ცის და მიწის მონაწური ცრემლი

_ თერგო, რა გამღერებს,

რა გაქვს სასიმღერო?

ზოგჯერ რა გატირებს,

რა გაქვს სატირალი?

_ იცი რა მამღერებს?

ჩემი საქართველო!

იცი რა მატირებს?

მისი სატკივარი!..

         თენგო ავსაჯანიშვილი

ხევში, სტეფანწმინდაში, რამდენჯერმე მოვხვდი პოეზიის საღამოზე. თბილისიდან ჩასული პოეტები ადგილობრივ მკითხველს ხვდებოდნენ. მერე გულუხვად გვიმასპინძლდებოდნენ და შეხვედრის ლირიკული განწყობა სუფრაზეც გადაინაცვლებდა ხოლმე. მით უფრო მთაში, სადაც ყოველი მეორე ბუნებით პოეტია, ენის საიდუმლოსთან ყველაზე ახლოა და ისეთ სიტყვებს შემოგაშველებს, გული რომ აგიყვავდება. ერთხელ, ასეთი პოეტური ნადიმის დროს, ერთ ბიჭსაც მოვკარი თვალი. სუფრის განაპირას იჯდა, თითქმის სულ თავჩაღუნული, სახე კეთილი ღიმილით უბრწყინავდა და, როცა რამდენიმე სადღეგრძელოს მერე ცოტა გათამამდა, მაშინ წამოდგა და თავისი ლექსი წაიკითხა. თან მოგვიბოდიშა, ისე მომანდომეთ ლექსობა, გავბედეო. იმ სუფრაზე, იმ საღამოს, მისმა ლექსმა ხელქმნილი მარგალიტივით გაიბრწყინა და აბა, ვიღა მოასვენებდა – გვიკითხა და გვიკითხა თავისი ნაღდი სევდით და სიხარულით ნაბეჭვი ლექსები. ყელმოღერებით კითხულობდა, ცალ ცისფერ თვალს რაღაც წერტილს გაუშტერებდა ხოლმე, ცალი ნატკენი თვალით კი გულის უფსკრულების ექოს იკავებდა თითქოს, იდგა როგორც თავისივე ხევის ერთი კლდე და ლექსებს მოთქვამდა…

ასე გავიცანი თენგო ავსაჯანიშვილი – ნამდვილი პოეტი.

ეს სიტყვა „ნამდვილი“ ესმა ონიანისგან დავისესხე, რომელიც ყველა სხვა ეპითეტის ბრჭყვიალებას სწორედ ამ ერთ სიტყვას არჩევდა ხოლმე და მასში გულისხმობდა ყველაზე თავდაპირველს, რითაც ფასდება შემოქმედება. თენგო ავსაჯანიშვილის პოეზიაც ამ თავდაპირველი შთაბეჭდილებითაა დამუხტული. შეიძლება ასეც ითქვას – ის თავიდან ბოლომდე პოეტია, დაუნაწევრებელი თავის ცხოვრება-შემოქმედებით, მთლიანად მიძღვნილი ამ დიდ საიდუმლოს, ლინგვისტურ რიტუალს, შესაბამისად – ერთდროულად ჯილდოსა და სასჯელის მქონეც, ერთდროულად ბედნიერიც და ტრაგიკულიც.

თენგო ავსაჯანიშვილი მოხევე პოეტია, ოღონდ ეს არ ნიშნავს ვიწრო კუთხურობას, ეს დაახლოებით ისაა, რაც გოდერძი ჩოხელისათვის – გუდამაყარი, ნოდარ დუმბაძისთვის – გურია, დავით კლდიაშვილისთვის კი – იმერეთი. ხევი თენგოს ასაფრენი ბილიკია, ის ტოპოსია, საიდანაც მისი თვალსაწიერი იშლება. მთელი ცხოვრება ხევში იცხოვრა, მისი შთაგონება თერგი და მთები იყვნენ, ალექსანდრე ყაზბეგის აჩრდილი და მყინვარწვერის ელვარება. მისთვის საქართველოც ხევიდან იწყებოდა, ამდენად, კიდევ უფრო ძვირფასი და საპასუხისმგებლო იყო ეს მხარე, როგორც პირადი განძი, წინაპრებისგან ნამემკვიდრევი („ჩემი თერგივით ღელვით ვიწყები, ჩემი თერგივით ღელვით მთავრდები…“).

დღეს სამშობლოზე ცოტასღა წერენ პოეტები. ტექნოგლობალურმა დრომ თითქოს დააკნინა კიდეც ეროვნულობის იმგვარი განცდა, რომელიც პოეტს ლირიკული ფიქრებით მუხტავს. ამას თავისი მრავალი მიზეზი აქვს და ერთი კი მათ შორის ჭარბი, ლამის მკვდარი რწმენითა და პათოსით აყივლებული პატრიოტიზმის შეკავებაა, რომელმაც ჩვენი დამოუკიდებლობის გარიჟრაჟიდან მოყოლებული, ბევრი სული და ტვინი დააზიანა და მენტალურ კომპლექსებში ჩაკირული, დღემდეც შემოგვრჩა. გურამ დოჩანაშვილის არ იყოს, სამშობლოს სიყვარული ხომ „ერთი რამის სიყვარულია, დაფარვა რომ სჭირდება“, სამშობლო ჩუმად სათქმელი სიტყვაა და არა გაუთავებლად და გამაყრუებლად საჯაროდ სიყვარულ-სამტკიცებელი. თუმცა, ამ უკიდურესობამ, სხვა საპირისპირო სტიგმა მოიყოლა და ბევრი შემოქმედი გააჩუმა. მკითხველთა ცნობიერება კი იმ აზრითაც გაჟღინთა, თითქოს სამშობლოზე ლექსები მხოლოდ სუფრისთვის იწერება და იქვე ითქმება.

არადა, ვინ იცის, იქნებ ლექსებსაც ელოდება საქართველო!.. იქნებ ესაც ის წმინდა ზვარაკია, რაც სამშობლოს და ენის კვრივზე დაიდება და ამით რაღაც იდუმალი და ღვთაებრივი აღესრულება?!. ეს თენგო ავსაჯანიშვილმა კარგად იცოდა, მისთვის უცხო იყო „პოეტურ-თემატური ტრენდები“ და ეროვნულ-მენტალური კომპლექსები. საქართველოს ხმა ესმოდა და თავადაც პასუხობდა, მის პოეზიაში დიდი ადგილი სწორედ სამშობლოსთვის დაწერილ ლექსებს ეკავა. ეს მისი პირადი ლიტურგია იყო.

„თაფლის სანთელო,

საქართველო ღმერთს შეავედრე,

ღიაა კარი –

გულის კარი წმინდა სამების,

ჰა, დავალაგე

მის უწმინდეს საკურთხეველზე

ცრემლების მძივი,

თვალთა სხივი

ხმათა ხავერდი…“

ან

„სუ, გეყო, გაჩუმდი, ნუღარ სტირი,

შენს მტერს უხარია, გხედავს თვალსველს,

შენი ძველებური, დალოცვილი,

მრავალჟამიერი შემოსძახე…“

პოეტი, უმთავრესად, ხმაა და თენგო ავსაჯანიშვილიც თვითმყოფადი, მკაფიო ხმა იყო, რომელიც, მართალია, თავისთვის ჩუხჩუხებდა საქართველოს უკიდურეს საზღვართან, თუმცა მდინარის ძალა ჰქონდა და არც არავისში აგერეოდა, ვერც სმენას მოუყრუებდი. ამ ხმის სიძლიერე სიყვარულია. სამშობლოდან დაწყებული, სატრფოთი და ბუნებით გაგრძელებული, მიღმიერითა და სიკვდილით გათავებული – თენგოსთვის ყველაფერი სიყვარულის წესებით იყო, მას იკვლევდა და ეძიებდა, მასში ხეტიალობდა.

საოცარი სილაღეა მის სატრფიალო ლექსებში. სევდა, მარტოობა და „შორით წვა“ ცეცხლოვან ვნებათაღელვას ენაცვლება, ხან იის სიმაღლიდან შეიგრძნობს სიყვარულს, ხან ლაჟვარდებში დანავარდობს.

„შენს თმებში ღამე დამრჩალა

და ვარსკვლავები – თვალებში,

ეგ შენი შუქი, ქალშავავ,

შემეშველება შავეთში…“

სიყვარულს ეტრფის და ოცნებობს:

„ნეტავი ისე გიყვარდე,

მზე როგორც ჰყვარობს მიწასა…“

სიყვარული მისი მუდმივი მდგომარეობაა. ჰოდა, ვის გაუგია სიყვარული ტანჯვისა და სალმობის გარეშე? თენგოს პოეზიაშიც ბევრი ტკივილია. ცრემლიც ბევრია, ოღონდ არა გულის სიჩვილის და უსასობის გამომხატველი, არამედ უპირველესად, უზენაესი სულიერი ცეცხლის ჩინჩხალი, მწველი ნაღვერდალი, სულს რომ გასცვივა ხოლმე, ვნების ქარაშოტში აბრიალებულს. „ვეფხისტყაოსნის“ რაინდი, ტარიელი მოგაგონდება ასეთ ცრემლში, მკითხველს. ჩემს წარმოდგენაში, ჩამოჰგავდა კიდეც თენგო ავსაჯანიშვილი ვეფხვის ტყავიან ტარიელს, მასავით სიყვარულის ველზე იყო გაჭრილი და სატრფოსთვის ხეტიალში უმაღლეს ჭეშმარიტებას ეძიებდა.

ამ გზამ თუ მიიყვანა თენგო თავიდანვე სიკვდილის საზღვართან, იმ ტრანსცენდენტულ ცოდნასთან თუ ხილვასთან, დღეს რომ პოეტის წინასწარმეტყველებად შეგვიძლია აღვიქვად და კიდევ ერთხელ გავიკვირვოთ – საიდან ჰქონდა ამ ახალგაზრდა კაცს ასეთი ლტოლვა სიკვდილის მიმართ, ან საიდან იცოდა, რომ მისი დროც დათვლილი იყო ამ წუთისოფელში და ამის მიუხედავად, კი არ სძულდა, არამედ მართლაც სატრფოსავით უყვარდა სიკვდილიც?!..

ამირან არაბული „არყოფნის კარიბჭშესთან მის შეთამამება-გაშინაურებას“ უწოდებს ამ საკრალურ ლტოლვას – „ყოველივე ეს ეგზომ არაპოზიორული, ნამდვილი და არსისმიერია მისთვის… სიცოცხლისშემდგომი არსებობის სახისა თუ ფორმის საკითხიც ისეთივე მწვავეა პოეტისათვის, როგორც ამწამიერი სუნთქვა, სურვილთა დიადობას მოკლებული არსებობა და სიმწრის მეტობით დაღლილი სიცოცხლე“ – წერს ფოლკლორისტი და მწერალი ამირან არაბული, თენგო ავსაჯანიშვილის კრებულის „აქ და იქ“ შესავალში.

მის პოეზიაში ბევრი ფიქრია სიკვდილზე. ცალი თვალით სულ მიღმიერი სამყაროსკენ იყურება: „დაბადებიდან სიკვდილს ვეკუთვნი, მასზე აკვნიდან ვარ დანიშნული, ჩვენ შევიჩვიეთ უკვე ერთურთი და სიკვდილია ჩემი მიჯნური…“

თენგო ავსაჯანიშვილი ცოტა ხნის წინ გარდაიცვალა. ფიზიკური ტკივილებით ნატანჯი, მაგრამ სულიერად კიდევ უფრო განმტკიცებული გავიდა ამ სამყაროდან. იმ დღეებში ხშირად მეფიქრებოდა, რა სახით მივიდა მასთან სიკვდილი. ალბათ მაშინვე იცნო, რადგან დაბადებიდან მართლაც ძმასავით იახლა და გვერდიდან არ მოიშორა, ან იქნებ ქალის სახით ესტუმრა სიკვდილი და უკანასკნელი წამები ენით უთქმელი ფერადებით გაულამაზა?..

ეს მისი ბოლო ლექსი იქნებოდა – სიკვდილთან შეყრა, ამ ლექსს ჩვენ ვეღარ წავიკითხავთ, თან წაიღო თენგო ავსაჯანიშვილმა, როგორც საიდუმლო.

სამაგიეროდ, აქ სხვა ლექსები დატოვა, რის დაწერაც მოასწრო, რაც გულიდან გამოიგლიჯა ან გადმოიდინა, ეს ლექსები ყველას გულს ააღელვებს, ვისაც შეეხება.

და ყოველი შეხება ისევ ლექსად დაიბადება…