ენა-მეტყველების დარღვევის მქონე ბავშვებთან სამუშაოდ არაერთგვაროვანი აქტივობები და მეთოდოლოგიაა საჭირო. ცნობილი ფაქტია, რომ ამგვარი დარღვევის მქონე ბავშვებს ქცევის სირთულეც ახასიათებთ და ადვილი არ არის საგაკვეთილო პროცესში მათ თავისებურებებთან გამკლავება. ერთი მომენტიცაა: ჩვენში ამ დარგში ძველი და ახალი მეთოდოლოგიების ჭიდილი იგრძნობა, ლიტერატურა კი მწირია.
მეტი მრავალფეროვნებისთვის აქტივობების შესახებ Chart GPT-ს ვკითხე. აღმოჩნდა, რომ ის საკმაოდ კომპეტენტური სპეციალისტი ყოფილა. მისი აზრით, ენა-მეტყველების დარღვევის მქონე ბავშვებთან მუშაობა, უპირველეს ყოვლისა, მოითხოვს მოთმინებას, სტრუქტურირებულობას და შემოქმედებით მიდგომას. გაგაცნობთ აქტივობებს, რომლებსაც Chart GPT გვთავაზობს მეტყველების, კომუნიკაციის, არტიკულაციის, აუდიტორული გაგებისა და ლექსიკური მარაგის განსავითარებლად:
- არტიკულაციური თამაშები (ბგერების გამოთქმის გაუმჯობესება)
- მიზანი: კონკრეტული ბგერების გამოთქმაში ვარჯიში
- სარკესთან ვარჯიში: ბავშვი ხედავს საკუთარი პირის მოძრაობას და იმეორებს ენის სპეციალისტთან ერთად.
- „დაიჭირე ბგერა“ – ბავშვი უსმენს სიტყვას და პოულობს ბგერას (მაგ: „ს“ – „სანთელი, სარკე“).
- „საუბარი პაწაწინა მეგობრებთან“ – სათამაშოებთან საუბარი ბგერებით, რომლებიც ბავშვისთვის რთულია.
- სიტყვათა მარაგის განვითარება
- მიზანი: ლექსიკის გამდიდრება, ასოციაციური აზროვნება
- „ვინ რას აკეთებს?“ – სურათები მოქმედებით; ბავშვი პასუხობს კითხვებზე ან ადგენს წინადადებას (მაგ.: „დედა ამზადებს საჭმელს“).
- ასოციაციების ჯაჭვი: ვეუბნებით სიტყვას, ბავშვი კი ეძებს მასთან დაკავშირებულ სიტყვებს (მაგ.: „წვიმა“ – „ქოლგა“, „ღრუბელი“).
- მოთხრობა სურათების მიხედვით – ბავშვი თხზავს პატარა ისტორიას სურათების მიხედვით.
- მეტყველების დინამიკის განვითარება (შეერთება, შეკვეცა, წინადადებები)
- მიზანი: აზროვნების გრამატიკული ორგანიზება
- „დაასრულე წინადადება“ – ლოგიკური და მარტივი წინადადებები, რომლებიც ბავშვმა უნდა დაასრულოს.
- „3 სიტყვა – ერთი ამბავი“ – ვაძლევთ სამ სიტყვას (მაგ.: კატა, ბურთი, ფანჯარა), რომელთაგანაც ბავშვმა უნდა შექმნას ამბავი.
- სურათების თანმიმდევრობა – ბავშვი აწყობს სიუჟეტურ სურათებს თანმიმდევრობით და ჰყვება ისტორიას.
- აუდიტორული გაგება და ზეპირი მეხსიერება
- მიზანი: მოსმენის უნარის გაძლიერება და ზეპირი ინფორმაციის დამახსოვრება
- „ვის ვუსმენთ?“ – ბავშვი უსმენს ხმას ან აღწერას და გამოიცნობს.
- მარტივი ინსტრუქციების მიყოლა: „დადე წიგნი მაგიდაზე, მერე აიღე ფანქარი“.
- მეხსიერების ჯაჭვი: ბავშვი იმეორებს მზარდი სიგრძის სიტყვათა სერიებს.
- მოტორიკა + მეტყველება (სხეულის მოძრაობის გამოყენებით)
- მიზანი: ენის და მოძრაობის კოორდინაცია
- რითმული ლექსები ხელის ტყაპუნით
- ლოგორიტმიკა – მარტივი მოძრაობები/ქცევები ლექსებთან ერთად (მაგ., „ხელით დავხატოთ მზე“).
- მეტყველებითი იოგა – მარტივი იოგას პოზები სუნთქვის ვარჯიშებთან ერთად
- რესურსები და ინსტრუმენტები:
- სურათების ბარათები (ლექსიკა, მოქმედება, გრძნობები)
- ქუჩის ან ცხოველების პატარა ფიგურები – როლური თამაში
- სარკე, ასო-ბგერების ბარათები, ფანქრები, საღებავები და სტიკერები.
პრაგმატული ენის დარღვევა ანუ ენობრივი კომუნიკაციის სოციალური მხარის დარღვევა ბავშვებში ხშირად გამოიხატება შემდეგნაირად:
- საუბრისას დათმობის უუნარობით;
- თემასთან დაუკავშირებელი პასუხებით;
- ჟესტების, გამომეტყველების ან ტონალობის უგულებელყოფით;
- იუმორის, ირონიის ან გადატანითი მნიშვნელობის ვერგაგებით;
- მეტისმეტი დომინანტობით ან პირიქით, გაუბედაობით კომუნიკაციისას.
პრაგმატული ენისთვის სპეციალურად შერჩეული აქტივობები
- როლური თამაშები – „რა მოხდებოდა, რომ…“
მიზანი: სოციალური სცენარების მოდელირება.
მაგალითი:
- სიტუაცია: „შენ ხარ მაღაზიაში, გამყიდველს არ აქვს ხურდა“.
ბავშვი ეძებს შესაბამის სიტყვებს, ტონს, ჟესტს – როგორ მოიქცეს.
წინასწარ გააგებინე, რას ნიშნავს თავაზიანობა, ალტერნატივა, უკმაყოფილება ისე, რომ აგრესია არ ჩანდეს.
- სოციალური კომუნიკაციის ბარათები
მიზანი: სიტუაციური რეაგირების ვარჯიში.
ბარათებზე გამოსახულია სცენები:
- „ვიღაცამ შენზე ცუდი თქვა“.
- „მეგობარმა დაკარგა რვეული და შენ იპოვე“.
ბავშვი ირჩევს პასუხს/ტონს/ჟესტს და ასაბუთებს, რატომ აირჩია ის.
- შეავსე მოფიქრებით: „კიდევ როგორ შეიძლებოდა პასუხის გაცემა?“
- მცირე ვიდეოკლიპების ან ანიმაციების ანალიზი
მიზანი: მიმიკებისა და ქვეტექსტების გარჩევა
აჩვენე 1-2-წუთიანი ვიდეო და ჰკითხე:
- რას გრძნობს პერსონაჟი?
- რა არ თქვა ხმამაღლა, მაგრამ იგრძნობოდა?
- როდის იცრუა?
ეს ავითარებს ემპათიას, ინტუიციასა და სოციალურ ინტერპრეტაციას.
- „გაგრძელე საუბარი“
მიზანი: დიალოგის შენარჩუნება და წინ წამოწევა
დაიწყე ფრაზით: „მე დღეს სკოლაში საინტერესო რამ გავიგე…“
ბავშვმა უნდა დააკავშიროს: „რა იყო ის? / მეც ასევე ვიყავი“.
თუ პასუხი კონტექსტს არ შეესაბამება, შეგიძლიათ ერთად გადააკეთოთ დიალოგი: „რა უნდა ეთქვა, რომ მეტი თანხვედრა ყოფილიყო?“
- იუმორის თამაში
მიზანი: ირონიის, ორმაგი მნიშვნელობის, ცნობისმოყვარეობის გაგება
უთხარი მეტაფორული ფრაზები:
- „მის ტვინში დინოზავრებმა ფეხბურთი ითამაშეს“.
ბავშვი უნდა მიხვდეს, რომ ეს პირდაპირი მნიშვნელობით არ არის ნათქვამი. ივარჯიშეთ სახალისო ახსნებით.
- ემოციური ბარათები და ურთიერთობა
მიზანი: სხვისი ემოციის ამოცნობა და საპასუხო რეაქცია.
აჩვენე ბავშვს სახის გამომეტყველება ან სიტუაცია.
ჰკითხე: რა უნდა უთხრას მას მეგობარმა? როგორ დაეხმაროს?
დამატებითი რჩევები
- იყავი მარტივი და პროგრესული: თავდაპირველად ეცადე, სცენარები იყოს ნაცნობი და მარტივი (სკოლა, მაღაზია, თამაშის მოედანი), შემდეგ გადადი კომპლექსურ ურთიერთობებზე.
- ხშირად გამოიყენე სარკე, ხმის ჩაწერა, ვიდეოგადაღება – ბავშვები უკეთ ხედავენ, როგორ ჟღერს/“გამოიყურება“ მათი მეტყველება.
- შექებისას იყავი სპეციფიკური: „ძალიან კარგად უთხარი, რომ გწყინდა, მაგრამ არ დაჩაგრე. ეს მნიშვნელოვანია!”
კიდევ უამრავი აქტივობის მოფიქრებაა შესაძლებელი. პირადად მე გამომიყენებია „სიტყვების ბანკი“, „განძის ყუთი“, „მოძრავი ლექსიკონი“ და ბავშვებისთვის სახალისო და საინტერესო სხვა აქტივობები. თითოეული მათგანი ენის ფონოლოგიურ, მორფოსინტაქსურ, სემანტიკურ, პორაგმატულ დონეებს ავსებს და შესაბამის მიზანზე გადის. პირადად კი ძალიან მაინტერესებს, ძვირფას მკითხველს აქტივობათა სახელწოდებები რა ასოციაციებს გაუჩენს.
