ყველაფერი იმით დაიწყო, რომ ორი წლის წინ, ნანტში, წიგნის მაღაზიის მეპატრონეს, შარლოტ დემუსოს, მატიას ენარის „კომპასის“ ხსენებისას სახეზე ნათელი დაადგა. დარწმუნებული ვიყავი, მისი ნდობა შეიძლებოდა – ისეთ წიგნებს კითხულობდა, ისეთ მწერლებს იწვევდა თავის პატარა სამოთხეში, რომ მაშინვე გადავწყვიტე, ეს რომანი ჩემს მაგიდაზეც გაჩენილიყო. მერე კი, „კომპასის“ კითხვისას, სხვა წიგნის სურვილმა დამრია ხელი – ავტორისთვის ძვირფასმა და არაერთხელ ნახსენებმა, სულაც მთავარი ამბისთვის სარჩულად ჩაფენილმა, ირანელი მწერლის, სადეყ ჰედაიათის „ბრმა ბუმ“ [1] წარმოსახვა ამიფორიაქა.
მოვძებნე. ვიყიდე. სხვანაირი საკითხავი გამოდგა, ძველი ღვინოსავით მძიმედ გამაბრუებელი და ფიქრების ამშლელი. იშვიათი სილამაზის ამ რომანში ყველაფერია, რის გამოც ერთმანეთს მიწყობილი სიტყვებისთვის, ფრაზებისთვის თვალის გაყოლება მიყვარს. გზას ვეება ლოდებს შორის მიიკვლევ სახიფათოდ დავიწროებულ ხეობაში, ჩერდები, გულისცემას უსმენ – თითქოს ცოტა ხნის წინ ნანახ სიზმარში შეგაბრუნეს და გირჩევენ, რომ მოუშუშებელი იარები არად ჩააგდო, იქით გასწიო, საითაც მძვინვარე მხეცების ბრძოლა და სისხლისღვრაა.
სადეყ ჰედაიათის „ბრმა ბუს“ სწრაფად ვერ წაიკითხავ – ხშირ-ხშირად უნდა შეისვენო, ბოლო სიტყვები უხმოდ გაიმეორო და დააკვირდე, რას გადაებმება მტანჯველ სიჩუმეში.
„მე მხოლოდ ჩემი ჩრდილისთვის ვწერ, ლამპის შუქზე კედელს რომ ეცემა – თავი უკეთ უნდა გავაცნო“, – მთხრობელი არად აგდებს მკითხველის მოლოდინს, აწმყოდან წარსულში ხტება და იქიდან – ლანდებით სავსე უჰაერობაში, მომშხამველ უდროობაში. წერა მოთხოვნილებაა, უმთავრესი ვალდებულება, რომელიც ახალ-ახალ ამოცანებს უსახავს – სულ უფრო რთულსა და ბაგირზე საცეკვაო ილეთების შესრულებასავით მეტად სარისკოს. „მსურს, მთელი ჩემი ცხოვრება ხელებში მოვიქციო და ყურძნის მტევანივით დავსრისო, მერე კი მისი წვენი – არა, მისი ღვინო ჩემს ჩრდილს წმინდა წყლის წვეთებად ჩავაწურო გამომშრალ ყელში“, – ვის უხსნის? ვის თანხმობას ელის?
„ჩემი ცხოვრების ეს მწარე ღვინო“ – ჩურჩულით გასამეორებელი ფრაზა. სილამაზე.
წიგნში ადამიანის გამოცდილების ის ნაწილია აღწერილი, რომლის სიტყვებში მოქცევაც, უცხო თვალისთვის გამეტებაც, ალბათ, ყველაზე ძნელია. სიყვარულზე, სიყვარულის საბედისწერო ყულფზე ვის არ დაუწერია, მაგრამ სადეყ ჰედაიათის გულწრფელობაც და თხრობის ხელოვნებაც სხვაა – ევროპული ლიტერატურის საუკეთესო ნიმუშებსაც გახსენებს და აღმოსავლურ ზმანებებშიც გხვევს, მათრობელა კვამლად აქცევს თვალწინ წამით გამკრთალ სურათებს, სახეებს.
მხოლოდ აწმყო და წარსული კი არ ირევა ერთმანეთში, არამედ დასავლური და აღმოსავლური ლიტერატურული ტრადიციებიც, თხრობის სხვადასხვაგვარად მომნუსხველი ნაკადებიც, რომლებსაც მალევე ნებდები, გაბრუებული მიჰყვები – უფრო და უფრო ნაკლებად გაღელვებს, რით დამთავრდება ეს შეშლილობა, მრავალგვარ შიშსა და განსაცდელთან პირისპირ დარჩენილის საკვირველი ამბავი. „სამყარო ცარიელ, მწუხარე სახლად მეჩვენებოდა. მკერდში შფოთვა დაეხეტებოდა, თითქოს მაიძულებდა, ამ სახლის ყველა ოთახი ფეხშიშველს დამევლო“, – ერთი მხრივ, გაუცხოების ეს კარგად ნაცნობი განცდა და მეორე მხრივ, მოულოდნელი შედარების ძალით ხელდახელ დამძიმებული ხილვა: „ბნელი ჩრდილები ერთმანეთში ირეოდნენ. ვგრძნობდი, ყველაფერი უფასური და არამყარი იყო. ჩაშავებული, კუპრისფერი ცა უთვალავ კაშკაშა ვარსკვლავს ძველი შავი ჩადრივით დაეცხრილა“.
სადეყ ჰედაიათის „ბრმა ბუს“ პოეტურ რომანს უწოდებენ და არც ცდებიან – ის იმ წიგნებს შორისაა, რომლების სილამაზეც დანარჩენ ღირსებებს ერთიანად ჩრდილავს, წლიდან წლამდე კი არაფერი ცვდება, არაფერი ხუნდება. წაიკითხავ და ხელმეორედ წაკითხვის სურვილი უკვე გულის კიდეს გიწიწკნის – სხვაგან სად ნახავ ამდენ გარდასახვას, ანარეკლების ველურ რბოლას, თავზარდამცემ სიშლეგეს, რომელიც მხოლოდ მთხრობელის არ არის – შენიცაა, აბზაციდან აბზაცამდე, გვერდიდან გვერდამდე მზერაგამახვილებული მკითხველის.
დიდი წიგნია. აღსარება, რომლის მოსასმენადაც იქნებ მზად არც იყავი.
[1] სადეყ ჰედაიეთის „ბრმა ბუსა“ და მატიას ენარის „კომპასის“ ქართული თარგმანები აქვეა, ხელის გაწვდენაზე.
