მეხუთე-მეექვსე კლასში რომ ვიყავი, ჩვენმა ისტორიის მასწავლებელმა გვთხოვა, რომ ყველას გვქონოდა დამატებითი ე.წ. ‘კითხვების რვეული’. ამ ‘კითხვების რვეულში’ ვაგროვებდით შეკითხვებს , რომლებიც თითოეულ გაკვეთილს ეხებოდა, რასაც ვსწავლობდით. კითხვებს უმეტესად თავად მასწავლებელი გვაწვდიდა. მერე როდესაც გაკვეთილს მოვყვებოდით, მასწავლებელი ჩვენს რვეულს იღებდა და შემთხვევითობის პრინციპით შერჩეულ შეკითხვებს გვისვამდა. ისე გამოდიოდა, რომ განვლილი მასალა არასდროს გვავიწყდებოდა, რადგან ეს კითხვები გვქონდა. როდესაც დამამთავრებელ კლასში გადავედი და ისტორიის გამოცდისთვის მომზადება დავიწყე, მალევე აღმოვაჩინე, რომ ყველაზე უკეთ მეხუთე-მეექვსე კლასის მასალა მახსოვდა. ამის მიზეზი ახლა ცხადზე ცხადია.
ჩვენი ტვინები განუწყვეტლივ მუშაობს: იღებს ახალს და ახარისხებს ძველ ინფორმაციას, პარარელურად კი პასუხს აგებს სხეულის სხვადასხვა ნაწილების ფუნქციონირებაზე. გქონიათ მომენტი, როდესაც რამის გახსენებას ცდილობთ და ვერ იხსენებთ, მერე კი ფიქრს თავს მიანებებთ და სხვა რამის კეთებას იწყებთ, უცებ რამდენიმე წუთის, საათის ან თუნდაც დღის მერე, სულ სხვა რაღაცის კეთებით გართულებას, მოულოდნელად გაგახსენდებათ ის, რასაც მაშინ იხსენებდით? ჰო, ესეც ჩვენი ტვინია, რომელსაც კონკრეტული ინფორმაციის გამოთხოვის მომენტიდან მუშაობა არ შეუწყვეტავს (ვინ იცის, არც მაშინ, როცა გვეძინა), დაუღლელად იქექებოდა დაუხარისხებელ არქივებში, რომ ის ეპოვა, რის გახსენებასაც ვცდილობდით. თანამედროვე ადამიანის ტვინი ისეა დაღლილი და გადავსებული, როგორც არასდროს აქამდე, ჰოდა რა გასაკვირია, რომ ზოგჯერ, როდესაც მოსწავლეებს რაღაცას ვუხსნით და გვგონია ყველაფერი უნდა გაიგონ და დაიმახსოვრონ, მათ საახებზე სიცარიელეს ვხედავთ? მათ გონებასაც სჭირდება დახმარება, რომ ახალი მიღებული ინფორმაცია სწორ ადგილას გადაისროლოს; სწორი შენახვა კი სწორად გამოყენების საწინდარია – ამის მარტივად საილუსტრაციოდ უბრალოდ არეულ-დარეული და დახარისხებული ფაილების წარმოდგენაც გამოდგება. ცხადია, დოკუმენტს უფრო მალე ვაგნებთ, თუ ვიცით რომ ის ასო ‘ა’- ზე უნდა ვეძებოთ და ასო ‘ა’-ზეც მხოლოდ ‘ა’-თი დაწყებული დოკუმენტები გვაქვს.
მაშინ როგორ უნდა დავეხმაროთ მოსწავლეების ტვინებს რომ ახალი ინფორმაცია სწორად გაიგონ და შეინახონ? ან როგორ უნდა დავრწმუნდეთ ჩვენ რომ შედეგს მივაღწიეთ? პასუხი სწორად დასმულ შეკითხვებში იმალება. სწორად დასმულ შეკითხვას შეუძლია დაეხმაროს გონებას, რომ ინფომრაცია ერთი ‘ფოლდერიდან’ მეორე ‘ფოლდერში გადაისროლოს, ბოლომდე აღიქვას და კარგად დაიმახსოვროს.
როდესაც შესამოწმებელ შეკითხვებს ვახსენებთ, ინსტრუქციების და შინაარსის გაგების შესამოწმებელ შეკითხვებზე გვაქვს საუბარი. მას შემდეგ რაც კომპანია ‘EF[1]’-ს შევუერთდი ცხადად ვხედავ რამდენად დიდ ყურადღებას აქცევენ, რომ მასწავლებლები სწავლებისას აუცილებლად იყენებდნენ შესამოწმებელ შეკითხვებს. ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც თავდაპირველ ტრენინგებს გავდიოდი, ამ საკითხს მთელი ერთი სესია ეთმობოდა, ახლა კი ნებისმიერი დასწრება-შემოწმებისას შესამოწმებელი შეკითხვების სწორად გამოყენება შეფასების ერთ-ერთი კრიტერიუმია. ამასობაში მეც გავიზარდე, ახალ-ახალი რამეები ვისწავლე და კიდევ ერთხელ მივხვდი, რომ თურმე უცხო ენის სწავლებისას შინაარსის გაგების შესამოწმებელი შეკითხვების დასმა აუცილებელზე აუცილებელია. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ახალ სიტყვებს ვხსნით, ტექსტზე ვმუშაობთ ან გრამატიკას ვასწავლით. შინაარსის გაგების შესამოწმებელი შეკითხვები გვეხმარება დავადგინოთ, სწორად აღიქვეს და გაიაზრეს თუ არა მოსწავლეებმა ახალი მასალა. პარარელურად სწორედ სწორმა შეკითხვის დასმამ შეიძლება შეავსოს მოსწავლის გონებაში ასაწყობი პაზლი, რადგან მომენტი, როდესაც ის ამ შეკითხვას პასუხს გასცემს, გონებაში პატარა ნათურის ანთებას ჰგავს, ბოლო ნაწილის პოვნას, ‘აი, თურმე რა!’-ს ამოძახილს.
CC[2] შეკითხვები
შინაარსის გაგების შესამოწმებელი შეკითხვები შეიძლება იყოს ღია ან დახურული. როდესაც შედარებით პატარა ასაკის ან უცხო ენის დამწყები დონის მოსწავლეებთან ვმუშაობთ, უმჯობესია დახურული კითხვის გამოყენება: ამ დროს მასწავლებელი ასრულებს შეკითხვას შეკითხვით ‘yes or no?’ ეს მოსწავლეებს უადვილებს პასუხი მარტივად გასცენ, თუმცა ამავდროულად მსგავსად დასმული შეკითხვა მარტივად ფორმულირებულიც უნდა იყოს. მაგალითად, თუკი ვასწავლით არსებით სახელებს ‘ბაყაყი’ და ‘იხვი’ და ამასთანავე ზმნებს ‘ფრენა’ და ‘ცურვა’, ცალსახაა რომ ამასთანავე ვასწავლით წინადადებას, რომ ‘ბაყაყას შეუძლია ცურვა’, ხოლო ‘იხვს შეუძლია ფრენა და ცურვა’. იმისთვის რომ გავიგოთ მოსწვავლეებმა ზუსტად გაიგეს თუ არა ‘ცურვის’ და ‘ფრენის’ მნიშვნელობა ვსვამთ შეკითხვას: ‘ბაყაყს შეუძლია ფრენა, კი თუ არა?’ პასუხის მიხედვით მარტივად მივხვდებით, უნდა განაგრძოთ თუ არა ახნა. იმისთვის, რომ უფრო სახალისო იყოს, შეგიძლიათ, ‘ბაყაყი’ ჩაანაცვლოთ მასწავლებლის სახელით, მაგ: ‘ქრისტინეს შეუძლია ფრენა, კი თუ არა?’ 🙂
თუმცა როდესაც მაღალ საფეხურზე, ან მოსწავლეების იმ კატეგორიასთან ვმუშაობთ, ვინც ინგლისური შედარებით მაღალ დონეზე იცის, უმჯობესია შეკითხვები ღიად დავსვათ, ისე რომ მოსწავლეებმა თავად გასცენ სრული პასუხი. ასეთ შემთხვევაში, შინაარსის შესამოწმებელი შეკითხვად ნებისმიერი კითხვა შეიძლება ჩაითვალოს, რომლებსაც მოსწავლეებს ვუსვამთ. მაგალითად თუ ისინი ტექსტს კითხულობენ და ჩვენ ვთხოვთ, ტექსტიდან სამი პერსონაჟის სახელი დაასახელონ, ეს შესამოწმებელი შეკითხვაა; როდესაც წინადადებაში არესბითი სახელის დასახელებას ვთხოვთ, ეს შესამოწმებელი შეკითხვაა;
წარმოიდგინეთ, რომ ასწავლით სიტყვებს ‘hero’ და ‘villain’; მოსწავლეები ასახელებენ მათ სინონიმებს, დავუშვათ, ‘bad guy’-ს და ‘good guy’. ამის შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს დაასახელონ რამდენიმე დადებითი და ურყოფითი პერსონაჟი თავიანთი საყვარელი ფილმებიდან, დისკუსიის დასასრულს მასწავლებელი მოსწავლეებს უბრუნებს შეკითხვას შემდეგი ფორმულირებით “so, is James Bond a bad guy or a good guy?’ ამ შეკითხვის მოსმენისას მოსწავლეების გონება სამუდამოდ აკავშირებს და იმახსოვრებს უარყოფითი გმირის განსაზღვრებას და პასუხობს, რომ ჯეიმს ბონდი დადებითი გმირია, მასწავლებელი კი საბოლოოდ იგებს, რომ მათ განსაზღვრება გაიგეს და მომდევნო ეტაპზე – აქტივობაზე გადადის, რომლის კარგად შესრულების საწინდარიც ასევე შეკითხვებია, ამჯერად ინსტრუქციის გაგების შესამოწმებელი შეკითხვები.
კარგად მოფიქრებულ და ფორმულირებულ შეკითხვას შეუძლია დაეხმაროს მოსწავლეს, რომ ინფორმაცია, რომელიც გაკვეთილზე მიიღო, საფუძვლიანად გაიგოს და დაიმახსოვროს. ამიტომ აუცილებელია, რომ შეკითხვებიც ისე გვქონდეს წინასწარ გათვლილი და დაგეგმილი, როგორც გაკვეთილის ეტაპები და აქტივობები.
[1] EF – Education First
[2] CCQ – concept checking questions
