ხუთშაბათი, ოქტომბერი 10, 2024
10 ოქტომბერი, ხუთშაბათი, 2024

აღზევანს წავალ მარილზე…

„აღზევანს წავალ მარილზე, მარილს მოვიტან ბროლსაო. ჯერ დედას გადავეხვევი, მერე შვილსა და ცოლსაო…”  სუფრის მარილი ხომ ყველამ ვიცით. ჰოდა, მასზე უნდა გესაუბროთ – სიცოცხლის და სიკვდილის საწყისზე. 
696 წელი დგას. მამაცი ვიკინგი ბიზანტიისკენ მიდის, გადაუდებელი საქმეები აქვს. მოულოდნელად ორმოში ვარდება, თეთრ ქათქათა ორმოში… მლაშე გემო აქვს ორმოს, სიქათქათიდან თითქოს ვიღაც წმინდანი  უღიმის. უღიმის და ხელს უწვდის… ეს დღე ვიკინგის ცხოვრებაში გარდამტეხი გამოდგა, ის ღმერთის მსახური გახდა და მარილის მღვიმე  აღმოაჩინა. ეს ყველაფერი პოლონეთის ტერიტორიაზე, ქალაქ  ველიჩკაში მოხდა, სადაც დღესაც შეგიძლიათ ნახოთ მარილის მღვიმე, რომელიც  მისი მოპოვების ერთ-ერთი ადგილიც არის და 1978 წლიდან იუნესკოს მსოფლიო საგანძურშიც შედის. დღეს ეს მღვიმე სამკურნალო დანიშნულებითაც გამოიყენება. ჰაერი იმდენად სუფთა და კრიალაა, რომ ასთმის, ალერგიის და სასუნთქი გზების სხვა დაავადებათა მკურნალობისთვის შეუცვლელია. გასაკვირი არცაა, მარილი მიკრობების მტერია. ქალაქ კრაკოვთან მარილის კიდევ ერთი სხვა მღვიმე ყოფილა. აქ სალომცველოა გახსნილი და ყველაფერი ქვამარილისგანაა გამოძერწილი. შუა საკუნეებში ავადმყოფებს ამ მღვიმეში მონაზვნები უვლიდნენ თურმე.

ამ ყველაფრის შემდეგ, არც არის გასაკვირი, რომ ერთი პოლონური ლეგენდის თანახმად სასურველ საცოლედ ის ქალი ითვლებოდა, ვისაც ხელის დიდი მტევანი ჰქონდა. რატომ? თურმე პატარძალს მარილით თვით მეფე ასაჩუქრებდა. ოღონდ იმდენით, რაც მუჭში დაეტეოდა. რაც უფრო ხელის დიდი მტევანი ჰქონდა პატარძალს, მით მეტ მარილს აიღებდა და ოჯახშიც ბარაქას შეიტანდა. 

ჩინეთში ცნობები მარილზე უძველესი დროიდან არსებობს. ამავე  ტერიტორიაზეა მარილის უძველესი ტბა.
მარილის ქალ-ღმერთი  ინდიელი ყოფილა. ერთ პატარა სოფელში უცხოვრია და სხვა ქალების მსგავსად თავის ქმარს, შვილებს და კერას უვლიდა თურმე. სხვა ქალებისგან არც არაფრით გამოირჩეოდა, გარდა იმისა, რომ მის მიერ მომზადებული სადილი სხვანაირად  გემრიელი გამოდიოდა. ერთ დღესაც ქმარს უყურებია ჩუმად, როგორ აგროვებდა ქალი სხეულიდან რაღაც თეთრ ფხვნილს და საკვებს უმატებდა. ეს ფხვნილი მარილი იყო და სადილს განსაკუთრებულ გემოს სწორედ ის აძლევდა. თუმცა, ქმარმა რატომღაც ხელი აღმართა ცოლზე და ისიც წავიდა, ზღვას შეერია და მასში გაქრა. ამის შემდეგ ზღვას მლაშე გემო აქვს…

ზღვის წყლის დალევა არ შეიძლება, მაგრამ მსოფლიო მოგზაურთა ჩანაწერებში არა ერთ შემთხვევას ნახავთ, როდესაც გემის ჩაძირვას გადარჩენილი მეზღვაურები, გემის ნანგრევებზე დღეების განმავლობაში ყოფილან გაშლილ ზღვაში და ზღვის მარილიანი წყალი უსვიათ მხოლოდ.  ჩანაწერები კი  ირწმუნებიან, გადარჩნენო მეზღვაურები, შემთხვევით ჩამოვლილ სხვა ხომალდებს ცოცხლები დახვდნენო.

და მაინც, ზღვის წლის დალევისგან ჯობს თავი შევიკავოთ. თუმცა, ზღვის მარილის აბაზანები, რომ სასარგებლოა და უამრავ მინერალს შეიცავს, ამაზე მგონი კამათიც არ ღირს. ისრაელი, ინგლისი, საფრანგეთი-იმ ქვეყნების ჩამონათვალია, რომლებიც ზღვის მარილს აწარმოებენ. 

ადრე მარილი ფუფუნება იყო. ძველ რომში ჯარისკაცების დაცვით გადაჰქონდათ. ინგლისურ ენაში სიტყვა ჯარისკაცი სწორედ აქედან იღებს სათავეს (მარილი salt, ჯარისკაცი- soldier). გასამრჯელოს ნაცვლადაც მარილს არიგებდნენ თურმე. აქედან, კიდევ ერთი ინგლისური სიტყვის სათავე: ხელფასი-salary.

 „მარილიანი შეთანხმება”-ძველ ებრაული გამოთქმაა. როდესაც ორი მხარე რაღაც საქმიან შეთანხმებას დებდა, ხელმოწერის შემდეგ ზედ მარილი უნდა მოებნიათ. ეს იმის მანიშნებელი იყო, საქმე უტყუარად აეწყობოდა, ორივე მხარე კეთილსინდისიერად მოიქცეოდა და ერთმანეთის ნდობა შეეძლოთ. „მარილიანი შეთანხმების” დარღვევა არ შეიძლებოდა. შეიძლება აქედან მოდის გამოთქმა: მარილიანი კაციაო, მარილიანი სიტყვა აქვსო.

ძველ ებრაულ ტრადიციას განეკუთვნება აგრეთვე მარილიანი წყლის გამოყენება ქალის უნაყოფობის წინააღმდეგ. თუ ქალს დედობა სურდა, მარილიანი ზღვის წყლით უნდა განბანილიყო და თითქოს პრობლემაც მოგვარდებოდა.
ლეგენდებში მარილს მისტიურ დატვირთვასაც ანიჭებენ. ეშმაკებს და მათ მეგობარ ავ სულებს მარილის ეშინიათ. სწორედ ამიტომ, როდესაც ორფეოსი მიცვალებულთა სამყაროში ჩავიდა, ყოველი შემთხვევისთვის მარილი წაიყოლა თან. ეს სანახევროდ იმის გარანტია იყო, რომ „იმ” სამყაროდან უვნებელი დაბრუნდებოდა. 

ლეონარდო და ვინჩის „საიდუმლო სერობას” თუ დააკვირდებით, იუდას გვერდით მარილი უდევს. რატომ მიუხატა მაინც და მაინც იუდას მარილი დიდმა მხატვრამა, ეს არ ვიცი. რა აზრია ამაში ჩადებული, ეს შეიძლება ხელოვნებათმცოდნეებმა გვითხრან. ერთი რამ მწამს, და ვინჩი ტყუილად ერთ დეტალსაც კი არ დახატავდა.
1434 წელს სამხრეთ საფრანგეთის ქალაქ კოლმარში ჭირის ეპიდემიამ იფეთქა. საქმეს ისეთი პირი უჩანდა, რომ ავადმყოფობა შეიძლებოდა მთელ ევროპაში გავრცელებულიყო. ალქიმიკოსმა პარაცელსმა, რომელიც ამავე დროს ექიმიც იყო   პროცესის შეჩერება შეძლო. კოლმარის მკვიდრნი გულწრფელ მადლობას უძღვნიდნენ პარაცელსს და მის „ჯადოსნურ ალქიმიას”. თუმცა, როგორც გაირკვა პარაცელსი სამკურნალოდ ჩვეულებრივ სუფრის მარილს იყენებდა.

იგივე ალქიმიკოსი პარაცელსი ოქროს ტრანსმუტაციისთვის ფილოსოფიურ ქვას ეძებდა. ჯერ კიდევ მეშვიდე საუკუნეში არაბმა ალქიმიკოსმა ჯაბირმა შემოიტანა „იქსირის” ცნება. ეს იყო რაღაც, რაც სხვა მეტალისგან ოქროს მიღებას დააჩქარებდა. ეს რაღაც ფხვნილი უნდა ყოფილიყო. ფხვნილი არაბულად „იქსირია”. თუ არაბულ არტიკლსაც დავუმატებთ „ალ იქსირი” გამოვა. მოგვიანებით ამ ტერმინს ევროპელები გაალამაზებენ და მივიღებთ „ელექსირს”, იგივე ფილოსოფიურ ქვას. პარაცელსის აზრით, ეს თვით „მესამე ელემენტი”, ნატრიუმის ქლორიდი- სუფრის მარილი იყო. მისივე აზრით, მარილი აზროვნებდა. მხოლოდ ქების ღირსია პარაცელსი, რადგან დღეს ედინბურგის უნივერსიტეტის მეცნიერები  ხელოვნურად ზრდიან მარილის კრისტალებს და ექსპერიმენტულად უკვე დადასტურებულია, რომ მარილის კრისტალს ინფორმაციის დამახსოვრება შეუძლია. ამიტომ, უკვე ხვალინდელი დღეა ისიც, რომ კომპიუტერულ მეხსიერების ბარათებს სპეციალურად დამუშავებული მარილის კრისტალებით შეცვლიან.

გთხოვთ, ნუ დამაყრით ჭრილობაზე მარილს,-ალბათ, ერთხელ მაინც გაგვიგია   ეს ფრაზა. მარილს ჭრილობაზე მართლაც აყრიდნენ. იმიტომ, რომ ჭრილობა ბაქტერიებისგან დაეცვათ და ემკურნალათ, ან პირიქით, აუტანელი ტანჯვა მიეყენებინათ ვინმესთვის. 

გურჯაანში სოფელია ასეთი, ვაზისუბანი. სტადიონთან ორი დიდი ცაცხვის ხე დგას. სწორედ ამ ხეებზე ჩამოკიდა სოფელმა ორი ავაზაკი, რომლებმაც უდანაშაულო ქვრივ-ობლად დარჩენილი დედა-შვილი ჯერ აბუჩად აიგდეს, შემდეგ კი მოკლეს. დიდი იყო სოფლის რისხვა. სამართალდამცავი ორგანოებიც კი ვერ ჩაერივნენ, ასე შორიდან უყურებდნენ, როგორ აჭრიდა ხალხი ავაზაკებს ხორცს და სისხლმდინარ ჭრილობაზე აყრიდა მარილს. ეს ამბავი  დიდი ხნის წინ მოხდა, მაგრამ სოფელს დღემდე ახსოვს და ორი მდუმარე მოწმე, ორი უხუცესი ცაცხვის ხეც იქ დგას, სტადიონთან…

მეცხრამეტე საუკუნის შუა წლები დგას. ჩარლზ დარვინი საჯარო ლექციას მართავს. მოულოდნელად ის იღებს ჭიქას, შიგნით მარილს ყრის და ხსნის წყალში. ჭიქას მაღლა სწევს და გაოცებულ სტუდენტებს ეუბნება: „ამ ჭიქაში ჩვენ ვცხოვრობთ” და მართლაც, დარვინს სწამდა, რომ სიცოცხლე მარილიან წყალში ჩაისახა. 

მარილი, რომ ჩვენთვის აუცილებელია, ეს ფაქტია. თუნდაც იმიტომ, რომ ის კარგი ელექტროლიტია და სააზროვნო იმპულსების გადაცემისთვისაა შეუცვლელი. თუმცა, მას სრულიად სამართლიანად „თეთრ სიკვდილსაც” უწოდებენ, რადგან მის გადაჭარბებულ მიღებას ორგანიზმის დაშლაც შეუძლია.  მთავარი, მოხმარებული ულუფაა, არ უნდა „გადავამლაშოთ” და ორგანიზმს მხოლოდ მისთვის აუცილებელი რაოდენობა მივაწოდოთ. მარილის სრულად ამოღება საკვები რაციონიდან კატეგორიულად დაუშვებელია. სხვაობა სასიკვდილო და სიცოცხლისთვის აუცილებელ ულუფას შორის მხოლოდ 25 გრამი ყოფილა.

მეოცე საუკუნეში მარილმა კიდევ ერთი დატვირთვა შეიძინა. მას იოდით ამდიდრებენ. თავდაპირველად, მარილს კალიუმის იოდიდს KI უმატებდნენ.  მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში ტექნოლოგია შეცვალეს და ახლა ასეთი მარილის შემადგენლობაში კალიუმის იოდატი KIO3 შედის. 

მე-19-ე საუკუნის პარიზში გასეირნებაზე რას იტყოდით? მონმარტის ერთ-ერთ რესტორანში ვახშმად შევიხედოთ. არა, სვანური მარილის პატრონებმა მთლად გაოცება არ შევიმჩნიოთ, მაგრამ აქ 19 დასახელების მარილს შემოგვთავაზებენ- ფერების და   შიგ შემავალი მინერალების მიხედვით. თუ ოდნავ ზედმეტს გადავიხდით, მარილის სომალიეც მოგვემსახურება, რომელიც შეკვეთილი კერძისთვის შესაფერის მარილს შეგვირჩევს.
ის ყველგან და ყველაფერშია- წყალში, მიწაში, ზეცაში და ბავშვის სპეტაკ ცრემლში. ერთ-ერთმა ბოლო ექსპედიციამ  მარსზეც აღმოაჩინა.  ის ყოველთვის იყო და იქნება. ის მარილია…მარილი, რომლის ქიმიზმზეც არც არაფერი დამიწერია, ამას ხომ ქიმიის წიგნშიც ნახავთ. მე  შევეცადე მარილიანი წერილი დამეწერა… მარილიანი გაკვეთილისთვის…

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ქიმიური იარაღი

სატურნის სული

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“