„ყველაფერი პირველივე ჯერზე უზადოდ უნდა გავიგო და გავიაზრო,“ „ყველაზე ჭკვიანი უნდა ვიყო,“ „ყველაფერში თანაბრად წარმატებული უნდა ვიყო,“ „განსაკუთრებული უნდა ვიყო,“ „განსაკუთრებულ, ყველასგან გამორჩეულ წარმატებებს უნდა მივაღწიო.“
გეცნობათ?
ეს წინადადებები ხისტი წესების მაგალითებია, რომლებზე დაფუძნებითაც ადამიანები განიცდიან, წარმართავენ საკუთარ ქცევას და, რაც მთავარია, ხშირად, სწორედ ეს წესები წარმოადგენს საკუთარი თავისადმი დამოკიდებულების ერთ – ერთ განმსაზღვრელს. ხისტი წესები, ერთი მხრივ, მოიცავენ მოთხოვნას, რომელიც არეკლილია სიტყვაში – „უნდა,“ ხოლო, მეორე მხრივ, − განზოგადებებს, რომლებიც არეკლილია სიტყვებში: „ყოველთვის,“ „ყველაფერი,“ „ყველა,“ „არაფერი“ და ა. შ.
წესები წარმოადგენს როგორც საკუთარ თავთან, ასევე ირგვლივმყოფებთან ურთიერთობის მოწესრიგების საშუალებას. იმ შემთხვევაში, თუ მე შემიძლია, ვიცხოვრო წესში ასახული წესრიგისამებრ, მაშინ, ჩემი დამოკიდებულება როგორც საკუთარი თავის, ასევე – სხვებისადმი, ასე თუ ისე, გაწონასწორებულია. მართალია, ზემოთ დასახელებული ყველა წესი, ბუნებით, სასიცოცხლო ძალის ამომხაპავი და უკიდურესად მიმტაცებელია, თუმცა, სინამდვილეში, ამ წესების არსებობა სხვა, გაცილებით მტკივნეული განცდების გაცოცხლებისგან მიცავს. მირჩევნია, წესების დაცვისთვის გავცე სასიცოცხლო ძალა, ვიდრე განვიცადო ის, რაც ამ წესების დარღვევას მოჰყვება. თითოეული მათგანი მოიცავს ნაგულისხმევ საფრთხეს იმ შემთხვევისთვის, თუკი ისინი უზადოდ, ყოველთვის და გამონაკლისის გარეშე არ შესრულდება. ადამიანები, რომლებმაც ასეთი წესები გაუცნობიერებლად შექმნეს ან გაიშინაგნეს, ხშირად, ივიწყებენ იმას, რომ ამ წესების სიხისტე და მოუქნელობა ცხოვრების მრავალფეროვნებასა და მრავალგანზომილებიანობასთან შეგუების საშუალებას არ იძლევა.
რისთვის გვჭირდება ხისტი და მოუქნელი წესები?
ხისტი და მოუქნელი, მკაცრი მოთხოვნების ამსახველი წესები, ადამიანებმა უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით გაიშინაგნეს. ქვემოთ მოცემული მაგალითი მკაფიოდ და თვალნათლივ აღწერს, როგორ და რა შემთხვევაში ცოცხლდება ხისტი წესი, რომელი ემოციები და ქცევები ახლავს თან მსგავსი წესების გაცოცხლებას. აღწერილი მაგალითი წარმოადგენს გამოცდილების მანძილზე, არაერთხელ, არაერთი ადამიანის მიერ გახმოვანებულ, ზოგჯერ თითქმის და, ხშირ შემთხვევაში, ერთი და იმავე შინაარსის მქონე წესების განზოგადებულ მაგალითს.
აღწერილ მაგალითში თვალნათლივ ჩანს, რომ ადამიანი, როგორც მთლიანი და, როგორც ცოცხალი არსება, ემზადება საფრთხესთან გამოხმაურებისთვის. მისი სხეული ინაცვლებს საფრთხეზე პასუხის გაცემის მდგომარეობაში, რაზეც მიანიშნებს გულისცემის გახშირება, ციებ – ცხელების განცდა, გულმკერდის მიმდებარე სივრცეში დაძაბულობის შეგრძნება, კიდურებში სიცივის შეგრძნება, ჟრუანტელი და ა. შ., ხოლო ქცევა ადასტურებს იმას, რომ საფრთხე ნამდვილია.
ქვემოთ მოცემულ ცხრილში აღწერილია, სინამდვილეში, რატომაა ზემოთ აღწერილი გამღიზიანებლების ერთობლიობა საფრთხის განცდის აღმძვრელი.
ეს მაგალითი ორი ნაგულისხმევი, ხისტი წესის არსებობას მოიცავს: „პირველივე ჯერზე ყოველთვის ყველაფერი უზადოდ და სრულყოფილად უნდა გავიგო და გავიაზრო,“ „ირგვლივმყოფების მოლოდინები ყოველთვის უზადოდ და სრულყოფილად უნდა გავამართლო,“ თორემ…
გამრიყავენ და მიმატოვებენ.
ამ მსჯელობის თანახმად, ეს წესები, სინამდვილეში, ამგვარადაც შეგვიძლია, ჩამოვაყალიბოთ: „იმისათვის, რომ ადამიანებმა ჩემზე წარმოდგენა და ჩემდამი კეთილგანწყობა არ დაკარგონ, ყველაზე ჭკვიანი და წარმატებული უნდა ვიყო,“ „იმ შემთხვევაში, თუ ყველაზე ჭკვიანი და წარმატებული არ ვარ, ჩემთან ურთიერთობის სურვილი ადამიანებს არ ექნებათ და, შესაბამისად, გამრიყავენ და მიმატოვებენ.“
ამ ჯაჭვის თანახმად, ხისტი წესი მიტოვების შფოთვის განცდისგან თავდაცვის გზაა. ასეთი წესი ეყრდნობა დაშვებას, რომ ის უპირობოდ უნდა შესრულდეს. მოქნილი წესი კი, დიდწილად, ჟღერს, როგორც სასურველი, თუმცა, არა უპირობოდ გასათვალისწინებელი წინაპირობა საკუთარ თავთან და გარემოსთან შეგუებისთვის. მოქნილი წესი ამბობს იმას, რომ, კარგი და სასურველია, თუ ძირითადს და მნიშვნელოვანს გაიგებ და ეს საკმარისია იმისათვის, რომ კმაყოფილების და სიხარულის განცდის უფლება მისცე საკუთარ თავს. ის ასევე ითვალისწინებს იმას, რომ ადამიანზე ბევრი ისეთი რამ მოქმედებს, რამაც შეიძლება მას ხელი შეუშალოს განსაზღვრული ამოცანის წარმატებით დაძლევაში და მოიაზრებს ადამიანისადმი გულმოწყალე დამოკიდებულებას, რაც გულისხმობს, თანაგრძნობას ქმედებაზე დაფუძნებული მხარდაჭერისთვის.
ასეთი წესების მქონე ადამიანებმა, მიტოვებისგან თავდაცვის მცდელობებში, საკუთარ თავს ჩამოართვეს დამაკმაყოფილებელი მიღწევებით კმაყოფილების ფუფუნება და, ერთი შეხედვით, უცნაურია, მაგრამ, ამავდროულად, დაკარგეს „გამორჩეული“ წარმატებების მიღწევის შესაძლებლობა, რადგან „ჩვეულებრივით“ ანუ დამაკმაყოფილებლით სიხარულის ბედნიერება არ ჰქონიათ.
