(ჩანაწერებიდან)
*
კითხვით ყოველდღე ვკითხულობ. ვკითხულობ, ცხადია, პოეზიასაც და სხვა სახის ლიტერატურასაც, მაგრამ ძირითადად – პროზას. საერთოდაც, პოეტად რომ შედგე, საამისოდ, პოეზიის კითხვაზე უფრო მეტად, პროზის კითხვაა საჭირო, რადგან სწორედ ეს უკანასკნელი ავითარებს კოგნიტიურ-იმაგინაციურ უნარებს.
*
იყო დრო, როცა ყველა დაწყებული წიგნი – იმის მიუხედავად, მომეწონებოდა თუ არა – ბოლომდე მიმყავდა. ბოლო წლებია, ასე აღარ ვიქცევი. პროზის ხარისხის დასადგენად პირველივე გვერდის თუ – არა, პირველი ორი გვერდის წაკითხვა სრულიად საკმარისია ჩემთვის. სულ რამდენიმე წუთი სჭირდება იმის დადგენას, რამდენად ფლობს ხელობას ავტორი.
*
თანამედროვე ქართული პროზა სრულიადაც არ გახლავთ ამოვარდნილი მსოფლიო პროზის კონტექსტიდან – არაფრით ჩამოუვარდება მსოფლიოში დღეს მიღებულ სტანდარტს. ოღონდ საქმე ის გახლავთ, რომ მსოფლიო პროზაა დეკადანსის ფაზაში. ამ დეკადანსის პროექციაა ხარისხი – მსოფლიოშიც და, ცხადია, ჩვენშიც. იმის თქმა სულაც არ მინდა, რომ მსოფლიოში და ჩვენში მაღალი ხარისხის პროზა არ იწერება, ცხადია, იწერება, ოღონდ – ძალიან ცოტა. ჩვენ გვყავს სულ რამდენიმე – თანამედროვეებს ვგულისხმობ – ისეთი მწერალი, ვისზეც დაურიდებლად იტყვი, რომ ბრწყინვალე მწერალია, თუმცა ზოგადი დონეა დაბალი. ხსენებული ბრწყინვალე მწერლების გვერდით, ყალბი და კონტროვერსიული პარადიგმების გამო, ისეთი მწერლები არიან გაპიარებულნი, რომელთა პროზაული შესაძლებლობანი საშუალო დონეს ძნელად თუ აღემატება.
*
ერთხელ ერთმა კლასიკოსმა პოეტმა მითხრა თავისივე თაობის მეორე კლასიკოსი პოეტის პროზაულ ტექსტებზე: „- ჩალაა!“. აი, ეს მონოლექსიკური, უზუსტესი შეფასება მახსენდება ხოლმე, როცა წავიკითხავ თანამედროვე ქართული პროზის მორიგ, უკიდურესად გაპიარებულ ნიმუშს – ვერც იმას იტყვი ცალსახად, რომ ცუდია, ვერც იმას – რომ კარგია, სადღაც შუაშია, წყალწყალაა, „ჩალაა“, არადა, რამდენიმე ენაზეა თარგმნილი და გამოცემული, აქაც უკიდურესად პოპულარულ-პრემირებულია… დაახლოებით ოცდაათი წლის წინ ამ დონის პროზა გამოსაცემად რომ შეგეთავაზებინა რომელიმე უცხოური გამომცემლობისთვის, უკეთეს შემთხვევაში – დელიკატურ უარს გეტყოდნენ, უარეს შემთხვევაში კი – თავზე გადაგახევდნენ, მაგრამ დეკადანსია მეთქი… ცხადია, ეს დროებითია, ხარისხი ოდესმე ისევ აიწევს და ლიტერატურის ისტორიის მორიგ კურიოზად დარჩება ზოგიერთი დღევანდელი პროზაული ტექსტის უსაზღვრო პოპულარულობა. სულ რამდენიმე პროზაიკოსია დღეს ჩვენში, ვისზეც თავს დავდებ, რომ თუნდაც ორმოცდაათი წლის მერეც წაიკითხავენ.
*
რომანის კულტმა და პროზის მცირე ფორმების მარგინალიზებამ მოიტანა დრამატული შედეგი: მწერლები თავგამოდებით ცდილობენ სამოთხრობე თემების გარომანებას. თემა და ამბავი, რომელიც, კომპაქტურობის შემთხვევაში, შეიძლება, გადასარევიც ყოფილიყო, ხელოვნურად არის გაწელილი და გაფუჭებული… ეპიზოდს (ეპიზოდებს), რომლის დიეგეტური (პლატონის გაგებით) გადმოცემაც რამდენიმე სიტყვითაა შესაძლებელი, ავტორი უმოტივაციო მიმეტურობით (პლატონისვე გაგებით) წელავს – რამდენიმე გვერდის მანძილზეა გადაშლილი სრულიად უმოტივაციო, არაფრის მომცემი, ურეგლამენტო დიალოგი/პოლილოგი. ამას ავტორი აკეთებს ერთადერთი მიზნით: გვერდები უნდა შეავსოს როგორმე. როცა მსგავს პრიმიტიულ ყალთაბანდობას ხედავ, რატომ უნდა გააგრძელო იმ რომანის კითხვა?! დიდი პროზა მთავარის თქმის ხელოვნებაა.
*
დიდ პროზას სამი კომპონენტის – ნარაციის, დესკრიფციის და დიალოგი/პოლილოგის თანაბრად მაღალი ხარისხი და, რაც მთავარია, მათი მოტივირებული მოდულაციები განაპირობებს (სხვა ნარატოლოგიური ხერხები, უბრალოდ, ქვედინებებია). დიდი მწერალი არის ის, ვინც ამ სამ კომპონენტს ერთნაირი ხელოვნებით ფლობს და საჭიროებისამებრ – ტექსტის შინაგანი ლოგიკითა და დინამიკით – იყენებს მათ.
*
„გაცილებით რთულია, დაწერო რომანი, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო ავტობიოგრაფიასთან და რომლის გმირებსაც თავისთავადი ხასიათი აქვთ, საკუთარი ცხოვრებით ცხოვრობენ. სწორედ ესაა ნამდვილი რომანი, როგორსაც ჩვენ ვხვდებით ბალზაკთან, სერვანტესსა და სხვა მწერლებთან. იგი იბადება მაშინ, როცა შემოქმედი კი არ ბატონობს თავის ქმნილებაზე, არამედ ქმნილება შემქმნელზე. შემოქმედების პროცესი აიძულებს თითოეულ გმირს, დამოუკიდებლად განსაზღვროს თავისი ბედი და ცხოვრება“, – ამბობს ერთ ინტერვიუში მიგელ ანხელ ასტურიასი, ეს ასპროცენტიანი შეფასებაა. ყველა ხარისხიან რომანს თავისი შინაგანი ლოგიკა აქვს, თავისით ვითარდება, ავტორი, უბრალოდ, აღმწერია. არიან მწერლები, რომლებიც რომანის წერის განმავლობაში სხვების ტექსტებს არ კითხულობენ ზემოქმედების შიშით, ჩემთვის ეს სრულიად გაუგებარია – როცა ლეპტოპს ვშლი რომანის წერის გასაგრძელებლად და ბოლო წინადადებას ვკითხულობ, საიდანაც წერა უნდა გავაგრძელო, უკვე ტექსტში შევდივარ და ყველაფერი გარეთ რჩება, მათ შორის – თუნდაც ხუთი წუთის წინ წაკითხული – ნებისმიერი სხვა მწერლის პროზა.
