ქართულ ლიტერატურაში არაერთი მხატვრული ნაწარმოებია, რომლებშიც შობა-ახალი წლის რიტუალურ-სადღესასწაულო განწყობილებები წარმოჩნდება. შობა მისტერიაა, რომელიც სამყაროს ცვლის. ეს ერთხელ მოხდა და კვლავ მეორდება მარადიულად, რადგან შობა ადამიანის სულიერი სამყაროს წიაღში ხორციელდება. ქრისტე ჩვენს გულში უნდა დაიბადოს, მხოლოდ ამგვარად ეზიარება ადამიანი ამ საიდუმლოს, რომელმაც განახლება უნდა მოიტანოს. შობამ თვალი უნდა აუხილოს, გააღვიძოს ადამიანი, გამოიყვანოს საკუთარი ეგოს, უმეცრების, უსიყვარულობის, პლატონისეული გამოქვაბულიდან. ის ჩვენს ცხოვრებაში წარმოქმნის ახალ განზომილებას, რომელშიც ადამიანმა თავისი ცოდვა-მადლი კიდევ ერთხელ უნდა გაიაზროს. ამ დროს პროვიდენციალური აღქმა მძაფრდება, რაც იმას გულისხმობს, რომ ყოველივე, რაც ხდება ჩვენს ცხოვრებაში, განგების გადასახედიდან, ამ კონტექსტში აღვიქვათ. ამიტომაც მიწას სწყდება მზერა და ზეცისკენ იხედება, „რომ დაშთოს აქ ამაოება“ (ბარათაშვილი). ლიტერატურაში შობის ამბები დახატულია ადამიანის სულიერ-ზნეობრივი კათარსისისთვის. ასეა ყველა ნაწარმოებში, ქართულსა თუ უცხოურ ლიტერატურაში: ჩარლზ დიკენსის, ჰოფმანის, დოსტოევსკის, ო ჰენრის, ილიას, აკაკის, ვაჟა-ფშაველას, ნიკო ლორთქიფანიძისა და სხვათა საშობაო ნაწარმოებებში. ახალი წლის დღესასწაული კი საეროა, ზედაპირულია და ზეიმის ტალღებზე ტივტივებს. ის მატერიალური სამყაროს კალენდარულ დასაწყისს გულისხმობს. როგორც ვიცით, ის საუკუნეთა განმავლობაში სხვადასხვა დროს აღინიშნებოდა.
სახარებისეული შობის ეპიზოდების პარადიგმები ლიტერატურაში მრავალგვარად ისხამს ხორცს. აქ მნიშვნელოვანია შემდეგი საკითხები: 1. ბაგაში დაბადება (როგორც სიმბოლო ღვთაებრივის ყოველგვარ სივრცეში არსებობისა და გამოვლენისა), 2. ბეთლემის ვარსკვლავი (როგორც სიმბოლო კაცობრიობისთვის ღვთისკენ გზის მაჩვენებლისა), მოგვთა საჩუქრები (ოქრო (როგორც მეფეს), გუნდრუკი (როგორც ღმერთს) და მური (როგორც კაცს)), მრავალმნიშვნელოვანი სიმბოლოები, განმასახიერებელი სამყაროს უზენაესი კანონებისა (ოქრო-დიდების, გუნდრუკი ღვთაებრიობის, ხოლო მური-წარმავლობის გამომხატველი). ნიკო ლორთქიფანიძე ადამიანის უპირველეს ღირებულებას ასე გამოთქვამს: „ადამიანი იმდენივე ღირს. რამდენიც კაცობრიობა“ („დადიანის ასული და მათხოვარი“). ამიტომაც ლიტერატურაში არა საჩუქარს, არამედ გაცემას ენიჭება მნიშვნელობა: „რასაცა გასცემ. შენია, რასც არა დაკარგულია“. ეს კარგად წარმოჩნდა ო ჰენრის მოთხრობაში, რომელშიც საჩუქრებმა სიმბოლური, სულიერი მნიშვნელობა შეიძინეს და მატერიალური ღირებულება დაკარგეს. ახალგაზრდა წყვილმა ერთმანეთისთვის გაიმეტა ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც გააჩნდა: „ჭეშმარიტად ბრძენია ყველა ადამიანი, ვინც ასევე გასცემს და იღებს საჩუქრებს. ისინი მოგვები არიან“.
კონსტანტინე გამსახურდია აღწერს, როგორი საჩუქრები მიართვეს მეფე გიორგის („დიდოსტატის მარჯვენა“): „კათალიკოსმა მელქისედეკმა უთენია უკვლია, საწოლის დარბაზს მოადგა ოქროითა, ვერცხლითა და ბროწეულებით გავსილი ხონჩით, კლარჯეთიდან ჩამოტანილი ძელიცხოვლის ჯვარი მიართვა, პატიოსანის თვლებით მოოჭვილ ლუსკუმაში ჩადებული, და ძვირფასი ხატი ამინაშატისა. დილიდანვე ეწვივნენ მეფეს ერისთავნი, ზვიად სპასალარი და მსახურთუხუცესი, მანდატურთუხუცესი და მსაჯულთუხუცესი, ეზოსმოძღვარი და ჩუხჩარხი, მოლარეთუხუცესი და მეღვინეთუხუცესი. მენადირეთუხუცესმა სამი ქორი მიართვა ფოლადისფერი, შვიდი შავარდენი ლაზიკიდან ჩამოყვანილი, ერთი თავიც ველური ეშვისა სავსებით მოოქროვილი. მერემეთუხუცესმა და სამმა ერისთავმა შვიდ-შვიდი ცხენი თვითეულთა. ერისთავებმა ისრებიც მოართვეს მეფეს, მსხვილნი ბოძალნი დიდნადირთათვის, ქეიბურნი მხეცთათვის, ხარჩა და ქიბურჯი ფრინველთათვის, დიდ-დიდნი კაპარჭნი საომარნი. მოიღო მთელი კონა ისრებისა ბანჯგვლიანმა მამამზე ერისთავმა“.
მრავალმნიშვნელოვანია სახარებისეულ შობის ეპიზოდში ანგელოზთა გალობა: „დიდება მაღალთა შინა ღმერთსა, ქვეყანასა ზედა მშვიდობა და კაცთა შორის სათნოება“. ამ გალობაში წარმოჩნდება, რომ რწმენა, მშვიდობა და სათნოება ერთმანეთთანაა დაკავშირებული. ამიტომაცაა, რომ რწმენის რღვევა იწვევს ათასნაირ შფოთვას, არეულობას და კაცთა შორის მანკიერებათა გავრცელებას. აკაკი წერეთლის „შობა“ შემდეგი სტრიქონებით სრულდება:
„დიდება ყოვლის შემოქმედს!
დიდება მისსა მცნებასა!..
დიდება ქვეყნად მაცხოვრის
ხორციელ მოვლინებასა!..“.
„ვეფხისტყაოსანში“ კარგად წარმოჩნდება ნავროზობა, როგორც ახალი წლის დღესასწაული გულანშაროში. ეს ქალაქი კი სიმბოლურად სწორედ მატერიალური ყოფის სილაღის, უდარდელობის, ზედაპირულობის განსახიერებაა. სწორედ ამ დღესასწაულზე წარმოჩნდება მნიშვნელოვანი რამ – მოწყენილი და განმარტოებული ფატმან-ხათუნი სარკმლიდან ნესტანს დაინახავს, თვალებზე ხელს აიფარებს, რადგან ქალი თვალისმომჭრელ შუქს აფრქვევს. სწორედ იგი გამოიხსნის ნესტანს შავკანიან მონათაგან და დედასავით უპატრონებს. როგორც ვიცით, დავარმა წყალს მისცა ნესტანი, ბედისწერამ კი ბოლომდე არ გაიმეტა მზეთუნახავი, რადგან წყალი განახლების სიმბოლოა და სწორედ ზღვათა სამეფოში გამოირიყა. ასე რომ, ახალი წელი პოემაში კომპოზიციური ელემენტის ფუნქციას ასრულებს.
ეკატერინე გაბაშვილი თავის ნოველას „ღვინია გადაიჩეხა“ ასეთ მინაწერს უკეთებს (საახალწლო იმედები), მაგრამ მასში სწორედ ამ იმედების გაქრობა-გაცამტვერებაა. ერთი საინტერესო ნიუანსიცაა: „1800 წელს მტკვარი ისე გაიყინა, რომ ორი კვირა ხალხი ზედ გადიოდ-გამოდიოდაო“. ურემი შეშა უნდა გაყიდოს კაცმა, რომ ოჯახმა საშობაო სადილის გამართვა შეძლოს. ისინი აწყობენ გეგმებს, რას იყიდიან. მწერალი აღწერს შეშის ბაზრობაზე გამართულ ვაჭრობას. ნინიკაც ცდილობს მყიდველის მოზიდვას, მაგრამ პოლიციელი ადგილის შეცვლას უბრძანებს. ყინულით გასიპულ დაღმართზე ერთ ხარს ფეხი „ყინულში ჩაუვარდა, მეორე ფეხი წაუსხლტა და ორთავე წინა ფეხით გაილასტა. ვიწროდ აკოკოლავებული შეშა საჩქაროდ გადიხარა გვერდზე და მსუბუქი ურემიც თან გადაიტანა“. „ნინიკა უძრავად იდგა, ღვინიას თვალებში ჩასცქეროდა. საქონლის უსიტყვო, საზარელი ტანჯვა უსიტყვოდვე იბეჭდებოდა იმის პატიოსანს სახეზედ და კაცს გულს უკლავდა“. მოსეირე ხალხი ხარისთვის ყელის გამოჭრას ურჩევდა, მაგრამ ნინიკა საყვარელ მარჩენალ ღვინიას, როგორც საკუთარ მარჯვენას, ვერ გაიმეტებდა. სოფელში კი მოლოდინით სავსე ოჯახია. მწერალს რეალობის კონტრასტისთვის სიზმარი შემოაქვს. გოგია ხედავს სანოვაგითა და საჩუქრებით დატვირთულ შვილს: „ნახა, რომ ნინიამ შუა ცეცხლით გაჩაღებულ დარბაზში შემოიტანა პირამდის გატენილი ხურჯინი, მთელ თავისს ჯალაბს სიხარული მოჰფინა: პატარა ფეფეს წითელი ჩუსტები, ნენეს ჭრელი შალის კაბა, მიხას ქუდი და ქალამნები, საღვინით თაფლი, ტიკით არაყი, გოგიასთვის დასტა-დასტა თამბაქო კერას წინ დიდ გორასავით დაგროვილი იყო და პატრონები ცეკვითა და ღრიანცელით გარს უვლიდნენ. თვითონ გოგია საახალწლო ტაბლით, წმინდა სანთლებანთებული, კარებში იდგა და თავის ოჯახის ბედნიერებით ხარობდა“. სულისშემძვრელია მოთხრობის ფინალური ფრაზები; „ღვინია დაჩეხილა, ღვინია დაჩეხილა, ჩვენი ღვინია! – ზარივით გაისმა ყინვისაგან მოკრიალებულს ჰაერში გოგიას ოჯახის გოდება და ძველ წელიწადთან ერთად მისწყდა შეუნიშნავად ჟამთა ვითარებაში…“. ასეთივე სევდიანია ნოველა „როგორ მიეგება სვიმონიკა ახალწელიწადს“, რომელშიც წარმოჩენილია ქალბატონის მიერ შინიდან გაგდებული ბიჭუნა როგორ იყინება ქუჩაში. ნოველა ეხმიანება დოსტოევსკის „საშობაო ამბავს“.
ვაჟა-ფშაველას მოთხრობებსა და ლექსებში სახარებისეული პარადიგმები ახალ მხატვრულ სახეებში ისხამს ხორცს („სათაგური“, „საშობაო მოთხრობა“, „საშობაო თქმულება“ და სხვ.). მის ლექსში „საშობაო ამბავი“ დახატულია ღარიბი ოჯახი. ავტორი აგრძელებს ხალხოსანთა ტრადიციას და უბრალო ადამიანების გასაჭირზე მოგვითხრობს. ქრისტიანული სწავლების კონტექსტშია წარმოჩენილი ლექსის სათქმელი. ოჯახს არაფერი აქვს საშობაოდ, მჭადს გამოაცხობს მხოლოდ. ამ დროს ვიღაც უცხო მოუკაკუნებს და ღამის გათევას სთხოვს. ისინი შეიფარებენ, გაათბობენ და სახვალიოდ გამზადებული მჭადითაც გაუმასპინძლდებიან. საშობაო სასწაული ხდება. გაცემული საჩუქარი ასმაგად ანაზღაურდება. დილას გაღვიძებულ გეგელას უამრავი სანოვაგე ხვდება, თუმცა მგზავრი აღარსად ჩანს. მკითხველი, რა თქმა უნდა, ხვდება, რომ მათ თვითონ ქრისტე ესტუმრა.
სახარებაში მოთხრობილია, როგორ მივიდა ფილიპე ნათანაელთან და უთხრა: „ვპოვეთ ის, ვისთვისაც დაწერეს მოსემ რჯულში და წინასწარმეტყველებმა: იესო, ძე იოსებისა, ნაზარეველი. და უთხრა მას ნათანაელმა: განა შეიძლება ნაზარეთიდან კეთილი გამოვიდეს რამე? (იოანეს სახარება, 1, 45-46). ე.ი. რა სიკეთეს უნდა მოველოდეთ ნაზარეთიდანო. ამ პარადიგმას ვარიაციულად ეხმიანება ვაჟა-ფშაველა თავისი „საშობაო მოთხრობით“, რომელშიც დახატულია კახეთის ტყიან ჭალაში, მოწნულ ქოხში ღამეს როგორ ათევენ მონადირეები. ისინი წუხან ხელმოცარულობაზე, რადგან შობა დღისთვის ვერაფერი მოინადირეს. მათ შორისაა ღაღოლა, ბეჩავი კაცი, რომელსაც ყველა ეხუმრება და დასცინის, შენ თუ გვიშველიო. ერთი სახალისო სიზმარსაც ჰყვება: „მე წუხელ სიზმარში ისა ვნახე, რომ ღაღოლას თავზედ კლდის კაცის რქები ამოჰსვლიყო, პირი ბუმბულიანი ჰქონდა და ხელში ბარკალი ეჭირა ცხვრისა“, მაგრამ სასწაული ხდება, დილას გაღვიძებული მონადირენი დაინახავენ: „ქოხის კარებში შემოიჭედა ძლივძლივობით კისერზე ირმის თავრქაგადადებული თავის ბანჯღვლიანის ქუდით ღაღოლა. ყველანი გაოცდნენ, მუცელში ენა ჩაუვარდათ, ვერაფერი მოეხერხებინათ და, ბოლოს, თითქოს გონს მოვიდენ, ყველანი ერთად მიეხვივნენ და ულოცავდნენ გამარჯვებას“.
შიო არაგვისპირელი მისთვისვე დამახასიათებელი ფსიქოლოგიური სიღრმით აღწერს ახალი წლის ღამეს („ახალწლის ღამეს “). ეს არის ეტიუდი. როგორც ვიცით, მას უყვარდა მცირე ჟანრები და არაჩვეულებრივად ახერხებდა ადამიანური ტკივილების გამოხატვას, მათი ბნელი, დემონური და ნათელი, ანგელოზური მხარეების გამოკვეთას. როგორც რუსთველი ამბობს: „რაღაა იგი სინათლე, რასაცა ახლავს ბნელია“, მაგრამ ამ კონტრასტული ჩრდილის გარეშე სიხარულსა და ბედნიერებას ბევრი რამ მოაკლდებოდა. მწერალი ხატავს სიცოცხლით სავსე ქალს, და მომაკვდავ ქმარს, პატარა ოჯახის ტკბილ-მწარე საახალწლო სამზადისს. სიცოცხლე და სიკვდილი ერთმანეთს ერწყმის. ეროსისა და თანატოსის სუნთქვა ერთმანეთს გადაეწვნება.
ილია ჭავჭავაძე თავის პუბლიცისტურ წერილებში ამ მისტერიას რელიგიურ-ეროვნულ კონტექსტში განიხილავს („ქრისტე აღსდგა“, ქრისტეშობის მილოცვა“). ეს განსაკუთრებით კარგად წარმოჩნდება წერილში „რა გითხრათ, რით გაგახაროთ?“. ილიას აზრით, საახალწლოდ კიდევ ერთხელ უნდა დაფიქრდეს ადამიანი განვლილ წელსა და მომავალზე. იგი ვერაფერს ხედავს სასიკეთოს, მომავალიც ნისლში ეჩვენება. ილია მეკვლის სარიტუალო სიტყვებს იხსენებს: „შემოვდგი ფეხი, გწყალობდეთ ღმერთი“ და თავის მსჯელობას ამაზე აგებს, მხოლოდ ღვთის წყალობას მინდობა არაფერს არგებს, რადგან ღმერთმა ქართველს საუკეთესო მიწა-წყალი უბოძა: „დანარჩენი თქვენ იცით და თქვენმა კაცობამაო. რა კაცობა გამოვიჩინეთ?“. იხსენებს გრიგოლ ორბელიანის სიტყვებს „სადღეგრძელოდან“ „სხვა საქართველო სად არის, რომელი კუთხე ქვეყნისა“. ამ სამოთხე ქვეყანაში მარტო ქართველს უგუბდება სული, გული ელევა, ხორცი ადნება“. წინაპრებმა თავიანთი გასაკეთებელი გააკეთეს. „ლანგ-თემურებმა ჩვენს საკუთარ სისხლში გვბანეს და მაინც დავრჩით და გამოვცოცხლდით. შაჰ-აბაზებმა ჩვენის კბილით გვაგლეჯინეს ჩვენი წვრილშვილნი და მაინც გამოვბრუნდით, მოვსულიერდით. აღა-მაჰმად-ხანებმა პირქვე დაგვამხეს, ქვა-ქვაზედ არ დაგვიყენეს, მოგვსრნეს, მოგვჟლიტეს და მაინც ფეხზედ წამოვდექით. მოვშენდით, წელში გავსწორდით. გავუძელით საბერძნეთს, რომსა, მონღოლებს, არაბებს, ოსმალ-თურქებს, სპარსელებს, რჯულიანსა და ურჯულოს და დროშა ქართველებისა, შუბის წვერით, ისრით და ტყვიით დაფლეთილი, ჩვენს სისხლში ამოვლებული, ხელში შევირჩინეთ, არავის წავაღებინეთ. ცოდვა არ არის, ეს დროშა ახლა ჩრჩილმა შესჭამოს, თაგვმა დაგვიჭამოს. დრო-ჟამი ამას გვიქადის“.
აქაც გამოიკვეთება დროის რღვევის პრობლემა, აწმყოს თითქოს კავშირი აქვს დაკარგული წარსულთან, შესაბამისად, ის ვერ იქცევა მომავლისთვის ნოყიერ ნიადაგად. ილია ყურადღებას ამახვილებს რწმენის მნიშვნელობაზე, სულიერი საყრდენების სიმტკიცის აუცილებლობაზე: „ქრისტე-ღმერთი ჯვარს ეცვა ქვეყნისათვის და ჩვენც ჯვარს ვეცვით ქრისტესათვის“. მისი აზრით, საჭიროა გონიერმა ადამიანმა გაითვალისწინოს, როგორ პოლიტიკურ-ეკონომიკურსა თუ კულტურულ კონტექსტში ცხოვრობს: „ვაჟკაცობა ომისა კი არ უნდა, რომ სისხლსა ჰღვრიდეს, ვაჟკაცობა უნდა შრომისა, რომ ოფლი ჰღვაროს“. ილია ფუტკარს შრომისმოყვარეობის სიმბოლოდ და მისაბაძ მაგალითად წარმოაჩენს. მისი აზრით, ფილოსოფიური დაფიქრებაა საჭირო თემაზე: „რანი ვყოფილვართ, რანი ვართ, რანი ვიქნებით“. ამისთვის კი „მოძრაობაა“ საჭირო. გავიხსენოთ, ფაუსტი რა დიდხანს ფიქრობს, როგორ თარგმნოს სახარების დასაწყისი: „პირველად იყო სიტყვა“ და ბოლოს ასე გადაწყვეტს: „პირველად იყო საქმე (ქმედება, ე.ი. მოძრაობა)“ (გოეთე, „ფაუსტი“).
ილია ჭავჭავაძე თავის მოთხრობაში „ნიკოლოზ გოსტაშაბიშვილი“ (საახალწლო მოთხრობა), ერთი მხრივ, საახალწლო განწყობას უქმნის მკითხველს, მეორე მხრივ კი, მორალურ-ზნეობრივ დილემაზე დააფიქრებს, რომელთა შორის უპირველესია შემწყნარებლობა, სხვათა ღირსების აღიარება, ეგოიზმის ჩარჩოების გადალახვა. როცა ვკითხულობთ, როგორ არჩევს ქალი ნიგოზს, როგორ ადუღებს თაფლს, გვახსენდება გრიგოლ რობაქიძის სიტყვები: „ილია თითქოს ყნოსავს და შემდეგ გემოს უსინჯავს სიტყვებს“. მართლაც მკითხველი შეიგრძნობს სახლში დატრიალებულ სურნელსა და სითბოს. მაგრამ ეს არ არის მთავარი, არამედ ნიკოლოზ გოსტაშაბიშვილის ამბავი, რომელიც ბავშვებს ზნეობრივ მაგალითად უნდა ექცეთ. ნიკოლოზმა აღიარა მოწინააღმდეგის ვაჟკაცობა და დამარცხებულს თავი არ მოჰკვეთა: „ნუ გეშინიან, მე თავს არ მოგჭრი. შენი თავი შენის ვაჟკაცობისათვის მიპატიებია. ცოდვაა შენი გაფუჭება. წადი და ღმერთმა გზა მშვიდობისა მოგცესო. – მე სიცოცხლეს თუ ვისგანმე ვიჩუქებდი, მარტო შენისთანა ვაჟკაცისაგანაო, – უპასუხა ყიზილბაშმა, სალამი მისცა და წავიდა“. ეს ის თემაა, რომელსაც შემდეგ ვაჟა-ფშაველა გააღრმავებს და ახალ მხატვრულ-ესთეტიკურ სიმაღლეზე აიყვანს.
ნიკო ლორთქიფანიძე საშობაო მინიატიურებში ორ ძირითად სატკივარს გამოყოფს, ეს არის ეროვნული და სოციალური. მინიატიურებს კრავს და ამთლიანებს ერთნაირი დასაწყისი და დასასრული, ერთგვარი წრიული სტრუქტურა: „იქ, სადღაც შორს, ბეთლემში, ცხრამეტი საუკუნისა წინათ, ცამოჭედილ ღამეს მღვიმეში დაიბადა იესო, ძე ქალწულის მარიამისა, მაშვრალთა იმედი და ნუგეში, ტანჯვის შემამსუბუქებელი, სიკვდილითა სიკვდილის დამთრგუნველი… აქ კი… დღეს…“. აქ კი დღეს ისევ იტანჯება ადამიანი. სამ მინიატიურაში „სარეცელზე“, „საქართველო იყიდება“ და ბრმა თერძი“ მწერალი გულშიჩამწვდომად ხატავს ადამიანურსა და ეროვნულ ტრაგედიას. აქ მთავარია თავისუფლების თემა. ადამიანს პიროვნულსა თუ ეროვნულ თავისუფლებას უზღუდავს წუთისოფელი თავისი „წყევა-კრულვიანი საკითხავებით“. მინიატიურაში „სარეცელზე“ დედას უკვდება ავადმყოფი შვილი, ხელში ანგელოზის ქანდაკებით, შობა ღამეს, ტანჯვით ნაშობი შვილი, მარადიულობას უერთდება, თითქოს ქრისტეს გზას იმეორებს, გარდაიცვლება, „ახალ ცხოვრებას იწყებს“. მესამე მინიატიურაში „ბრმა თერძი“ კვლავ წუთისოფლის ამოუხსნელ უსამართლობას ეჩეხება მკითხველი: რა დააშავეს ბავშვებმა, რომელთა მამა, დაბრმავებული თერძი მათთვის სარჩოს ვეღარ შოულობს. ეს კითხვა ღამეში ისევე იყინება, როგორც პატარათა უმანკო გულები. მინიატიურაში „იყიდება საქართველო“ ადამიანთა ეგოიზმზე, სიბრმავეზე, მათ გაცემა-ღალატზეა აქცენტი გამახვილებული. როგორც იუდამ გაყიდა ქრისტე, ასევე ყიდიან ქართველნი საქართველოს, შესაბამისად, საკუთარ თავს, რადგან „უსამშობლოდ კაცი არა ხარ“ (გურამ დოჩანაშვილი). მწერალი საოცარი ექსპრესიით წარმოაჩენს, ერთი მხრივ, ქართველთა საუნჯეს, ისტორიას, წარსულს, კულტურას, ყოველივეს, რაც საუკუნეთა განმავლობაში ერს შეუქმნია, რაც ღმერთს მოუმადლებია, მეორე მხრივ, „ბედნიერი ერის“ გულგრილობას, უმეცრებას, სიბრიყვეს: „იყიდება საქართველო. მინდორ-ველით, მთა-გორით, ტყით, ვენახით, სათესით; წარსულის ისტორიით; მომავალი სვე-ბედით; მშვენიერის ენით; ნაქარგი ფარჩა-ხავერდით; ვაჟკაცურის ხასიათით, სტუმართ-მოყვარეობით; დიდებულის სანახაობით, წმინდა ჰაერით; ნაამაგევი სახლით და კარით; ჩუქურთმიანი მონასტრებით და ეკლესიებით; მჩქეფარე ნაკადულებით; ლურჯის ზღვით; მოწმენდილ-მოკაშკაშებული ცით; ერით, ბერით; თვალწარმტაც ბანოვანთა გუნდებით; გონებაგახსნილ ვაჟებით; მალხაზი ბავშვებით; ვერცხლისფერ თმით შემოსილ პატივსადებ მოხუცებით“. თვითონ მწერალი კი „უძლური ჭირისუფალივით“ შეჰყურებს ამ სავაჭრო „ბალაგანს“. იმას, რომ „ყიდის ყველა, ყველგან“, რომ ყიდიან ერთიანად თუ ნაწილ-ნაწილ – თვითგანადგურება ჰქვია, რომელზეც მთელი მეცხრამეტე საუკუნის მწერლობა, განსაკუთრებით კი, ილია ჭავჭავაძე მიანიშნებდა.
მამას, ფესვებსა და სამშობლოს მოწყვეტილი კონსტანტინე სავარსამიძე გამსახურდიას რომანში „დიონისოს ღიმილი) იხსენებს გამზრდელი ტაია შელიას ღარიბულ ისლის ქოხში გატარებულ შობის დღეებს: „ბედნიერი დღეები იყო! შობის მხიარული მეალილოების სიმღერა დაბნელებულ სოფელში. მამაჩემის სახლში მივიყვანდი ალილოს პირველად და მიხაროდა, მამის ნაჩუქარ თეთრ უზალთუნებს ჩემს ძიძიშვილებს რომ გავუყოფდი, კალანდის ღამეს ჩიჩილაკიანი მორდუ წინ გაგვიძღვებოდა, ნალიას, მარანს, ხეებს, ცხოველებს და ფრინველებს ყველას ფეხქვეშ უყრიდა მეფეხური – ნაკურთხ ფეტვის მარცვლებს და შესძახებდა: „მშვიდობა თქვენდა“. შემდეგ დახურულ კარებთან იძახოდა ხელმწიფე მეკვლე: „კარ გამიღე“ ხმა შიგნიდან: „რა მოგაქვს?“ „ღვთისა და კაცის წყალობა. წმინდა ბასილი მობრძანდება. კარი გამიღე!“ „რა მოგაქვს?“ „წმინდა თაფლის სანთელი, ოქრო და ვერცხლი, წმინდა ბასილი მობრძანდება. კარ გამიღე, კარ გამიღე!“ როცა მესამედ დაკაკუნების შემდეგ ძიძა კარებს გაგვიღებდა და სათითაოდ მკერდში ჩაგვიხუტებდა, ჩემი გული სიხარულისაგან ფრთხიალებდა, როგორც ხოხობი ჩირგვებში. ახლაც ყოველ ახალ წელს, ასე მგონია, ჩემი ცხოვრების ბნელ გზებზე ანთებული ჩიჩილაკით ხელში – ახალი ცხოვრებისაკენ წინ მიმიძღვოდეს ტაია შელია“. მწერალი წუხს: „ჩემი გული აწ აღარ ელის ახალ დღესასწაულებს და უნებურად ძველისაკენ ვიყურები მელანქოლიურად“.
ეს ტკბილ-მწარე განწყობილებები მსჭვალავს საშობაოდ დაწერილ ნაწარმოებებს. როგორც გალაკტიონ ტაბიძე ერთ ლექსში წერს: „ვის არ უგრძვნია ცრემლი/შობის ხეების რხევით?“ („ქარი არხევდა იტალიური შობის ხეს ტრიპოლისში“).
