ჭაში ჩავარდნილი კაცი და ზეცის ნაჭერი

(თორნიკე ჭელიძის პოეზია)

 ხანდახან ხდება ისე, რომ ჩვენ კი არ ვეძებთ გზებს, გზები გვიხმობენ… ასევე ფიქრები, ქმედებები, მომავალი, რომელიც ჩვენვე ვიწინასწარმეტყველეთ ნახატითა თუ ლექსით. მათ აქვთო წინასწარხედვა… მე, მაგალითად, მაქვს ასეთი ჩანახატები, რომლებიც ისე შესაშინებლად ზუსტია, რომ მიჭირს მათი უცხო ენერგეტიკის გაძლება. მეტიც, ჩვენ შეგვიძლია წარსულის გამოხმობით („ის მიყვარს მხოლოდ,/რეალურად დამდგარ მომენტში,/უკვე გასული რომ მედარდება…“) მომავლის მოზიდვაც. იქნებ ჩვენი აწმყოც სწორედ ესაა?! გამოცნობა იმისა, რატომ კივიან „ჯერ არმოსული გაზაფხულები“; „დეჟავუ“ თუ შეგრძნება ჯერარნახული, თუმცა მარად შენთან მყოფი სითბოსი:

„მოგჩვენებია,

თითქოს კარზე აკაკუნებენ

ან თითქოს მხარზე

ხელი გეხება?!“

ღმერთს ვეღარ ვგრძნობთ ისე ახლოს, როგორც ბავშვობაში, ჩვენ, ზრდასრულები. არადა, ი გ ი მოგვიხმობს ასე: „ითხოვდეთ და მოგეცეს თქვენ, ეძიებდეთ და ჰპოვოთ, ირეკდეთ და განგეღოს თქვენ…“. ჩვენ? რას ვაკეთებთ ჩვენ? იმის ნაცვლად, რომ რუხ წუთისოფელში ხელის ცეცებით მაინც ვეძებოთ ერთმანეთი, ხელს ვკრავთ… არცაა გასაკვირი, რატომაა ამდენი ადამიანი ჩვენ გარშემო, სულის კვდომის ნელი პერსპექტივით („მე მინახავს მიტოვებული სხეულები“)… პოეტის სიმარტოვის სევდა ყველაზე ამაღლებული და მძაფრი სიმარტოვეა:

„სულ ნუ ჩადგებით, ქარიშხლებო,

მე თუ მარტო ვარ,

ხეებს მაინც ხომ აქვთ უფლება,

რომ ერთად იყვნენ?!“

(სულ ნუ ჩადგებით ქარიშხლებო)

ჰო, ჩვენ, ქართველებმა ეს ერთად ყოფნის „უნისონი“ დავკარგეთ, შინაგან სიმწყობრესა და წესრიგთან ერთად… და ტკივილებიც მომრავლდნენ, უცხო, თამამი, ბავშვივით შემოჩვეული, „რძესავით აჭრილი“, როგორც თორნიკე ჭელიძე ამბობს, ტკივილები. შემოგვრჩა ხსოვნა ჩვენი ძირძველი პატიოსნებისა, მშობლის, სამშობლოს, მეგობრის, სამყაროს ერთგულებისა, მაგრამ თითქოს დღევანდელობაში გამოუყენებელი გამხდარა ეს ხსოვნა. ვართ ასე, უპატრონო ბავშვის კომპლექსით, ველოდებით წართმეული სისრულის დაბრუნებას – „უსახლკარო ბავშვის სურვილია,/ვინმემ დაუძახოს თბილი ფანჯრიდან“, თუნდაც მან, გარდასულმა, ვისზეც ეუბნებიან „მის მოსვლამდე არაფერი გეტკინოს…/ჰოდა ზუსტად მის მოსვლამდე გტკივა“ (ქაღალდის ნავი). გტკივა მარად ქართულ ტრაგედიაში ცხოვრება – დაკარგული სამშობლოს, ობლობის ტრაგედიაში, როცა მშობელი (მამა თუ ქვეყანა) ასე დიდია, ხანდახან კი ასე პატარავდება: მამა სახლში ხელცარიელი ბრუნდება, სისხლისმიერი ქვეყანა არ გიღებს უძღები შვილივით:

„ისე ჩვეულებრივი საღამოა,

როგორც გუშინ იყო.

ატარებ სამი ზომით დიდ ფეხსაცმელს.

შენს თავს ბაღში ასეირნებ და

მიტოვებული სახლივით ხარ ჩაკეტილი.

ერიდები ჭრილობებს,

რომ არ დაკარგო თუნდაც წვეთი

სისხლი – გენეტიკა.

სკამზე ჯდები და ამოგაქვს თვალები სულიდან.

მუხლამდე ჩახსნილი კაბასავით იცვამენ

ხეები ნიავს,

მზე ცაზე არის მიხატული,

ღრუბლის საშლელი არ ჩანს.

დასიცხული მეზობლები ლუდს სვამენ

და ოფლში იხარშებიან.

გინდა მიწაზე დააფურთხო,

მაგრამ გახსენდება, რომ

იქ ახლა მამა წევს.

იგონებ, ხშირად გკოცნიდა შუბლზე,

მერე თავს იმართლებდა,

თითქოს მოეჩვენა სიცხე თუ გქონდა

და გასასინჯად იქცეოდა ასე.

იღიმი და ნერვიულად ისწორებ თმას.

საკუთარ სხეულზე ხორცის ჭამას

ფრჩხილებიდან იწყებ.

ცდილობ, ისწავლო ემოციის მოთოკვა

და ხვდები –

ამ მხრივ სრულიად უნიჭო ხარ.

შვიდი დღეა, პურის ნამცეცები მიგაქვს პეშვით

და მტრედებს უყრი.

ბოლოს…

ადიხარ კიბეზე.

(დარეკავ და გაგეღება)

თითქმის პირზე იფარებ ხელს,

რომ არ წამოგცდეს:

– დე, მამა არ მოსულა?!“

(მეშვიდე დღე)

პწკარი ვერ მოვაკელი, ისეთი ექსპრესიული ლექსია. გარდაცვლილი მამაც ისე „აკლია კადრებს“, როგორც ის, „ვინც იღებდა“. ბრჭყალებს განვმარტავ: არ არსებობს შედეგი მიზეზის გარეშე, მიუხედავად ჩვენი ცხოვრების, თითქოსდა, ალოგიკურობისა. ხოლო ყველა შედეგი ჩვენი, „უდანაშაულო დამნაშავეების“ ქმედებებისა, ოდესღაც სადღაც „დაიდება“, ჩვენივე სიცოცხლის იმ „კადრებივით“, სიკვდილის წუთებში რომ გაგვირბენს თვალწინ… რატომ არ ვართ ჩვენ ზოგჯერ დამნაშავეები?! ინებეთ პოეტის განაჩენი თუ გადარჩენაც:

„მე არ აღმოვჩნდი პრაქტიკული ადამიანი.

ამ მარტოობის სიცივეში,

ჩაუმდგარ ქარში,

დავიტოვე გული და ვკვებავ

ძველი ცხოვრების მცირე ნარჩენით…

და, როგორც ზამთრის ხეები მიწას,

მეც ისე, ჩემი შორი ფესვებით,

ვბღუჯავ სიყვარულს“.

(ხეებმაც კი იციან…)

…და რატომ ვართ უდანაშაულო დამნაშავეები:

„ალბათ შენ თუ ხარ დამნაშავე

• ვერ შეესწარი.

ცრემლივით ვერ ჩაუდექი თვალებში,

სისხლივით ვერ შეადედდი,

თავი ვეღარ აფიქრებინე“.

(ალბათ შენ თუ ხარ დამნაშავე)

დიახ! შენს ერს, სამივე დროში განფენილს, თავი უნდა აფიქრებინო! დროის წრებრუნვაში, გარდასულის საწყისთან მარად დაბრუნებაში, ისე ვერ დაიმკვიდრებ თავს. ტატო ბარათაშვილისეულად, „ცუდად ხომ მაინც არ ჩაივლისო“, უნდა გაგკრას, პოეტი თუ ხარ, თან საქართველოში:

„რომ როცა წასვლის დრო მოვა მერცხლისა,

წვიმით და ქარით გადგება ღამე

ფანჯრებთან,

რომ არ ვიქნები,

ცეცხლი

დაანთო ჩემი ძვლებით და…

გათბე“.

(ამოაქვს კვამლი ყრუ ოდის ბუხარს)

ესააო „სულის ურბანისტიკა“, თორნიკე ჭელიძემ, რომლის მიხედვით ბეთლემის ვარსკვლავიც თვითონ მოძებნის ყრმას…

ცხოვრება რაღაა? იკითხავს კაცი, მით უმეტეს, მაშინ, როცა ჰგონია, ყველამ მიივიწყა, დაუმარხავი მიცვალებულივით. ცხოვრება სწორედ მისი პოვნაა, ვინც ასეთ დროს უნდა გიპოვოს:

„ან შენ სამარხთან დამიძახე მაშინ:

• გამოდი!“

(გამოსვლა)

და ეს „გამოსვლა“ ხშირად „გასვლის“ ტოლფასია, დატოვებისა ყველაზე ძვირფასისა, რაც გაგაჩნია; განშორებისა მათთან, ვინც ყველა მეტად გიყვარს. ასე წერს ჩვენი ქვეყნის ერთ-ერთ დიდ ჭირზე, იძულებით ემიგრაციაზე, თორნიკე ჭელიძე:

„საერთო კი, იმედი მიგვაქვს,

იმედი უკან დაბრუნების,

რადგან სამშობლო

იქ არის, სადაც კარგად ვიცით,

გაზაფხულობით,

მიწის სიღრმიდან

ვისი გვამები

გვაწვდიან ხოლმე

მინდვრის ყვავილებს“.

(ემიგრაცია)

წუთისოფლის, ამაოების, სენია, რომ ყველასა და ყველაფერს ადვილად ივიწყებენ. ხელოვნება კი იმისთვისაა, რომ ეს დავიწყება დაამარცხოს და როცა საუკუნეების მტვერსა თუ ნაჟურს გადაწმენდენ, ისევ ძველებური, მარადი სიცხადით ამოგანათოს: „რასაც ადვილად დაივიწყებენ,/შემოინახე ის შენს ლექსებში“.

რა რჩება ლექსებში? წარსულის ტკბილი დარდები; „ტანჯვით მხიარულება“ ქართველური, სახარებისეულიც; შენივე თავი, მთელი ცხოვრება რომ გეყო („თუ თავი შენი შენ გახლავს…“ – „ერთ კაცს,/მარტოკაცს,/საკუთარი თავიც ეყოფა/ცხოვრებისთვის“); სიყვარულისგან „ძარღვებში განათებული სისხლი“; შენი ნამდვილობა და არა თავის მოსატყუებლად გამოგონილი, ილუზორული სინამდვილე – აქ დავაზუსტებ, რომ პოეზიის რეალობა თავის მოსატყუებლად არაა, რადგან ის დროის რეალობაზე მაღლა მდგომია და უმძაფრესი; ამიტომ პოეტმაც შეაფარა თავი ამ სინაღდეს, შაბისფერი, მძიმე „ღრუბლების ტილოს“ რომ მოსწყვიტოს თვალი, დააღწიოს თავი – „დღეებში, სადაც თუნდაც ერთ კენჭს ადგილს ვერ ვუცვლი,/ მე ვიწყებ წერას“. წერა დაკარგულ თავსაც აღმოგაჩენინებს ზოგჯერ და ვიღაცის ცრუ აღმაფრენით გაყალბებულ გენიალურ სიმარტივესაც, აზრს ჩვენი არსობისა:

„ვამბობ:

არ დავკარგო ადამიანი,

შეიძლება, რომ მას დავჭირდე“.

(სიზმრისპირული)

თუმცა ადამიანები მაინც იკარგებიან, მაშინაც, როცა ეს ჩვენი სურვილი არაა, მეგობრებიც ხდებიან მტრები, ყველას განგვიცდია გაუცხოების ამ „უდაბნოს“ გრძნობიერი გაუწყლოება:

„დღეს ვნახე ძველი მეგობარი

და ვიდრე ზუსტად

მოვიფიქრებდით შემდეგ ნაბიჯებს,

ალბათ ორივეს გაგვახსენდა, იმ დროს საერთო,

კარგად ჩავლილი ცხოვრებიდან,

სულ ყველაფერი,

რაც გამოდგა იმდენად მცირე,

რომ მხოლოდ თვალის არიდებას,

ზურგის შექცევას

და ჩვენ-ჩვენი გზით წასვლას ეყო“.

(ღია კოსმოსში)

ჩვენც ხშირად გვიფიქრია: ეს სიცოცხლეა?! – დიახ, ეს სიცოცხლეა!

• ლიანდაგები, რომლებიც ბალახს უცდიან;
• „ვინც აღარაფერს გრძნობენ სხვებისას, /აღარც საკუთარს“;
• ერთმანეთზე აუტანელი – ცოცხლებისა და მკვდრების დუმილი;
• მონატრებასავით, უფორომო, ვერარსებული სიყვარული;
• კოსმოსი, რომელიც ვერ ივიწყებს თავის პლანეტებს;
• მახსოვრობა იმისა, რაც არ(ა) იყო;
• რომ „ვიღაც გადის შენი ტანიდან და მაინც უხმობს ადამიანებს?!“;
• ქარი, რომელსაც „აქვს დრო, ადგილი, ბოლო წერტილი, სადაც ჩადგება და მუხლს მოუყრის“…

ხოლო, რასაც მუხლს უყრი, იმისთვის ცოცხლობ კიდეც, იბრძვი კიდეც, მარცხდები თუ იმარჯვებ, რადგან ესაა მიზანი (იდეაში!) მარტოკაცთა თუ დიდებითა და პატივით გარშემოკრებილთა ცხოვრებისა….