დიფერენცირებული სწავლება ისტორიის გაკვეთილზე

სასწავლო  პროცესის  ერთ-ერთ  უმნიშვნელოვანეს  დანიშნულებას  წარმოადგენს   მოსწავლეთა  ინდივიდუალური  განვითარება, რომლის    მეთოდური  საფუძველია     ინდივიდუალიზაცია (სასწავლო პროცესის ორგანიზება) და დიფერენციაცია (გაკვეთილის ჩატარების მეთოდიკა). დიფერენცირების პროცესი ფართო საშუალებას იძლევა მოსწავლეთა შემოქმედებითი და ინდივიდუალური შესაძლებლობების განვითარებისათვის. საამისოდ   მას   მრავალი  ფორმა,  მეთოდი  და  მიდგომები  გააჩნია. 

 დიფერენცირებელი სწავლისას:  

§მოსწავლეები უკეთესად  ითვისებენ  შესასწავლ მასალას;

§იზრდება  მოსწავლეთა  მზადყოფნა  თვითგანათლებისათვის;

§„განვითარების  ვექტორი”  იგება მოსწავლისათვის საჭირო  ქმედებების განსაზღვრის საფუძველზე.

ზოგადად  დიფერენციაცია  – ესაა   სწავლის  სისტემა, რომლის   დროსაც  მოსწავლეს, რომელიც  განათლების   რაღაც  მინიმუმს  ფლობს,  შეუძლია ინფორმაციის  შენახვა ხანგრძლივ მეხსიერებაში და  თანამედროვე სამყაროში ადაპტირება. 

დიფერენციაციის მიზანია: 

§ინდივიუალური სწავლება და ამისათვის სჭირო ოპტიმალური პირობების შექმნა, თითოეული ადამიანის ინტერესების და შესაძლებლობების განვითარება;

§მიზანმიმართული ზემოქმედება საზოგადოების შემოქმედებით, ინტელექტუალურ და პროფესიონალურ  პოტენციალზე.

დიფერენციაციას  აქვს  სხვადასხვა ვარიანტები: 

oსასწავლო მასალის  და მისი ათვისების ტემპების თავისუფლად და სწორად  არჩევა; სწორი თვითშეფასება;

oსასწავლო მასალის გაფართოება საგანთშორისი კავშირების დამყარებისთვის და ცოდნის გაღრმავებისთვის.

დიფერენციაციის  ტიპებია: 

ა)  გარეგანი – იგი უზრუნველყოფს გარკვეული ნიშნების მიხედვით სტაბილური, სხვადასხვა ხასიათის და შინაარსის (პროფესიული, ინტერესების, შესაძლებლობების მიხედვით…)  ჯგუფების შექმნას;

ბ) შინაგანი – მისი დანიშნულებაა სასწავლო პროცესის ორგანიზება,  რომლის დროსაც გათვალისწინებულია მოსწავლეთა ინდივიდუალური  თავისებურებები.

დიფერენციაციის   დროს  განმავითარებელი  სწავლის შედეგები მიიღწევა პედაგოგიური  ტექნოლოგიების ხარჯზე.  შესაბამისად გამოყოფენ  დიფერენციაციის სახეებს: 

oზოგადი შესაძლებლობების მიხედვით (სწავლის საერთო დონის, ასევე მოსწავლეთა ფსიქიკური განვითარების ცალკეული თავისებურებების მიხედვით, როგოირცაა  მეხსიერება, აზროვნება, შემეცნებითი საქმიანობა);

oშესაძლებლობების მიხედვით  (შესაძლებლობების სხვადსხვა დონე ამა თუ იმ საგნში);

oუუნარობის მიხედვით (ესენი არიან ის ბავშვები, რომლებიც სწავლობენ კორექციის ჯგუფებში);

oარჩეული პროფესიების მიხედვით;

oინტერესების გათვალისწინებით;

დიფერენციაციის  სხვადასხვა  სახის  გამოყენებისას  შედეგებიც   სხვადასხვაა, რადგან  ამ  დროს  სხვადასხვა პროცესებს აქვთ ადგილი.  მათ შორის გვხვდება:   

oსწავლის სიმძიმის ცენტრის გადატანა სწავლებაზე, ინფორმაციის დამოუკიდებლად გადამუშავებაზე და მასალის ათვისებაზე;   

oმასწავლებლის    ზუსტი ორიენტირება   მასალის შინაარსის შერჩევაზე;

oჯგუფის დაყოფა მიკროჯგუფებად   (ობიექტურად), როდესაც  მოსწავლეს თავად შეუძლია აირჩიოს მიზნის ის დონე, რომელიც შესაბამება მის შესაძლებლობებს და მოთხოვნილებებს;

oკლასში მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის გამეფებული ურთიერთნდობა; მოსწავლეებს უყვართ ჯგუფებში მუშაობა, სადაც მიმდინარეობს ისეთი თვისებების ფორმირება, როგორიცაა მოთმინება, ჯგუფურობა, მხარდაჭერა, კომუნიკაბელურობა;

oდიფერენცირებული  სწავლების  მნიშვნელოვან  პროცესს  წარმოადგენს  ცნება „სასწავლო”, რომელიც მრავალმნიშნელოვანია თავისი დანიშნულებით;

oსწავლის შინაარსის გაზრდა, რომელიც საშუალებას იძლევა მაქსიმალურად ეკონომიურად (ძალისა და დროის დაკარგვის გარეშე) შევიძინოთ  საგანმანათლებლო  და  აღმზრდელობითი ღირებულების  ფასეულობები; 

oდა, რა თქმა უნდა,  პროცესი „სწავლა” – როგორც   ადამიანის მიერ ცოდნისა და უნარ-ჩვევების შეძენის სიჩქარის ინდივიდუალური  მაჩვენებელი; 

ზოგადად,  დასწავლის   ხარისხის   მიხედვით  მოსწავლეები შეიძლება დავყოთ 3  დონედ: 

üსუსტები;

ü კარგები;

üძლიერები. 

აღნიშნული   მომენტების  გათვალისწინებით   ადვილად, წარმატებულად შეგვიძლია  ჩავატაროთ გ აკვეთილი  ისტორიაში, ანუ   სასწავლო   მასალის   შინაარსი  ისე  შევუსაბამოთ  მოსწავლეთა  ცოდნის დონეს, რომ  გავითვალისწინოთ  მათი  გამოცდილება, მოთხოვნილებები და ინტერესები.  

რაში გამოიხატება კონკრეტულად მოსწავლეთა დონეებად დაყოფა, რა ნიშნით განიყოფიან ისინი?

სუსტები ანუ   არასაკმარისად  მომზადებულ  მოსწავლეებთან არიან  ისინი, რომლებიც ისტორიის ზედაპირული გაცნობისას არ ავლენენ შესამჩნევ ინტერესს საგნის შესწავლისათვის და თითქმის არ ფლობენ ისტორიულ მასალასთან მუშაობის უნარ-ჩვევებს; არ შეუძლიათ  დამოუკიდებლად გაანალიზონ და ერთმანეთს შეადარონ  მეტნაკლებად მნიშვნელოვანი ფაქტები. 

მოვიყვანოთ   „სუსტი მოსწავლის”   მახსიათებლები:   

ისტორია, VII კლ., თემა: „ხელოსნობა შუა საუკუნეებში”: 

სუსტ  მოსწავლეებს შეუძლიათ ახსნან ცნებები: ხელოსანი, სახელოსნო, მოსწავლე, საამქრო, გერბი და შეადგინონ  მოთხრობა, სადაც ამ  ცნებებს   გამოიყენებენ, შეუძლიათ  აღწერონ  სურათიც, სადაც ამგვარი სახელოსნო იქნება წარმოდგენილი.   

ისტორია, VIII  კლ.,  მეორე მსოფლიო ომი”   –  სუსტ  მოსწავლეებს შეუძლიათ   შემდეგი  ტიპის დავალების შესრულება:  დაწერონ  ძირითადი მოვლენები, რომლებიც მოხდა 1939 წელს, 1941-1945 წლებში, ისაუბრონ ატომურ ბომბზე, შეადგინონ მცირე მოთხრობა  ომის თემაზე. 

IX კლასში   ასეთ  მოსწავლეებს  შეუძლიათ  გაიგონ  შემდეგი  ცნებები:  მეტროპოლია, კოლონია, გავლენის სფერო, დაპრობილი ქვეყანა, გამათავისუფლებელი ბრძოლა და  სხვ. 

სუსტი  მოსწავლეების  ტესტური  შემოწმების  დროს  შეიძლება  გამოვიყენოთ ტეტები, რომლებიც  ალტერნატიულ  პრინციპზეა  აგებული  (დიახ -არა,   მარჯვენა-მარცხენა,  აქვს-არ აქვს…). 

მაგალითად, ისტორია, VIII კლ. :  

1832 წლის შეთქმულების  შედეგები:

1)აჯანყების გამარჯვება;

2) აჯანყების დამარცხება.

სუსტ მოსწავლეებს, ასაკის მიუხედავად, ჭირდებათ მიცემული მასალის მოთმინებით და გეგმაზომიერად შესწავლა/მიწოდება, მასწავლებლის მიერ ემოციური და ვიზუალური საშუალებების აქტიურად გამოყენება, რადგან  ეს ერთადერთი გზაა   ისტორიის შესწავლისათვის ინტერესის გასაღვიძებლად და მოტივაციის ასამაღლებლად.    

რაც შეეხება საშუალო შეძლების მოსწავლეებს: 

საშუალო   შეძლების  მოსწავლეებად  ჩაითვლებიან   ისინი,  ვისაც  აქვთ  სრულიად დამაკმაყოფილებელი   ცოდნა  ისტორიაში.  მათ იციან   ძირითადი ფაქტები, ცნებები, სასწავლო პროგრამას ფლობენ საშუალოდ; არცთუ  ცუდად  შეუძლიათ შესწავლილი მასალის გამოყენება და გარდაქმნა; ისტორიული აზროვნება, წარმოსახვა, მეტყველება, მახსოვრობა და სხვა შემეცნებითი  შესაძლებლობები უკეთესადაა განვითარებული, ვიდრე სუსტ მოსწავლეებში; ასეთ  ჯგუფებში  ისტორიის მიმართ გარკვეული დაინტერესებაც მეტია და შესწავლის სურვილიც. 

მსგავს  ჯგუფებში  ტესტური   შემოწმებისას   შეიძლება  გამოვიყენოთ  ტესტები, რომლებიც  შედგენილია  შემდეგნაირი    პრინციპით:  

vკლსიფიკაციის პრინციპით; 

vდამატებითი პრინციპით;

vჯაჭვისებური  პრინციპით;  

vძირითადი ბირთვის/ცნების  გარშემო  დავალების აგების   პრინციპით.

მაგალითები: 

 კლასიფიკაციის პრინციპით შედგენილი ტესტი: 

–ცვლილებები, რომელიც  მოხდა გლეხთა ცხოვრებაში 1861 წელს ბატონყმობის გაუქმების შემდეგ:

ა)  სხვა წოდებებთან გლეხთა  სრული უფლებრივი გათანაბრება;

ბ)  გლეხთა პირადად  გათავისუფლება;

გ)  გამოსასყიდი თანხის გადახდამდე გლეხთა დროებითი  ვალდებულება;

დ)  მიღებულ მიწაზე კერძო საკუთრების უფლების მინიჭება. 

დამატებითი პრინციპით შედგენილი ტესტი:

–ყირიმის ომში მონაწილეობდნენ შემდეგი  ქვეყნები:

ა) რუსეთი;

ბ) რუსეთი, თურქეთი;

გ) რუსეთი, თურქეთი, ინგლისი;

დ) რუსეთი, თურქეთი, საფრანგეთი;

ე) რუსეთი, თურქეთი, ინგლისი, საფრანგეთი, სარდინიის სამეფო;

ვ)  რუსეთი, თურქეთი, ინგლისი, საფრანგეთი, სარდინიის სამეფო, ესპანეთი.

ჯაჭვისებური  პრინციპით  შედგენილი  ტესტის  დროს  პირველი პასუხის  მეორე სიტყვა უნდა იყოს მეორე პასუხის პირველი სიტყვა და ა.შ. 

–სოციალისტ-ფედერალისტური  პარტიის წევრები იყვნენ:

ა) ა. ჯორჯაძე, გ. ლასხიშვილი;

ბ)    გ. ლასხიშვილი,  ა. დეკანოზიშვილი;

გ)  ა. დეკანოზიშვილი, გ. რცხილაძე; 

დ)  გ. რცხილაძე,  ს. ფირცხალავა. 

ძირითადი   ბირთვის/ცნების   გარშემო   დავალების აგების    პრინციპით  შედგენილი ტესტი:  

–ფეოდალური წყობა  ესაა:

ა) საზოგადოებრივი წყობა, რომლის დროსაც ფეოდალს  უფლება ჰქონდა,  ჰყოლოდა გარკვეული რაოდენობის ყმა გლეხები;

ბ) საზოგადოებრივი წყობა,  რომლის დროსაც არსებობს კანონები ფეოდალების უფლებების  დასაცავად;

გ)  საზოგადოებრივი წყობა,  რომლის დროსაც  მემამულე აიძულებდა  მის მიწაზე მიმაგრებულ  და მის  კუთვნილ  გლეხს  შეესრულებინა სხვადასხვა სამუშაო;

დ) საზოგადოებრივი წყობა,  რომლის დროსაც  ქვეყნის მცხოვრებთა ნაწილი   ფეოდალურ დამოკიდებულებაში იმყოფებოდა. 

რაც შეეხება  ძლიერ, კარგად მომზადებულ მოსწავლეებს, მათ შეუძლიათ აზროვნების სხვადასხვა დონეზე  მუშაობა:  პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული დავალებების შესრულება, სხვადასხვა სახის ისტორიულ წყაროსთან მუშაობა, თეორიული და პრაქტიკული ცოდნის შეერთება. 

ასეთ მოსწავლეებს აინტერესებთ ისტორია, მკვეთრად გამოხატავენ  საგნის მიმართ ინტერესს, კარგად იცნობენ  და ახსოვთ განვლილი მასალის ფაქტიური  და თეორიული  შინაარსი, იყენებენ დამატებით მასალასაც, აქვთ განვითარებული ისტორიული აზროვნება, წარმოსახვა, მეტყველება, ფლობენ სხვადასხვა უნარ-ჩვევებს  შესასწავლი საკითხების მიმართ,  შეუძლიათ არამარტო გარდაქმნან ისტორიული მასალა და  ცოდნა, არამედ შემოქმედებითად გამოიყენონ დამოუკიდებელი სასწავლო – კვლევითი საქმიანობისათვის. 

მაგალითად, თემა –  „საქართველოს სახელწმიფო  წყობილება XI-XII საუკუნეებში” 

IX  კლასში –  ძლიერ  მოსწავლეებს  შეუძლიათ   შეადგინონ სქემა XI-XII  საუკუნეების  საქართველოს სახელმწიფო  მოწყობის  შესახებ, შეადარონ და გააკეთონ დასკვნები შემდეგი პრინციპით: 

·რა  მსგავსება  და განსხვავება იყო XI და  XII საუკუნეების საქართველოს სახელმწიფო მმართველობაში? 

ასეთ  ჯგუფებთან  ტესტური  დავალებების  დროს  შეგვიძლია გამოვიყენოთ სხვადასხვა   სირთულის  ტესტები.  მაგალითად,  

–სამხედრო მოქმედებები რუსთ-თურქეთის 1877-1878 წლების ომში  მიმდინარეობდა:

ა) ბალკანეთზე;

ბ) ამირკავკასიაში;

გ) ბალკანეთსა და ამიერკავკასიაში. 

ასევე  შეიძლება   გამოვიყენოთ   ორმაგი  ალტერნატივის  ტესტები, რაც  სხვადასხვა ნიშნებით  შედარების  საშუალებას  იძლევა.  მაგალითად,

–სახელმწიფო  გლეხები   მემამულე  გლეხებისაგან  განსხვავებით:

ა) ფლობდნენ პირად თავისუფლებას და გარკვეულ  მიწის ნაკვეთს;

ბ) ფლობდნენ თავისუფლებას საკუთარი მიწის ნაკვეთის გარეშე;

გ)  ფლობდნენ საკუთარი მიწის ნაკვეთს პირადი თავისუფლების გარეშე;
დ) არ ჰქონდათ არც პირადი თავისუფლება და  არც არანაირ მიწის ნაკვეთს არ ფლობდნენ. 

ისტორიის  შესწავლაში   დიდია  ისტორიული პიროვნებების  როლი, მათი  აღმასვლით  და დაცემით,  გამარჯვებებით  და დაშვებული შეცდომებით დაინტერესების    ფაქტორი;  ისტორიული პიროვნებების დახასიათებისათვის   ასევე არსებობს  სამახსოვრო – ალგორითმებიც.  

 მაგალითად 

VIII კლასში  მოსწავლეებს   შეხვდებათ : ადოლფ ჰიტლერი, იოსებ სტალინი და სხვ.,  

VII კლასში –  „ვინ არის ის – ნაპოლეონ ბონაპარტე  – გენიოსი თუ ბოროტმოქმედი?”

IX   კლასში – „საკითხები საქართველოს სახელმწიფოს აღმასვლის და დაცემის შესახებ”;  

ისტორიის    შესწავლისას   დიფერენცირებული   მიდგომა  შეგვიძლია  გამოვიყენოთ გაკვეთილის  სხვადასხვა   ეტაპზეც, ხოლო   თემის  დასრულების  შემდეგ  შეთავაზებული   შემაჯამებელი  საკონტროლო  აუცილებლად  უნდა  მოიცავდეს  მზარდი  სირთულის  დავალებებს. 

მაგალითად: 

ა) უპასუხეთ შეკითხვას – როდის მოხდა ეს? (უნდა განვსაზღვროთ ჩამოთვლილი, მნიშვნელოვანი მოვლენების თარიღები);

ბ) ახსენით, განმარტეთ ცნებები;

გ)   დაწერეთ მოთხრობა,  თხზულება,  ტესტი,  შეადგინეთ  შედარებითი  ცხრილი  . 

საკონტროლო   სამუშაოს  დროს  მოსწავლე  პირადად   განსაზღვრავს,  როგორი  დავალების  შესრულება   შეუძლია   მას   თვითონ,  ხოლო   მასწავლებელი  სწავლის  დამთავრების   შემდეგ ადვილად   შეამჩნევს, რა  პრობლემები  არსებობს   სწავლებასთან დაკავშირებით. 

დიფერენცირებული  მიდგომები  კლასგარეშე  სამუშაოს  ჩატარებისთვისაც  შეგვიძლია გამოვიყენოთ. მაგალითად: 

 ისტორიის კვირეულისათვის; 

  ცნობილ  პიროვნებებთან  შეხვედრებისათვის; 

 ისტორიის ოლიმპიადის მოწყობისათვის (აქაც მოსწავლე თავად შეარჩევს დავალებებს თავისი შესაძლებლობების გათვალისწინებით). 

ასეთ დროს გვხვდება დიფერენციაციის შემდეგი  საფეხურები:

1 საფეხური –  ესაა  ისტორიული მეცნიერების ერთ-ერთ სიმაღლეზე ასვლა –  კონსპექტის ანდა გეგმის შედგენა;

2   საფეხური – ისტორიულ რუკასთან მუშაობა (განსაზღვრეთ, რომელი ომი ანდა ბრძოლა იყო ეს , როდის იყო  ის და კიდევ რა იცით ამის შესახებ?);

3 საფეხური – თარიღებზე მუშაობა ( 2 წუთში დაალაგეთ თარიღები ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით და დაასახელეთ მოვლენები);

4  საფეხური – ცნებებზე მუშაობა (1 წუთში ახსენით რაც შეიძლება მეტი ცნება, ტერმინი); 

5 საფეხური – ექსკურსია მუზეუმში (მოთხრობის შედგენა რაიმე არქეოლოგიური ნივთის ანდა ნახატის მიხედვით);

6 საფეხური – ისტორიული პირების ამოცნობა (ისტორიული პიროვნებების პორტრეტების ამოცნობა, მათი გვარების დასახელება);

 7 საფეხური – რომელიმე მხარის შესწავლა, მაგალითად, „მოგზაურობა იმერეთში” (ამ მხარის ღირსშესანიშნაობების აღწერა);

ისტორიის სწავლებისას  დიფერენცირებული  მიდგომა   პედაგოგს მრავალი სირთულის გადაწყვეტაში   ეხმარება,  ხელს   უწყობს   მოტივაციის   ამაღლებას,  საგნის  სპეციფიკისათვის   დამახსიათებელი   ბევრი  ნიუანსის   სწორად  დანახვას  და  წარმატებით  გამოიყენება  სასწავლო  პროცესში.