როგორ ვასწავლოთ სიტყვები “ვეფხისტყაოსნიდან“

ძველი ქართული ლიტერატურის შესწავლა რთული პროცესია, თუმცა, ჩემს გამოცდილებაზე დაკვირვებით, ყოველი ტექსტის მოშინაურება შესაძლებელია. რამდენიმე ასეული წლის წინანდელი ლექსიკა დღეს გაუგებარია. ძველი, დავიწყებული სიტყვები მხოლოდ კონკრეტულ ტექსტში ცოცხლობენ და მათი შესწავლისთვის მიზანმიმართული აქტივობების მოფიქრება პირველი ნაბიჯია გაგება-გააზრების ეტაპზე გადასასვლელად.

სტატიაში გთავაზობთ სიტყვის ბარათებს, რომლებიც „ვეფხისტყაოსნის“ ლექსიკის შესასწავლად დავამზადე.

სიტყვის ბარათების აღწერა

მართკუთხედის ფორმის ერთ ბარათზე დავიტანე: ერთი სიტყვა და სტრიქონი, საიდანაც სიტყვა შევარჩიე, სტროფის ნომერიც ამავე გვერდზეა მითითებული.

მეორე ბარათზე კი წერია პირველ ბარათზე გამოტანილი სიტყვის თანამედროვე სალიტერატურო ენით განმარტებული მნიშვნელობა.

როგორ ვიყენებთ?

ბარათების დამზადების პროცესში ძალიან ბევრს ვფიქრობდი იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გამომეყენებინა ბარათები ისე, რომ მეათე კლასის თითოელი მოსწავლე დაინტერესებულიყო და ხალისით ჩაბმულიყო პროცესში. ასეთი რამ მოვიფიქრე:

• სიტყვები გავანაწილე ოთხი ჯგუფისთვის – თითოეულისთვის 22 ბარათი (11 ბარათი სიტყვა და სტრიქონი, 11 კი – სიტყვის განმარტება);
• გაკვეთილი დავიწყე საშინაო დავალების ინსტრუქციის გაცნობით და ბავშვებისთვის მოფიქრებული ინსტრუქციის მიხედვით დაწერილი თემის წაკითხვით;
• მოსწავლეებს ვუთხარი, რომ გაკვეთილის ბოლოს უნდა შეერჩიათ ერთი სიტყვა, რომლის მიხედვით თავისუფალ თემას დაწერდნენ;
• შემდეგ დავურიგე პირველი ბარათები (სიტყვა და სტრიქონი), თითოეულს უნდა ამოეწერა რვეულში სიტყვა და განმარტება მოეფიქრებინა, თუ არ იცოდა კონკრეტული სიტყვის მნიშვნელობა, სტრიქონის წაკითხვა კონტექსტის გააზრებაში დაეხმარებოდა;
• მას შემდეგ, რაც ჯგუფებმა კუთვნილ სიტყვებს განმარტებები მიუწერეს, დავურიგე მეორე ბარათები (სიტყვის განმარტებები) და ამჯერად ჯგუფს უნდა დაეწყვილებინა ბარათები;
• ბოლოს ბარათებზე დატანილის სიტყვების მიხედვით პროგრამაში kahoot აკინძული ვიქტორინა შევთავაზე. კლასი წინასწარ გავაფრთხილე, რომ პროგრამა გადმოეწერათ. ამჯერად თითოეული მოსწავლე ამთლიანებდა გაკვეთილზე ნაბიჯ-ნაბიჯ მიღებულ ცოდნას;
• დავამზადე პოსტერი, რომელზეც დავწერე ბარათებში გამოყენებული სიტყვები. ბოლოს უნდა გვეთამაშა ამგვარად – წყვილი გამოდიოდა დაფასთან, ბუშტის გადაგდებისას ერთი ამბობდა სიტყვას პოსტერიდან, მაგალითად, კანჯარი და მეორეს კი განმარტების ამოკითხვა და ხმამაღლა გაჟღერება უნდა მოესწრო.
• 40-ზე მეტი სიტყვის ბარათის შესწავლას ორი გაკვეთილი დასჭირდა, მესამე გაკვეთილზე პრეზენტაცია უნდა წარადგინონ კლასის წინაშე ჯგუფებმა და ერთმანეთს გააცნონ ჯგუფის მიერ შესწავლილი სიტყვები. ბოლოს კი რომელიმე სიტყვის მნიშვნელობა მოძრაობით გააცოცხლებენ და კლასი მნიშვნელობას გამოიცნობს.
• გასასვლელ ბილეთებს, როგორც წესი, წერილობითი ფორმა აქვს. ბოლო დროს ამგვარი რამ მოვიფიქრე, ზარის დარეკვის დროს კართან ვდგები და მოსწავლემ კუთვნილი შესვენების გამოყენების უფლების „მოსაპოვებლად“ უნდა მითხრას სამი რამ, რაც გაკვეთილზე დაამახსოვრდა. სიტყვის ბარათებზე მუშაობის შემდეგ ბავშვები დერეფანში გადიოდნენ და მიტოვებდნენ სიტყვებს: გენუკვი, ჩაღანა, ყაბაჩა, ბალახში, მანგი, ჯადვარი… ეს მომენტი ჩემი შრომისა და ფიქრის ულამაზესი, დაუვიწყარი უკუკავშირი იყო. სიხარულს ვერ ვიტევდი იმის ყურებისას, მეათეკლასელები, რომლებიც უმეტესად უხალისოდ სხედან გაკვეთილზე, სიტყვის ბარათებზე მუშაობისას ინტერესით იყვნენ ჩაბმულნი და, რაც მთავარია, საგაკვეთილო პროცესში ყველა მოსწავლის ჩართვა შევძელი.

გიზიარებთ თემას, რომელიც სტატიის დასაწყისში ვახსენე. პირადი მაგალითი წერის სწავლებისას უმთავრესია. მეორე დღეს მოსწავლემ კლასის წინაშე წაიკითხა თემა სახელად წინწალი და ესეც პირად საჩუქრად მივიღე.

მე შევარჩიე სიტყვა გენუკვი. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ სიტყვათა განმარტებებისთვის გამოვიყენე თამაზ ვასაძისეული კომენტარებით გამოცემული „ვეფხისტყაოსანი“ (გამომცემლობა „დიოგენე“).

თავისუფალი თემა ჩემი დღიურდან:

„მე შევარჩიე სიტყვა გენუკვი, რომელსაც პოემის ერთ-ერთ ეპიზოდში  ამბობს თინათინი. ავთანდილთან პირისპირ დარჩენილი უმხელს, რომ ავთანდილის მიჯნურობა შეუტყვია და მასაც უყვარს იგი. ნადირობისა და უცხო მოყმის ნახვას ახსენებს და საკუთარ განცდებს აღწერს, თუ როგორ დაითრგუნა ამ უცნაური შეხვედრის შემდეგ:

„მას უკანით გონებამან მისან ასრე დამამხოცა,

შენ გენუკვი მონახვასა, კიდით კიდე მოჰლახო ცა“.

შენ გთხოვ მონახვას, თუნდაც ამისთვის მთელი სამყაროს შემოვლა დაგჭირდესო.

სიტყვა გენუკვი თამაზ ვასაძისეულ კომენტარებში ამგვარად არის განმარტებული: გევედრები.

ვედრება – ეს ის მდგომარეობაა, როდესაც ერთი ადამიანი მეორეს მთელი არსებით მიენდობა და მის იქით გზა აღარ აქვს.

გენუკვი – ნეტავ, რას ფიქრობს პოემაში იმ წამს ავთანდილი, როცა ეს სიტყვა ესმის საყვარელი ადამიანისგან?

სანუკვარი მახსენდება გენუკვის გაგონებისას.

საინტერესოა, ეტიმოლოგია სიტყვისა გენუკვი. სანუკვარი ნიშნავს საოცნებოს, ერთადერთს, უცხოს.

ფაქტია, თინათინმა იცის სწორი სიტყვების საჭირო დროს გამოყენება. ჭკვიანი ქალია. პოემის მამოძრავებელი ძალა. რომ არა თინათინის თხოვნა, პოემაში მოვლენები გაიყინებოდა.

რაც შეეხება ჩემს ცხოვრებაში ამ სიტყვას – გევედრები, რატომღაც ჩემი შვილები და მათთან ურთიერთობა მახსენდება. ძლიერი სურვილის დროს ვიყენებთ, როგორც წესი, და ჩვენც წინააღმდეგობას ვერ ვუწევთ ერთმანეთის ძლიერ სურვილებს.

თხოვნა – გთხოვ, გევედრები, გეაჯები, გემუდარები, გენუკვი – ადამიანებს შორის ურთიერთობას ათბობს, თანაგანცდას საჭიროებს მეორე ადამიანის მოსმენა, მის ტყავში შეძრომა და მისი თვალებიდან მოვლენების დანახვა.

მეც ხშირად მაქვს თხოვნა თქვენთან, ბავშვებო: გიყვარდეთ ერთმანეთი, საკუთარი თავი, მადლიერებით სავსე გული გქონდეთ, წვრილმანებით გახარება შეგეძლოთ, ინტერესების მრავალფეროვნებაზე იზრუნოთ, გაჯეტებთან გატარებული დრო შეამციროთ და წიგნები იკითხოთ.

შემისრულებთ?“

ჩემ მიერ აღწერილი სასწავლო რესურსის უკეთ აღსაქმელად გთავაზობთ ვიდეოჩანაწერს:

https://www.youtube.com/watch?v=nXUoVjv_bZ4