ახლა უკვე ყველამ ვიცით, რომ საქართველოს გზებზე არსებულ ნიშნულებს „ღვინის გზა“ მარნისკენ მივყავართ. ასეთ ნიშნულებს ღვინის კულტურის მქონე ყველა ქვეყანაში შეხვდებით. საქართველოს „ღვინის გზის“ პროექტი 2011 წელს ამოქმედდა. ის სახელმწიფომ და საერთაშორისო ორგანიზაცია USAID-მა დაგეგმეს. ნიშნულზე ვაზისა და ყურძნის სიმბოლიკა ქართულია, ფერი კი – საფერავის.
ცოტამ თუ იცის, რას ნიშნავს სიტყვა „ენოლოგია“. ეს არის მეცნიერება ღვინის – მისი დაყენებისა და მოვლა-შენახვის შესახებ.
რაში გვჭირდება გეოგრაფებს მეცნიერება ღვინის შესახებ?
ტურიზმის თეორიტიკოსები 2020 წლისთვის ტურიზმის მამოძრავებელ ძალად თემატურ ტურიზმს მოიაზრებენ. ტურიზმის ამ მიმართულებას მიეკუთვნება ღვინის მწარმოებელ ქვეყნებში განხორციელებული ტურისტული პროგრამები. ენოტურიზმის მაგალითია ცნობილი ტური „ფრანგული ღვინის გზებით“. სამწუხაროდ, ეს ტურისტული პროდუქტი სათანადოდ არ არის წარმოდგენილი საქართველოში, რასაც თავისი სუბიექტური და ობიექტური მიზეზები აქვს. ამ მიმართულების განსავითარებლად საჭიროა, გავიზიაროთ იმ ქვეყნების გამოცდილება, რომლებიც დიდი ხანია ჩართულნი არიან ამ სფეროში. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან საფრანგეთი, იტალია, ესპანეთი, გერმანია, პორტუგალია, კვიპროსი, საბერძნეთი და ავსტრია. ეს მოვლენა შეგვიძლია შემდეგი გარემოებით ავხსნათ: გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ევროპას მოწინავე ადგილი უკავია ჩასული ტურისტების რიცხვით; აქ ბევრი კულტურულ-ისტორიული ღირსშესანიშნაობაა. აღსანიშნავია მომსახურების მაღალი დონეც. მეორე მხრივ, ისტორიულად ის ისეთ გეოგრაფიულ ზონაში მდებარეობს, სადაც კლიმატური და ეკოლოგიური პირობები ხელს უწყობს ღვინის წარმოების განვითარებას და პროდუქტის იმპორტის მაღალ კულტურას. ტურისტებს იზიდავს არა მარტო ისტორიული ძეგლები, არამედ ევროპული სამზარეულოც, ასევე – ღვინის დეგუსტაციის დღესასწაულები, მოსავლის აღებასა და ღვინის დაწურვაში მონაწილეობა. ტურიზმს საკმაო წვლილი მიუძღვის ამ რეგიონების ბიუჯეტის შევსებაში.
ღვინის გზაზე მონიშნული მარნების რაოდენობა ქვეყნის მასშტაბით უკანასკნელ წლებში შესამჩნევად გაიზარდა. ბოლო ხანს ჩვენს ქვეყანაში არაერთი ოჯახური მარანიც ამოქმედდა.
2013 წელს იუნესკომ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიანიჭა ქვევრის მეთოდს, სამი წლის შემდეგ კი გაერთიანებული ერების კიდევ ერთი ორგანიზაციის, UNWTO–ს, ინიციატივით, ღვინის ტურიზმის შესახებ პირველი გლობალური კონფერენცია საქართველოში გაიმართა. ეს უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა საერთაშორისო ასპარეზზე საქართველოს როგორც ღვინის სამშობლოს იმიჯის დამკვიდრების კუთხით. კონფერენციას 42 ქვეყნის 250 დელეგატი და 150 ორგანიზაცია დაესწრო.
ღვინო უძველესი დროიდანვე მიიჩნეოდა ღმერთების საჩუქრად. ხმელთაშუა ზღვის აუზის ქვეყნების მითოლოგიაში აღწერილია, როგორ იყენებდნენ ექიმები „ღმერთების საჩუქარს“ სამკურნალოდ, ავადმყოფობის შემდგომ პერიოდში ძალ–ღონის აღსადგენად. თანამედროვე მედიცინაც ცნობს ღვინის სამკურნალო თვისებებს.
გადმოცემით, წმინდა ნინომ საქართველო ვაზის ჯვრით მოაქცია, რაც ცხადყოფს, რომ ვაზი საქართველოში წმინდა მცენარედ მიიჩნეოდა. ცხადია, ამის შემდეგ კიდევ უფრო გაიზარდა ქართველების პატივისცემა ვაზისა და ღვინის მიმართ. ქართული ეკლესიების კარები ხშირად ვაზის ფიცრებისგან მზადდებოდა, ვაზის მოტივებს იყენებდნენ ეკლესია-მონასტრების მშენებლობაში. ვაზისგამოსახულებიანი ჩუქურთმები და ორნამენტები არაერთ ქართულ ტაძარს ამშვენებს.
სამთავისი, XI საუკუნე
ლეგენდის თანახმად, ღვინის წარმოება ევროპის ტერიტორიაზე, კუნძულ კვიპროსზე დაიწყო. ჯერ კიდევ სოლომონმა გაუთქვა სახელი „ქებათა ქებით“ კვიპროსულ ყურძენს, ხოლო სტრაბონი წერდა, რომ კვიპროსული ღვინო საუკეთესო იყო მსოფლიოში. ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ ზღვის ქაფიდან ამოსულმა აფროდიტემ სწორედ კვიპროსზე დარგო პირველი ვაზი და პირველი სიყვარულიც ვაზის მომვლელ მეზვრესთან განიცადა. კიდევ ერთი ლეგენდა ჰყვება, რომ თეზევსმა მინოტავრის დამარცხების შემდეგ არიადნა მინოსის სამეფოდან წამოიყვანა და კვიპროსზე, ქალაქ ატამუსში დასახლდა. სწორედ მის ოჯახს დაუწყია ვაზის გაშენება და დაუწურავს პირველი ღვინო. კვიპროსულ ვაზის ჯიშს სტაფილოსი ტეზევსის უფროსი ვაჟის სახელის გამო ეწოდა. ღვინის იმდროინდელი სახეობები დღესაც არსებობენ და უმთავრესად საექსპორტო მასალას წარმოადგენს. მათთან ერთად მსოფლიოში კარგადაა ცნობილი ღვინის ისეთი მარკები, როგორებიცაა შარდონე, სავინიონი ბლანკი, სემილიონი, რისლინგი, გრენაში, კარინიანი ნაური და სხვა.
კვიპროსში ყოველი წლის სექტემბერში იმართება ღვინის ფესტივალი, რომელიც 10 დღეს გრძელდება. ღონისძიებას მართავს ქალაქ ლიმასოლის მუნიციპალიტეტი, ტურისტებისთვის შედგენილია სამი ძირითადი თემატური მარშრუტი. ეწყობა ტური ქალაქ პათოსში. 2001 წლიდან მოქმედებს ღვინის მუზეუმი ქალაქ ერიმში, სადაც იმართება გრანდიოზული დღესასწაული დეგუსტაციით და ნაირ-ნაირი ღვინის გამოფენა–გაყიდვა.
საქართველოში მეღვინეობა-მევენახეობას 8 ათასი წლის ისტორია აქვს, რასაც მრავალრიცხოვანი არქეოლოგიური გათხრა ადასტურებს. მეცნიერთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ სხვადასხვა ენაში არსებულ ღვინის აღმნიშვნელ სიტყვებს ქართული წარმომავლობა აქვს და ღვინის სამშობლოდ სწორედ საქართველოს აღიარებს.
გათხრების დროს საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოაჩინეს სხვადასხვა ჯიშის ყურძნის წიპწები, რომლებიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 6-5 ათასი წლის წინანდელი ეპოქით თარიღდება. აღმოჩენილია აგრეთვე ძველისძველი მარანი, თიხის უზარმაზარი ქვევრი, ოქროს, ვერცხლის, ბრინჯაოს ფიალები. აღსანიშნავია ალაზნის ველის სამაროვნები (ძვ. წ. აღ. I ათასწლეული). მცხეთის მახლობლად, ბაგინეთში, ნაპოვნია თიხის ჭურჭელი, რომელსაც ძვ. წ. აღ. IV-III ათასწლეულებს მიაკუთვნებენ. ბორჯომში ნაპოვნია 11, ვარძიაში კი 100-მდე ქვევრი, რომელთაგან ერთ-ერთი ორმაგკედლიანია, თერმოსის მსგავსი. ქართლში არქეოლოგებმა მიაკვლიეს ყურძნის წიპწებს, რომლებიც ძვ. წ. აღ. მე–7-6 ათასწლეულებს მიეკუთვნება. დაახლოებით იმავე ასაკისაა ანაკლიის დიხა-გუძუბაში აღმოჩენილი წიპწები. ამრიგად, ირკვევა, რომ ენეოლითურ პერიოდში ანუ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე დაახლოებით 5000 წლის წინათ აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოში იცნობდნენ ვაზის კულტურას. ნაპოვნია კულტურული ვაზის უშუალო წინაპარიც – გარეული ვაზი კრიკინა (უსურვაზი), რომელიც დღეს საერთაშორისო წითელ წიგნშია შეტანილი. ყოველივე ეს საქართველოს ტერიტორიაზე მევენახეობა-მეღვინეობის ხანგრძლივ და მდიდარ ტრადიციაზე მეტყველებს.
შორეულ წარსულში ქართველმა ტომებმა გამოიყვანეს ვაზის მაღალხარისხიანი და უხვმოსავლიანი ჯიშები, შეიმუშავეს მისი მოვლა-გაშენების განსაზღვრული ტრადიცია და ღვინოების დაყენების ორიგინალური წესები.
მევენახეობა-მეღვინეობის შემოსავლიანობა რომ ოდითგანვე დიდი იყო, ამას მოწმობს არა ერთი და ორი ცნობა ღვინის ექსპორტის შესახებ უკვე გვიან ფეოდალურ ხანაში: ირანის მბრძანებელი შაჰ-სეფი (1627-1641 წ.წ.) საქართველოს კათოლიკოსს საგანგებო ფირმანით ატყობინებდა, რომ „სამყაროს თავშესაფრის სასახლეში” საქართველოდან მიიღეს რამდენიმე საპალნე „ედემის ღვინო“, რაც სპარსეთისადმი საქართველოს „გულწრფელი და ურყევი ერთგულების“ ნიშნად იქნა მიჩნეული. სხვა ცნობების მიხედვით, საქართველოდან ღვინო გაჰქონდათ როგორც სომხეთსა და მიდიაში, ისე ირანშიც (ისპაჰანში შაჰის სასახლე ქართული ღვინოებით მარაგდებოდა).
შარდენისა და სხვა უცხოელი მწერლების ცნობებზე დაყრდნობით, მეცნიერები წერენ: „თუ ასეთი ვითარება იყო შაჰ-აბასისგან განადგურებულსა და გაღატაკებულ საქართველოში, ადვილი წარმოსადგენია, თუ რაოდენი მნიშვნელობა ექნებოდა ღვინის ექსპორტს საქართველოში იმ დროს, როდესაც იგი პოლიტიკურადაც ძლიერი იყო და კულტურულადაც“. ეს საქართველოს მეზობელმა და მეტოქე სახელმწიფოებმაც იცოდნენ… ამიტომ იყო, რომ თემურ-ლენგმა XIV საუკუნის დამლევს და შემდეგ შაჰ-აბასმა XVII საუკუნის დამდეგს საქართველოს ეკონომიკურად დასასუსტებლად თავის ლაშქარს ვენახის გაკაფვა-ამოძირკვა უბრძანა.
მკვლევართა განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევდა, როგორ აყენებდნენ ღვინოებს, რომლებიც იმდროინდელი ტრანსპორტით – ურმით, ცხენითა და აქლემით – სპარსეთამდე მოგზაურობას კარგად იტანდა. თუმცა თვით ეს ფაქტი საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ საექსპორტო ღვინო სათანადოდ მოვლილი და საკმაოდ ალკოჰოლიანი უნდა ყოფილიყო. სხვაგვარად შორ გზაზე მისი ხარისხი დაეცემოდა და ღვინო თავის საუკეთესო თვისებებს დაკარგავდა.
საქართველოს ტერიტორიაზე ვაზის ველური ჯიშები დღესაცაა გავრცელებული. გასული საუკუნის 80-იან წლებში ქართული ტყის ვაზი წითელ წიგნში შეიტანეს და მას სახელმწიფო იცავს. საქართველოში აღნუსხულია 500–მდე სახეობის ვაზი, რომელთაგან 430 სხვადასხვა სახელმწიფო თუ კერძო საკოლექციო ვენახებშია დაცული. 2013 წელს, იუნესკოს გადაწყვეტილებით, ქართული ქვევრის ღვინო კაცობრიობის კულტურული მემკვიდრეობის ნუსხაში შევიდა.
აი, რატომ არის საინტერესო ენოლოგია და ენოტურიზმი. ამ თემის განხილვისას კარგი იქნება გაკვეთილში ისტორიისა და მხატვრული ლიტერატურის ჩართვა. ალკოჰოლური დუღილის დროს მიმდინარე ქიმიური გარდაქმნების არსის დასადგენად შეიძლება გაკვეთილის ქიმიასთან ინტეგრირებაც.
შესაძლებელია ტოპოგრაფიული რუკების შედგენაც. შესთავაზეთ მოსწავლეებს, მოიძიონ „ღვინის გზის“ არსებული მარშრუტები და ტოპოგრაფიული ნიშნების გამოყენებით გზამკვლევი შეადგინონ. ამ თემის შესწავლა ხელს შეუწყობს რამდენიმე კომპეტენციის: წიგნიერების, ციფრული წიგნიერების, ეკოლოგიური და სემიოტიკური კომპეტენციების, სოციალური და სამოქალაქო, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების – განვითარებას.
გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:
