მასწავლებლის პროფესია სიახლეებისკენ მუდმივ სწრაფვას გულისხმობს. სწავლა-სწავლების პროცესი ყოველთვის მოითხოვს მრავალფეროვან და ხალისიან აქტივობებს. ყოველთვის ვცდილობ, სასწავლო პროცესი იყოს ხალისიანი და ჩემ მიერ ჩატარებულმა გაკვეთილმა მაქსიმალურად შეუწყოს ხელი მოსწავლეებში სხვადასხვა უნარის განვითარებას.
ზოგადად, მოსწავლეებს უჭირთ არსებული ცოდნის გამოყენება. ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად ხშირად ვცდილობ გაკვეთილი ისე დავგეგმო, რომ მოსწავლემ მიღებული ცოდნის გამოყენება მოახერხოს. გაკვეთილის დაგეგმვისას კი ვითვალისწინებ მოსწავლეთა ინტერესებს, შესაძლებლობებსა და ასაკს.
სემიოტიკური უნარი ერთ-ერთი უნარია, რომელსაც აუცილებლად უნდა ფლობდეს თანამედროვე მოაზროვნე ადამიანი. სემიოტიკური კომპეტენცია არავერბალური და ვერბალური ფორმით გადმოცემული ინფორმაციის გააზრებისა, განცდილის სხვადასხვა (ტექსტის/ ნახატის) საშუალებით გადმოცემის, ტექსტის ნახატთან დაკავშირების უნარია.
სწორედ იმიტომ, რომ გაკვეთილზე წიგნიერებასა და მედიაწიგნიერებასთან ერთად სემიოტიკური უნარების განვითარებისთვისაც შემეწყო ხელი, თანაც ისე, რომ მოსწავლეს ცოდნის გამოყენებაც შეძლებოდა, დავგეგმე და ჩავატარე გამჭოლი კომპეტენციების (წიგნიერება, მედიაწიგნიერება, სემიოტიკური უნარები) განვითარებაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილი ქართულ ენაში.
გაკვეთილი ჩავატარე მესამე კლასში, გაკვეთილის თემა იყო გუგული ტოგონიძის მოთხრობა ,,ჭიანჭველა და ფუტკარი“.
განვსაზღვრე გაკვეთილის მიზანი. ამ გაკვეთილზე მოსწავლეები შეძლებდნენ:
მოსმენილი (წაკითხული) ტექსტის აღქმას, გაგებას, დასათაურებას, ილუსტრირებას, მოკლე შინაარსის გადმოცემას. მულტიმედიური ტექსტის აღქმა-გააზრებას (მედიაწიგნიერების მიზნები). სიტყვიერ(ხმოვან) ტექსტში გადმოცემული აზრის ილუსტრაციით გამოხატვას და პირიქით, ილუსტრაციისგან შექმნიან ტექსტს, შეძლებენ სიტყვიერი ტექსტისა და ნახატის ერთმანეთთან დაკავშირებას (სემიოტიკური კომპეტენციის მიზნები). გაკვეთილი მოვარგე ეროვნული სასწავლო გეგმის მესამე კლასის სტანდარტს.
ქართ. დაწყ. (I).2. სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ტექსტების მოსმენა, გაგება-გააზრება და გადმოცემა.
ქართ. დაწყ. (I).7. მოსწავლემ უნდა შეძლოს სტანდარტით განსაზღვრული სხვადასხვა ტიპის ტექსტების წაკითხვა და გაგება-გააზრება; ტექსტში ვერბალური და არავერბალური ფორმით მოწოდებული ინფორმაციის (მაგ., ილუსტრაციისა და ტექსტის) ურთიერთადაკავშირება.
გამოყენებული რესურსები: პლაკატი, მოსწავლეების მიერ მომზადებული დავალებები, ჩემ მიერ მომზადებული მულტიმედიური რესურსი; ვარაუდების სქემა, ფერადი ქაღალდი, სახელმძღვანელო, თაბახის ფურცელზე დამაგრებული დავალებები, მოსწავლეების მიერ შექმნილი ილუსტრაციები, ცარცი, დაფა.
აქტივობა № 1: საორგანიზაციო საკითხის მოგვარება (2წთ.). მოსწავლეებს გავაცანი გაკვეთილის თემა, ჩამოვაყალიბეთ გაკვეთილის მიზანი.
აქტივობა №2: საშინაო დავალების შემოწმება (3წთ.). მოსწავლეებს წინასწარ ჰქონდათ მიცემული მათთვის ნაცნობი, ამავე დროს გაკვეთილის თემისთვის მნიშვნელოვანი ორი სიტყვა (მაგ: ფუტკარი, ჭიანჭველა). მათ ამ სიტყვის გამოყენებით უნდა შეევსოთ სქემა, საშინაო დავალება სათითაოდ შევუმოწმე ყველა მოსწავლეს და თან მივეცი შეფასება, დავურიგე ფერადი ბარათები. ამ ბარათების მიხედვით შემდეგ მათ ჯგუფებში გადავანაწილებ.
აქტივობა №3: ელექტრონული წიგნის მოსმენა-წაკითხვა (გუგული ტოგონიძის ზღაპარი ,,ჭიანჭველა და ფუტკარი“) (4წთ.). გაკვეთილის მიზნის მისაღწევად შევქმენი საინტერესო რესურსი (ხმოვანი წიგნი), მისი უპირატესობა ის არის, რომ მოსწავლეები ხმოვან და ვიზუალურ ტექსტს ერთ მთლიანობაში აღიქვამენ. დაწყებითი კლასების მოსწავლეთა აზროვნება საგნობრივ-კონკრეტულია, ამიტომ მათთვის ცოდნის აღქმა და შემდეგ მეხსიერებაში შენახვა მით უფრო იოლია, რაც უფრო ხატოვნად და თვალსაჩინოდ იქნება იგი წარმოდგენილი.
აქტივობა №4: ვარაუდების გამოთქმა ახალ ლექსიკურ ერთეულებზე (2წთ.). მოსწავლეებმა გამოთქვეს ვარაუდი ახალ ლექსიკურ ერთეულებზე, რომლებიც ჩამოვწერეთ დაფაზე.
აქტივობა №5 მოთხრობის წაკითხვა მოსწავლეების მიერ (6წთ.); მოსწავლეებმა კითხვის სხვადასხვა მეთოდის გამოყენებით წაიკითხეს ტექსტი სახელმძღვანელოში.
აქტივობა №6: ახალ ლექსიკურ ერთეულებზე მუშაობა (ვარაუდის დაზუსტება) (2წთ.); ერთობლივად დავაზუსტეთ დაფაზე ჩამოწერილი ლექსიკური ერთეულების მნიშვნელობები.
აქტივობა №7: ტექსტის გაგება-გააზრების შემოწმება/კითხვების დასმა (3წთ.);
აქტივობა №8: ჯგუფური მუშაობა (17წთ.).
კითხვების მეშვეობით შევამოწმე მიღებული ცოდნის ათვისების ზოგადი დონე და მზაობა სავარჯიშოს შესასრულებლად. დავალების შემოწმების პროცესში გაცემული შეფასების ბარათები საჭიროებისამებრ გადანაცვლდა (ან არ გადანაცვლდა). შესაბამისად მოსწავლეები გადანაცვლდნენ ჯგუფებში, ერთნაირი ფერის ბარათების მქონე მოსწავლეები დასხდნენ ერთ ჯგუფში, ასე მოვახდინე მათი დიფერენცირება წინარე ცოდნისა და გაკვეთილზე მიღებული ცოდნის მიხედვით.
მინდა, ყურადღება გავამახვილო №8 აქტივობაზე, რადგან ამ აქტივობაში ყველაზე თვალსაჩინოდ ჩანს სწორედ სემიოტიკური უნარის განვითარება. ჯგუფური მუშაობისთვის შერჩეული მქონდა სავარჯიშოები. დავყავი ტექსტი მონაკვეთებად და მოსწავლეებს ისე მივაწოდე, მათ შეურჩიეს სათაური და შინაარსი, სულ 4 მონაკვეთი. ამ დავალებაზე ორმა ჯგუფმა იმუშავა, საბოლოოდ აკინძეს და ნაწილებისაგან შექმნეს ნაწარმოები. ერთმა ჯგუფმა იმუშავა მოვლენათა ჯაჭვზე (რა მოხდა დასაწყისში, შუაში, ბოლოს?), ნაწარმოების დასაწყისი და ბოლო წარმოადგინეს ნახატით, შუა ნაწილი კი ვიზუალური ნახატისაგან შექმნილი ტექსტით. ერთ-ერთმა ჯგუფმა პერსონაჟები დაახასიათა და ერთმანეთთან დააკავშირა ნახატი, თვისება, სახელწოდება.
I ჯგუფი
დავალება: ყურადღებით უნდა წაიკითხონ ტექსტის მოცემული მონაკვეთი, დაასათაურონ და აზრი გამოთქვან ნახატის სახით, ჩაწერონ ამ მონაკვეთის მოკლე შინაარსი (I და II მონაკვეთი).
II ჯგუფი
დავალება: ყურადღებით უნდა წაიკითხონ ტექსტის მოცემული მონაკვეთი, დაასათაურონ და აზრი გამოთქვან ნახატის სახით, ჩაწერონ ამ მონაკვეთის მოკლე შინაარსი. (III და IV მონაკვეთი).
III ჯგუფი
დავალება: რა მოხდა მოთხრობის დასაწყისში? შუა ნაწილში? ბოლოს? (მოცემული იქნება დასაწყისი წერილობით – მოსწავლეებმა უნდა შექმნან შესაბამისი ილუსტრაცია, შემდეგ იქმნება ილუსტრაცია და უნდა შექმნან ტექსტი, ბოლოს იქნება მოცემული ტექსტი, მოსწავლეებმა უნდა შექმნან ილუსტრაცია).
IV ჯგუფი
დავალება: მოცემული იქნება ფერად ფურცლებზე დაწერილი სიტყვები (ჭიამაია, ფუტკარი, ჭიანჭველა, შავი ხოჭო), მწერების თვისებები, იქნება გასაფერადებელი ნახატები, მოსწავლემ უნდა შეუსაბამოს ერთმანეთს სიტყვა, თვისება და ნახატი.
აქტივობა №9: ჯგუფური დავალებების განხილვა-შეფასება (4წთ.); მოსწავლეებმა შექმნეს ილუსტრაციები, ჩანაწერები და მოახდინეს შესრულებული ნამუშევრების წარდგენა-შეფასება. გავეცი განმავითარებელი კომენტარი. ჯგუფური მუშაობები შევაფასე ჯგუფური შეფასების რუბრიკით. რუბრიკა
აქტივობა№ 10: გაკვეთილის შეჯამება (3წთ.); მოსწავლეებთან ერთად შევაჯამეთ გაკვეთილი, 3 რამ, რაც ვისწავლეთ დღეს; 2 რამ, რაც საინტერესო იყო; 1 რამ, რაც ყველაზე მეტად მომეწონა. შემდეგ მივეცი საშინაო დავალება.
გაკვეთილი წარიმართა საინტერესოდ და სახალისოდ, და მიზნის შესაბამისი შედეგიც მივიღე.
- წაკითხული ან მოსმენილი ნაწარმოებიდან მიღებული შთაბეჭდილებით შექმნეს ილუსტრაციები და შეაფასეს სხვების მიერ შექმნილ ილუსტრაციები (რამდენად ასახავს ილუსტრაცია ტექსტის შინაარსს), დააკავშირეს ტექსტი ილუსტრაციასთან და პირიქით.
- გამოხატეს წაკითხული ტექსტით აღძრულ ემოციები, განცდები, როგორც სიტყვიერად, ასევე ნახატის სახით;
- ერთმანეთთან დააკავშირეს მოსმენილ (წაკითხულ) ტექსტში ასახული პერსონაჟები და მათი თვისებები.
დაწყებით კლასებში მოსწავლეთა აღქმა-აზროვნება საგნობრივ-კონკრეტულია, ამიტომ აუცილებელიცაა მსგავსი აქტივობების ხშირად გამოყენება. ვფიქრობ, სემიოტიკური უნარების განვითარება მნიშვნელოვანია. ამგვარად დაგეგმილი გაკვეთილი კი უწყობს ხელს მოსწავლეებში ამ უნარების განვითარებას.
სახალისოა ის აქტივობები, რომლებიც მე ზემოთ აღვწერე. მედიარესურსი მოსწავლეს ეხმარება ნაწარმოების აღქმაში, ხოლო ტექსტის დასურათება – მიღებული ინფორმაციის შენახვაში. ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე ვიტყვი, რომ ეს მეთოდი ხშირად დამხმარებია და მოსწავლეს გაცილებით იოლად აღუდგენია ის მონაკვეთი, რომელიც მას ან მის თანაკლასელს დაუხატავს. უნდა ვთქვა, რომ გასათვალისწინებელია ნაწარმოების ხასიათი და მოსწავლეთა შესაძლებლობები, რადგან ყველას არ შეუძლია ხატვა, ამიტომ უნდა გამოვიყენოთ დიფერენცირებული მიდგომა და შევარჩიოთ დიფერენცირებული დავალებები. მაგრამ ყველას შეუძლია წერა, ნახატი გადაიყვანოს სხვა ნიშანთა სისტემაში, შექმნას ნახატის მიხედვით ჩანაწერი, ესეც სემიოტიკური უნარია.
გაკვეთილი ეფექტური და შედეგიანი იმითაც იყო, რომ ერთდროულად ვიმუშავეთ რამდენიმე მნიშვნელოვანი უნარის განვითარებაზე, მედიარესურსმა შედეგიანად იმუშავა მედიაწიგნიერების მიზნების განვითარებაზე, ცოდნის გამოყენება უფრო გააადვილა და პარალელურად დაგვეხმარა სემიოტიკური უნარების განვითარებაში, რაც დადასტურდა ცოდნის პრაქტიკულად გამოყენებით. მოსწავლეებმა შექმნეს საინტერესო ილუსტრაციები. გაკვეთილი
მასწავლებლობა წარმოუდგენელია მუდმივი ძიების, აღმოჩენისა და სიახლეების დანერგვის სურვილის, პრაქტიკაზე სწავლის, თვითკრიტიკისა და კოლეგების აზრთა გაზიარების გარეშე. ამიტომ ვცდილობ, ჩემ მიერ განხორციელებული შედეგიანი სიახლე, რომელიც სასწავლო პროცესის ხარისხის გაუმჯობესებას ისახავს მიზნად, გავუზიარო სხვას. კოლეგებო, გისურვებთ წარმატებას!
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ეროვნული სასწავლო გეგმა –https://ncp.ge/ge/curriculum/general-part/general-part/chapter-viii-cross-cultural-competencies
- G-pried სასწავლო-მეთოდური რესურსების კრებული https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf
