ვაგრძელებთ ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის ერთ-ერთი მოდელის განხილვას, სადაც აქცენტი სწორედ სამოქალაქო კომპეტენციების შეფასებაზე კეთდება. ამ მოდელის მიხედვით განისაზღვრება შეფასების ოთხი სფერო, რომელიც თავის მხრივ ჯამში თორმეტ მიმართულებად იშლება. ამ ნაწილში განვიხილავთ საგაკვეთილო, სასკოლო დონეზე არსებულ პროცესებსა და სასკოლო გარემოს.
საგაკვეთილო პროცესი
გაკვეთილისათვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა – ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სასწავლო რესურსს დრო წარმოადგენს. გაკვეთილისა და საგაკვეთილო ცხრილის ანალიზისას ნათლად ჩანს, რა დრო ეთმობა თითოეულ მოსწავლეს. რადგანაც სკოლა ორიენტირებულია მაქსიმალური დრო საგაკვეთილო პროცესს დაუთმოს, თითქოს უბრალოდ „დაიმედებულია“, რომ მოსწავლეები თავად გამოძებნიან საკმარის რესურსს სკოლის გარე აქტივობის, სწავლისა დ არაფორმალური განათლებისათვის. ამიტომ სკოლის, როგორც შიგნით და ასევე მის გარეთ სწავლაზე დახარჯული დროის გადამოწმება (ე.წ. საკონტაქტო და არასაკონტაქტო საათების რაოდენობა) თავად მოსწავლეებისთვისაა კარგი. ამით განისაზღვრება, რამდენად ეფექტურად ანაწილებენ ისინი დროს. კითხვები, რომლებსაც ამ შემთხვევაში სკოლამ პასუხი უნდა გასცეს, შესაძლებელია ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:
- რამდენი გაკვეთილი ცდება წლის განმავლობაში და რა მიზეზით?
- გაკვეთილის რა დრო ეთმობა ისეთ აქტივობებს, როგორიცაა ადმინისტრაციული საკითხები, დისციპლინა, და ა.შ.?
- დაახლოებით რა დროს ხარჯავენ მოსწავლეები საშინაო დავალების მომზადებაზე?
- თანაბარ დროს უთმობენ თუ არა დაბალი და მაღალი მოსწრების მოსწავლეები გაკვეთილი მომზადებას?
გაკვეთილისათვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა და მისი ეფექტურობა შესაძლებელია ვიკვლიოთ გაკვეთილზე დაკვირვების, სპეციალური დღიურების (ჩანაწერების) შესწავლისა და დაკარგული დროის ანალიზის მეშვეობით.
გაკვეთილის ხარისხი – გაკვირვებას არ იწვევს იმ კვლევების სიმრავლე, რომლებიც წლების განმავლობაში გაკვეთილის ხარისხს შეისწავლიდა. ყველა მათგანი ძირითადად თანხმდება, რომ კარგი სკოლის საფუძველს კარგი გაკვეთილი წარმოადგენს. ტერმინი „კარგი სკოლა“ შეიძლება ნამდვილად მოიცავდეს „კარგ გაკვეთილს“, მაგრამ ამ ორ ცნებას შორის ტოლობის დასმა ძალიან ზედაპირული მიდგომა იქნებოდა. იმის მისახვედრად, რომ გაკვეთილი კარგია, ძალიან ნათელი კრიტერიუმები არსებობს: ნათელი და გამჭვირვალე შეფასების სისტემა, პროფესიონალი მასწავლებელი, მიღწეული საგნობრივი შედეგი და ა.შ. თუმცა ეს ინდიკატორები არასოდეს იძლევა იმის საშუალებას, შევამოწმოთ ყველამ აითვისა თუ არა სტანდარტით გათვალისწინებული მასალა; გავიგოთ, მიუხედავად კარგად ახსნილი გაკვეთილისა, რატომ უჭირს ზოგიერთ მოსწავლეს შედეგზე გასვლა და რატომ შეუძლია ზოგიერთ მათგანს მასალის დამოუკიდებლად ახსნის გარეშე დაძლევა. ამიტომ, გაკვეთილის ხარისხის შეფასებისას კონცენტრირება ორივე ცნებაზე უნდა მოხდეს და კვლევის კითხვები შემდეგნაირად უნდა ჩამოყალიბდეს:
- აღიქვამენ თუ არა ერთნაირად მასწავლებლები და მოსწავლეები სასწავლო გეგმით გათვალისწინებულ მისაღწევ მიზნებს?
- რამდენად ეფექტურია სწავლება?
- რამდენად ეფექტურია სწავლა?
- რა მეთოდები გამოიყენება სკოლაში გაკვეთილი ხარისხის კვლევისა და მისი გაუმჯობესებისათვის?
- იღებს თუ არა ყველა მოსწავლე თანაბარი ხარისხის გაკვეთილს?
- იღებენ თუ არა სწავლის სირთულის მქონე მოსწავლეები მათთვის აუცილებელი შინაარსისა და ხარისხის გაკვეთილს?
სკოლაში გაკვეთილის ხარისხის კვლევისათვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ შემდეგი მეთოდები: მინი-კითხვარი მოსწავლეებისათვის (იმ შემთხვევაში თუ რამე ვერ გავიგე, შემიძლია მასწავლებელს ვთხოვო დახმარება; ვიგებ მასწავლებლის მითითებებს/ინსტრუქციას; მასწავლებელმა იცის, როდესაც ვერ ვიგებ გაკვეთილს; როდესაც დახმარებას ვთხოვ მასწავლებელს, მაშინვე ვიღებ რეაგირებას), კოლეგიური დაკვირვება (მოიცავს შემდგომ უკუკავშირს), კოლექტიური (ჯგუფური) ისტორიების ანალიზი, კითხვარი.
სირთულეები სწავლის დროს – მოსწავლეების და/ან მოსწავლეთა ჯგუფების განსაკუთრებული საჭიროებების შესწავლისათვის სკოლას აწყობილი უნდა ჰქონდეს სპეციალური სისტემა, რომელიც საშუალებას აძლევს ყველა აქტორს, იცოდეს, როდის რა ნაბიჯები უნდა გადადგას. ყველა მონაწილე, ვისთანაც მსგავსი საჭიროება დგება, წარმოადგენს პროტოკოლს, რომელიც დეტალურად აღწერს სიტუაციას. ამის მიხედვით წყდება მხარდაჭერის რა ფორმა უნდა შევთავაზოთ პირს. განსაკუთრებული სირთულის ქეისის შესწავლა აუცილებლად სხვა კონკრეტული შემთხვევებისგან დამოუკიდებლად უნდა მოხდეს. შესაძლებელია პროცესში საჭიროებამ მოითხოვოს, დავაკვირდეთ კონკრეტულ მოსწავლეს ან მოსწავლეთა ჯგუფს, ჩავატაროთ ჩაღრმავებული ინტერვიუ მშობლებთან, ფოკუსჯგუფი მოსწავლეებთან და ა.შ.
ქეისების შესწავლისას დიდი დახმარების გაწევა შეუძლია მოსწავლეთა დღიურებს. დღიურები საშუალებას გვაძლევს, მივიღოთ ინფორმაცია კონკრეტული დავალებების შესრულების შესახებ, საშინაო დავალებებთან დაკავშირებულ სიძნელეებსა თუ სხვა ხელისშემშლელ ფაქტორებზე. უბრალოდ მნიშვნელოვანი იქნება კონკრეტული კითხვების დასმა, მაგალითად: რა გიჭირს განსაკუთრებით? ძირითადად როდის აწყდები ამ პრობლემას? ადრეც შეგხვედრია მსგავსი სირთულის დავალება? და ა.შ.
პროცესები სასკოლო დონეზე
სკოლა როგორც სასწავლო გარემო – სასწავლო გარემოს კვლევისათვის შესაძლებელია გამოვიყენოთ შემდეგი მეთოდები: პრო- და კონტრანალიზი. მოსწავლეებს ეძლევათ ფორმულარი, სადაც კონკრეტულ საკითხზე დადებითი და უარყოფითი მხარეები უნდა ჩამოაყალიბონ. მაგალითად: რა ქმნის სკოლაში კარგ სასწავლო გარემოს? (მასწავლებლების დამოკიდებულება ჩემთან; მოსწავლეები, რომლებიც მიხსნიან ჩემთვის გაუგებარ საკითხებს; მე მაქვს შეცდომის დაშვების უფლება).
კითხვარი სასკოლო გარემოს კვლევის დროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მეთოდია. კითხვარის შინაარსი ორიენტირებული უნდა იყოს მოსწავლის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე და იმაზე, აღიქვამს თუ არა სკოლას მისთვის უსაფრთხო და კომფორტულ გარემოდ.
სკოლა, როგორც სოციალური გარემო – სკოლა სოციალური ადგილია, სადაც მოსწავლეები თავიანთი სოციალური ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს ნაწილს ატარებენ. სკოლაში ყალიბდება მეგობრობა, იკვრება ჯგუფები კონკრეტული ნიშნით, ყალიბდება ურთიერთობები განსხვავებულ ასაკსა და სქესს შორის. სკოლაში სწავლობენ ბავშვები, რას ნიშნავს ავტორიტეტი, გავლენა, დამოუკიდებლობა, დამოკიდებულება და ა.შ. მათი წარმატება და წინ გადადგმული ნაბიჯები წარმოადგენს ერთგვარ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირს სოციალურ კლიმატსა და ურთიერთობებში. კითხვები, რომლებიც სოციალური გარემოს კვლევის დროს უნდა გამოვიყენოთ, შეიძლება შემდეგნაირად ჩამოყალიბდეს: აქვთ თუ არა მოსწავლეებს ნათელი წარმოდგენა სკოლაში წამახალისებელ და სადამსჯელო ღონისძიებებზე? არის თუ არა მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს შორის ურთიერთპატივისცემის ატმოსფერო? არსებობს თუ არა მოსწავლეებისათვის ისეთი გარემო, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს მათ, მიიღონ საერთო გადაწყვეტილებები და აიღონ პასუხისმგებლობა? აქვთ თუ არა მოსწავლეებს შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღონ სკოლის სოციალურ ცხოვრებაში? კვლევის მეთოდებად გამოიყენება კითხვარი, ფოტოშეფასება და დღიური.
სკოლა, როგორც სამუშაო გარემო – სკოლა, როგორც სამუშაო გარემო, პირველ რიგში მოიაზრება მასწავლებელთათვის კომფორტულ ადგილად, სადაც ხდება მათი პიროვნული და პროფესიული განვითარება. ამ სფეროს კვლევაში პირველ რიგში პერსონალური განვითარების ანგარიში, ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებები და კვირეული დღიურები მოიაზრება. სკოლებში, სადაც დანერგილია აღნიშნული პრაქტიკა გამოიყენება შეფასების კონკრეტული სქემები.
