რუსთველის ნურადინ-ფრიდონი თანამედროვე პოსტმოდერნისტულ ნარატივში

(აკა მორჩილაძის „ფრიდონიანის“ მიხედვით)

 პოსტმოდერნიზმი თანამედროვეობის ენაა და, სხვა ღირსებებთან ერთად, მისი ესთეტიკის ხიბლი იმაშიცაა, რომ ის ახალ სიცოცხლეს სძენს ჩვენ მიერ უკვე კარგად გააზრებულ არქეტიპებს. თანაც ეს ახლებური გააზრება, რასაკვირველია, არ არის გადამღერება; ის შეიცავს უცხოს, საოცარის, ნოვატორულის, მიგნების, აღმოჩენის, ახალი წახნაგების გამოკვეთის სიხარულს. პოსტმოდერნი პირობითად და მეტაფორულად 3D ტექნოლოგიაა მწერლობაში. ის მოიცავს ძველი (რელიგიური, მითოსური, ისტორიული, ლიტერატურული პლასტების) და მეოცე საუკუნის დასაწყისის მოდერნისტული ესთეტიკის დაშიფრული, კოდირებული, ორიგინალური ენობრივი თამაშების, ალუზიების, ალეგორიების ეკლექტიკას და ამასთან ერთად – თანამედროვეობის აქტუალურ ქვეტექსტებსა თუ აქცენტებს. ამიტომაც მიმზიდველია პოსტმოდერნისტული ტექსტი. ის მრავალშრიანია, დამაფიქრებელი, კვლევა-ჩხრეკისკენ უბიძგებს მკითხველს. არ არის მასისთვის, გარკვეული ინტელექტუალური რესურსის გარეშე მისი გაგება-გააზრება შეუძლებელია.

„ვეფხისტყაოსნის“ მეორეხარისხოვანი პერსონაჟებიც კი იმდენად უკვდავ არქეტიპებად არიან ქცეულნი ჩვენთვის, რომ მათთან დაკავშირებული სიახლეებიც არ უნდა იყოს მოულოდნელი, მაგრამ აკა მორჩილაძეს ნამდვილად ეხერხება მკითხველის გაოცება ექსტრავაგანტული თემებით, იდეებითა და მათი გადაწყვეტის შოკისმომგვრელი მეთოდებით. ჩემთვის ამის ნიმუშია მისი მოთხრობა „ფრიდონიანი“, სადაც მან ჩვენთვის კარგად ნაცნობი და საყვარელი გმირი, მულღაზანზარის მეფე ნურადინ-ფრიდონი, სულ სხვა რაკურსით გააცოცხლა. დაარქვით ამას, თუ გნებავთ, მწერლური ეპატაჟი, ლიტერატურული პროვოკაცია, მთავარია, რომ ის იზიდავს მკითხველს, საინტერესოდ იკითხება, დამაფიქრებელია, ანალიზისა და სინთეზის უმაღლეს რეგისტრებზე გაჰყავს მოსწავლეები, აბიტურიენტები, სტუდენტები, მკვლევრები, უბრალოდ ლიტერატურის მოყვარულები. თანაც მწერალი ამ დამაინტრიგებელ ამბებს ყოველგვარი მანჭვა-გრეხისა და სიყალბის გარეშე, გულწრფელად, დამაჯერებლად გვიყვება.

მოთხრობის ფაბულა ასეთია: ზღვისრეთის გამგებელი ნურადინ-ფრიდონი ისე დაბერდა, რომ საკუთარი ასაკიც აღარ ახსოვდა. ვარსკვლავთმრიცხველები ამბობდნენ, სულიერების ისეთ წერტილს მიაღწია, აღესრულება, როცა თავად გადაწყვეტსო. მაგრამ ის სიცოცხლით ტკბებოდა და სიკვდილზე არ ფიქრობდა. ქალები აღარ აინტერესებდა. ზღვის სანაპიროზე სეირნობდა ფეხშიშველი. მისი გაზრდილი 38 მირზა განაგებდა 38 ქვეყანას. ქვეყნიერების ფადიშაჰი თაყვანს სცემდა ნურადინს. ის არაფერს ჭამდა, მხოლოდ ხურმის ჩირს გეახლებოდათ და ადამიანის მთავარ საკვებად წყალი მიაჩნდა. მოხუცი მეფის ერთადერთი ვნება საკუთარი საგმირო-სარაინდო ამბების ეპოსად ქცევა და სახელის უკვდავყოფა იყო. ნაირგვარ ფურცლებზე იწერებოდა მისი თავგადასავლები, გარდა ღორის ტყავისა (აქ მინიშნებაა ნურადინის არატოლერანტულ ბუნებაზე – მ.ს.). მუდმივად უკირკიტებდა 16 წიგნს, რომლებშიც მისი ხოტბა ეწერა. მისი მსახური ჩელები 7 წელი აგროვებდა ამ წიგნებს და მეორე 7 წელი იმახსოვრებდა. 15-წლიანი მივლინების შემდეგ დაბრუნდა სასახლეში და მეფეს მუხლებში ჩაუვარდა მათი ჩაწერის ნებართვის მოსაპოვებლად. კარის მეხოტბე აბუ ქააბ ალ სარი წუხდა, მელექსე აქ ვარ და გარედან მოტანილი ბოდვები რა საჭიროაო?

რამდენიმე ხნის შემდეგ ჩელებმა დაწერა, რომ ხალხის მიერ გამოთქმული „ნურადინ-ნამეს“ 16 წიგნის ჩაწერა დაასრულა. ჩელები ამ წიგნებს ყოველდღე უკითხავდა ნურადინს. ბოლო არ უჩანდა მათ ჩასწორებას. უსაზღვრო იყო ჩელების მოთმინება და ერთგულება. ბოლოს ეჭვიც კი ეპარებოდა, ნუთუ სწორედ ეს ამბები მოვიტანე დიდი ხნის წინო?

ერთხელ ნურადინმა შირვანშა საით მუმისგან წერილი და საჩუქარი მიიღო. მადლიერი შვილობილი ნურადინს უგზავნიდა ურჯულოთა ენიდან თარგმნილ წიგნს, რომელშიც ავტორს ნურადინის ამბავიც შეეტანა. წიგნს „ჰუნდურელ-ნამე“ ერქვა. შირვანშა მამობილს სთხოვდა, ამ წიგნის შესახებ თავისი აზრი მოეწერა.

ნურადინმა საპასუხო წერილში ჩელებს უკარნახა, რომ „ჰუნდურელ-ნამეში“ აღწერილი ამბავი საგმიროდ კი გამოიყურებოდა, მაგრამ „არ მომხდარიყო და ვერასოდეს მოხდებოდა“. მას ახსოვდა ორი კაცი, რომლებიც ნურადინს დახმარებას სთხოვდნენ, მაგრამ მათ სიტყვებში მიზეზი საგმირო საქმისა ვერ დაენახა და უარით გაესტუმრებინა.

ერთხელაც ნურადინმა ჩელებს სთხოვა, ასუიტელი ბრძენი ალ ქაუსი მოეწვია მასთან. ალ ქაუსი დაბადებიდან კუტი და ბრმა იყო. ნურადინი ალ ქაუსს „ჰინდურელ-ნამეს“ შესახებ ესაუბრებოდა. ამბობდა, რომ ქაჯთა ქალაქში არასდროს ყოფილა, მავრები მხოლოდ ალეპოში ჰყავდა ნანახი – ქუჩაში დანით ჩხუბობდნენ ხოლმე. მას არასოდეს გაუტაცია ქალი ქაჯთა ქალაქიდან. „განა ქალის მოტაცება შესაძლებელია? ან რატომ უნდა მოიტაცო ქალი, როცა მისი ყიდვა შეგიძლია?“ – კითხულობდა ნურადინი. ქალის გატაცება ქურდობად მიაჩნდა. ალ ქაუსი ამბობდა, რომ ურჯულოთა ქვეყნებში ეს საგმირო საქმეა, რომ დრო ყველას ყველაფერს ავიწყებს, ნურადინის არსებობას და საგმირო საქმეებსაც დაივიწყებენ, დარჩება მხოლოდ ხსოვნა ჩელებისა, რომელსაც მისი ამბები მოუგონია. ნურადინი შეძრა ბრძენის სიტყვებმა და დილას მისი გაქრობით დამფრთხალმა მსახურებმა საჯინიბოში იპოვეს, დამწუხრებული იმეორებდა: „ჩვენ გავქრებით, როგორც ცხენის ნაკელი, მიწას შევერევითო“… ნურადინმა ალ ქაუსთან გაიხსენა, რომ არც ყმაწვილი იყო და არც ახლანდელივით თვალმიბლეტილი, როცა ურჯულოს წიგნში მოხსენიებული ორი კაცი ესტუმრა. ფრიდონმა წყალი და ჩირი გაუგზავნა სტუმრებს და შეუთვალა, რომ წყალს მაგრილობელი შარბათი შეცვლიდა, ხოლო ჩირს – ჯეირნის მწვადი, მაგრამ უცხოებმა მოსვენება არ მოისურვეს. მავრებთან საომრად მიდიოდნენ და ფრიდონს სარდლობას სთხოვდნენ. ჯარი არ ჰყავდათ. მისრელი ჭაბუკი ტკბილად საუბრობდა. ინდო უტყვი იყო. ინდოზე მისრელი ამბობდა, ტახტის მემკვიდრეა, ხოლო მე სპასპეტი ვარო. ფრიდონს ეუცხოვა უჯარო სპასპეტი. მისგან 200 კაცს ითხოვდნენ, პატივსა და ალაფს ჰპირდებოდნენ. ფრიდონს ეჭვი შეეპარა. ვერ გაეგო, რა გასჭირვებოდათ ისეთი, რომ მათ სამოსს ორი ფრჩხილი მტვერი ედო. ისინი გამოტყდნენ, რომ მავრებისგან ქალი ჰყავდათ მოსატაცებელი. ფრიდონმა მისრელს უთხრა, რომ ვერ გაეგო, როგორ შეეძლო ქალის ქურდობა. ჭაბუკმა მიუგო: „…არ არის ქურდობა… ეგებ ეს ყველაზე კარგი საქმე იყოს, რის მოხერხებაც ალაჰმა დამავალა“…

ფრიდონმა ისიც გაარკვია, რომ ქალი ინდოს საცოლე ყოფილიყო. სტუმრებს უთხრა, რომ მზად იყო, მიეცა ყველაფერი, მაგრამ ქალის გულისთვის ყმათა ხოცვის ცქერა არ შეეძლო, მებრძოლის წესად არ მიაჩნდა ქალის გამო ცეცხლის გაჩენა. ერჩივნა, ოქრო და ვერცხლი გაეღო ქალის გამოსასყიდად. მისრელმა თქვა, რომ ქალს მათ არ მიჰყიდიდნენ. ფრიდონს არ მოეწონა მისრელის საუბარი და ინდოსთან ახლობლობა, არც ინდოს მდუმარება. როცა უთხრა, რომ ქალის დასაუფლებლად მახვილის ხმარება გაუმართლებლად მიაჩნდა, მისრელმა მიუგო: „არის ქვეყანა ამ ქვეყნის გარდა“… მოყმეთა წასვლის შემდეგ ფრიდონმა თავის მარჯვენა ხელს, ყასიმ საიბს, სთხოვა, 200 კაცით უკან გაჰყოლოდა, მოხეტიალე მშვილდოსნად გასცნობოდა, შეეთავაზებინა ალაფის მეათედის ფასად სალაშქროდ წაყოლა.

ყასიმი შემოდგომაზე დაბრუნდა, ქალის გამოხსნისა და ინდო ჭაბუკის ბედნიერების ამბები მოუტანა, მაგრამ მისი მონათხრობი „ჰინდურელ-ნამეს“ სიუჟეტს არ ჰგავდა. ამ წიგნში ეწერა, რომ ფრიდონი, ინდო და მისრელი წავიდნენ, გააცამტვერეს ქაჯთა ქალაქი, საიდანაც ქალი გამოიხსნეს. ფრიდონი დაბეჯითებით იმეორებდა: „არა ვყოფილვარ ქაჯთა ქალაქში! ანდა მავრები რა მეომრები არიან?“ თურმე ყასიმს მოუკლავს 27 ისრით და 14 ხმლით. ფრიდონი დარდობდა, რომ ვერ მიისაკუთრებდა გმირობას, რომელიც არ ჩაუდენია და დასძენდა, რაც იქ არის აღწერილი, საამოა, მაგრამ ტყუილიაო.

ალ ქაუსი ნურადინს არწმუნებდა, რომ მას არასოდეს დაივიწყებდნენ იმ ამბის გამო, რომელიც არ ჩაუდენია, სხვა გმირობებს კი არ დაიჯერებდნენ. ამ სამს საუკუნო ძმებად გამოაცხადებდნენ. ფრიდონი წუხდა, დაეწერათ, რომ ორმა აიღო ის წყეული ციხეო, რაზეც ბრძენმა მიუგო: „მათ მიაჩნიათ, რომ ყველაფერს სამი აკეთებს… თქვენც სამნი ხართ. თქვენ სამნი რჩებით“.

ნურადინ ფრიდონის უკანასკნელი სიტყვები იყო: „მაინც არავინ დაიჯერებს“…

პატრონის სიკვდილის შემდეგ ჩელები ჰამიდ სალამ ჰაჯი ჩელებად იქცა, რადგან მექა მოვლო, ფადიშაჰის ერთ-ერთ დივანში მსახურობდა ყალმოსნად. „ზღვისრეთ-ნამეს“ წიგნებს ზანდუკში ინახავდა, ხოლო როცა სთხოვდნენ, გვიამბე რამე ნურადინ-ფრიდონის შესახებო, ჰყვებოდა, როგორ გამოიხსნეს მისმა პატრონმა და ორმა ჭაბუკმა მავრთა ტყვეობიდან მზეთუნახავი. სხვა ყველაფერი ზღაპარიაო, – ამბობდა.

„ვეფხისტყაოსნის“ ნურადინ-ფრიდონი და აკა მორჩილაძის ზღვისრეთის მეფე რომ შევადაროთ, ასეთ კონტრასტულ სურათს მივიღებთ:

ნურადინ-ფრიდონი მხოლოდ ერთ რამეში ეთანხმება „ვეფხისტყაოსნის“ ესთეტიკას. ის ისევე მოიხსენიებს ვაჭრებს, როგორც – ავთანდილი: „ვაჭრად!“ – სუნთქვა გაუჭირდა ნურადინ ფრიდონს, – „ვის გაუგია ვაჭართა გმირობა… ვაჭარნი ჯაბანნი არიან“. პოსტმოდერნისტული ტექსტის ირონიული ხასიათი სწორედ ამგვარ დეტალებში ცხადდება. თანამედროვე პოსტმოდერნისტული პროზის საინტერესო ავტორი ზურაბ ქარუმიძე პოსტმოდერნიზმის შესახებ წერდა, რომ მისი მახასიათებელია ერთგვარი სიმულაკრუმების შექმნა და აი, სწორედ ამგვარ სიმულაკრუმად მიგვაჩნია ეს დეტალი აკა მორჩილაძის ტექსტში.

აკა მორჩილაძის ეს მოთხრობა საუკეთესო მასალაა მასწავლებლისთვის მეათე კლასში „ვეფხისტყაოსნის“ სრულ ტექსტზე მუშაობის და მეთორმეტე კლასში სააბიტურიენტო აქტივობების დროს, ვინაიდან იძლევა ანალიზისა და სინთეზის შესაძლებლობას, ხატოვანია, გამომსახველი, დამაინტრიგებელი, მკვეთრი და მეტყველი. კოლეგებს ვურჩევ, აკა მორჩილაძის „ფრიდონიანი“ წააკითხონ საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს, დაგეგმონ „ვეფხისტყაოსანთან“ მისი კავშირის თემაზე რეფერატები, სლაიდშოუები, სინთეზირების თხზულებები და ლიტერატურული ესეები, შექმნან სხვადასხვა ესთეტიკის ლიტერატურული პორტრეტები, კომიქსები, ახალი სცენარები, კომენტარების უჯრები. ეს უკანასკნელი ჩემი უსაყვარლესი აქტივობაა. ახალი ტექსტის კითხვის დროს თავადაც ვაკეთებ და მოსწავლეებსაც ვთავაზობ. ვორდის ფაილში ვაწყობ დაახლოებით ამგვარ მარტივ სქემას:

მსგავსი სქემა მკითხველს ეხმარება ტექსტის აღქმა-გააზრებაში, მკვლევარს – წერასა და აღმოჩენაში, მოსწავლეს – მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებასა და სხვადასხვა ტიპის ანალიტიკური ტექსტების შექმნაში.