– მინდა, მოგიყვეთ ერთ შემთხვევაზე, რომელიც თავს გადაგვხდა მე და ჩემს ოჯახს რესტორანში სადილობის დროს, – განაგრძობს თხრობას შიმი კანგი (მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, ფსიქიატრი, მკვლევარი, ბრიტანული კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორი, ექსპერტი მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების სფეროში, ბეტსელერების ავტორი).
ეს სადილი იმით გახლდათ გამორჩეული, რომ რესტორნიდან გამოსვლისას ჩვენთან მოვიდა ოფიციანტი და გვითხრა, რომ მისთვის ძალიან სასიამოვნო იყო ჩვენს ოჯახზე – დედ-მამასა და სამ შვილზე -დაკვირვება. გოგონას თქმით, აღარც კი ახსოვდა, ბოლოს როდის ნახა მშობლებისა და შვილების ცოცხალი ურთიერთობა, ყოველგვარი აიპადებისა და აიფონების გარეშე. საოჯახო რესტორანში მუშაობისას ის გამუდმებით ხედავდა, როგორ ისხდნენ ოჯახები მაგიდასთან და მენიუშიც კი არ იყურებოდნენ, მხოლოდ საკუთარ გაჯეტებს ჩასცქეროდნენ.
რესტორნის ახალგაზრდა თანამშრომლის ამ სიტყვებს არ გავუკვირვებივარ, თუმცა დამაფიქრა და შემაშფოთა იმ საღამოს მიღებულმა შთაბეჭდილებამ.
ციფრული ტექნიკა ადამიანების ცხოვრების პრაქტიკულად განუყოფელი ნაწილი გახდა. ეს ყველაფერი დაიწყო იმ დროს, როდესაც ჩვენ გულუბრყვილოდ გვჯეროდა, რომ გაჯეტები ვერავითარ ზიანს ვერ მოგვაყენებდა. უფრო მეტიც, უკრიტიკოდ, სიხარულით ვიღებდით ნებისმიერ ახალ საიტს თუ დანართს და ჩვენს ტელეფონებში ვტვირთავდით. არცერთი მომხმარებელი არ კითხულობდა წვრილი შრიფტით დაწერილ ანოტაციებს, ამიტომ ვერ ვაცნობიერებდით, რომ ისინი აგროვებდნენ ინფორმაციას მომხმარებლებზე, თვალყურს ადევნებდნენ ინტერნეტსივრცეში ადამიანების გადაადგილებას. დღეს უფრო მეტად ვერკვევით იმ მანიპულაციებში, რომლებიც ადამიანების ცნობიერებაზეა გათვლილი. უკვე ტარდება კვლევები, რომლებიც აფიქსირებს ბავშვის თავის ტვინში მომხდარ ცვლილებებს ეკრანთან დიდი ხნის გატარების შედეგად.
იცით, რომ თანამედროვე მოზარდები დღეში 150-ჯერ იხედებიან საკუთრ ტელეფონებში, ანუ ექვს წუთში ერთხელ? ჯამში ეს დღეში შვიდი საათი გამოდის. ეს რიცხვი სრულ სურათს არ ასახავს, რადგან არ არის გათვალისწინებული ის დრო, რომელიც სჭირდება სკოლას და გაკვეთილების მომზადებას ტექნოლოგიების გამოყენებით. სხვადასხვა ციფრული მოწყობილობების გამოყენება, სოციალური ქსელების მუდმივი სქროლვა, 4-5 განსხვავებული გვერდის გახსნა და შემდეგ ხან ერთის, ხან მეორის თვალიერება, მაგალითად, საფეხბურთო მატჩის ყურება რაღაც განსხვავებული საქმიანობის ფონზე აშკარად მავნებელია ბავშვების მყიფე ფსიქიკისთვის და განვითარების ამ ეტაპზე მყოფი მათი გონებისთვის. ბავშვის გონება მუდმივად მუშაობის რეჟიმშია, ის საერთოდ ვეღარ ისვენებს, ეს კი, თავის მხრივ, აძლიერებს ნერვულ ფონს. ბავშვები შფოთავენ, სიმშვიდეს ვერ პოულობენ. იმის გამო, რომ ისინი თავიანთ ციფრულ მოწყობილობებს სულ თან დაატარებენ, მათ აღარ სჭირდებათ არაფრის დამახსოვრება, ახალი იდეების განხორციელება, მოწყენილობასთან ბრძოლის საინტერესო ხერხების მოფიქრება.
ბოლოდროინდელი კვლევების შედეგები საკმაოდ დამაფიქრებელია. სმარტფონები და სხვა მოწყობილობები, რომლებსაც დიდი ხნის განმავლობაში იყენებენ ბავშვები, უმრავლეს შემთხვევაში იწვევს გარკვეულ ცვლილებებს თავის ტვინის ფუნქციებსა და სტრუქტურაში. განსაკუთრებით შემაშფოთებელია 2019 წელს ჩატარებული კვლევა, რომლის თანახმად, 1-დან 3 წლამდე ასაკის ბავშვებს, რომლებიც ეკრანებთან თანატოლებზე მეტ დროს ატარებენ, წიგნიერებისა და ენობრივი უნარები უფრო ნაკლებად აქვთ განვითარებული. გაჯეტების უკონტროლო გამოყენება კიდევ მრავალ უსიამოვნო შედეგს იწვევს, რომელთა შორისაა უძილობა, ტანადობის დარღვევა, მხედველობის გაუარესება, შფოთვის დონის მომატება, დეპრესია, მარტოობა. მჯდომარე ცხოვრების წესმა შესაძლოა გამოიწვიოს ზურგისა და კისრის ტკივილები, სიმსუქნე. ამ ყველაფერს ემატება სოციალიზაციის პრობლემები, ბავშვებს უჭირთ თანატოლებთან ურთიერთობა და სამომავლო პერსპექტივაში დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის მზაობაც ზარალდება.
მშობლებმა უნდა გაითვალისწინონ რამდენიმე რეკომენდაცია: რაც შეიძლება გვიან უნდა მისცეთ ბავშვებს ციფრული მოწყობილობების გამოყენების უფლება. მანამდე ბავშვს გამომუშავებული უნდა ჰქონდეს გარკვეული უნარ-ჩვევები, რომლებიც დაეხმარება, წარმატებული, ბედნიერი და ჯანმრთელი გაიზარდოს. მშობლებს უნდა ახსოვდეთ, რომ თუ მათი პატარა გაჯეტების საშუალებით ისწავლის თანატოლებთან ურთიერთობას, მისი თავის ტვინი ერთმანეთთან დააკავშირებს მეგობრობასა და ტექნოლოგიებს. რეალურ ცხოვრებაში ასეთ ბავშვს შესაძლოა გაუჭირდეს ადამიანებთან ურთიერთობა.
უფროსებმა პატარებს ხელი უნდა შეუწყონ, ისწავლონ მეგობრობა რეალურ ცხოვრებაში მანამდე, სანამ ვირტუალურ სივრცეს გაეცნობოდნენ. კიდევ ერთი მაგალითი: ბავშვი გაეცნო ვიდეოთამაშებს იმაზე ადრე, ვიდრე თუნდაც ელემენტარულ დონეზე ისწავლიდა საკუთარი ემოციების მართვას და დროის რაციონალურად განაწილებას. სავარაუდოა, რომ ასეთი ბავშვი უკონტროლოდ ჩაეფლობა ვირტუალურ თამაშებში. ის ეცდება, ჩაანაცვლოს ნებისმიერი განცდა, ფიქრი, ემოცია ვიდეოთამაშების სამყაროში ბევრი დროის გატარებით.
თუ მშობელი/აღმზრდელი დადებითად უპასუხებს სამ კითხვას, მას უკვე შეუძლია, თავის პატარას ციფრული ტექნოლოგიებიც გააცნოს:
* თქვენს შვილს უკვე შეუძლია საკუთარ ემოციებთან გამკლავება?
* თქვენი შვილი თავისუფლად ურთიერთობს სხვა ადამიანებთან?
* თქვენს შვილს შეუძლია, შეწყვიტოს საქმიანობა, რომელითაც გატაცებულია, რათა შეასრულოს საკუთარი მოვალეობები ან გადაერთოს ჩვეულებრივ, ყოფით საქმიანობაზე – ფიზიკურ ვარჯიშზე, სწავლაზე, კვებაზე, ძილზე?
მინდა, კიდევ რამდენიმე რეკომენდაცია მივაწოდო მშობლებს:
* 2 წლამდე ასაკის ბავშვებს საერთოდ არ უნდა ჰქონდეთ შეხება ციფრულ მოწყობილობებთან.
* 2-დან 5-წლამდე ასაკის ბავშვებზეც იმავეს ვიტყოდი. უკიდურეს შემთხვევაში, დრომ დღეში ერთ სააათს არ უნდა გადააჭარბოს.
* ამაზე უფროსი ასაკის ბავშვებს უკვე შეიძლება გაჯეტებთან ურთიერთობის უფლება მივცეთ, მაგრამ მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში. მათ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა ააწყონ საკუთრი ცხოვრება ციფრული მოწყობილობების გარშემო. ასე ბავშვი თანდათან ისწავლის ცხოვრებისეული პრიორიტეტების დალაგებას და მიხვდება, რამდენი დრო უნდა დაუთმოს ვირტუალურ სამყაროს.
* ბავშვი არ უნდა დავტოვოთ მარტო გაჯეტთან. ეცადეთ, თქვენმა შვილმა თავისუფალი დრო ოჯახთან ერთად გაატაროს საერთო ოთახში. ესაუბრეთ გაჯეტების მარგებლობასა და ზიანზე რაც შეიძლება საინტერესო და მარტივი ენით. აუცილებლად გაეცანით შვილის „ციფრულ ინტერესებს“ და ამ ცოდნით შეიარაღებული გაესაუბრეთ მისთვის მნიშვნელოვან თემებზე.
* შეუძლებელია, მშობელმა გამუდმებით აკონტროლოს შვილი. უმჯობესია, იცოდეთ, რისთვის და რამდენ ხანს იყენებს ბავშვი ციფრულ მოწყობილობებს. ის მცირე ასაკიდანვე უნდა მიეჩვიოს, რომ შვილის ინტერესებისა და გატაცებების შესახებ ინფორმაციის მიღება მშობლის პირდაპირი მოვალეობაა. ესაუბრეთ ვიდეოთამაშებზე, სერიალებზე, სატელევიზიო შოუებზე, რეკლამებზე. ასწავლეთ, კრიტიკულად შეხედონ მათ. წინასწარ გადაამოწმეთ ამა თუ იმ ფილმის, თამაშის ასაკობრივი რეიტინგები, აკონტროლეთ შვილის ინტერნეტაქტივობა.
ბავშვები მშობლების ქცევაზე დაკვირვებით სწავლობენ და არა მათი შეგონებებით. ისინი უნდა ხედავდნენ, რომ მშობლებს ურჩევნიათ წიგნების კითხვა, სუფთა ჰაერზე სეირნობა, შემოქმედებითი და პრაქტიკული საქმიანობა და არა მთელი თავისუფალი დროის გაჯეტებთან გატარება. თუ ბავშვს სურს, რამე გკითხოთ ან უბრალოდ დაგელაპარაკოთ, აუცილებლად გადადეთ გაჯეტი და საუბრის დროს ცალი თვალით ეკრანში ყურება არ დაიწყოთ. ბავშვი უნდა ხედავდეს, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია თანამოსაუბრესთან ვიზუალური კონტაქტი, ყურადღებით მოსმენა. უთხარით მას, რომ თქვენთვის მასთან საუბარი უფრო საინტერესოა, ვიდრე ვირტუალური ურთიერთობები.
როდესაც მშობელი ხელში იღებს რომელიმე ციფრულ მოწყობილობას, აუცილებლად უნდა თქვას შვილების გასაგონად, რომ ის ახლა ბებიასთან დარეკვას, გადასახადების გადარიცხვას ან ინტერნეტში საჭირო ინფორმაციის მოძიებას აპირებს. მე ვცდილობ, ჩემს შვილებთან ასე მოვიქცე.
