„რთული ბავშვები“ ერთ-ერთი ყველაზე საჭირბოროტო თემაა. განსაკუთრებულ სირთულეს მათი აღზრდის შესახებ რჩევა-დარიგებების გაცემა და კომენტარების გაკეთება წარმოადგენს. ამიტომაც შევარჩიე ამერიკელი ავტორების ჰენრი კლაუდისა და ჯონ ტაუნსენდის მოსაზრებები აღნიშნულ საკითხზე. მათი წიგნი სათაურით „როგორ აღვზარდოთ პასუხისმგებლობიანი მოზარდი“ ბესტსელერი გახდა და მრავალ ქვეყანაში საყოველთაო ყურადღება დაიმსახურა.
მცირე ინფორმაცია ავტორების შესახებ: ჰენრი კლაუდი ჯონ ტაუნსენდთან ერთად მრავალი ბესტსელერის ავტორია. თანაავტორებმა კალიფორნიაში კლინიკა დააფუძნეს და კერძო პრაქტიკა აქვთ. კლაუდმა კლინიკურ ფსიქოლოგიაში დოქტორის ხარისხი ბიოლის უნივერსიტეტში მიიღო. ტაუნსენდი ფსიქოლოგიას ჩრდილოეთ კაროლინის უნივერსიტეტში სწავლობდა, თეოლოგიას კი – დალასის თეოლოგიურ სემინარიაში. დოქტორის ხარისხი კლინიკურ ფსიქოლოგიაში მანაც ბიოლის უნივერსიტეტში მიიღო.
ჰენრი კლაუდისა და ჯონ ტაუნსენდის აღზრდის სტრატეგიის ნაწილია, მაშინაც კი შეინარჩუნოთ სიმშვიდე, როდესაც თქვენი შვილი მტრული განწყობით ხვდება მისთვის საზღვრების დაწესების მცდელობას. ამერიკელი ავტორები აღზრდის არსს აღსაზრდელისთვის საზღვრების დაწესებაში ხედავენ. ოჯახური აღზრდა, სხვა ყველაფერთან ერთად, მოიაზრებს სიმშვიდისა და მოთმინების შენარჩუნებას იმ დროსაც კი, როდესაც ბავშვი პირდაპირ ზიზღს გამოხატავს მშობლების მიერ საზღვრების დაწესებისას.
უნდა გვახსოვდეს, რომ ოჯახის წევრებს განსხვავებული მიზნები აქვთ. კერძოდ, ბავშვი ცდილობს, მშობლების მოთმინების უნარი გამოსცადოს და ამით რეალობა გააცნობიეროს, მშობლები კი საკუთარ თავს გამოცდას უწყობენ, როცა ბრაზის, უკმაყოფილების გამოხატვაზე, ისტერიკის მოწყობაზე უარს ამბობენ. ქცევის საზღვრების შემუშავება და დაცვა ძალიან რთულია. მშობლების უმრავლესობა დიდ ძალისხმევას დებს შვილების პირადი საზღვრების დაცვის საქმეში.
ჰენრი კლაუდი და ჯონ ტაუნსენდი „რთული ბავშვებისთვის“ საზღვრების დაწესებაზე გვესაუბრებიან. ბავშვებს სჭირდებათ მშობლები, რომლებმაც კარგად იციან საზღვრების მნიშვნელობა. ამ თემის უკეთ გასააზრებლად, მოდი, განვიხილოთ ასეთი სიტუაცია:
გიორგი „რთული ბავშვია“, ყოველ შემთხვევაში, ასე ამბობენ მასწავლებლები.
ის, ერთი შეხედვით, უმართავი, ადვილად აღგზნებადი, უტიფარი და ახირებულია. მკითხველი დამეთანხმება, რომ საკმაოდ მძიმე დახასიათებაა, მაგრამ მოდი, ვნახოთ, როგორ მოხდა ასეთ „რთულ ბავშვად“ მისი ჩამოყალიბება.
გიორგის მშობლებს, ძალიან რბილ, საყვარელ ადამიანებს, მიაჩნდათ, რომ შვილის აღსაზრდელად დიდი ძალისხმევის გაწევა სულაც არ არის საჭირო. მაგალითად, როდესაც გიორგის სახლში მეგობრები იკრიბებოდნენ, შეეძლოთ, სასტუმრო ოთახში ეთამაშათ კალათბურთი. დედა დიდხანს ითმენდა, მერე ღიმილით მიმართავდა შვილს: „გიორგი, ჩემო კარგო, არ მინდა, გართობა ჩაგიშალო, მაგრამ ხომ არ შეგიძლია, შენს მეგობრებთან ერთად სხვაგან ითამაშო?“ ბიჭი ერთს შეუღრენდა დედას და თამაში გრძელდებოდა. ცოტა ხანში გამოჩნდებოდა გიორგის მამა და იწყებდა ყვირილს: „ჰეი, ბავშვებო, რამდენჯერ უნდა გავიმეორო, რომ ამ ოთახში თამაში შეწყვიტოთ?!“ ბავშვები ზემო სართულზე ადიოდნენ და იქ განაგრძობდნენ კალათბურთის ილეთების დამუშავებას, რაც კიდევ უფრო რთულ მდგომარეობაში აყენებდა ქვემოთ დარჩენილ მშობლებს. მოკლედ, ეს ის შემთხვევა იყო, როდესაც სახლი ეკუთვნის ბავშვს და არა მთელ ოჯახს.
ეს შემთხვევა შეიძლება განვიხილოთ როგორც „რთული ბავშვების“ ჩამოყალიბების მაგალითი.
სწორი ღირებულებითი სისტემისა და მართებული საზღვრების მქონე ბავშვები ციდან არ ცვივიან. ის გარემოება, რომ ადამიანების უმრავლესობა მცირე ასაკიდანვე აპროტესტებს შეზღუდვებს, აკრძალვებს, ზოგ მოზარდს მომავალში ეხმარება პირადი საზღვრების დაწესებაში, ზოგს კი, პირიქით, ხელს უშლის. ფსიქოლოგების ნაწილს მიაჩნია, რომ ზრდასრულ ასაკში არაკონტროლირებული ქცევა ბავშვობაში მშობლების მხრივ შვილებისადმი არასწორი დამოკიდებულების შედეგია.
ამერიკელი ფსიქოლოგების აზრით, „რთული ბავშვების“ არსებობას განაპირობებს შემდეგი გარემოება: ის, თუ რას წარმოადგენს თითოეული ჩვენგანი დღეს, ორი ძალის მოქმედების შედეგია – ჩვენი გარემოცვისა და ჩვენი რეაქციებისა მის ზემოქმედებაზე. აღზრდა, ადამიანებთან ურთიერთობა, გარემო და სოციუმის შეფასება მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ხასიათის ფორმირებაზე. საბოლოო ჯამში, ამით განისაზღვრება, როგორ პიროვნებას მივიღებთ ზრდასრულ ასაკში.
ავტორები ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ მათ მიზანს არ წარმოადგენს, მშობლებს დანაშაულის განცდა გაუჩინონ. ბავშვს შესაძლოა გარკვეული სირთულეები ჰქონდეს საზღვრების დაწესებისას. ზოგჯერ პრობლემები მისთვის პასუხისმგებლობისა და კეთილსინდისიერების გრძნობის გამომუშავების დროსაც იჩენს თავს. ბავშვის აღზრდის დროს უმთავრესია, მშობლებს თავად ჰქონდეთ საზოგადოებრივად მისაღები ქცევის საზღვრები.
ბავშვები რეაგირებენ მშობლების აღზრდის მეთოდებზე. მოდი, ზემოთ ნახსენები გიორგის ქცევის მაგალითზე ვთქვათ, რომ მას ჰქონდა პრობლემები, რომლებიც აუცილებლად მოსაგვარებელი იყო. აქვე აღსანიშნავია, რომ ბავშვის ქცევის ინტერპრეტირების დროს გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოება: ქცევის ასახსნელად ყურადღება უნდა მიექცეს უფროსების ქცევას და მათ მოტივებს, მოთხოვნილებათა სისტემას, ხასიათს და იმ გარემოებებს, რომლებშიც მათ უწევთ ცხოვრება.
გიორგის ქცევებს თუ მივუბრუნდებით, გავიხსენებთ, რომ ის უპატივცემულოდ ექცეოდა მშობლებს, არ რეაგირებდა მათ შენიშვნებზე, ანუ ძალიან ჯიუტი და დაუმორჩილებელი ბავშვი იყო. გიორგის ქცევას რამდენიმე მხრიდან უნდა შევხედოთ. შეგვიძლია, იმპულსურობა, ეგოცენტრულობა და შენიშვნების მიუღებლობა ასაკობრივ თავისებურებებს დავაბრალოთ, მაგრამ ამ ხედვაში არ იქნება გათვალისწინებული მშობლების გავლენა ბავშვის ქცევსზე. გიორგი მათ მითითებებზე რეაგირებდა ზუსტად იმ დოზით, რის უფლებასაც თავად მშობლები აძლევდნენ. ბავშვმა იცოდა, რომ დედას არ ჰქონდა იმდენი ძალა, რამე შეეცვალა, თანაც ძალიან ეშინოდა კონფლიქტების. გიორგიც ძალიან კარგად სარგებლობდა მშობლის სისუსტით. რაც შეეხება მამას, მას შეეძლო ეჩხუბა, ეყვირა და განრისხებულიყო, მაგრამ სანამ მისი ემოციები ასეთ პიკს მიაღწევდა, შვილს საკმაო დრო ჰქონდა ნებისმიერი ხუშტურის ასასრულებლად. ამაზე უარესი კი ის იყო, რომ მამის ბრაზიც შეიძლებოდა გაეტარებინა და სხვაგან კიდევ უფრო უარესად მოქცეულიყო, რადგან იმ ტერიტორიაზე მშობელი მისი საქციელით აღარ დაინტერესდებოდა. მამისთვის ისიც საკმარისი იყო, რომ თავისი ფუნქცია შეასრულა, როდესაც იჩხუბა, იყვირა და ჩათვალა, რომ შვილს მისი ადგილი მიუჩინა.
ბავშვები, წესისამებრ, ძნელად აცნობიერებენ საკუთარი ქცევის არსს. მათ წარმოდგენა არ აქვთ, როგორ მართონ თავიანთი ცხოვრება, რათა მოვლენები სწორი გზით წარიმართოს. ბავშვებს უფროსების დახმარება სჭირდებათ. მშობლების მიზანი უნდა იყოს, უყვარდეთ შვილები და მათი ქცევისა ესმოდეთ. ზრდასრულებმა გზის გამკვლევის როლი უნდა შეასრულონ, რათა შვილებს მომავალში სრულფასოვანი ცხოვრების საშუალება ჰქონდეთ. მსგავსი მიდგომა ბავშვებს შესაძლებლობას აძლევს, მიაღწიონ მშობლების პიროვნული განვითარების დონეს, მაგრამ უფრო მეტის მისაღწევად საჭირო უნარ-ჩვევები არ გააჩნიათ. მშობლების მოვალეობაა, შვილებს პასუხისმგებლობა ასწავლონ. ბავშვებს არც ბუნებით ბოძებული თვითგანვითარების უნარი აქვთ. მათ მხოლოდ შეგუება და ადეკვატური რეაქციების გამოხატვა შეუძლიათ.
ამერიკელი ავტორების აზრით, სამყაროს მოწყობაზე პირველი და ყველაზე ფუნდამენტური წარმოდგენა სახლში იქმნება – იქ, სადაც ყალიბდება წარმოდგენები რეალობის, სიყვარულის, პასუხისმგებლობის გრძნობის, არჩევანისა და თავისუფლების შესახებ. თუ მშობლები შვილების მიმართ მზრუნველობასა და პასუხისმგებლობას იჩენენ, ბავშვები წარმატებით გადადიან ქცევის შინაგანი საზღვრებიდან გარე სამყაროს მიერ დაწესებული საზღვრების შემეცნებაზე. ბავშვობის ასაკში ტკივილის განცდისგან შვილების უპირობო დაცვა შემდგომში მოზარდებს აქცევს უსუსურ ადამიანებად, რომლებსაც სირთულეებთან გამკლავება არ შეეძლებათ. პრობლემურ სიტუაციაში აღმოჩენილი შვილების მშობლები საკუთარ თავს ეკითხებიან: „რატომ იქცევა ასე ცუდად ჩემი შვილი?“ – მაგრამ უკეთესი იქნება, თუ კითხვას ამგვარად დასვამენ: „რა ბრალი მიმიძღვის მე ჩემი შვილის არასწორი ქცევის ჩამოყალიბებაში?“ ამ კითხვაზე პასუხის ძებნა არცთუ სასიამოვნოა, რადგან ის „საკუთარ თვალში დირეს ძებნას“ ჰგავს. სამაგიეროდ, ამ მტკივნეულ პროცესს კეთილი ნაყოფი გამოაქვს, რადგან საბოლოო ჯამში მშობელი თავს ანებებს შვილის უზომო კონტროლს და შეუძლია, შვილისადმი საკუთარი დამოკიდებულება აკონტროლოს.
ამრიგად, როდესაც ხართ მშობელი, რომელსაც საკუთარი ქცევის მართებული საზღვრები აქვს დაწესებული, შვილებსაც სწორი ქცევითი საზღვრებით აღზრდით. ოღონდ საჭიროა რეალობის მიღება და საკუთარ თავზე მუშაობა, რათა დაინახოთ და შემდეგ აღმოფხვრათ ის ხარვეზები, რომლებსაც თქვენსავე ქცევით საზღვრებში აღმოაჩენთ.
გამოტანები
ბავშვები, წესისამებრ, ძნელად აცნობიერებენ საკუთარი ქცევის არსს. მათ წარმოდგენა არ აქვთ, როგორ მართონ თავიანთი ცხოვრება, რათა მოვლენები სწორი გზით წარიმართოს. ბავშვებს უფროსების დახმარება სჭირდებათ. მშობლების მიზანი უნდა იყოს, უყვარდეთ შვილები და მათი ქცევისა ესმოდეთ.
როდესაც ხართ მშობელი, რომელსაც საკუთარი ქცევის მართებული საზღვრები აქვს დაწესებული, შვილებსაც სწორი ქცევითი საზღვრებით აღზრდით. ოღონდ საჭიროა რეალობის მიღება და საკუთარ თავზე მუშაობა, რათა დაინახოთ და შემდეგ აღმოფხვრათ ის ხარვეზები, რომლებსაც
