„სვანური ქუდით მზე მოჰქონდა ესმა ონიანს…“
ჩემი ერთი სონეტიდან
ესმა ონიანი ჩემს ცხოვრებაში ბავშვობაში, ფერწერით შემოვიდა. ქართველი მხატვრების რუსულენოვანი ალბომი მქონდა, სადაც თითო მხატვარი თითო ნამუშევრით იყო წარმოდგენილი. მახსოვს, სხვების რამდენიმე ნახატთან ერთად, განსაკუთრებით მომწონდა ალბომში შესული, ესმას დახატული გურამ რჩეულიშვილის პორტრეტი. მაშინ მკვეთრად რეალისტურ ფერწერას ვანიჭებდი უპირატესობას და წარმოდგენა არ მაქვს, რატომ მიიქცია ამ პორტრეტმა ჩემი ყურადღება, წესით არაფრით არ უნდა მოვეხიბლე ალისფერ-ნარინჯისფერში ბუნდოვნად მოლივლივე სახეს და ათლეტური ტორსის (როგორადაც გურამი წარმომედგონა) ოდნავ პრიმიტივისტულ კონტურებს. მაგრამ, როგორც აღვნიშნე, ძალიან მომწონდა, ის კი არა, გუაშით ასლიც კი გავაკეთე. მოწონების მიზეზი ან ის ძალა იყო, რომელიც დიდ მხატვრობას გააჩნია და ჯიუტ ნებელობას წამში აცამტვერებს, ან – თვითონ გურამის ფაქტორი, ან – ორივე ერთად. ყოველ შემთხვევაში, ესმა ონიანის ძებნა დავიწყე საბჭოთა ენციკლოპედიაში იმ იმედით, რომ სხვა ნახატებსაც ვიპოვიდი (მაშინ წარმოდგენა არ მქონდა, რომ ლექსებსაც წერდა), მაგრამ არ იყო. არადა, თითქოს რატომ არ უნდა ყოფილიყო 1984 წელს გამოცემულ ენციკლოპედიაში, სადაც თითქმის ყველაა შესული, ვისაც, სხვადასხვა სფეროში, თითი თითზე დაუკარებია. ესმას კი მაგ დროისთვის თავისი საუკეთესო ნახატები და ტექსტები უკვე შექმნილი ჰქონდა. ამ იგნორის მიზეზი, ცხადია, მის ცხოვრების წესში და შემოქმედებით პრინციპებში უნდა ვეძიოთ. კომუნისტური რეჟიმის მთავარი პრინციპი, რომ რაც კომუნისტური არ არის, ყველაფერი ანტიკომუნისტურია, მის შემოქმედებაზეც ვრცელდებოდა. მის ლექსებში და ნახატებში დისიდენტური არაფერია, მაგრამ ვერც მაგ პერიოდის მთლიან, საბჭოთა ხელოვნების და ლიტერატურის მოზაიკაში მოათავსებ. ცხადია, იყვნენ გამონაკლისებიც და მათი ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს, მაგრამ ესმა ონიანი რომ მარგინალიზებული იყო, ფაქტია. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ კოლეგებთან ურთიერთობა არ ჰქონდა. პირიქით, როგორც ოთარ იოსელიანი იხსენებს ერთგან, მისი სახელოსნო იყო სივრცე, სადაც მხატვრები, მწერლები და რეჟისორები იკრიბებოდნენ, საუბრობდნენ, დროს ატარებდნენ და ა. შ.
ქართულ ლიტერატურას ახსოვს მწერლები, რომლებიც წერასთან ერთად, თავისუფალ დროს, ხატავდნენ კიდეც, მაგალითად: გალაკტიონი, ტერენტი გრანელი, ლადო ავალიანი, მიხეილ ქვლივიძე… ესენი, ვინც უცებ გამახსენდა, თორემ დარწმუნებული ვარ, სხვებიც იქნებიან. მაგრამ ისეთი, ვინც პროფესიულად მისდევდა ორივე ხელობას, მხოლოდ ორი იყო: ესმა ონიანი და კარლო კაჭარავა.
როცა მრავალმხრივ ადამიანებზე ამბობენ, რომ მათი შემოქმედება ერთობლიობაში უნდა განვიხილოთ, ეს არის ერთგვარი კომპრომისი, ამით, ქარაგმულად, იმას უსვამენ ხაზს, რომ ცალკეულ სფეროებში ისინი სათანადო სიმაღლისანი ვერ იყვნენ. ესმას და კარლოს შემთხვევაში ეს ასე არ არის. მათი პოეზიაც და მხატვრობაც ცალ-ცალკე შეიძლება განვიხილოთ, როგორც დამოუკიდებელი, დასრულებული ღირებულებები. შეიძლება, არ ვარ მართალი, მაგრამ ნერვები მეშლება ხოლმე, როცა ესმას ან კარლოს მთელი შემოქმედების რეპრეზენტირება სინქრონულად ხდება ხოლმე ერთ სივრცეში: გამოფენასთან ერთად ლექსებს კითხულობენ და ა. შ. მათ შემოქმედებას დასაბალანსებელი არაფერი სჭირს.
რამდენადაც ურბანისტულია ესმა ონიანის მხატვრობა, თავისი კოლორიტული პორტრეტებით თუ ქალაქური პეიზაჟებით, იმდენადვე ბევრშრიანია მისი პოეზია: აქ არის ყოფითი და ფერწერული თემატიკა, რელიგიური მოტივები, თითქმის ყველაფერი, რაზეც პოეტი შეიძლება ფიქრობდეს, მაგრამ, ალბათ, ყველაზე მძლავრი მაინც მითოსური და ფოლკლორული მოტივებია. ვაჟა-ფშველას მერე ვერ ვიხსენებ სხვა პოეტს, ვინც მითოსი და ფოლკლორი, ეს ორი უმდიდრესი საბადო, ასე სისტემურად და თანმიმდევრულად გარდაქმნა ორიგინალურ პოეზიად. თუმცა ესმას შემთხვევაში არ ხდება ლოკალიზება ეროვნულ საზღვრებში. არქაისტული თემატიკის ლექსებში ხან სვანები უმღრიან მზეს, ხან შუმერები აღავლენენ ლოცვას აბზუსადმი, ხან მოქანდაკე მიმართავს ნეფერტიტს და ა. შ.
ტექნიკური ბრწყინვალება ესმა ონიანს ნაკლებად აინტერესებდა. აშკარაა, რომ ვერც ფლობდა ვირტუოზულად ვერსიფიკაციას, მაგრამ ეს მის პოეზიაში ნაკლებად მნიშვნელოვანია. წერდა კონვენციურ ლესებსაც, თავისუფალ ლექსებსაც და გარდამავალ ლექსებსაც, სადაც ორივე ფორმა ერწყმის ერთმანეთს. მის ამ ტიპის ლექსებში ხშირად რიტმი უხეშად ირღვევა, გადადის პროზაულ დინამიკაში, მაგრამ ავტორი ამ ყველაფრის კომპენსირებას სპორადული რითმებით ახდენს, რომლებიც, წამიერი ამოვარდნის შემდეგ, ისევ პოეზიაში გაბრუნებენ.
ხშირად გამოუთქვამთ გულისტკივილი, რომ ესმა ონიანი არ არის სათანადოდ დაფასებული. მე ამას ვერ დავეთანხმები. ვისაც უყვარს პოეზია, შეუძლებელია, ესმას ლექსებს არ იცნობდეს, სიყვარულით კი ისინი ყველას ვერ ეყვარება, ისინი ვერაფრით გახდებიან საყოველთაონი. ესმას პოეზიის გადაფასებას და დაფასებას ინტერნეტმაც შეუწყო ხელი. ძნელი შესამჩნევი არ არის, რომ ის ერთგვარი ფემინური კულტიც კი გახდა დამწყები პოეტი გოგონებისთვის. ხოლო, ჩემთვის რა უნდა იყოს იმაზე სასიამოვნო, როცა ვხედავ, რომ ჩემს საყვარელ პოეტს კითხულობენ და აფასებენ.
