ყოველ ცისმარე დღეს, გათენებიდან დაღამებამდე და შემოღამებიდან ხელახალ გაცისკროვნებამდე, ჩვენ გარშემო უამრავი რამ ხდება: მეთანი იწვის, წყალი დუღს, ყავის არომატი აღიზიანებს ჯერ ყნოსვის, შემდეგ გემოვნების რეცეპტორებს, ატფ (ადენოზინტრიფოსფორმჟავა, არის უჯრედის ნებისმიერი ფუნქციის ენერგიით უზრუნველყოფის უშუალო წყარო. უჯრედის ყოველგვარი აქტივობა — მოძრაობა, ბიოსინთეზი, ელექტრობის გენერაცია და სხვ.)გარდაიქმნება მექანიკურ ენერგიად, ხარბად ვანადგურებთ ფოტოსინთეზით მიღებულ ჟანგბადს… ყველაფერს ვინ მოთვლის… ჩვენი ყველა საკომუნიკაციო არხი გახსნილია და ინფორმაციაც უწყვეტად შემოედინება ჩვენში სხვადასხვა გზით: მხედველობით, სმენით, ყნოსვით, შეხებით… ამ ინფორმაციის საინტერესო ნაწილს სათუთად ვინახავთ მეხსიერების ტალანებში, უინტერესოს კი ჟამთასვლის ქარიშხალს ვატანთ.
ასეთია ჩვენი ყოფა ამ სამყაროში, რომელიც ჩვენ სახლად მიგვაჩნია და გვგონია, ვიცნობთ. მაგრამ მის შესაცნობად ფაქტების აღრიცხვა და დამახსოვრება არ კმარა. სამყაროში შემთხვევით არაფერი ხდება, ამიტომ გონიერი ადამიანი ყოველთვის იკითხავს: “რატომ?” – ხოლო პრაქტიკოსი – ამასაც: “რისთვის?”
ეს ორი კითხვა გამუდმებით უნდა უტრიალებდეს გონებაში მასწავლებელსაც: რატომ იქცევა ასე მოსწავლე და რისთვის ასწავლის?
მექანიკის კანონებიდან ვიცით, რომ ორი ურთიერთსაპირისპიროდ მოძრავი სხეულის სიჩქარე იკრიბება. თუ თითოეული მათგანი, ვთქვათ, 60 კმ/სთ სიჩქარით მოძრაობს, დაჯახებისას 120 კმ/სთ-ის ეკვივალენტით “წაიტეხენ ცხვირს”. მაგრამ ეს კანონი “დაბალი მატერიებისთვის” (ჩვეულებრივ მოკვდავთათვის) არის სამართლიანი, “ზედა ეშელონებში” მას არ ცნობენ. მაგალითად, სინათლე. მისი უგანათლებულესობა სიჩქარეების შეკრების კანონს არად დაგიდევს. მისი სიჩქარე ზღვრულია – იგი მხოლოდ 300 000 კმ/სთ-ით დაქრის – არც მეტით და არც ნაკლებით!
რას გვეუბნება აინშტაინის ეს შეგონება? – სრულყოფილების მიღწევა ძნელია, მაგრამ თუ მიაღწიე, ზესრულყოფილება აღარ იარსებებს.
როგორ ვლინდება ეს კანონი მოლეკულებთან? როგორც ჩანს, ის საყოველთაოა და ყველგან და ყველაფერზე თანაბრად ვრცელდება.
ბუნებრივ ორგანულ ნაერთთა რამდენიმემილიონიანი შემადგენლობიდან ორი პატარა მოლეკულა ყველაზე სტაბილურია. ესენი მეთანი და ბენზოლი გახლავთ. ორივე მათგანმა, თავიანთი შემადგენლობის წყალობით, იპოვა ფორმა (აღნაგობა) სრულყოფილებისა. პირველზე ადრეც ვწერდი (იხილეთ ბლოგპოსტი: https://www.mastsavlebeli.ge/?action=news&lang=geo&npid=436), მეორეზე კი დაწვრილებით აუცილებლად დავწერ მომავალში.
ამრიგად, მეთანსაც და ბენზოლსაც იდეალური სიმეტრია აქვთ. თავიანთი სიმეტრიისა და სხვა ფაქტორების გონივრული შეთანხმებით მათ შეუძლიათ, საკუნეების განმავლობაში მშვიდად “იძინონ” დედამიწის წიაღში და ადვილად აარიდონ თავი “მტრული” რეაგენტების შეტევას.
ბენზოლიც ასეთივე “კერკეტი კაკალია” კალიუმის პერმანგანატთან:
როგორ ფიქრობთ, რა მოხდება, თუ ეს ორი სტაბილური მოლეკულა ერთმანეთში “გადავზილეთ” და ერთი ახალი მოლეკულა “გამოვძერწეთ”? ავიღოთ ტოლუოლი და იმავე პირობებში დავჟანგოთ. კალიუმის პერმანგანატი ნელ-ნელა დაკარგავს იასამნისფერს, ფერის ცვლილება კი რეაქციის მიმდინარეობას გვაუწყებს. ტოლუოლი დანებდა პერმანგანატს!
სად ვეძებოთ მიზეზი? სიმეტრიაში. მოლეკულის სიმეტრიის დარღვევამ მუხტების გადანაწილება შეცვალა. ტოლუოლში, ბენზოლისა და მეთანისგან განსხვავებით, ელექტრონული ღრუბელი თანაბრად აღარ არის განაწილებული – ზოგიერთი ნახშირბადი მდიდარია ელექტრონებით, ზოგიერთი კი გაღარიბებული. ამ შინა “უთანხმოებით” სარგებლობს პერმანგანატიც და ადვილად იმორჩილებს ტოლუოლის მოლეკულას.
რა მოხდებოდა, კოლბაში ერთად რომ ჩაგვეტვირთა მეთანი, ბენზოლი და კალიუმის პერმანგანატი? არც არაფერი. ამ ჩაკეტილ სისტემაში ორივე ინარჩუნებს სახეს და ისევე იქცევა, როგორც მარტოობისას.
