კრიტიკული აზროვნება მუსიკის სამყაროში – მოსწავლეების შემოქმედებითი განვითარება

თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში კრიტიკული აზროვნების განვითარება ერთ-ერთ ძირითად გამოწვევას წარმოადგენს. ეროვნული სასწავლო გეგმა  ითვალისწინებს უნარებზე ორიენტირებულ სწავლებას, სადაც კრიტიკული აზროვნება ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქციური კომპეტენციაა.

განათლების ძირითადი ამოცანა არის აზროვნების სტრატეგიების გამომუშავება, შემეცნებითი თვითრეგულაცია და შემოქმედებითი საქმიანობის წახალისება. სწორედ ამ მიზნებს ემსახურება კრიტიკული აზროვნების განვითარება.

კრიტიკული აზროვნება წარმოადგენს მაღალ ინტელექტუალურ უნარს, რომელიც მოიცავს შეკითხვების დასმას, ინფორმაციის წყაროების შეფასებას, დასკვნების გამოტანას და სხვადასხვა მოსაზრებების შეთავსებას. განათლების პროცესში მისი განვითარება მნიშვნელოვანია როგორც თეორიული ცოდნისთვის, ისე პრაქტიკული უნარების გაძლიერებისთვის. კრიტიკული აზროვნება ხელს უწყობს მოსწავლეს, გახდეს ინფორმირებული, პასუხისმგებლიანი და შემოქმედებითი მოქალაქე — რაც მნიშვნელოვანია პიროვნული განვითარებისთვის და დემოკრატიული საზოგადოების მშენებლობისთვის.

მოსწავლეში კრიტიკული აზროვნების განვითარება მიზნად ისახავს:

• ინფორმაციის აღქმის ეფექტურობის გაზრდას;
• ინტერესის გაზრდას როგორც შესასწავლი მასალის, ასევე თავად სასწავლო პროცესის მიმართ;
• კრიტიკული აზროვნების უნარის განვითარებას;
• საკუთარ განათლებაზე პასუხისმგებლობის აღების უნარის განვითარებას;
• თანამშრომლობითი უნარის განვითარებას;
• სწავლის ხარისხის გაუმჯობესებას;

კრიტიკული აზროვნება განათლებაში მნიშვნელოვანია როგორც  ინტელექტუალური განვითარების თვალსაზრისით, ასევე დემოკრატიული საზოგადოების ფორმირებისთვისაც. მოსწავლე, რომელსაც აქვს კრიტიკული აზროვნების უნარი, ხდება:

• ინფორმაციის მიმღები და შემფასებელი ;
• დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიმღები;
• ინდივიდი, რომელსაც შეუძლია განსხვავებული მოსაზრებების გაანალიზება და ტოლერანტობა.

კრიტიკული აზროვნება არის კომპლექსური გონებრივი პროცესი. ეს უნარი საჭიროა ყველა საგანში, მაგრამ განსაკუთრებული ძალით იკვეთება მუსიკის საგანმანათლებლო სივრცეში – სადაც ინტერპრეტაცია, შეფასება და ემოციურ-კულტურული კავშირები ძალიან დიდ როლს ასრულებს. მუსიკაში ეს ნიშნავს უნარს გააცნობიერო მუსიკალური ნაწარმოების  სტრუქტურა, გაიაზრო მისი შინაარსი და დაასაბუთო საკუთარი პოზიცია არგუმენტირებულად. მუსიკის გაკვეთილები არა მხოლოდ ემოციური და შემოქმედებითი განვითარების, არამედ ლოგიკური, ანალიტიკური და შეფასებითი უნარების ჩამოყალიბების მნიშვნელოვანი სივრცეა. დაწყებით საფეხურზე, კრიტიკული აზროვნება ეხმარება მოსწავლეებს  მუსიკის აღქმაში,  მის გააზრებასა და დამოუკიდებელი ინტერპრეტაციის უნარის განვითარებაში.

მუსიკა, როგორც მრავალდონიანი და ემოციური  დისციპლინა, დიდი პოტენციალითაა დატვირთული კრიტიკული აზროვნების უნარების გასავითარებლად. ხშირად გავრცელებულია მოსაზრება, თითქოს მუსიკა მხოლოდ მეხსიერებაზე  და რიტმზეა ორიენტირებული. რეალურად კი, სწორად დაგეგმილი მუსიკის გაკვეთილი იძლევა საშუალებას, მოსწავლემ შეაფასოს, შეადაროს, გააანალიზოს და საკუთარი არგუმენტი ჩამოაყალიბოს.

მუსიკა, როგორც უნივერსალური ენა — მასში იმალება უზარმაზარი პოტენციალი ანალიტიკური, შეფასებითი და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებისთვის. მუსიკა მოსწავლეს სძენს  ემოციურ გამოცდილებას,  უბიძგებს კითხვების დასმისკენ, დაკვირვებისკენ, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების პოვნასა და საკუთარი ინტერპრეტაციის გამყარებისკენ.

მიუხედავად იმისა, რომ კრიტიკული აზროვნება ხშირად ასოცირდება ლოგიკასთან, მათემატიკასთან ან სამეცნიერო დისციპლინებთან, მუსიკის გაკვეთილები იდეალურ გარემოს ქმნიან ამ უნარის განვითარებისთვის.  მუსიკაში კრიტიკული აზროვნების ტექნოლოგიები მოიცავს:

• ნაწარმოების ინტერპრეტაციას და მისი მნიშვნელობის ახსნას;
• შესრულებების შედარებას;
• მუსიკალური დეტალების ანალიზს (ტემპი, რიტმი, მელოდია,დინამიკა);
• ემოციების და იდეების იდენტიფიცირებას;
• არგუმენტირებული მსჯელობის განვითარებას ჯგუფურ მუშაობაში;

ჩემ პედაგოგიურ პრაქტიკაში, მუსიკის გაკვეთილებზე, აქტიურად ვიყენებ კრიტიკული აზროვნების ტექნოლოგიას. მისი აქტუალობა განპირობებულია მისი უნივერსალურობით, ნებისმიერ გაკვეთილზე გამოყენებადობით, ეფექტურობითა და პროდუქტიულობით. მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბებისა და მუსიკის გაკვეთილებზე ტექნოლოგიების სისტემატური გამოყენების შედეგად, შესაძლებელია მოსწავლეების აზროვნების, ანალიზის, გადაწყვეტილებების მიღების, მოქმედების, საკუთარი აზრის გამოხატვის უნარის გაზრდა.

ტექნოლოგია ეფუძნება ანალიტიკურ მიდგომას, მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის თანამშრომლობას. კრიტიკული აზროვნების უნივერსალურობა საშუალებას იძლევა გამოყენებულ იქნას მეთოდების, ტექნიკისა და პედაგოგიური მიდგომების დიდი რაოდენობა.

წარმოგიდგენთ მუსიკის გაკვეთილებზე კრიტიკული აზროვნების ტექნოლოგიის მაგალითებს:

I კლასი

თემა: ,,მხიარული  მელოდია“

მიზანი: მოსწავლემ ნაწარმოების  მოსმენის  საფუძველზე დააფიქსიროს აზრი – რატომ შეესაბამება მოცემული მელოდია გაზაფხულს და არგუმენტირებულად დაასაბუთოს საკუთარი პოზიცია.

გონებრივი იერიში აქტივობის  დასაწყისში:

აქტივობის აღწერა:

მოუსმინეთ მუსიკალურ ნაწარმოებს,  მელოდიის ხასიათით  შეაფასეთ წელიწადის დროები .

მოსასმენი მასალა:

ანტონიო ვივალდის ,, გაზაფხული”

ნაწარმოების მოსმენის შემდეგ მოსწავლეები  პასუხობენ შეკითხვებს   ზეპირი დისკუსიით:

• როგორია ამ მელოდიის განწყობა?
• რომელი ფერი შეესაბამება ამ მუსიკას?
• რას გრძნობ ამ მელოდიის მოსმენისას?

• რატომ გგონია, რომ ეს მელოდია გაზაფხულს უხდება?
• რომელი მუსიკალური ელემენტი გამოხატავს გაზაფხულის განწყობას? (მაგ. რიტმი, ტემბრი, ტემპი, მელოდია)
• რომ არ მეთქვა ნაწარმოების სახელწოდება, რას იფიქრებდით – რომელ წელიწადის დროს ეხება? რატომ?

მოსწავლეთა თვითშეფასება:

• დავასახელე მუსიკალური ელემენტი? ✅/❌
• დავასახელე მიზეზი, თუ რატომ ვიგრძენი გაზაფხული? ✅/❌
• შევადარე მუსიკა გაზაფხულის განწყობას? ✅/❌
• შევაფასე ჩემი აზრი? ⭐⭐⭐⭐⭐

შეფასება SOLO ტაქსონომიის მიხედვით:

მასწავლებლის რეფლექსია:

II კლასი

თემა: „როგორი მუსიკა მოუხდება?“

მიზანი:  მოსწავლემ შეძლოს განწყობისა და ემოციის ამოცნობა ვიდეოს მიხედვით, ნაწარმოების მოსმენამდე ვარაუდის ფორმირება, არგუმენტირებული შედარება ორ მუსიკალურ ინტერპრეტაციას შორის და დამოუკიდებელი აზრის ჩამოყალიბება.

გონებრივი იერიში აქტივობის  პროცესში:

აქტივობის აღწერა:

1. მოსწავლეები უყურებენ ხმის გარეშე ვიდეოს( მაგ. მზე ამოდის – ემოციური ფონი)
2. მასწავლებელი აჩერებს ვიდეოს და აცდის მოსწავლეებს საკუთარი ინტერპრეტაციის გადმოცემას.
3. მასწავლებელი ვიდეო ფრაგმენტის  ჩვენებას შეაჩერებს  და სვამს წინასწარ დამუშავებულ კითხვებს.
4. მასწავლებელი მოსწავლეებს უჩვენებს ორ მუსიკალურ ვერსიას:

1. ედვარდ გრიგი ,,დილა”(ორიგინალი)
2. ედვარდ გრიგი ,,დილა” (რემიქს ვერსია).
3. მოსწავლეები აფასებენ, რომელი მუსიკა უფრო მოუხდება ვიდეო სიუჟეტს და რატომ.

გონებრივი იერიში აქტივობის შემდეგ:

მოსწავლეთა თვითშეფასება:

შეფასება  SOLO ტაქსონომიის მიხედვით:

მასწავლებლის რეფლექსია

III კლასი

თემა: „მუსიკა–პოლემიკა: რომელი ვარიანტი სჯობს?“

მიზანი: მოსწავლემ იმსჯელოს ორ განსხვავებულ ინტერპრეტაციაზე, წარმოადგინოს  მოსაზრება და არგუმენტირებული პოზიცია ჩამოაყალიბოს.

გონებრივი იერიში აქტივობის დასწაყისში:

აქტივობის აღწერა:

1. მოსწავლეები უსმენენ ერთსა და იმავე ნაწარმოების ორ განსხვავებულ ვერსიას :

• Johann Sebastian Bach – Partita in c BWV 997 / Preludio
• Johann Sebastian Bach – Partita in c BWV 997 in C minor Remix

2. მოსწავლეები ადარებენ ორ ვერსიას: ტემპის, ჟანრის, განწყობის, ინსტრუმენტების და შთაბეჭდილებების მიხედვით.
3. მოსწავლეები წერენ არგუმენტირებულ მოსაზრებას ან ჯგუფურად აწარმოებენ დისკუსიას კითხვების დახმარებით.

გონებრივი იერიში აქტივობის შემდეგ:

მოსწავლეთა თვითშეფასება:

ჩასვი ✓ შენს პასუხთან შესაბამის გრაფაში:

შეფასება SOLO ტაქსონომიის მიხედვით:

მასწავლებლის რეფლექსია

IV კლასი

თემა: „მუსიკის წერილობითი შეფასება“

მიზანი: მოსწავლემ წერილობით გამოხატოს მოსაზრება მოსმენილ მუსიკაზე, დააფიქსიროს არგუმენტირებული შეფასება და გააკეთოს რეკომენდაცია ან კრიტიკული შენიშვნა.

გონებრივი იერიში გაკვეთილის დასაწყისში:

აქტივობის აღწერა:

1. მოსწავლეები ისმენენ თანამედროვე ახალგაზრდა კომპოზიტორის: ფლინ ჰეის სპენსი Eternal Eclipse – Rival

1. მოსმენის შემდეგ მასწავლებელი აცნობს მოსწავლეებს „მუსიკალური მიმოხილვის“ სტრუქტურას:

• პირველადი შთაბეჭდილება – როგორი შეგრძნება დარჩათ მოსმენის შემდეგ?
• პოზიტიური მხარე – რა მოეწონათ განსაკუთრებით?
• შესაცვლელი ნაწილი – რა შეცვლიდნენ ან რა არ მოეწონათ?
• შემაჯამებელი აზრი – რეკომენდაცია, შეჯამება.

მოსწავლეები დამოუკიდებლად ან წყვილებში ავსებენ მუსიკალური მიმოხილვის ფურცელს.

გონებრივი იერიში აქტივობის შემდეგ:

მოსწავლის თვითშეფასება:

შეფასება SOLO ტაქსონომიის მიხედვით:

მასწავლებლის რეფლექსია

კრიტიკული აზროვნების განვითარება დაწყებით საფეხურზე, წარმოადგენს მნიშვნელოვან პროცესს მოსწავლის პიროვნული, შემოქმედებითი და სოციალური ზრდისთვის. სწორედ ამ ასაკში ხდება ღრმა ემოციური და მსჯელობითი უნარების ფორმირება. მუსიკით მიღებული შთაბეჭდილება, მძლავრ საფუძველს ქმნის დამოუკიდებელი, შემფასებელი და შემოქმედებითი მოქალაქის ჩამოყალიბებისთვის.
მუსიკის გაკვეთილებზე კრიტიკულ აზროვნებაზე ორიენტირებული მიდგომები საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, იყვნენ კარგი  მსმენელები და ასევე , თავად გახდნენ შეფასების, გააზრებისა და არჩევანის აქტიური ავტორები.

წარმოსახვითი პრაქტიკის საფუძველზე დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ სწორად სტრუქტურირებული გაკვეთილები — კითხვებზე დაფუძნებული სწავლება, ვარაუდის დაშვება, შედარება, არგუმენტირებული მსჯელობა და რეფლექსია — მოსწავლეს  ეტაპობრივად გადააქვს ერთგანზომილებიანი აღქმიდან სისტემურ და ღრმა გააზრებამდე. აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეთა უმეტესობა აქტიურად ერთვება კრიტიკულ მსჯელობაში მაშინ, როცა მასწავლებელი არ აწვდის მზა პასუხებს.

კრიტიკული აზროვნების განვითარება მუსიკის გაკვეთილზე ქმნის სწავლების ისეთი ტიპის სივრცეს, სადაც ბავშვი მხოლოდ ცოდნის მიმღები კი არა, არამედ — შემფასებელი და შემქმნელია .

წარმოდგენილი პრაქტიკული მაგალითები ცხადყოფს, რომ მუსიკის გაკვეთილებზე კრიტიკული აზროვნების ტექნოლოგიების გამოყენება აუმჯობესებს მოსწავლეთა ანალიტიკურ და შემოქმედებით უნარებს, ამაღლებს მათ თვითშეფასებას და აყალიბებს აქტიურ მოსწავლეს.

ასეთი მიდგომა ხელს უწყობს მოსწავლეზე ორიენტირებული გარემოს შექმნას და თანამედროვე საგანმანათლებლო მიზნების მიღწევას. შესაბამისად, კრიტიკული აზროვნების ინტეგრაცია მუსიკის გაკვეთილებში წარმოადგენს არა მხოლოდ ინოვაციურ, არამედ აუცილებელ გზას დაწყებით განათლებაში.