ვინ უნდა აკონტროლებდეს სწავლების პროცესს – მოსწავლე თუ მასწავლებელი? – ეს ის მთავარი კითხვაა, რომელსაც უნდა უპასუხოთ.
პედაგოგთა უმეტესობის სამუშაო სტილი „ხელმძღვანელსა“ და „ფასილიტატორს“ შორის მერყეობს. განვიხილოთ ორივე მათგანი.
ხელმძღვანელი
ეს არის პედაგოგი, რომელიც ყველაფერს აკონტროლებს. პედაგოგი-ხელმძღვანელი გეგმავს და წარმართავს მოსწავლეთა საქმიანობას, იძელევა რეცეპტურულ დავალებებს დასახული ამოცანების გადასაჭრელად. ყურადღება ექცევა წინასწარ მიცემული ცოდნისა და ჩვევების ათვისებას. აქცენტი დაისმის შედეგზე – მოსწავლემ დავალება უშეცდომოდ და ფაქიზად უნდა შეასრულოს. მასწავლებელი ამოწმებს მოსწავლეების ცოდნას, რათა აღმოაჩინოს შეცდომები და ეხმარება მათ, თავიდან უხსნის რა შესაბამის მასალას.
მოსწავლეთა შემოწმება და შეფასებაც პედაგოგის პრივილეგიაა.
ამგვარი მიდგომა კრიტიკას იმსახურებს, რადგან დამოუკიდებლობის საშუალებას არ იძლევა. ასეთ დროს ყალიბდება „დამოკიდებულება სწავლებისას“ და „სასწავლო უუნარობა“ – მოსწავლე დარწმუნებულია, რომ მისი სწავლა მთლიანად პედაგოგზეა დამოკიდებული, რადგან არ გააჩნია უნარი, დაუხმარებლად გააკეთოს რამე. შედეგად ვიღებთ პასიურ მოსწავლეებს, რომლებიც ვერ იღებენ პასუხისმგებლობას საკუთარ თავზე. ისინი ასრულებენ მასწავლებლის მიერ მიცემულ დავალებებს, მაგრამ მათი ცოდნა ზედაპირულია.
დავუშვათ, მასწავლებელი ჯგუფს სთავაზობს, შეისწავლონ უმუშევრობისადმი უფროსების დამოკიდებულება. აძლევს მათ საკვლევ თემას, მუშაობის საფეხურებრივ მეთოდიკას, საჭირო ლიტერატურის ჩამონათვალს და მზა კითხვარს ქუჩის გამოკითხვისთვის. ამ შემთხვევაში მოსწავლეები ვერ ისწავლიან საკუთარი კვლევების დაგეგმვას, განხორციელებასა და გაანალიზებას, თუმცა კვლევის შედეგს მიიღებენ.
ფასილიტატორი
ახლა კი წარმოვიდგინოთ ალტერნატიული მიდგომა, როცა მოსწავლეს ეძლევა მეტი კონტროლის საშუალება. ამის განხორციელება გაკვეთილზე ან ლექციაზე ევრისტიკული საუბრის გზით შეიძლება. პედაგოგი სვამს კითხვას: „საინტერესოა, როგორია უმუშევრობისადმი უფროსი თაობის დამოკიდებულება?“ – და მოტივაციას აძლევს მოსწავლეებს ან სტუდენტებს, კითხვაზე პასუხის გასაცემად დამოუკიდებლად ჩაატარონ კვლევა.
ახალგაზრდები თავად გეგმავენ, ასრულებენ და აანალიზებენ კვლევით სამუშაოს, თუმცა პედაგოგი მთელ პასუხისმგებლობას მათ არ აკისრებს. ის თვალს ადევნებს სამუშაო პროცესის დაგეგმვას და აუცილებლობის შემთხვევაში აძლევს მითითებებს, იმავდროულად, ყოველ ღონეს ხმარობს, რათა სამუშაოს დიდი ნაწილი მოსწავლეებმა თავად შეასრულონ. თუ რომელიმე მათგანს კითხვა გაუჩნდა, ის პასუხის ნაცვლად მიზნობრივ კითხვებს აძლევს, რათა მოსწავლემ თავად მიაგნოს პასუხს და თუ გაუძნელდა, მხოლოდ მაშინ უხსნის და მიჰყავს პასუხამდე.
ასეთი მიდგომის საბოლოო შედეგი უმუშევრობისადმი ზრდასრული ადამიანების დამოკიდებულების გარკვევაა, მაგრამ, იმავდროულად, საშუალებას ვაძლევთ მოსწავლეებს, გამოიმუშაონ გამოკითხვის ჩატარებისა და მისი შედეგების ანალიზის პროცესუალური უნარები. შეიმუშავებენ რა საკუთარი ანკეტის მოდელს, მოსწავლეებს, დიდი ალბათობით, ინტერესი გაუჩნდებათ, მიიღონ ხარისხიანი შედეგი. ისინი თავს პროცესის ბატონ-პატრონებად იგრძნობენ და უფრო მეტ აქტიურობას გამოიჩენენ.
ზემოთ აღწერილი სასწავლო პროცესი, სადაც მოსწავლეებს შესთავაზეს სოციოლოგიური გამოკითხვის დამოუკიდებლად წარმოება, ფასილიტაციური მიდგომის მაგალითს წარმოადგენს. ამ შემთხვევაში პედაგოგის ნაცვლად თავად მოსწავლეები აკონტროლებენ საკუთარი სწავლების პროცესს ანუ სწავლობენ სწავლებას. პედაგოგი ფასილიტატორის როლშია (უქმნის პირობებს, თანადგომას უწევს), ყველა მოსწავლეს აძლევს საშუალებას, აიღონ პასუხისმგებლობა და აკონტროლონ პროცესი, საჭიროების შემთხვევაში კი დახმარებას სთავაზობს.
აღსანიშნავია, რომ აქ სწავლების პროცესზე დაისმის აქცენტი და არა შედეგზე, შეცდომები კი აღიქმება როგორც სწავლის შესაძლებლობა და არა როგორც რაიმე დაუშვებელი.
ხშირად მოსწავლეები შეცდომის შიშით და თავდაჯერების ნაკლებობის გამო ვერ იღებენ საუკეთესო შედეგს, ამიტომ დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს მხარდამჭერი ფსიქოლოგიური კლიმატის შექმნას. ფასილიტატორი პედაგოგები ცდილობენ, თავი მოსწავლის ადგილას დააყენონ (განივითარონ ემპათიის განცდა), მხარში ამოუდგნენ მოსწავლეს და აფასებენ მათ პიროვნებას, განურჩევლად მათი მიღწევებისა.
მოსწავლეები მხოლოდ მაშინ შეძლებენ საკუთარ სწავლებაზე პაუხისმგებლობის თამამად აღებას, როცა დაძლევენ პედაგოგის მხრივ კრიტიკის შიშს და საკუთარი ძალების რწმენა ექნებათ.
მენეჯმენტის სტილის მკვლევრებმა ხელმძღვანელები, რომლებიც უფლებამოსილებათა დელეგირებას ახდენენ, შეადარეს ხელმძღვანელებს, რომლებსაც ყველაფერი საკუთარი კონტროლის ქვეშ აქვთ მოქცეული. ზოგიერთი მენეჯერი თანამშრომელს არათუ ავალებს, არამედ დაწვრილებით ინსტრუქციასაც აძლევს დავალების შესასრულებლად. კვლევებმა აჩვენა, რომ ასეთი ხელმძღვანელების თანამშრომლები ნაკლებად ინიციატივიანები არიან და სამუშაო ნაკლებად აინტერესებთ, პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებისას ნაკლებად ამჟღავნებენ შემოქმედებით მიდგომას.
იმ მენეჯერის გუნდი, რომელიც პასუხისმგებლობის დელეგირებას ახდენს, გამოირჩევა კრეატიულობით და მეტ ინიციატივას იჩენს.
ასევეა მოსწავლეებთანაც – როცა საკუთარ სწავლებაზე პასუხისმგებლობა ნაწილობრივ მათ ეკისრებათ, ისინი გაცილებით მონდომებულები და ინიციატივიანები არიან.
ხელმძღვანელ-ფასილიტატორის სკალა
მეცნიერები და წარმატებული პედაგოგები ფასილიტაციური მეთოდის მომხრენი არიან, თუმცაღა პრაქტიკაში არსებობს კონტინიუმი ანუ სკალა პედაგოგ-ფასილიტატორისა და პედაგოგ-ხელმძღვანელის პოლუსებს შორის.
‹———————————————————————————–—›
| ხელმძღვანელი: | კონტროლი | ფასილიტატორი: |
| პედაგოგი
აკონტროლებს ყველაფერს |
გადანაწილებულია
პედაგოგსა და მოსწავლეს შორის |
სწავლება
კონტროლირდება მოსწავლეების მიერ |
სკალის რომელ ნაწილში უნდა იმუშაოთ თქვენ? სწავლის ან სწავლების რომელ ასპექტებზე უნდა იყვნენ პასუხისმგებელნი მოსწავლეები და რა უნდა აკონტროლონ მათ?
პედაგოგთა უმეტესობა სკალის პოლუსებს შორის შუალედურ პოზიციას ირჩევს, სიტუაციურად უფრო შესაფერის სტილს. ისინი მიმართავენ ხელმძღვანელის სტილს ახალი მასალის შეტანისას და ფასილიტატორის სტილს, რათა დაეხმარონ ბავშვებს სირთულეთა დაძლევაში ან წინასაგამოცდო განხილვისას.
სწავლებისას, როგორც სხვა ბევრ შემთხვევაში, გადაწყვეტილება მიიღება ერთი პრინციპით – „დანიშნულების შესატყვისად“. მიუხედავად ამისა, საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ხელმძღვანელობის ავტორიტატული სტილი, თუმცაღა ფართოდაა გავრცელებული, არაეფექტურია.
ფასილიტაციური სტილის მიღება განსაკუთრებული ხერხებისა და მეთოდების ათვისებას არ მოითხოვს – ეს, უპირველეს ყოვლისა, ღირებულებათა ნაკრებია. ფასილიტატორებს მიაჩნიათ, რომ მოსწავლეთათვის პასუხისმგებლობისა და კონტროლის დელეგირებას შემდეგი უპირატესობები აქვს:
- სწავლებას ხდის სიღრმისეულსა და აქტიურს, ნაცვლად ზედაპირულისა და პასიურისა;
- საშუალებას იძლევა, არა მარტო შედეგი მივიღოთ, არამედ განვუვითაროთ მოსწავლეებს თვითორგანიზებისა და სწავლის ცოდნის უნარ-ჩვევები;
- ხელს უწყობს მოსწავლეებს, დაძლიონ დამოკიდებულება და უსუსურობის შეგრძნება, ავითარებს დამოუკიდებლობას და საკუთარი თავის რწმენას;
- მასწავლებლისთვის ნაკლებად დაძაბულს და მეტად საინტერესოს ხდის მუშაობის პროცესს, ეხმარება მას მოსწავლეთა შორის ავტორიტეტის მოპოვებაში, რადგან ისინი მისგან პატივისცემას გრძნობენ.
განსავითარებელი ამოცანები
რისი მიღწევა გსურთ თქვენი პედაგოგიური მოღვაწეობით? ეს ძალზე რთული საკითხია, მაგრამ როგორც კი შეეცდებით, პასუხი გასცეთ, ბევრი რამ ნათელი გახდება. რასაკვირველია, გსურთ, თქვენი მოსწავლეები კარგად სწავლობდნენ, მაგრამ შესაძლოა, გქონდეთ სხვა მიზნებიც, მაგალითად, განუვითაროთ მათ:
- თქვენი საგნისადმი ინტერესი და ცნობისწადილი;
- საკუთარი თავის რწმენა;
- კრიტიკული აზროვნება და ინტელექტუალური დამოუკიდებლობა;
- ემპათია და მორალური პასუხისმგებლობის გრძნობა;
- თვითგამოხატვა და თვითსრულყოფა;
- სულიერება;
- სხვა კულტურებისა და ხალხების აღქმა;
- გაათვითცნობიეროთ სოციალურ და ეკოლოგიურ საკითხებში
ზემოთ ჩამოთვლილთაგან რომელი საკითხია თქვენს პიროვნებასთან ახლოს, რომელი გაღელვებთ? იქნებ სხვა ღირებულებების განვითარება გსურთ? შესაძლოა, საკუთარი პედაგოგიური კრედოს ჩამოსაყალიბებლად ერთი წელი დაგჭირდეთ, ხოლო ეფექტური მეთოდის მიგნებას და პრაქტიკაში მის დანერგვას მთელი პედაგოგიური კარიერა დასჭირდეს. ამასთან, თქვენი პედაგოგიური კრედო შთაგაგონებთ, სამუშაო პროცესი კი უფრო საინტერესო, შინაარსიანი, ეფექტური და სასიამოვნო გახდება.
როგორც პედაგოგს, მოგიწევთ სხვების მიერ დასახული ამოცანების გადაჭრაც. მოსწავლეებმა გამოცდები კარგად უნდა ჩააბარონ და არ უნდა გადაწვან კლასი. მაგრამ ამ გარეგნული შეზღუდვების ფარგლებშიც კი საკმაო თავისუფალი სივრცე გაქვთ, რათა ხარისხიანი განათლების თქვენეული ხედვა განავითაროთ და საკუთარი არჩევანი იქონიოთ.
წყარო:
- Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press.. 2009, p. 162-166
