ენა-მეტყველების დარღვევის მქონე ბავშვებთან მუშაობისთვის არაერთგვაროვანი აქტივობები და მეთოდოლოგიაა საჭირო. ცნობილი ფაქტია, რომ ბავშვებს ამგვარი მდგომარეობით ქცევის სირთულეც ახასიათებთ და იოლი არაა, საგაკვეთილო პროცესში მათ თავისებურებებთან გამკლავება. თან ერთი მომენტიცაა, ჩვენში ამ დარგში ძველი და ახალი მეთოდოლოგიის ჭიდილი იგრძნობა. ლიტერატურა კი მწირია.
მეტი მრავალფეროვნებისთვის აქტივობების შესახებ Chart GPT-ს დავეკითხე. აღმოჩნდა, რომ იგი საკმაოდ კომპეტენტური სპეციალისტია. ამდენად, სიამოვნებით გაგიზიარებთ მის რეკომენდაციებს. უპირველეს ყოვლისა, მისი აზრით, ენა-მეტყველების დარღვევის მქონე ბავშვებთან მუშაობა მოითხოვს მოთმინებას, სტრუქტურირებულობას და შემოქმედებით მიდგომას. მისეული აქტივობები კი, რომლებიც შესაძლოა, გამოვიყენოთ, როგორც მეტყველების, კომუნიკაციის, არტიკულაციის, აუდიტორული გაგების და ლექსიკური მარაგის გასავითარებლად, — შემდეგია:
- არტიკულაციური თამაშები (ბგერების გამოთქმის გაუმჯობესება)
მიზანი: კონკრეტული ბგერების გამოთქმის ვარჯიში
- სარკესთან ვარჯიში: ბავშვი ხედავს საკუთარ პირის მოძრაობას და იმეორებს ენის სპეციალისტთან ერთად.
- „დაიჭირე ბგერა” – ბავშვი უსმენს სიტყვას და პოულობს ბგერას (მაგ: „ს“ – „სანთელი, სარკე“).
- „საუბარი პაწაწინა მეგობრებთან“ – სათამაშოებთან საუბარი ბგერებით, რომლებიც ბავშვისთვის რთულია.
- სიტყვათა მარაგის განვითარება
მიზანი: ლექსიკის გამდიდრება, ასოციაციური აზროვნება
- „ვინ რას აკეთებს?“ – სურათები მოქმედებით; ბავშვი პასუხობს კითხვებზე ან ქმნის წინადადებას (მაგ.: „დედა… ამზადებს საჭმელს“…).
- ასოციაციების ჯაჭვი: ვეუბნებით სიტყვას და ბავშვი ეძებს მასთან დაკავშირებულ სიტყვას (მაგ.: „წვიმა“ – „ქოლგა“, „ღრუბელი“).
- ფოტო–სურათებით მოთხრობა – ბავშვი ქმნის პატარა ისტორიას სურათების მიხედვით.
- მეტყველების დინამიკის განვითარება (შეერთება, შეკვეცა, წინადადებები)
️ მიზანი: აზროვნების გრამატიკული ორგანიზება
- „დაასრულე წინადადება“ – ლოგიკური და მარტივი წინადადებები, რომლებიც ბავშვმა უნდა დაასრულოს
- „3 სიტყვა – ერთი ამბავი” – მიეცი სამი სიტყვა (მაგ.: კატა, ბურთი, ფანჯარა) და ბავშვმა შექმნას ამბავი
- სურათების თანმიმდევრობა – ბავშვი აწყობს სიუჟეტურ სურათებს თანმიმდევრობით და ჰყვება ისტორიას.
- აუდიტორული გაგება და ზეპირი მეხსიერება
მიზანი: მოსმენის უნარის გაძლიერება და ზეპირი ინფორმაციის დამახსოვრება
- „ვის ვუსმენთ?“ – ბავშვი უსმენს ხმას ან აღწერას და გამოიცნობს.
- მარტივი ინსტრუქციების მიყოლა: „დადე წიგნი მაგიდაზე, მერე აიღე ფანქარი“.
- მეხსიერების ჯაჭვი: ბავშვი იმეორებს მზარდი სიგრძის სიტყვათა სერიებს.
- მოტორიკა + მეტყველება (სხეულის მოძრაობის გამოყენებით)
მიზანი: ენის და მოძრაობის კოორდინაცია
- რითმული ლექსები ხელის ტყაპუნით.
- ლოგორიტმიკა – მარტივი მოძრაობები/ქცევები ლექსებთან ერთად (მაგ., „ხელით დავხატოთ მზე“).
- მეტყველებითი იოგა – მარტივი იოგას პოზები სუნთქვის ვარჯიშებთან ერთად
რესურსები და ინსტრუმენტები:
- სურათების ბარათები (ლექსიკა, მოქმედება, გრძნობები)
- ქუჩის ან ცხოველების პატარა ფიგურები – როლური თამაში
- სარკე, ასო-ბგერების ბარათები, ფანქრები, საღებავები და სტიკერები.
პრაგმატული ენის დარღვევა, ანუ ენობრივი კომუნიკაციის სოციალური მხარის დარღვევა, ბავშვებში ხშირად გამოიხატება შემდეგით:
- საუბარში თავის მხრივ დათმობის უუნარობა,
- თემის დაუკავშირებელი პასუხები,
- ჟესტების, გამომეტყველების ან ტონალობის უგულებელყოფა,
- იუმორის, ირონიის ან გადატანითი მნიშვნელობის გაუგება,
- მეტისმეტი დომინანტობა ან პირიქით — გაუბედაობა კომუნიკაციისას.
პრაგმატული ენისთვის სპეციალურად შერჩეული აქტივობები:
- როლური თამაშები – “რა მოხდებოდა, თუ…”
მიზანი: სოციალური სცენარების მოდელირება.
მაგალითი:
- სიტუაცია: „შენ ხარ მაღაზიაში, გამყიდველს არ აქვს ხურდა“.
- ბავშვი ეძებს შესაბამის სიტყვებს, ტონს, ჟესტს — როგორ მოიქცეს.
- წინასწარ გააგებინე: რას ნიშნავს თავაზიანობა, ალტერნატივა, უკმაყოფილება ისე, რომ აგრესია არ ჩანდეს.
- სოციალური კომუნიკაციის ბარათები
მიზანი: სიტუაციური რეაგირების ვარჯიში.
- ბარათებზე მოცემულია სცენები:
- „ვიღაცამ შენზე ცუდი თქვა“.
- „მეგობარმა დაკარგა რვეული და შენ იპოვე“.
- ბავშვი ირჩევს პასუხს/ტონს/ჟესტს და ასაბუთებს, რატომ აირჩია ასე
→ შეავსე მოფიქრებით: „კიდევ როგორ შეიძლებოდა პასუხი?“.
- მცირე ვიდეოკლიპების ან ანიმაციების ანალიზი
მიზანი: მიმიკებისა და ქვეტექსტების გარჩევა
- უჩვენე 1–2 წუთიანი ვიდეო და ჰკითხე:
- რას გრძნობს პერსონაჟი?
- რა არ თქვა ხმამაღლა, მაგრამ იგრძნობოდა?
- როდის იცრუა?
→ ეს ავითარებს ემპათიას, ინტუიციასა და სოციალურ ინტერპრეტაციას.
- ️ „გაგრძელე საუბარი“
მიზანი: დიალოგის შენარჩუნება და წინ წამოწევა
- დაიწყე ფრაზით: „მე დღეს სკოლაში საინტერესო რამ გავიგე…“
- ბავშვმა უნდა დააკავშიროს: „რა იყო ის? / მეც მსგავსად ვიყავი“
- თუ პასუხი არ შეესაბამება, შეგიძლიათ ერთად „გადავაკეთოთ დიალოგი“ — რას ეთქვა, რომ მეტი თანხვედრა ყოფილიყო?
- იუმორის თამაში
მიზანი: ირონიის, ორმაგი მნიშვნელობის, ცნობისმოყვარეობის გაგება
- უთხარი ფრაზები, რომლებიც მეტაფორულია:
- „მის ტვინში დინოზავრებმა ფეხბურთი ითამაშეს“.
- ბავშვი უნდა მიხვდეს, რომ ეს პირდაპირი მნიშვნელობა არ არის — ივარჯიშეთ სახალისო ახსნებით.
- ემოციური ბარათები და ურთიერთობა
მიზანი: სხვისი ემოციის ამოცნობა და საპასუხო რეაქცია.
- აჩვენე ბავშვს სახის გამომეტყველება ან სიტუაცია.
- ჰკითხე: რა უნდა უთხრას მას მეგობარმა? როგორ დაეხმაროს?
დამატებითი რჩევები:
- იყავი მარტივი და პროგრესული: თავიდან სცენარები იყოს ნაცნობი და მარტივი (სკოლა, მაღაზია, თამაშის მოედანი), შემდეგ გადადი კომპლექსურ ურთიერთობებზე.
- ხშირად გამოიყენე სარკე, ხმის ჩაწერა, ვიდეო გადაღება — ბავშვები უკეთ ხედავენ, როგორ ჟღერს/,,გამოიყურება“ მათი მეტყველება.
- შექებისას იყავი სპეციფიკური: „ძალიან კარგად უთხარი, რომ გწყინდა, მაგრამ არ დაჩაგრე ის, ეს მნიშვნელოვანია!”
ვერაფერს ვიტყვით, გარდა ამისა, უამრავი აქტივობის მოფიქრებაა შესაძლებელი. პირადად მე გამომიყენებია „სიტყვების ბანკი“, „განძის ყუთი“, „მოძრავი ლექსიკონი“ და სხვა აქტივობა, რომლებიც ბავშვებისათვის სახალისო და საინტერესოა. თითოეული მათგანი ენის ფონოლოგიურ, მორფო-სინტაქსურ, სემანტიკურ, პორაგმატულ დონეებს ავსებს და შესაბამის მიზანზე გადის. პირადად კი ძალიან მაინტერესებს ძვირფას მკითხველს აქტივობათა სახელწოდებები რა ასოციაციებს გაუჩენს.
