თანამედროვე მუზეუმი რომ მხოლოდ საცავი არაა და შემეცნების, გააზრების, კომუნიკაციის, ინტერპრეტაციის, დიალოგის სივრცეა, ეს უკვე ყველამ კარგად ვიცით. თანამედროვე მუზეუმის კონცეფცია, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ კომუნიკაციას გულისხმობს, დროთა კავშირის აღდგენისა და ექსპონატის მნიშვნელობის ჩვენებას და ხელახალ გააზრებას.
ბოლო ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება, რომელიც ჩემზე მუზეუმმა მოახდინა, როტერდამის მიგრაციების მუზეუმი „ფენიქსი“ იყო, იქ ივნისის დასაწყისში მოვხვდი და ამ არეულ, საშიშ, დაულაგებელ დროში კიდევ ერთხელ გავიაზრე ყველა სირთულე, რომელიც მიგრაციას მოჰყვება.
როტერდამის მიგრაციების მუზეუმს, რომელსაც მრავლისმეტყველი სახელი-მეტაფორა, „ფენიქსი“ ჰქვია, არც ისე დიდი ხნის ისტორია აქვს, რამდენიმე თვის წინ გაიხსნა და თანამედროვე, მარადცვალებად გარემოში ის კიდევ ერთხელ ამახვილებს ყურადღებას ადამიანების ბედზე. ადამიანთა ცხოვრება, ბედი – აქ მთავარი ექსპონატია.
მუზეუმი მდებარეობს ძველ საწყობში, რომელიც თანამედროვე საგამოფენო სივრცედ იქცა უნიკალური კონცეფციის წყალობით, რომლის მნიშვნელოვან ნაწილს ხვეული, სარკისებრი კიბე შეადგენს. მიგრაციის გზა ჰორიზონტალური არ არის, ის დახვეულია, მრავალ სირთულესა და წინააღმდეგობას გულისხმობს.
როტერდამი მიგრაციის უმნიშვნელოვანესი ცენტრი იყო და არის დღემდე, სწორედ ამ საპორტო ქალაქიდან გადიოდნენ გემები ამერიკის მიმართულებით და თან ახალი ბედისა და ცხოვრების მაძიებელ ადამიანები მიჰყავდა.
მიგრაციის მუზეუმი როტერდამში წარმოადგენს ადგილს, სადაც თავმოყრილია მიგრანტთა პირადი ისტორიები, არქივები, აუდიო-ვიდეო მასალა და კულტურული არტეფაქტები. მუზეუმი არ ეყრდნობა მხოლოდ ისტორიულ თარიღებს — აქ წარმოდგენილია რეალური ადამიანების რეალური გამოცდილებები. ექსპოზიციებში შეხვდებით მიგრანტების ინტერვიუებს სხვადასხვა თაობიდან, ინტერაქციულ ინსტალაციებს, რომლებიც დამთვალიერებელს საშუალებას აძლევს “გამოიცადოს” მიგრანტის გზა, ნამდვილი არტეფაქტებს, რომლებიც მიგრანტებმა თან წამოიღეს, როგორც მოგონებების მატარებელი ნივთები.
მუზეუმის პირველ სართულზე მუზეუმის ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი დარბაზია – ჩემოდნებისგან აშენებულ ლაბირინთებში დადიხარ, ჩემოდნების მფლობელების სახელებსა და წარმოშობას ეცნობი, ხოლო აუდიოგიდით კონკრეტული ადამიანების ისტორიის მოსმენა შეგიძლია. ასე გავიგე, როგორ აღმოჩნდნენ ადამიანები ჰოლანდიიდან ამერიკაში, ჰონდურასიდან ჰოლანდიაში, როგორ იცურეს ნავით, როგორ გადმოლახეს საზღვარი, როგორ გაექცნენ ფაშიზმის საშინელებას თუ სხვადასხვა დიქტატურულ რეჟიმებს, როგორ გადარჩნენ, როგორ გარდაიცვალნენ და მერე გაცოცხლდნენ, ფერფლიდან დაიბადნენ ფენიქსებივით.
ფოტოექსპოზიცია რამდენიმე ნაწილადაა დაყოფილი -გამგზავრებებსა და შეხვედრებს თვალს ადევნებ, გაქცევებს, გადარჩენებს, მაშველ რგოლს თუ თოფს, რომელიც მესაზღვრემ დაგიმიზნა.
ყველა გზა სხვადასხვანაირია – ზოგი უდაბნოებზე გადის, ზოგი ცეცხლწაკიდებულ ქალაქებზე, ზოგი ჭაობებსა და ზღვებზე, ცნობილი ფოტოგრაფების ფოტონამუშევრები მიგრაციის ყველაზე დიდ ტკივილს განგაცდევინებთ და ასევე, გაგაძლიერებთ ადამიანის თვითგადარჩენის საოცარი უნარით, რომელიც ომებისა და უსამართლობების ფონზე ადამიანთა გადარჩენის მთავარი საშუალებაა.
მეორე სართულის ექსპოზიცია მთლიანად მეტაფორაა – საპასპორტო კონტროლი, სადაც ევროპის მოქალაქეებმა და დანარჩენებმა ცალ-ცალკე უნდა გაიარონ, ეკლის უზარმაზარი გვირგვინი, ამ ტანჯვის მარადიული სიმბოლო, ეკალბარდი თუ წვეტიანი ჭიშკარი, გალია თუ ჩანთებით დახუნძლული მანქანა, ავტობუსი თუ ადამიანი-ბარგი, ადამიანი, რომელიც იმ ბარგისგან შედგება, რომელსაც მიეზიდება.
რა თქმა უნდა, მიგრაციის გზაზე თვითიდენტიფიკაციის, იდენტობის შენარჩუნებისა და ახალ სივრცესთან ადაპტირების პროცესიც უმნიშვნელოვანესია, ამიტომ ექსპოზიციაში ეთნიკური სამოსი თუ ეთნიკური ხელოვნების ნიმუშები მრავლადაა წარმოდგენილი.
რა თქმა უნდა, ომს ვერავინ აუვლის გვერდს, ომს, რომელიც გადასახლების მთავარი მიზეზია, სპეციალური ინსტალაცია რუსეთის აგრესიაზე უკრაინაში, ომის დროს აალებული სახლები და დაღუპული ადამიანები…
ეს მუზეუმი თან მოგყვება, თითქოს შენც უზარმაზარი ექსპოზიციის ნაწილი ხარ აეროპორტში, როდესაც ნიდერლანდელი მესაზღვრე საგულდაგულოდ ამოწმებს, რაიმე უცნაური საკვები ხომ არ მიგაქვს ან როცა ამსტერდამის უნივერსიტეტის სტუდენტებს ხვდები უნიკალურ კულტურულ სივრცეში – Verhalenhuis Belvédère, რომელიც ოდესღაც მიგრანტთა სასტუმრო იყო, დღეს კი ინტერკულტურული კომუნიკაციის ცენტრია. ეს არის უნიკალური კულტურული ინსტიტუცია როტერდამში, რომელიც მდებარეობს კათენდრეხტის უბანში — ერთ-ერთ პირველ ადგილას, სადაც მიგრანტები ჩამოდიოდნენ XX საუკუნის დასაწყისიდან. განსხვავებით ტრადიციული მუზეუმებისგან, იგი უფრო საზოგადოებრივი და ნარატიული სივრცეა, სადაც ადამიანები — ადგილობრივები და მიგრანტები — თავიანთ ისტორიებს და კულტურას გვიზიარებენ, აგროვებენ ზეპირ ისტორიებს, მართავენ კულტურულ და კულინარიულ საღამოებს, ერთმანეთს უნაწილებენ საკვებს, გამოცდილებასა და მოგონებებს.
მიგრაციის მუზეუმში ხარ როტერდამის პოეზიის საერთაშორისო ფესტივალზე, სადაც ქართულ ლექსებს კითხულობ უკრაინელ პოეტთან ერთად, რომელსაც შინ, ომის ქარცეცხლში გახვეულ კიევში 14 წლის შვილი ეგულება.
და საერთოდ, სამყაროც თითქოს ერთი დიდი მიგრაციის მუზეუმი „ფენიქსია“, სადაც ან დაიღუპები ან ცეცხლისგან აღდგები და გადარჩები.
