ეკოლოგიური ბილიკი არის სპეციალურად დაცული საფეხმავლო და საგანმანათლებლო მარშრუტი, რომელიც შექმნილია მოსახლეობის გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების მიზნით, მარშრუტის გასწვრივ დამონტაჟებული საინფორმაციო სტენდებით.
ეკოლოგიურ ბილიკზე გადაადგილებისას ვიზიტორები იღებენ ინფორმაციას ეკოლოგიური სისტემების, ბუნებრივი ობიექტების, პროცესებისა და მოვლენების შესახებ. ბუნების მშვენიერებით ტკბობას თან ახლავს მარშრუტის გასწვრივ დამონტაჟებულ სტენდებსა და აბრებზე არსებული ვიზუალური ინფორმაცია, ასევე გიდის ან მასწავლებლის საუბარი. ეკოლოგიურ ბილიკზე ექსკურსია აერთიანებს ცოდნას, დასვენებასა და ბუნებით ტკბობას, რის გამოც ინფორმაციის ინფორმაციის აღქმა ძლიერდება. მარშრუტების შექმნის ისტორია დაახლოებით 100 წელს ითვლის. თავდაპირველად, ასეთი ბილიკები გაჩნდა დაცულ ტერიტორიებზე – ჩრდილოეთ ამერიკის ეროვნულ პარკებში, მოგვიანებით კი – დასავლეთ ევროპაში.
ეკოლოგიური ბილიკის გასწვრივ, ბუნებრივი, ტექნოლოგიური ან კულტურული ობიექტების გვერდით მონიშნულია სადგურები ან გაჩერებები. ისინი გადმოგვცემენ ინფორმაციას ფლორისა და ფაუნის, ნიადაგის მეცნიერების, გეოლოგიის, სამთო მოპოვების, ეკოლოგიის ან კულტურის ისტორიის შესახებ. უფრო გრძელ ბილიკებს, რომლებიც ერთმანეთთან ფართოდ განლაგებულ ბუნებრივ მოვლენებს ან სტრუქტურებს აკავშირებს, შეიძლება ეწოდოს თემატური ბილიკები.
ბუნების პატივისცემასთან დაკავშირებულ ეკოლოგიურ კულტურას საფუძველი სკოლამდელ ასაკში ეყრება. ბავშვობა ხელსაყრელი პერიოდია ბუნებრივი გარემოსადმი სიყვარულის გაღვივებაზე მუშაობის დასაწყებად. წარმატებული გარემოსდაცვითი განათლების ერთ-ერთი გასაღები არის ისეთი ატმოსფეროს შექმნა, რომელიც ხელს უწყობს ბავშვებში ემოციური მგრძნობელობისა და რეაგირების განვითარებას. პოზიტიური ემოციები, ფსიქოლოგების აზრით, ადამიანის საქმიანობის ძლიერი მოტივატორია.
ეკოლოგიური ბილიკის შემუშავების მიზნით შემდეგი დავალებები და ნაბიჯებია შესასრულებელი:
- ლიტერატურულ მონაცემებზე დაყრდნობით ეკოლოგიური ბილიკების ძირითადი ფუნქციების, ბუნებრივ ადგილებში მათი შექმნის მეთოდების გაანალიზება და მუშაობის ორგანიზება;
- ეკობილიკის რუკის შექმნა GIS-ის გამოყენებით;
- შეგროვებული მასალის გაერთიანება ერთ ვირტუალურ ტურში გეოგრაფიული საინფორმაციო პროგრამების გამოყენებით;
- სამყაროს მიმართ შემეცნებითი ინტერესისა და მის შენარჩუნებაზე პასუხისმგებლობის გრძნობის განვითარება;
- ეკოლოგიური ბილიკის მარშრუტისა და მასზე საინფორმაციო თემატური სადგურების განსაზღვრა და რუკაზე გამოსახვა; შემდგომ მათზე საინფორმაციო და ინტერაქციული დაფების დამონტაჟება;
- ეკოლოგიური ბილიკის თითოეულ თემატურ სადგურზე ინფორმაციის შემუშავება.
ეკოლოგიური ბილიკის პროექტის შექმნისას შეგიძლიათ გამოიყენოთ ინტერნეტპროგრამა – https://www.nationalgeographic.org/society/education-resources/mapmaker-launch-guide/ , „გუგლდედამიწა“ და სხვა ინტერაქციული რუკები.
ინტერნეტსერვისების გამოყენებით ეკოლოგიური ბილიკის დაპროექტების შედეგად, შეგიძლიათ მიიღოთ მარშრუტების ვიზუალური, დეტალური აღწერა.
ეკოლოგიური ბილიკების შექმნის ისტორია
ეკოლოგიური ბილიკის კონცეფცია პირველად შეერთებულ შტატებში გაჩნდა. XX საუკუნის დასაწყისში მეტყევე ბენტონ მაკკეიის ინიციატივით შეიქმნა ერთგვარი „ნაკრძალი ფეხით მოსიარულეებისთვის” – ბილიკი აპალაჩის ქედის გასწვრივ. 1922 წლისთვის მზად იყო საფეხმავლო ბილიკი აპალაჩის მთებზე შტატი მენიდან (ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით) ჯორჯიის შტატისკენ, რომლის სიგრძე 3300 კმ. იყო.
თანამედროვე ეკოლოგიური ბილიკი მოსწავლეებისთვის გარემოსდაცვითი განათლების კარგი საშუალებაა. ეს არის ერთგვარი „ოფისი“ ბუნებით გარემოსდაცვით საკითხებზე საგანმანათლებლო და პროპაგანდისტული სამუშაოების ჩასატარებლად, მოსწავლეთა კვლევისა და დაკვირვებისთვის. ბილიკზე მყოფი მოსწავლეები სწავლობენ ბუნებრივ ობიექტებსა და მოვლენებს, გარემოსდაცვითი საქმიანობის შეფასებას, და იძენენ გამოცდილებას ადამიანისა და ბუნების ურთიერთქმედების შედეგების შეფასების შესახებ. ისინი ეუფლებიან ბუნებრივ გარემოში ეკოლოგიური ქცევის კულტურის უნარ-ჩვევებს, იძენენ ბუნების დაცვის იდეების პოპულარიზაციის უნარებს, აფართოებენ თავიანთ ჰორიზონტს თანამედროვე გარემოსდაცვითი პრობლემებისა და მათი გადაჭრის გზების შესახებ.
ეკოლოგიური ბილიკი ხელს უწყობს მოსწავლეების მიერ „ბილიკზე“ შეძენილ ცოდნასა და საპროგრამო მასალას შორის კავშირის დამყარებას, მის გაფართოებასა და გაღრმავებას. ეკოლოგიურ ბილიკზე მუდმივად იქმნება პირობები ცოდნის, ემოციებისა და მოქმედების შერწყმისთვის. ეკოლოგიურ გზაზე მიღებული ცოდნის თავისებურება ის არის, რომ ის არ შემოიფარგლება მხოლოდ სამყაროს შემეცნებითი სურათის გაფართოებით. აქ მნიშვნელოვანია ადამიანსა და მის გარშემო არსებულ სამყაროსთან ურთიერთობის ანალიზი, სამუშაოს შედეგების კომპლექსური შეფასების განვითარება, ეკოლოგიური შედეგების პროგნოზირების უნარები.
გეოგრაფიული საინფორმაციო სისტემები ეკოლოგიაში
თანამედროვე სამყაროში არსებული ინფორმაციის რაოდენობა ვერ შეედრება გასულ საუკუნეში მოპოვებულ ინფორმაციას. ცვლილებები შეეხო როგორც ინფორმაციის მიღების, ასევე მისი შენახვისა და გადაცემის მეთოდებს. ინფორმატიზაციამ გავლენა მოახდინა საზოგადოების ყველა ასპექტზე, ძნელია ადამიანის საქმიანობის რომელიმე სფეროს დასახელება – დაწყებითი სასკოლო განათლებიდან მაღალ საჯარო პოლიტიკამდე – სადაც მისი გავლენა არ იგრძნობა.
საინფორმაციო ტექნოლოგიებმა წარმოშვა გეოინფორმატიკა და გეოგრაფიული საინფორმაციო სისტემები. GIS-ის გამოყენება ტრადიციულ სფეროებს შორის შესამჩნევად დომინირებს. მისი გამოყენება საშუალებას გვაძლევს, სწრაფად მივიღოთ ინფორმაცია, ვაჩვენოთ იგი რუკაზე, შევაფასოთ ეკოსისტემის მდგომარეობა და, თუ მონაცემები ხელმისაწვდომია, თვალყური ვადევნოთ განვითარებას დროსა და სივრცეში.
GIS არის საუკეთესო გზა ინფორმაციის შესანახად ხმელეთის ან ზღვის შესახებ.
GIS-ის ეკოლოგიაში გამოყენების შესაძლებლობებია:
- ციფრული ეკოლოგიური ინფორმაციის შეყვანა, დაგროვება, შენახვა;
- ეკოსისტემის ამჟამინდელი მდგომარეობის ასახვა;
- ეკოლოგიური სიტუაციის შესწავლა სივრცესა და დროში.
რეალური ეკოლოგიური ბილიკის შექმნა ადვილი არ არის, რადგან ის დიდ ორგანიზაციულ და ფინანსურ სირთულეებთან არის დაკავშირებული. უახლესი საინფორმაციო ტექნოლოგიები კი ამ ამოცანას აადვილებს და უამრავ უპირატესობას იძლევა:
- ხელმისაწვდომობა;
- რუკასთან დაკავშირებული ციფრული ინფორმაციის შენახვა;
- განახლების შესაძლებლობა;
- შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის გამოყენება;
- მონაცემების გამოყენება მთელი წლის განმავლობაში (მაგალითად, სკოლაში სწავლისას).
ეკოლოგიური ბილიკების მთავარი მიზანი ბუნებაში ადამიანის ქცევის კულტურის ხელშეწყობაა. ამრიგად, ის ასრულებს გარემოსდაცვით ფუნქციას. ასეთი ბილიკების დახმარებით ღრმავდება და ფართოვდება ექსკურსანტების ცოდნა ბუნებაზე (ფლორა და ფაუნა, ტერიტორიის გეოლოგიური აგებულება და ა.შ.), უმჯობესდება ცოდნა ბიოლოგიური და სხვა ბუნებრივი პროცესების ნიმუშების შესახებ. ეს ზრდის ადამიანების პასუხისმგებლობას გარემოს შენარჩუნებაზე, ხელს უწყობს ბუნებისა და სამშობლოსადმი სიყვარულის გრძნობის გაღვივებას.
ამ ტიპის შემეცნებითი ბილიკის შესაქმნელად, არსებობს მთელი რიგი მნიშვნელოვანი ამოცანები. მიზანშეწონილია ასეთი ბილიკების გაყვანა საკმაოდ მონახულებად რეკრეაციულ ზონებთან ახლოს, რაც განაპირობებს დამსვენებლების ნაკადის კონკრეტული მარშრუტის გასწვრივ გადაადგილებასა და გარემოზე ანთროპოგენური დატვირთვის შემცირებას.
https://nsportal.ru/shkola/biologiya/library/2023/11/24/ekologicheskaya-tropa-po-tropinkam-shkolnogo-dvora https://nsportal.ru/shkola/ekologiya/library/2013/04/23/sotsialnyy-proekt-ekologicheskiy-pasport-shkolnogo-dvora
