„ვწერ, რადგან წავიკითხე“ – ტონდელის ეს სხარტი ფრაზა ერთსა და იმავე დროს მწერლებსაც გულისხმობს და მკითხველებსაც, ხოლო მათთან ერთად – იმ სინერგიულ პროცესს, როცა კითხვა და წერა თანაბარი ძალით ზემოქმედებს ადამიანზე, ან პირიქით – ადამიანი თავისი შთაგონებით და ფიქრის სიმძლავრით ზემოქმედებს დროსა და სივრცეზე და ქმნის ერთ-ერთ ყველაზე იდუმალ ფენომენს – ლიტერატურას.
სწორედ ამ პროცესზე, წერისა და კითხვის ფიზიკურ-მეტაფიზიკურ ნიუანსებსა და მათ პრაქტიკულ მნიშვნელობაზე მოგითხრობთ წიგნი „წერის სიყვარული“, რომელიც სულ ცოტა ხნის წინ ნუნუ გელაძემ თარგმნა იტალიურიდან და უნივერსიტეტის გამომცემლობამ დასტამბა. ამ წიგნის ავტორი ცნობილი იტალიელი მწერალი, დრამატურგი, რეჟისორი, ჟურნალისტი და მთარგმნელი დაჩა მარაინია. ის მსოფლიოს თითქმის ყველა ენაზეა თარგმნილი. ქართველი მკითხველი მის რომანებს სწორედ ნუნუ გელაძის თარგმანების წყალობით იცნობს („ხმები“, „გოგონა და მესიზმრე კაცი“).
„წერის სიყვარული“ პუბლიცისტური რომანია, თუმცა თავისი შინაარსითა და სტრუქტურით, ჩამთრევი ფიქრით და დიალოგის დინამიკით ერთ მთლიან მხატვრულ რომანადაც შეგვიძლია წავიკითხოთ. ის ნამდვილი შენაძენია ლიტერატურის მოყვარულთათვის, მასწავლებლებისთვის, მომავალი მწერლებისთვის.
ყველაფერი კი ასე დაიწყო: იტალიურ არხ Rai-ზე ორი სეზონის განმავლობაში გადიოდა გადაცემათა ციკლი „მე ვწერ, შენ წერ“, სადაც დაჩა მარაინი წერასთან დაკავშირებულ თემებს განიხილავდა. ამ გადაცემებმა დიდი პოპულარობა მოიპოვა. შეიძლება ითქვას, რომ წიგნი „წერის სიყვარული“ სწორედ იქ, იმ გადაცემათა ციკლში იწყება.
„წიგნში, რომელიც სატელევიზიო გადაცემის „მე ვწერ, შენ წერ“ კვალდაკვალ დაიბადა, დაჩა მარაინი საოცარი სიმსუბუქით მიგვიძღვება კითხვისა და წერის გზებზე. შევყავართ თავის ლაბორატორიაში და გატაცებითა და მორიდებით გვანდობს მწერლის ხელობის საიდუმლოებებს, გვაძლევს მითითებებს და რჩევებს, გვთავაზობს წასაკითხ მასალას და სავარჯიშოებს, ამოწმებს და ასწორებს დამწყებ მწერალთა ტექსტებს. გვიხსნის პროზაულ თუ პოეტურ ტექსტებში ჩამალულ მექანიზმებს იმგვარად, რომ ვსწავლობთ, როგორ აღმოვაჩინოთ სიცოცხლის ერთ-ერთი უიშვიათესი მადლი – კითხვით ტკბობა“, – ვკითხულობთ წიგნის შესავალში.
ამ წიგნის გაცნობისას პირადი შთაბეჭდილება გამახსენდა – სტუდენტობის პირველი დღე და პირველი ლექცია ლიტერატურული დაოსტატების სპეციალობაზე, როდესაც ჩვენი ჯგუფის ხელმძღვანელმა, ვახუშტი კოტეტიშვილმა, ჩვეული ხავერდოვანი ბარიტონით და დინჯი გულწრფელობით გვითხრა: მე წერას ვერ გასწავლით, მაგრამ შევეცდები, კარგ მკითხველებად გაქციოთო.
ბატონი ვახუშტის ეს ფრაზა სამუდამოდ დამამახსოვრდა. კარგ მკითხველად ქცევაც ისეთივე იდუმალი და თავგადასავლებით სავსე პროცესი აღმოჩნდა, როგორიც ნებისმიერი სხვა მეტაფიზიკური მოგზაურობა შთაბეჭდილებათა თუ წარმოსახვათა სამყაროში. გარდა ამისა, ვირწმუნე, რომ კარგი მკითხველობა კარგ მოქალაქეობასაც ნიშნავს და, შესაბამისად, კითხვა სულაც არ არის მხოლოდ თავშესაქცევი/გასართობი მომენტი. დაჩა მარაინის ამ თეორიულ-პრაქტიკული საუბრებით სავსე წიგნმა ჩემს რწმენასა და ფიქრებში კიდევ უფრო განმამტკიცა.
„ლიტერატურა ჭეშმარიტი სიხარულის, ტკბილი განცდის წყაროა, და არა შინაარსის, რომელსაც წიგნები გვთავაზობენ, არამედ იმის გამო, რომ კითხვა ადამიანის ინდივიდად ჩამოყალიბებისთვის დიდი წვრთნაა. კითხვის პროცესში ამბის, საუბრის, ფიქრის, ფანტაზიის, ოცნების საგნად, ინდივიდად გარდავიქმნებით და ამ გარდაქმნას არც დასასრული აქვს, არც საზღვარი და არც პაუზა. ამიტომაცაა წერა შეუძლებელი, თუ არ კითხულობ“, – წერს დაჩა მარაინი.
ვივიანა როზი თავის წინასიტყვაობაში განმარტავს: „ეს არ გახლავთ რჩევების კრებული… ეს წიგნი უფრო შეკითხვების კრებულია და ამ შეკითხვებს მოსდევს მოსაზრებანი, რომლებიც ერთმანეთში ჯაჭვის რგოლებივით იკვრება და ხანმოკლე პოლიფონიებს წარმოშობს“. ამ შეკითხვებს შორის, ცხადია, დომინანტურია: რატომ ვკითხულობთ? რატომ ვწერთ? დაჩა მარაინის დიალოგები თავის კოლეგებთან სწორედ ამ შეკითხვებით იწყება.
საგულისხმო იყო იმ ფაქტის აღმოჩენა, რომ მკითხველთა რაოდენობით იტალია ბოლო ადგილზეა ევროპაში. ამის მიზეზს დაჩა მარაინი იტალიური ენის „ძნელად ჩამოყალიბების ისტორიაში“ ხედავს. თუმცა წერა გაცილებით მეტს უყვარს, ვიდრე კითხვა.
„კითხვა ბავშვობიდანვე წარმოადგენს შთამაგონებელ გამოცდილებას. და ძალზე მნიშვნელოვანია, წიგნთან ურთიერთობა ფამილარული იყოს, ვიდრე იგი ინტელექტუალურ ცნობისმოყვარეობად გადაიქცევა. წიგნები ფიზიკურად უნდა გაიცნო, ხელი უნდა შეავლო, დაყნოსო, თან ატარო“, – ამბობს დაჩა მარაინი და თანამოსაუბრეებს რეფლექსიისთვის ახალ თემას სთავაზობს – რას და როგორ (არ) კითხულობენ ბავშვები და დიდები.
„წერის სიყვარულს“ პირუთვნელობაც გამოარჩევს – მოსაუბრეები გულწრფელად, ღვლარჭნილი კეკლუცობის გარეშე განიხილავენ მათთვის მნიშვნელოვან თემებს, საუბრობენ პირად გამოცდილებებზე, ტკივილებზე, კომპლექსებზე, შიშებსა და სტიგმებზე. ბუნებრივად იგრძნობა სიმართლის ეს ატმოსფერო, რაც სწორედ მთავარი ინტერვიუერის – დაჩა მარაინის მორიგი შემოქმედებითი პროცესის ნაწილია.
მაგალითად, კითხვაზე, უნდა გააკეთოს თუ არა მწერალმა გათვლები მკითხველთან მიმართებით, პასუხი ერთმნიშვნელოვანია: გამაღიზიანებელია ზოგიერთ კომერციული მწერლის ბედნიერი, ვულგარული თვითკმაყოფილება. „კომერციული ლიტერატურა ეთვალთმაქცება მკითხველს, შთაბეჭდილებას უქმნის, რომ ჩართული ჰყავს ძალიან მაღალი დონის კულტურულ მოვლენაში. სინამდვილეში, ამის იქით შესაძლოა არც არაფერი იყოს“. შესაძლოა, წერის სურვილიც გქონდეს და ცოტ-ცოტა გამოგდიოდეს კიდეც, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ უკვე მწერალი ხარ. „ლიტერატურაში იმპროვიზაციები და სპონტანიზმები არ არსებობს. თხრობის წინაშე ჩვენ უმწიკვლონი არა ვართ. წერა არ დაუშვებს გულუბრყვილობას. გულუბრყვილო შეიძლება ცხოვრებაში იყო, მაგრამ ხელოვნებაში – არა, ვინაიდან ხელოვნება არის მეთოდი და შეგნება“.
მწერალი ანტონიო დე ბენედეტი ფიქრობს, რომ „ლიტერატურა, რომელიც დროს ვერ უძლებს, არის ის, რომელიც ლიტერატურიდან იბადება, ლიტერატურა, რომელიც დროს უძლებს, არის ის, რომელიც ცხოვრებიდან იბადება, ძლიერი ემოციებიდან, ტრავმებიდან, ნამდვილი შიშებიდან, ნამდვილი ტკივილებიდან“.
წერის თავგადასავალი სუფთა ფურცლიდან იწყება. ხოლო სუფთა ფურცელი ერთდროულად თავდავიწყებამდე მიმზიდველიცაა და შიშის მომგვრელიც. მას, ვინც ამ ვნებებს დაძლევს და გზას მეომრის გამბედაობით გაუყვება, წინ ახალ ფათერაკებთან ერთად აღმოჩენათა სასწაული ელოდება. „წერის სიყვარულში“ ყველა ის ნიუანსია აქცენტირებული, რისგანაც ეს მოგზაურობა შედგება.
არის თუ არა მწერალი თავისი დროის მოწმე? ეხმარება მას დოკუმენტური ფაქტები? წერის დროს ივიწყებს მათ თუ პირიქით, სამუდამოდ იმახსოვრებს? კითხვაზე, აქვს თუ არა აზრი წერას სიტყვათა დასაუნჯებლად და გარდაცვლილებთან სასაუბროდ, ტონინო გუერა პასუხობს: „მე უფრო იმათთან დიალოგის მომხრე ვარ, ვინც უნდა დაიბადოს. ჩემი სურვილი, ჩემი თამაში, ლექსებისა და მოთხრობების წერით ჩემი გატაცება სიკვდილის შიშის დაძლევის მეთოდია და იმის შემოწმება, გახანგრძლივდება თუ არა ჩემი ცხოვრება სხვების მეხსიერებაში“.
საინტერესოა ენის შესახებ რეფლექსია. დაჩა მარაინი წერს: „ჩვენი ქვეყანა ლინგვისტური თვალსაზრისით დღესაც ორადაა გაყოფილი: ერთი მხრივ, ყოველდღიური საყველპურო ენა, პირმოტეხილი, კოჭლი, ნახევრად დიალექტური, მეორე მხრივ, ინსტიტუციონალური ენის პრეტენზიული პროსოპოპეა. საშუალო იტალიური ენა კლიშეებით გადავსებული, ჟარგონებითა და უცხოური ტერმინებით, განსაკუთრებით ინგლისურით, შეკაზმული მოუწესრიგებელი ენაა, სათანადო ყურადღებას არ იჩენს სიტყვათა შერჩევისას და დიალექტებზე გაცილებით ღარიბია. იგი ბუნდოვანი ენაა, სითბოსა და მჭვირვალობას მოკლებული, საშუალოობის ენაა, უიმედოდ დაუდევარი, რადგან გამაღიზიანებელი და აშკარად გამოკვეთილი პირობითობით ხასიათდება“.
რაც შეეხება თარგმანის ხელოვნებას, დაჩა მარაინისა და მის თანამოსაუბრეთა აზრით, ნებისმიერი თარგმანი ხელახლა იქმნება, რასაც, თავისთავად ცხადია, უამრავი რისკი ახლავს. თუმცა თუ იმ წიგნის ქართული თარგმანის მაგალითზე ვიმსჯელებთ, რომელზეც ვსაუბრობთ, თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ყველა რისკი ზედმიწევნით დაძლეულია და ხელთ გვაქვს იდეალურად თანხვედრილი დედნისეული და თარგმნილი ტექსტები, სავსე სილაღით, მრავალფეროვანი ენობრივი ნიაუნსებით, პოეტური და გრავიტაციული ენერგიით, რაც მთარგმნელ ნუნუ გელაძის ხელწერა და ოსტატობაა.
ლიტერატურული ჟანრები, თემები, სტილი და მისი მრავალსახეობანი, პროზისა და პოეზიის განსხვავება – ეს არასრული ჩამონათვალია იმ თემებისა, რომელთაც კოლეგებთან საინტერესო დისკუსიაში შლის დაჩა მარაინი. როგორ აიგება სიუჟეტი, საიდან იბადება პერსონაჟი, რა ქმნის მის მოტივაციას და ამბის დრამატიზმს, სად გადის ზღვარი ავტორისა და მისივე ტექსტის უფლებებს შორის, რა განასხვავებს ერთმანეთისგან ნაწერ და ზეპირ ტექსტებს („ნაწერი ყოველთვის ფესვებგადგმულია, ენის მიღმა ვითარდება როგორც ჩანასახი და არა როგორც ხაზი, იგი წარმოაჩენს არსს და ემუქრება საიდუმლოს, კონტრკომუნიკაციაა, შიშს გვგვრის“, – როლან ბარტი). ამ თემებზე საუბრის შემდეგ ყოველ თავს ახლავს პრაქტიკული სავარჯიშოები და საკითხავები. ისინი ფიქრისა და მსჯელობისთვის განგაწყობთ, შემოქმედებით რეფლექსიაში ჩაგრთავთ და იმაშიც დაგეხმარებათ, თავად ააგოთ მსგავსი დიალოგები/გაკვეთილები სასურველ აუდიტორიასთან.
„წერის სიყვარულში“ ზღვა მასალაა და წარმოუდგენელია, ერთი წერილის ფარგლებში ჩავტიოთ ყველა საკითხი და ნიუანსი. საბედნიეროდ, ეს წიგნი უკვე ქართველი მკითხველის საკუთრებაა და ნებისმიერს შეუძლია, მოიხელთოს და იმოგზაუროს კითხვებითა და პასუხებით სავსე ლიტერატურულ სამყაროში.
დასასრულ, ერთ სავარჯიშოს გამოვარჩევდი, რომელმაც პირადად მე მხატვრული ინტერესი აღმიძრა და მეტაფორათა უღრანშიც შემიყვანა – ზღვის თემაზე საუბრისას დაჩა მარაინი იმ მეტაფორებს ჩამოთვლის, რომლებითაც მოიხსენიებს მსოფლიო ლიტერატურა ბუნების ამ შთამბეჭდავ ფენომენს: ემპედოკლემ ზღვას „მიწის ოფლი“ უწოდა, მარინეტიმ – „აღმოსავლელი მოცეკვავე ქალი“, პაბლო ნერუდამ ხოტბა შეასხა როგორც „ვარსკვლავებით მოჭედილ ბუმბულს“. უნგარეტი წერდა: „ზღვისაგან ჩემთვის შევიკარი სიგრილის კუბო“.
და თქვენ როგორ იტყოდით?
