მაისში ერთ ჩემს მეგობარს მანქანაზე მუხრუჭებმა და კიდევ რაღაცებმა უმტყუნეს. ეს ყველაფერი გაშლილ ტრასაზე მოხდა, მაგრამ გაუმართლა და მანქანა მაინც დაიმორჩილა. მერე ევაკუატორებით აქეთ-იქეთ ატარა და აღმოაჩინა, რომ თბილისში ბევრი თვითმარქვია ოსტატი ყოფილა. მერე ერთ ცენტრში მიყვანა ურჩიეს. ამ ცენტრში მხოლოდ ასეთ მანქანებს აკეთებდნენ და უცხოეთის მთავარი ოფისის წარმომადგენლობა იყო. ჯერ ხომ ერთი კვირა იმათ მენეჯერს ურეკა და ათასჯერ მოუყვა პრობლემის შესახებ, მერე როგორც იქნა შეხვედრა და დიაგნოსტიკა ჩაინიშნა, მიიყვანა ეს საბრალო მანქანა „ობობათი“, ცენტრმა კი ჰოპ… და არ მიიღო. მენეჯერი გადამალეს, ლობიოს საჭმელად გავიდაო… მერე ძალიან ფერხორციანი (სავარაუდოდ, უკვე წლების ლობიონაჭამი) დირექტორი გამობრძანებულა და ცინიკურად უთქვამს, აქ რას მოდიოდით ბაზრობაზე ნაყიდი მეორადი მანქანითო… მესმის, ჩვენი შოურუმინდან გეყიდათო. ეს ჩემი მეგობარიც აკადემიური წრის წარმომადგენელია და უთქვამს, არ გვაქვს, ბატონო, პროფესორებს შოურუმიდან მანქანის საყიდელი ფულიო და… ჰოდა, ფეხით იარეთ ან ველოსიპედითო, უთქვამს დიდ დირექტორს.
ჰმ… რას ერჩი, კაცმა ლობიო ჭამა და ცხოვრება აიწყო და შენ თუ მოკრძალებულხელფასიანი პროფესორი ხარ, რა მანქანები და შეკეთებები აგიტყდა, ვაჰ!
და ის ღლაპი მენეჯერი რაღას ეპატიჟებოდა? ბავშვია, შეცდა, რა მოხდა მერე!
რომელი ცენტრი იყო?
9;8;44;66;53 – ეს ელემენტების რიგობრივი ნომრებისგან შედგენილი შიფრია, ლათინური სიმბოლიკით წარმოიდგინეთ და თვალის ჩაპაჭუნების კაცუნაც არ დაივიწყოთ.
რა თქვა, იმ კარგმა კაცმა? ჯერ ველოსიპედით იარეთო?
1974 წელს იტალიელმა ისტორიკოსმა აუგუსტო მარინიონიმ ლეონარდო და ვინჩის ხელნაწერის „ატლანტიკუსის კოდექსის“ რესტავრაციაში მიიღო მონაწილეობა და განაცხადა, რომ ორ ერთმანეთზე მიწებებულ ფურცელს შორის აღმოაჩინა ნახატი, რომელზეც ველოსიპედი იყო გამოსახული. ჰო, უნდა ითქვას, ძალიან ჰგავდა.
სურათი აღებულია გვერდიდან https://portolanero.neocities.org/bicycle
ამ განცხადებამ სენსაცია გამოიწვია. გამოდის, რომ და ვინჩიმ დროს 300 წლით გაუსწრო და ველოსიპედი გამოიგონა? 1997 წელს ექსპერტებმა თქვეს, არაო, სურათი ნამდვილი არ არისო… ისე, ჩემი აზრით, ლეონარდო უფრო კარგადაც ხატავდა და უფრო ზუსტადაც, ვიდრე ამ სურათზეა. მთელი ოცი წელი კი კამათი და კვლევა მიდიოდა. განსაკუთრებით, იტალიელ მეცნიერებს სურდათ, რომ სურათი ნამდვილი ყოფილიყო.
როდესაც ამ სტატიის თემას ჩავუჯექი, აღმოჩნდა, რომ საკითხზე, თუ ვინ გამოიგონა ველოსიპედი, სერიოზული კვლევა-კამათი ყოფილა. ნამდვილი ველოსიპედის გამოგონებამდე, ჯერ კიდევ 100 წლით ადრე ადამიანები ცდილობდნენ, შეექმნათ ტრანსპორტი, რომელსაც ადამიანი ცხენის გარეშე აამოძრავებდა და სწრაფიც იქნებოდა.
როდესაც საბოლოო მოდელი შეიქმნა, იმდენად სრულყოფილი გამოდგა, რომ გაჩნდა განცდა, ამის შექმნას რა უნდოდაო. აქედან იღებს სათავეს გამოთქმა: „ველოსიპედის გამოგონება“.
თუმცა, სანამ საბოლოო სრულყოფილი მოდელი შეიქმნებოდა, 1696 წელს ფრანგმა მათემატიკოსმა ჟაკ ოზანამ თავის წიგნში „მათემატიკისა და ფიზიკის თავსატეხები“ დაწერა, რომ ვინმე მუსიე რიშარის ცნობის თანახმად, პარიზში უკვე რამდენიმე წელია არსებობს სავარძელი, რომელიც ბორბლებზე მოძრაობს და აქვს პედალის მსგავსი მოწყობილობა, რომლის საშუალებითაც მსახურს შეუძლია მგზავრი გადააადგილოს. არავინ იცის, ეს მუსიე რიშარი არსებობდა თუ არა, თუმცა, ოზანამ ეს ე.წ. სავარძელი ისე აღწერა, რომ ბოლოს მართლაც შექმნეს მსგავსი რამ. თუმცა, მათ მოძრაობაში მოსაყვანად ღონიერი მსახურები იყო საჭირო. თან ისე ნელა დადიოდა, რომ ყოჩაღი კაცი ფეხით იოლად გაასწრებდა. რიქშები ამ გამოგონებაზე უფრო ადრეც იყვნენ და უფრო ყოჩაღადაც გარბოდნენო, წერენ.
1817 წელს გერმანელმა გამომგონებელმა კარლ დრეზმა ტრანსპორტის სფეროში რევოლუცია მოახდინა და „მორბენალი“ მანქანა შექმნა. ეს იყო ორბორბლიანი ტრანსპორტი, რომელიც ფეხის მიწაზე გაკვრით მიქროდა. მოუხერხებელი კი გახლდათ, მაგრამ იმ დროს ფერმერებს ქერის მოსავალი ვერ მოეწიათ და ცხენის შენახვა ძვირი ჯდებოდა. ასე რომ, ხალხმა არჩია, სჯობს ველოსიპედით ვირბინოთ, ვიდრე ცხენითო..
სურათი აღებულია ვიკიპედიიდან
ამ სატრანსპორტო საშუალებას „დრეზინები“ შეარქვეს. სწორედ ამ პერიოდში დამკვიდრდა ტერმინი Velocipede – ლათინურად ჩქარი ფეხები. „დრეზინზე“ ფულის გამომუშავებას ვინმე ინგლისელი ბიზნესმენი დენის ჯონსონი ცდილობდა. დრეზმა თავისი სატრანსპორტო საშუალების დაპატენტება ინგლისში ვერ მოახერხა. ამით ისარგებლა ჯონსონმა და 1818 წელს ველოსიპედის თავისი ვერსია შესთავაზა ხალხს. ანუ, ისარგებლა „დრეზინის“ დიზაინით და რაღაცები დაამატა. ხალხმა მის გამოგონებას “Hobby Horse” – სათამაშო ცხენი შეარქვა. ჯონსონმა თავისი გამოგონების ტარების კურსებიც გახსნა და საფასურად 1 შილინგი დააწესა. “Hobby Horse” რკინისგან და ხისგან იყო დამზადებული და 25 კგ-ს იწონიდა. ცნობისთვის, თანამედროვე ველოსიპედი ორჯერ ნაკლებს, ხოლო ულტრა მსუბუქი სპორტული კი, ოთხჯერ ნაკლებს იწონის. ჰოდა, მძიმე იყო, მუხრუჭიც არ ჰქონდა და მტრისას, თუ დაღმართზე ჩახვიდოდი და ფეხებით სიჩქარეს აკრეფდი, სერიოზული ტრავმის მიღება წუთების საქმე იყო. ამიტომ, ექიმებმა ველოსიპედი სახიფათო ტრანსპორტად გამოაცხადეს, ხოლო ჟურნალისტებმა გაზეთებში მისი და მომხმარებლების (ვინც მაინც აგრძელებდა ჯირით-სირბილს) კარიკატურების ბეჭდვით შეიქციეს თავი. ის კი არა, გასართობ შეჯიბრებებსაც აწყობდნენ. მაგ. ნიუ-იორკში მოეწყო შეჯიბრება ვირსა და “Hobby Horse”-ს შორის, სადაც ვირმა გაიმარჯვა, რადგან ველოსიპედი შუა გზაზე გატყდა.
ამერიკის დიდ ქალაქებში, ქუჩებში ველოსიპედები აკრძალეს, რადგან ყველას ფეხებში ედებოდა და ეჯახებოდა. დაახლოებით ისე, როგორც ჩვენს ქუჩებში მოტოციკლები.
1821 ლუის ჰომპერცმა საზოგადოებას ხელის მუხრუჭის დამატება შესთავაზა.
1867 წელს კი ფრანგმა მჭედელმა პიერ მიშომ დაახლოებით თანამედროვე ველოსიპედის მსგავსი მოდელი შექმნა. ესეც არ იყო მარტივი მოდელი. ჯერ უნდა გარბენით გაჰყოლოდი, მერე შეხტომოდი, უკვე ამოძრავებული პედალი ფეხებით დაგეჭირა და ტრიალი დაგეწყო. სამაგიეროდ, ჩქარი იყო. პრესაში იმასაც წერდნენ, ორმა ველოსიპედისტმა ელისეს მინდვრებზე, როგორ დაიჭირა ქურდი, რომელსაც პოლიცია ვერ ეწეოდა.
სურათი აღებულია შემდეგი გვერდიდან https://encycloduvelo.fr/2518-2/
აქ უკვე აღარ ჩავუღრმავდები, იმ კამათსა და დავიდარაბას, რითაც ველოსიპედის ამბები გაგრძელდა. ვინ აღარ დაიბრალა, ეს ერთი შეხედვით უბრალო მოდელი პირველად მე მოვიფიქრე, პრაქტიკული განხორციელება დამასწრესო. მათ რიგებში იყო პიერ ლალმანი, ძმები ოლივიები და ა.შ. აქედან, ლალმანმა ამერიკაში გაითქვა სახელი. დღეისთვის საქმე ასეა – ფიქრობენ, რომ ლალმანმა გამოიგონა, მაგრამ ამერიკაში წასვლამდე საფრანგეთში შექმნა ვერ განახორციელა. მაშინ როცა, ძმებმა ოლივიებმა ისარგებლეს და ლალმანიდან მოპარულ იდეას მიშოს ხელით შეასხეს ფრთები.
1870 წელს ქუჩებში ე.წ. „პენი ფარტინგები“ გამოჩნდნენ. ცოტა მოუხერხებელი იყო, მაგრამ პირველი სერიოზული მუხრუჭები ჰქონდათ. უფრო მეტიც – იყო სამუხრუჭე სითხის შექმნის მცდელობაც.
სურათი აღებულია ვიკიპედიიდან: https://en.wikipedia.org/wiki/Penny-farthing
დაბოლოს, 1880 წელს უკვე ის ველოსიპედი გამოჩნდა, რომელსაც დღემდე ვიცნობთ და ვიყენებთ.
დღეს უმუხრუჭო არაფერი ვარგა. იმ ჩემს მეგობარსაც ჯერ სამუხრუჭე სითხემ და მერე სხვა დეტალებმა უმტყუნა.
სამუხრუჭე სითხის (brake fluid) მთავარი კომპონენტი პოლიგლიკოლები მაღალი სიბლანტით ხასიათდებიან, ამიტომ განზავებისთვის ურევენ შედარებით დაბალი სიბლანტის პოლიეთილენგლიკოლის ეთერებს და ესტერებს. ეს არის ორგანული ნაერთები, რომლებიც გახსნიან პოლიგლიკოლებს და სხვა არსებულ კომპონენტებს, რათა მიღებულ იქნას ერთფაზიანი სითხე, რომელიც გამძლე და კარგი საპოხი მასალაა, როგორც მაღალ, ისე დაბალ ტემპერატურაზე. მისი სიბლანტე კი შენარჩუნებული იქნება.
დამატებით კომპონენტებად გვხვდება:
სტაბილიზატორები, რომლებიც მაღალი ტემპერატურის პირობებში სითხის სტაბილურობას განაპირობებენ;
ანტიკოროზიული დანამატები, რომლებიც ჟანგვისგან იცავენ მილისა და ცილინდრის მეტალურ ნაწილებს;
საპოხი ნივთიერებები, ამცირებენ ხახუნს და რეზინის დეტალების გამოშრობას უშლიან ხელს;
ასევე გვხვდება, ე.წ. წყლის მშთანმთქმელი ნივთიერებები, რომელთა მეშვეობით ტენის გაკონტროლებაა შესაძლებელი.
სითხის შეცვლა სტანდარტულად რეკომენდებულია ორ წელიწადში ერთხელ. თუმცა, ალბათ მოხმარების, გზის ხარისხსა და ტარების სიხშირეს გააჩნია და შესაძლოა ყოველ წელსაც დასჭირდეს.
ველოსიპედებს რაც შეეხება, ბოლო თაობის მოდელები ჰიდრავლიკური მუხრუჭებით არის აღჭურვილი და შესაბამისად, სამუხრუჭე სითხეც აუცილებელია. ზოგიერთი მწარმოებელი უპირატესობას მინერალური ზეთის გამოყენებას ანიჭებს. ეს უკანასკნელი ნაკლებად შთანთქავს წყალს და უფრო სტაბილურია. უნდა აღინიშნოს, რომ ზეთი და სითხე ერთმანეთის შემცვლელი არ არის, უბრალოდ, ტრანსპორტის სისტემას უთავსდება ან ერთი ან მეორე.
| მახასიათებელი | მინერალური ზეთი (Shimano, Meguro და სხვ.) | DOT სითხე (SRAM, Hope, Avid და სხვ.) |
| ქიმიური საფუძველი | გადამუშავებული მინერალური ზეთი + დანამატები | პოლიგლიკოლები და ესტერები (სინთეზური ნაერთები) |
| ჰიგროსკოპურობა (ტენიანობის შთანთქმა) | არ შთანთქავს წყალს | შთანთქავს წყალს |
| ხანგრძლივობა | უფრო გრძელვადიანია, შედარებით იშვიათად სჭირდება გამოცვლა | საჭიროებს გამოცვლას საშუალოდ ყოველ 2 წელიწადში ერთხელ. |
| თერმული გამძლეობა | დუღილის წერტილი შედარებით დაბალია, მაგრამ სტაბილურია | დუღილის მაღალი წერტილი (DOT 4, DOT 5.1) → უკეთესია ინტენსიური დამუხრუჭებისთვის |
| ზემოქმედება რეზინზე | რბილი მოქმედება აქვს და ნაკლებად აზიანებს | უფრო აგრესიულია, შეიძლება დროთა განმავლობაში დააზიანოს რეზინის ნაწილები |
| შერევა/თავსებადობა | მხოლოდ იმავე ბრენდის/ტიპის მინერალური ზეთი | DOT სითხეები (3, 4, 5.1) ზოგადად ერთმანეთთან თავსებადია, მაგრამ არასოდეს უნდა შეერიოს მინერალურ ზეთს. |
| მოვლა | მარტივად ინახება | ტენს იწოვს, ამიტომ გახსნილი ჭურჭლით დიდხანს ვერ ინახება |
| გამოყენება | სამოყვარულო ველოსიპედები | სპორტული და მაღალი დატვირთვის სისტემები |
აქვე უნდა დაიწეროს, ე.წ. DOT სითხეზე. DOT (Department of Transportation) ამერიკული სტანდარტია, რომელიც სამუხრუჭე სითხის თვისებებს ადგენს და შესაბამისად, რამდენიმე სახის არსებობს.
| ტიპი | ქიმიური კომპონენტი | დუღილის წერტილი (მშრალ პირობებში) | დუღილის წერტილი (ტენის დროს) | ტენიანობის შთანთქმა | გამოყენება |
| DOT 3 | გლიკოლი | ~205°C | ~140°C | მაღალი | ძველი მანქანები, მსუბუქი დატვირთვა |
| DOT 4 | გლიკოლი + ესტერები | ~230°C | ~155°C | მაღალი | თანამედროვე ავტომობილები, ველოსიპედები. |
| DOT 5 | სილიკონი | ~260°C | არ იწოვს წყალს | პრაქტიკულად 0% | სამხედრო/სპეცტექნიკა, იშვიათად სამოქალაქო ტრანსპორტში |
| DOT 5.1 | გლიკოლი | ~260°C | ~180°C | მაღალი | სპორტული მანქანები, downhill MTB და სხვა მაღალი დატვირთვის მუხრუჭები |
სანამ ველოსიპედებს ქმნიდნენ, სამყაროში ერთი სიმბოლური დამთხვევა მოხდა.
დრეზი 1851 წელს სრულ სიღარიბეში გარდაიცვალა. კარლ დრეზის გარდაცვალებისას, მისი სახლიდან ერთი დამუხრუჭების მანძილზე საცხოვრებლად ახალი ოჯახი გადმოვიდა, სადაც 7 წლის ბიჭუნა იზრდებოდა და ის…
კარლ ბენცი გახლდათ – ბენზინის ძრავის მქონე მანქანის გამომგონებელი!
