ნაწილაკებისაგან – მოლეკულებისა და ატომებისგან;

·         ნივთიერების ფიზიკური თვისებები დამოკიდებულია მის შემადგენელ ნაწილაკებზე და სტრუქტურაზე, ხოლო ველის ფიზიკური თვისებები – ველის შემქნელი ობიექტების  მოძრაობასა და განლაგებაზე;

სამიზნე ცნება – ფიზიკური პროცესი:

• მატერიის ფიზიკური თვისებები შეიძლება შეიცვალოს შიდა/გარე ფაქტორებით (ფიზიკური პროცესი);
• თვისებების და ხასიათის ცვლილებას განაპირობებს ფიზიკური პროცესები;
• ეს თვისებები და მათი ცვლილება  ხასიათდება  ფიზიკური სიდიდეებით, რომლებიც იზომება ცდის მეშვეობით;

სამიზნე ცნება – ძალა:

• ბუნებაში მიმდინარე მოვლენების უმრავლესობა ნაწილაკთა ურთიერთქმედებით ხორციელდება;
• მოლეკულები ურთიერთქმედებენ- მიიზიდებიან და განიზიდებიან;
• მოლეკულების ურთიერთქმედება შესამჩნევი მხოლოდ მაშინ ხდება, როცა მათ შორის დაშორება მოლეკულის ზომის ტოლია.

მოსწავლეს შეუძლია:

·         გააცნობიეროს, მატერიის რომელი სახეები ხვდება; რისგან შედგება ნივთიერება;

·         გააანალიზოს,  რა დამოკიდებულებაა-  წარმოდგენილი ნივთიერების თვისებებსა და მის სტრუქტურას შორის; არსებული ველის თვისებებსა და ველის შემქმნელი ობიექტების განლაგებას/მოძრაობას შორის;

·         იმსჯელოს, რომელი გარე/შიდა ფაქტორები (პროცესები)  განაპირობებს მატერიის ფიზიკური თვისებების ცვლილებებს და რომელი ფიზიკური სიდიდეებით ხასიათდება მატერიის ეს თვისებები და მათი ცვლილება;

·         როგორ შეგვიძლია შევიქმნათ წარმოდგენა იმაზე, თუ რისგან შედგება ნივთიერება, მისი შემადგენელი ნაწილაკების ზომის, რაოდენობის, მათ შორის მანძილების და ურთიერთქმედების შესახებ?

·         რა განაპირობებს ერთი და იგივე ნივთიერების სხვადასხვა აგრეგატული მდგომარეობის დამახასიათებელ თვისებებს, როგორ უკავშირდება აგრეგატული მდგომარეობის დამახასიათებელი ფიზიკური თვისებები შემადგენელი მოლეკულების  განლაგებას, მოძრაობის სახეს,  მათ შორის არსებული ურთიერთქმედებებს?

შემოქმედებითი დავალების განხორციელება

სავარაუდო აქტივობები:

შემოქმედებითი დავალების იდეის და პირობის გაცნობა;

საკვანძო შეკითხვების დასმა – მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს საკვლევ კითხვებს:

ü  რისგან შედგება ნივთიერება?

ü   მოძრაობენ თუ არა ნაწილაკები?

ü   როგორ იცვლება აგრეგატული მდგომარეობები?

(მოსწავლეები  კითხვა-პასუხის, დისკუსიის ფორმატში  აფიქსირებენ საკუთარ ვარაუდებს);

ინფორმაციის მოძიება – მოსწავლეები ეძიებენ მასალას სახელმძღვანელოში, ინტერნეტში ან სანდო წყაროებში. ამზადებენ მოკლე ჩანაწერებს;

მოლეკულების მოდელების შექმნა – ჯგუფებში ან ინდივიდუალურად ამზადებენ მოლეკულების მოდელებს (პლასტილინით, ფერადი ქაღალდით, ლეგოთი ან ხელმისაწვდომი მასალებით), რათა ვიზუალურად წარმოაჩინონ მოლეკულების განლაგება სხვადასხვა მდგომარეობაში;

მარტივი ექსპერიმენტების ჩატარება შემდეგ პროცესებზე:

ü  ყინულის დადნობა;

ü  ყინულის წარმოქმნა;

ü  წყლის დუღილი;

ü  ორთქლის წარმოქმნა;

ü  დიფუზია.

დაკვირვება და ჩანაწერები – მოსწავლეები აფიქსირებენ პროცესებს, აკეთებენ ჩანახატებს ან იღებენ  ფოტოებს. წერენ მოკლე ჩანაწერს, რა შეამჩნიეს თითოეულ ეტაპზე;

• საკვლევ კითხვებზე პასუხი – მიღებული ინფორმაციისა და დაკვირვებების საფუძველზე პასუხობენ დასმულ საკვლევ შეკითხვებს;

• დასკვნების გამოტანა;

• შემოქმედებითი ნაწილის შესრულება – მოსწავლეები წერენ საკუთარ კვლევით სტატიას თემაზე „რა ხდება ნივთიერების შიგნით?,“, აღწერენ ცდებს, შედეგებსა და დასკვნებს;

• მასალის გაფორმება – სტატიას ერთვის ფოტოები, ნახატები ან მოლეკულური მოდელების სურათები;

• ნამუშევრის წარმოდგენა –  პრეზენტაცია კლასში (პოსტერი, Word, Canva, PowerPoint).

http://www.rogor.ge/article_1103_rogor-davwerot-kargi-statia.html

https://www.youtube.com/watch?v=e1FisCdAW0c&t=5s

https://www.youtube.com/watch?v=TlyBjoAW2-I

https://www.youtube.com/watch?v=scyH1AQx76g

https://www.youtube.com/watch?v=l1VXM_b2KFY

https://www.youtube.com/watch?v=jMW_0Ro6b5c

https://www.youtube.com/watch?v=ofOSITR4EOk

https://www.youtube.com/watch?v=x6Disda1ERU

https://www.youtube.com/watch?v=NIaQFxAZLSQ

https://mastsavlebeli.ge/?p=20539

https://mastsavlebeli.ge/?p=21465

https://www.youtube.com/watch?v=bwGim-eceS8

https://www.youtube.com/watch?v=6bHkWh5T3mk

https://www.youtube.com/watch?v=okKuP4B1YWw

https://phet.colorado.edu/sims/html/states-of-matter-basics/latest/states-of-matter-basics_ka.html

https://www.youtube.com/watch?v=U7q7IroojNY

https://www.youtube.com/watch?v=bz5J8NWG2DY

საკითხი

სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებული განმავითარებელი შეფასების რუბრიკა

მოიპოვებს მწირ ინფორმაციას.

ვერ ერთვება კვლევის პროცესში.

მონაწილეობს კვლევაში და იაზრებს კვლევის შედეგებს.

უჭირს ცოდნის ტრანფერი.

შეუძლია ცოდნის განზოგადება და სხვა მსგავს მაგალითებთან შედარება. 

ატარებს კვლევას და გამოაქვს შესაბამისი დასკვნები.

ახდენს ცოდნის ტრანფერს.

ნივთიერების აგებულება და მისი ფიზიკური თვისებები

მოლეკულა;

ატომი

დიფუზია;

ნივთიერების მოლეკულური აგებულება სხვადასხვა აგრეგატულ მდგომარეობაში

ყველაფერი, რაც ბუნებაში არსებობს, არის მატერია;

იგი ორი სახისაა: ნივთიერება და ველი;

ფიზიკურ მოვლენებში ნივთიერება არ იცვლება; იცვლება ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობა,

ყველა ნივთიერება შედგება უმცირესი ნაწილაკებისგან.

ყველაფერი, რაც ბუნებაში არსებობს, არის მატერია;

იგი ორი სახისაა: ნივთიერება და ველი;

ფიზიკურ მოვლენებში ნივთიერება არ იცვლება. იცვლება ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობა, სხეულის ზომა და ფორმა;

ყველა ნივთიერება შედგება უმცირესი ნაწილაკებისგან;

სხეულები მხოლოდ გვეჩვენება მთლიანი, სინამდვილეში ისინი ცალკეული უმცირესი ნაწილაკებისაგან შედგება.

ყველაფერი, რაც ბუნებაში არსებობს, არის მატერია; იგი ორი სახისაა: ნივთიერება და ველი.

მატერიის ერთ-ერთი ძირითადი თვისება მისი ცვალებადობაა;

ფიზიკურ მოვლენებში ნივთიერება არ იცვლება. იცვლება ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობა, სხეულის ზომა და ფორმა;

ყველა ნივთიერება შედგება უმცირესი ნაწილაკებისგან; სხეულები მხოლოდ გვეჩვენება მთლიანი, სინამდვილეში ისინი ცალკეული უმცირესი ნაწილაკებისაგან შედგება;

ნივთიერება უმცირესი ნაწილაკებისაგან შედგება, რომელთა შორის შუალედებია.

ფიზიკური

პროცესი

ბუნებაში მიმდინარე უამრავ ცვლილებას ბუნების მოვლენებს ვუწოდებთ;

მოვლენას, რომლის დროსაც ნივთიერებები ერთმანეთს თავისთავად შეერევა, დიფუზია ეწოდება; დოფუზია არის სამყაროში მიმდინარე  ერთ-ერთი პროცესი;

დიფუზიის მიმდინარეობის სიჩქარე დამოკიდებულია ნივთიერების აგრეგატულ მდგომარეობასა და ტემპერატურაზე;

ბუნებაში ყოველდღიურად ვხვდებით უამრავ ცვლილებას, რომელთაც ბუნების მოვლენებს ვუწოდებთ;

ნივთიერების შემადგენელი ნაწილაკები განუწყვეტლივ და ქაოსურად მოძრაობენ;

მოვლენას, რომლის დროსაც ნივთიერებები ერთმანეთს თავისთავად შეერევა, დიფუზია ეწოდება;

დიფუზია არის სამყაროში მიმდინარე  ერთ-ერთი პროცესი;

დიფუზიის  მიმდინარეობის სიჩქარე დამოკიდებულია ნივთიერების აგრეგატულ მდგომარეობასა და ტემპერატურაზე;

ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობის ცვლილებისას, ნივთიერება არ იცვლება.

 ბუნებაში ყოველდღიურად ვხვდებით უამრავ ცვლილებას, რომელთაც ბუნების მოვლენებს ვუწოდებთ;

აღნიშნული მოვლენების დასახასიათებლად საჭიროა შესაბამისი ფიზიკური პროცესის/პროცესების თვისობრივი და რაოდენობრივი დახასიათება;

ნივთიერების შემადგენელი ნაწილაკები განუწყვეტლივ და ქაოსურად მოძრაობენ;

მოვლენას, რომლის დროსაც ნივთიერებები ერთმანეთს თავისთავად შეერევა, დიფუზია ეწოდება; დიფუზია არის სამყაროში მიმდინარე  ერთ-ერთი პროცესი;

დიფუზიის მიმდინარეობის სიჩქარე დამოკიდებულია ნივთიერების აგრეგატულ მდგომარეობასა და ტემპერატურაზე;

ნივთიერების აგრეგატული მდგომარეობის ცვლილება ფიზიკური მოვლენაა, რომლის დროსაც თავად ნივთიერება არ იცვლება, მაგრამ იცვლება ნივთიერების (ან სხეულის) ფიზიკური მახასიათებლები: ფორმა, მოცულობა.

 ბუნებაში მიმდინარე მოვლენების უმრავლესობა ნაწილაკთა ურთიერთქმედებით ხორციელდება;

მოლეკულები ურთიერთქმედებენ: მიიზიდებიან და განიზიდებიან;

აირის მოლეკულები ერთმანეთს არ იზიდავენ, ისინი ქაოსურად, ყველა მიმართულებით თავისუფლად მოძრაობენ;

სითხის მოლეკულებს შორის მიზიდულობა საკმაოდ დიდია, თუმცა საკმარისი არ არის იმისათვის, რომ მან ფორმა შეინარჩუნოს;

მყარი სხეულის შემადგენელ ნაწილაკებს შორის მიზიდვა და განზიდვა  ძლიერია.

მოლეკულები ურთიერთქმედებენ: მიიზიდებიან და განიზიდებიან;

აირის მოლეკულები ერთმანეთს არ იზიდავენ, ისინი ქაოსურად, ყველა მიმართულებით თავისუფლად მოძრაობენ და ჭურჭლის მოცულობას მთლიანად ავსებენ;

სითხის მოლეკულებს შორის მიზიდულობა საკმაოდ დიდია, თუმცა საკმარისი არ არის იმისათვის, რომ მან ფორმა შეინარჩუნოს;

მყარი სხეულის შემადგენელ ნაწილაკებს შორის მიზიდვა და განზიდვა  ძლიერია. მათი დაშორება და მიახლოება პრაქტიკულად შეუძლებელია;

მყარი სხეული მოცულობასა და ფორმას ინარჩუნებს.

ბუნებაში მიმდინარე მოვლენების უმრავლესობა ნაწილაკთა ურთიერთქმედებით ხორციელდება.

მოლეკულები ურთიერთქმედებენ- მიიზიდებიან და განიზიდებიან;

მოლეკულების ურთიერთქმედება შესამჩნევი მხოლოდ მაშინ ხდება, როცა მათ შორის დაშორება მოლეკულის ზომის ტოლია;

აირის მოლეკულები ერთმანეთს არ იზიდავენ, ისინი ქაოსურად, ყველა მიმართულებით თავისუფლად მოძრაობენ და ჭურჭლის მოცულობას მთლიანად ავსებენ;

სითხის მოლეკულებს შორის მიზიდულობა საკმაოდ დიდია, თუმცა საკმარისი არ არის იმისათვის, რომ მან ფორმა შეინარჩუნოს;

მყარი სხეულის შემადგენელ ნაწილაკებს შორის მიზიდვა და განზიდვა  ძლიერია. მათი დაშორება და მიახლოება პრაქტიკულად შეუძლებელია. მყარი სხეულის შემადგენელი ნაწილაკები სივრცეში მკაცრად განსაზღვრულ ადგილებზეა განლაგებული და მხოლოდ ოდნავ ირხევიან ამ მდგომარეობაში;

მყარი სხეული მოცულობასა და ფორმას ინარჩუნებს.