„სამყარო აღარ გვაჯილდოებს იმისთვის, რაც ვიცით, არამედ იმისთვის, თუ რის გაკეთებას ვახერხებთ იმით, რაც ვიცით.“ სწორედ ეს არის ის რეალობა, რომელთანაც გამკლავება ბოლო ათწლეულებია გვიწევს. ტექნოლოგიური განვითარების წინასვლასთან ერთად, გამუდმებით იცვლება სამუშაო მოთხოვნები და ადგილები; ჩნდება ახალი პროფესიები და ქრება – ძველი. მომავალში კი ალბათ უამრავი ახალი და სხვადასხვანაირი გამოწვევა გველოდება, რომელსაც წინასწარ ვერასდროს ვიწინასწარმეტყველებთ. ყველაფერი ეს იმას ნიშნავს, რომ განათლებამ მცირე ასაკიდანვე უნდა შეამზადოს ბავშვები მუდმივად ცვალებად და მზარდ სამყაროსთან შესახვედრად: სწავლების მეთოდებიც ისე უნდა იყოს შერჩეული, რომ მოსწავლეები მხოლოდ საგნობრივ ცოდნას კი არა, ცხოვრებისეულ უნარებს და გამოცდილებასაც უნდა იძენდნენ.
ბევრმა მასწავლებელმა იცის, თუ რაოდენ მნიშნელოვანია, სწავლების პროცესში გასართობი აქტივობების გამოყენება, რათა ბავშვებმა თამაშით შეიმეცნონ, ისწავლონ და დაიმახსოვრონ. შემეცნებითი აქტივობები ხშირად მეტ დროს და ძალისხმევას მოითხოვს, შესაბამისად, უბრალოდ სათამაშო აქტივობები – სადაც პატარებმა უნდა იხტუნონ, ირბინონ და ა.შ. მათთვის უფრო მიმზიდველია. ამიტომ ასეთ თამაშებში უფრო დიდი ხალისით არიან ჩართულები. ჩვენც გვგონია, რომ საუკეთესო გზას მივაკვლიეთ, თუმცა საიდან უნდა ვიცოდეთ, მსგავსი თამაშები ნამდვილად ეხმარებათ თუ არა მათ განვითარებაში? ან ჩვენ თუ გვეხმარება ჩვენი მოკლე თუ გრძელვადიანი მიზნების მიღწევაში? სწავლა ხომ მართლაც რამდენიმე უცხო სიტყვის და წინადადების დამახსოვრება არაა?!
სათამაშო აქტივობის დაგეგმვა გაცილებით მარტივი გახდება, თუკი მისი ხუთი მახასიათებელი ზედმიწევნით გვეცოდინება.
ხუთი მახასიათებლიდან პირველი, ცხადია ისაა, რომელიც აქტიურ ჩართულობას გულისხმობს. წარმატებული აქტივობები, პირველ რიგში, სწორედ იმით იზომება, თუ რამდენად გაზრდილია მოსწავლეთა კონცენტრაციის დონე, რადგან როცა ისინი მთელი გულისყურით არიან ჩართულები, სწავლაც ბუნებრივად ხდება. მეორეს მხრივ, აუცილებელია აქტივობა სოციალურად ინტერაქციულიც იყოს; ეს ნიშნავს, რომ მოსწავლეებს ექნებათ შესაძლებლობა ერთმანეთს თავიანთი იდეები გაუზიარონ, საკუთარი თავები გამოხატონ, დაინახონ თანაკლასელების პერსპექტივა და საჭიროების შემთხვევაში მოილაპარაკონ და გადაწყვიტონ. ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ჯანსაღი კომუნიკაციის ხერხების და უნარების გამომუშავებაა, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნებისმიერი საგნის შინაარსის სწავლა. თამაშით სწავლებისას აუცილებელია მოსწავლეებს ცდებისა და შეცდომების დაშვების – შესაბამისად მათი გამოსწორების და გაუმჯობესებიც საშუალება ჰქონდეთ. ცხადია, აქტივობა სახალისო უნდა იყოს, და არამხოლოდ იმ მხრივ, როგორც ამას პირველი მახასიათებელი მოითხოვს; სწავლა გრძელვადიანი და დამღლელი პროცესია, როდესაც ამ პროცესში ჩვენს მიღწევას ვხედავთ, თუნდაც მხოლოდ მცირეს, ეს უდიდეს სიამოვნებას გვანიჭებს. ამიტომ ყველა აქტივობა უნდა იძლეოდეს იმის საშუალებას, რომ მოსწავლეებმა თუნდაც მხოლოდ ერთხელ თქვან „არის!, მე ეს შევძელი!“ ბოლოს კი, აუცილებელია იმის გააზრება, რომ რასაც ვაკეთებთ ერთ კონკრეტულ და დიდ მიზანს ემსახურება, რომელიც ამასთანავე ჩემთვის, როგორც მოსწავლესთვის, ძალიან მნიშვნელოვანი და ძვირფასია. რადგან რაც ძვირფასია, იმისთვის არც დრო გვენანება, არც ენერგია და არც რაიმე სხვა რესურსი.
იმისთვის, რომ მსგავსი აქტივობის დაგეგმვა უფრო მარტივი იყოს ქვემოთ ჩემი ერთ-ერთი აქტივობის მაგალითზე განვიხილავ, თუ როგორ და რა მეთოდებით იყო მასში გამოყენებული თამაშით სწავლების ხუთი მახასიათებელი. მსგავსი ფორმის გამოყენება ყველა მასწავლებელს შეუძლია, არამხოლოდ დაგეგმვისას, არამედ უკვე არსებული აქტივობების შესაფასებლად და თვითრეფლექსიისთვის.
აქტივობას, რომელიც 10 წლის ბავშვების ჯგუფისთვის გამოვიყენე, „მორბენალი მოკარნახე“ ჰქვია. თავად აქტივობა დიდი ხანია მასწავლებლიდან მასწავლებელს გადაეცემა და დიდი პოპულარობით სარგებლობს მოსწავლეებში. თამაშიც სწავლების ხუთი მახასიათებლის შესწავლისას მისი ხელახალი გადააზრება განსაკუთრებით გამომადგა და, ჩემდა გასახარად, აღმოჩნდა, რომ იგი ყველა მახასიათებელს ზედმიწევნით ერგებოდა.
სათამაშო აქტივობის წესები ძალიან მარტივია: ვიღებთ ტექსტს (ან მის ნაწყვეტს), რომელსაც ვასწავლით და ვბეჭდავთ რათა საკლასო ოთახის გარეთ კედელზე გავაკრათ. შემდეგ იგივე ტექსტს, ოღონდ ამჯერად საკვანძო სიტყვების გამოტოვებით, ვბეჭდავთ და ვამრავლებთ. უმჯობესია თუკი მოსწავლეები წყვილებში იმუშავებენ: ერთი მოსწავლე კლასში რჩება ფურცელთან და კალამთან ერთად, მეორე კლასის გარეთ გარბის, რათა თავის წყვილს გამოტოვებული სიტყვა მოუტანოს და დააწერინოს.
| მახასიათებლები | კი/არა | მაგალითები, თუ როგორ წარმოჩნდება მახასიათებლები აქტივობაში |
| საინტერესო (actively engaging) | კი | ჩემი აქტივობის მიმდინარეობისას მოსწავლეებს ბოლომდე გაჰყვათ ინტერესი და დრო ისე გავიდა, ვერც კი გაიგეს. ბავშებმა დიდი სიამოვნებით ითამაშეს, რადგან სურდათ ერბინათ და სწრაფად და ზუსტად შეესრულებინათ მიცემული დავალება. |
| ინტერაქციული (socially interactive) | კი | როდესაც მოსწავლეებს დავალება ავუხსენი და წყვილებში გავანაწილე, მათ საშუალება მივეცი, მოელაპარაკათ და თავად გადაეწყვიტათ, თუ რომელი დარჩებოდა კლასში და რომელი გაიქცეოდა და სიტყვებზე ‘ინადირებდა.’ |
| განმეორებადი (ცდების და შეცდომების დაშვების შესაძლებლობა/iterative) | კი | თამაშის პარალელურად აქტიურად ვადევნებდი თვალს თუ როგორ კარნახობდნენ და იწერდნენ სიტყვებს მოსწავლეები. ზოგჯერ მოკარნახეს შეცდომით მოჰქონდა სიტყვა, ან ის უშვებდა შედომას, ვინც იწერდა. ასეთ დროს მათ ვეუბნებოდი, რომ ტექსტში შეცდომა იყო, თუმცა ზუსტად არ ვუთითებდი სად. შესაბამისად, ისინი იწყებდნენ გადამოწმებას მანამ, ვიდრე შეცდომას არ მიაგნებდნენ. |
| სახალისო (joyful) | კი | თამაში სახალისო იყო, არამხოლოდ იმიტომ რომ ათი წლის ბავშვები მთელი გულით ერთობიან სირბილისას და მცდელობისას, რომ პირველებმა დაასრულონ და გაიმარჯვონ, არამედ იმიტომაც რომ ყოველი მომდევნო სიტყვის პოვნისას და მისი ჩაწერის დასრულებისას მოსწავლეებს უკვე ჰქონდათ იმის განცდა, რომ რაღაც დიდს მიაღწიეს და გაიმარჯვეს. |
| მნიშვნელოვანი (meaningful) | კი | აქტივობა მნიშვნელოვანი იყო, არამხოლოდ იმიტომ რომ იგი ერთდროულად მოიცავდა უცხო ენის შესსწავლისას გასავითარებელ ოთხივე უნარს (წერა-კითხვა, მოსმენა-საუბარი), არამედ იმიტომაც რომ მოსწავლეებმა პროცესისას გააანალიზეს, რომ შეუძლებელი იყო გაემარჯვათ, თუკი გუნდურად არ იმუშავებდნენ და ერთმანეთს არ დაეხმარებოდნენ. ვინც სიტყვებს კარნახობდა, ბოლომდე რჩებოდა მასთან, ვინც წერდა, რომ ბოლომდე დახმარებოდა სიტყვის დასრულებაში. ხოლო ვინც წერდა ზოგჯერ რამდენჯერმე აგზავნიდა უკან მოკარნახეს, რათა ბოლომდე დარწმუნებულიყვნენ, რომ შეცდომას არ უშვებდნენ. ამ პროცესმა მოსწავლეები ერთმანეთთან უფრო დაახლოვა. |
აქტივობების დაგეგმვისას ხუთი მახასიათებლის გათვალისწინება საშუალებას გვაძლევს მოსწავლეებს ისეთი ცხოვრებისეული უნარების გამომუშავებაში დავეხმაროთ, როგორებიცაა მაგალითად, კრიტიკული აზროვნება, თანამშრომლობა, კონცენტრაცია, მიზანმიმართულობა და ა.შ. მსგავსი უნარები მათ არამხოლოდ საკლასო ოთახში დაეხმარებათ, არამედ მომავალშიც შეუყობთ ხელს წარმატების მიღწევაში. გარდა ამისა, თუკი სწავლებით თამაშის ხუთ მახასიათებელს პრაქტიკაში წარმატებით დავნერგავთ, დიდი ალბათობით მოსწავლეების ქცევის, კონცენტრაციის და მოტივაციის მარადჟამ არსებული პრობლემებიც მარტივად მოგვარდება, რადგან ასე ისინი მთლიანად და ბუნებრივად იქნებიან ჩართული სწავლების პროცესში.
