რა არის თემატური პოსტერი და რა მიზნით ვიყენებთ მას?

თემატური პოსტერი არის ცხოვრებისეული ან გამოგონილი სიუჟეტის მიხედვით შექმნილი დიდი ფორმატის ნახატი/სურათი. პოსტერის თემატიკა ამოუწურავი შინაარსის შეიძლება იყოს, რაც განაპირობებს ამ რესურსის უნივერსალურობას — გამოყენებულ იქნას სხვადასხვა კლასსა და სხვადასხვა საგანში, განსაკუთრებით კი ენის გაკვეთილებზე. მნიშვნელოვანია, რომ თემატური პოსტერი დაბეჭდილი იყოს დიდი ზომის მასალაზე, რათა დაფაზე გაკვრის შემდეგ მოსწავლეებმა იოლად აღიქვან მისი დეტალები.

თემატური პოსტერი გვეხმარება მეტყველებისა (ზეპირი თუ წერილობითი) და კრიტიკული აზროვნების განვითარებაში, ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაში და გამოიყენება, როგორც მშობლიური ენის, ასევე მეორე/უცხოური ენის გაკვეთილებზე. უფრო კონკრეტულად, იგი სხვადასხვა ასაკობრივ ჯგუფთან შეიძლება გამოვიყენოთ შემდეგი მიზნებისთვის:

1. ლექსიკური მარაგის გამდიდრება (ყველა კლასში, განსაკუთრებით, მეორე/უცხოური ენის გაკვეთილებზე);
2. ფონოლოგიური უნარების განვითარება (პირველ კლასში);
3. ფონეტიკური კომპეტენციის, ბგერების სწორად წარმოთქმის უნარის გამომუშავება, განსაკუთრებით, ქართულის (ან ნებისმიერი სხვა ენის), როგორც არამშობლიური ენის შემსწავლელებისთვის;
4. ზეპირმეტყველების (მოსმენისა და ლაპარაკის) განვითარება (ყველა კლასში);
5. სიტყვების წაკითხვაში გაწაფვა (პირველ, მეორე და მესამე კლასებში);
6. ფუნქციური სამეტყველო ქმედებების (აღწერა, თხრობა, შედარება, დასაბუთება) განვითარება (ყველა კლასში);
7. წერისა (პირველ-მეორე კლასებში) და შემოქმედებითი წერის ფარგლებში სხვადასხვა ჟანრის ტექსტის (დღიური, ჩანახატი, წერილი, ესე, მოთხრობა, ზღაპარი…) სწავლება (მესამე კლასიდან);
8. სხვადასხვა გრამატიკული საკითხის სწავლება;
9. ინტეგრირებული და დიფერენცირებული სწავლება.

როგორ ვმუშაობთ თემატური პოსტერით?

თემატურ პოსტერზე მუშაობისას შეგვიძლია მრავალფეროვანი აქტივობების წარმართვა. სანამ ასეთ აქტივობებს ჩამოვთვლით, აღვნიშნოთ, რომ თითოეული აქტივობის სირთულე-სიმარტივე, ხანგრძლივობა თუ საერთოდ ჩატარებაც კი დამოკიდებული იქნება მოსწავლეთა საჭიროებებსა და მზაობაზე. თუნდაც იმაზე, მოსწავლეები მშობლიური ენის სწავლების ფორმატში დაამუშავებენ პოსტერს თუ მეორე/უცხოური ენის სწავლებისას გამოიყენებენ. ერთიც აღვნიშნოთ, რომ ეს რესურსი შეუცვლელი და მეტად სასარგებლოა არაქართულენოვან სკოლებში ქართული ენის შესწავლისთვის. რასაკვირველია, ქართულენოვანი სკოლებისთვისაც — უცხოური ენებისა და თვით მშობლიური ენის გაკვეთილებზეც.

მოკლედ მიმოვიხილოთ პოსტერის გამოყენების საფეხურები, ხოლო შემდეგ კონკრეტული პოსტერის მიხედვით განვიხილოთ თითოეული საფეხური.

• პოსტერის/თემის წარდგენა

მასწავლებელი წარადგენს პოსტერს, ასახელებს თემას, ზოგადად აღნიშნავს, ნაცნობი გარემოა თუ არა პოსტერზე ასახული და ამ პროცესს წარმართავს მოსწავლეთა ჩართულობით.

• პოსტერზე არსებული საგნების დასახელება/დაწერა/წაკითხვა (ვინ? რა?)

ერთ-ერთი პირველი აქტივობა უნდა იყოს, საგნებისთვის სახელების დარქმევა. მეორე/უცხოური ენის გაკვეთილებზე პირველ კლასში შეტანილ ასეთ პოსტერებზე ფაქტობრივად საგანთა უმეტესობის დასახელება უცნობი იქნება ბავშვებისთვის. მშობლიური ენის გაკვეთილებზეც იქნება რამდენიმე ისეთი საგანი, რომელთა სახელი ბავშვებმა შეიძლება არ იცოდნენ. რასაკვირველია, სიტყვების რაოდენობა და სიხშირის დონე დამოკიდებული იქნება, თუ რომელ კლასში რა საჭიროების მოსწავლეებთან ვამუშავებთ ამა თუ იმ პოსტერს.

აქ და ქვემოთ წარმოდგენილი სიტყვები მასწავლებელმა უნდა განათავსოს ანბანური ან თემატური სიტყვების კედელზეც.

თუკი მასწავლებელი შედარებით მაღალ კლასში იყენებს პოსტერს, შესაძლოა, ამა თუ იმ საკვანძო სიტყვის მიხედვით მოსწავლეებს შევავსებინოთ სხვადასხვა სქემა. მაგალითად, ,,სიტყვის პირამიდა” (იხ. https://rb.gy/p88r6m ), ,,ფრეიერის სქემა” (იხ. https://rb.gy/k3m5w0 ) და სხვ.

• საგნის თვისების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება (როგორი?)

მიუხედავად იმისა, იციან თუ არა ბავშვებმა გრამატიკული კატეგორია ,,ზედსართავი სახელი”, ისინი მაინც ახერხებენ საგნისა და მისი თვისების აღმნიშვნელი სიტყვების გამიჯვნას. ამაში მასწავლებელს დაეხმარება კითხვითი სიტყვის (როგორი? რანაირი?) გამოყენებაც. აგრეთვე, შეიძლება გააქტიურდეს საგანთა რაოდენობის აღმნიშვნელი სიტყვებიც: ერთი, ორი… ბევრი, რამდენიმე…

• მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება (რას შვრება?)

ამ შემთხვევაშიც, ბავშვებმა შეიძლება არ იცოდნენ (და პირველ წლებში არც იციან) ზმნა, როგორც გრამატიკული კატეგორია, თუმცა სიტყვათა სიმრავლეში შეუძლიათ მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვების გამოყოფა. კარგი იქნება, თუკი ასეთ სიტყვებზე მასწავლებელი ცალკეც გაამახვილებს ყურადღებას. განსაკუთრებით ფასეულია ეს რესურსი იმ მეორე/უცხოური ენის მასწავლებლებისთვის, რომლებიც გაკვეთილზე მოსწავლეთა მშობლიური ენის გამოყენებას მინიმუმამდე ზღუდავენ და პირდაპირ, თვალსაჩინოდ აჩვენებენ პოსტერზე ასახული ქმედების ამსახველი სიტყვების მნიშვნელობას.

ასევე, შეიძლება ყურადღება გავამახვილოთ ზმნიზედებზე (სად? როდის? როგორ?) და სხვა მეტყველების ნაწილებზე.

• პოსტერზე ასახული ადამიანებისთვის/პერსონაჟებისთვის სახელების დარქმევა

ეს კომპონენტი პოსტერსაც უფრო ,,აცოცხლებს” და სასწავლო პროცესსაც ხელშესახებს ხდის. მოსწავლეები ხალისით არქმევენ ხოლმე პოსტერზე ასახულ ადამიანებსა თუ ცხოველებს საკუთარ სახელებს.

• პოსტერის სიტყვების განთავსება სიტყვების კედელზე

როგორც წესი, დაწყებით საფეხურზე საკლასო რესურსების შემამკობელია ე. წ. ანბანური და/ან თემატური სიტყვების კედელი. კარგი იქნება, თუკი პოსტერის სიტყვებს აგრეთვე განათავსებენ სიტყვების კედელზეც, ხოლო თუკი უკვე განთავსებულია, მაშინ მოძებნიან და წაიკითხავენ კიდეც.

მას შემდეგ, რაც პოსტერი კარგად დამუშავდება ზეპირმეტყველებაში (მოსმენითა და წარმოთქმით), კარგი იქნება სიტყვის ბარათების გამოყენება, მათი პოსტერზე განთავსებაც, მიკვრა და მათი გამოყენებით სიტყვების სწრაფად წაკითხვაზე ორიენტირებული მრავალფეროვანი სავარჯიშოს წარმართვა.

• „კი“ და „არა” წინადადებებზე რეაგირება

სიტყვების დასახელებისა და პოსტერის ლექსიკურად დამუშავების შემდეგ მასწავლებელი ასახელებს წინადადებებს, ხოლო მოსწავლეები კი-არა პასუხებით უნდა დაეთანხმონ ან უარყონ ამ წინადადების სისწორე. განსაკუთრებით პირველ-მეორე კლასში ასეთი საფეხური, მხოლოდ თანხმობა-უარყოფით რეაქცია მოსწავლეებს უადვილებთ ინტერაქციაში შესვლას პოსტერის შინაარსის ათვისების გზაზე. ამასთან, თანდათან წინადადებების დასახელებაში ჩაერთვებიან მოსწავლეებიც.

წინადადებების სირთულე დამოკიდებული იქნება მოსწავლეთა მზაობასა და საჭიროებაზე და ის შეიძლება დავიწყოთ ერთსიტყვიანი წინადადებებით ისე, როგორც, მაგალითად, ამ ვიდეოშია მოცემული 1:06-დან: https://shorturl.at/akqwX

• წინადადებების შედგენა და/ან მათი განვრცობა

მასწავლებელი მოსწავლეთა ჩართულობით მოფიქრებულ წინადადებებს ამატებენ სიტყვებს და ამით განავრცობენ მათ. ამ დროს შეიძლება გამოიყენონ ნებისმიერი ახალი სიტყვა, რომელიც წინადადება გახდის უფრო განვრცობილს, ლექსიკურად მდიდარს.

• სხვადასხვა დონის შეკითხვებზე პასუხების გაცემა (ერთსიტყვიანი, ორსიტყვიანი, სრული პასუხები)

ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტი არის პოსტერის მიხედვით შეკითხვების დასმა და მათზე პასუხის გაცემა. შეკითხვების დიაპაზონი დაიწყება უმარტივესიდან და დასრულდება რთული შეკითხვებით. ცხადია, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მოსწავლეთა კონკრეტულმა ჯგუფმა ეს დიაპაზონი თავიდან ბოლომდე ამოწუროს — შეკითხვების შერჩევა მოსწავლეთა შესაძლებლობაზე იქნება დამოკიდებული. ჩვენ ქვემოთ სწორედ ამ დიაპაზონის სხვადასხვა დონის შეკითხვების ნიმუშებს შემოგთავაზებთ.

• „თუ-თუ წინადადებები“ და სრული ფიზიკური რეაქცია

ერთ-ერთი მომხიბლავი კომპონენტი პოსტერებზე მუშაობისას სწორედ ე.წ. ,,თუ-თუ წინადადებებია“. ამ წინადადებების წარმოთქმისას მასწავლებელი იძლევა ინსტრუქცია, რომელიც უნდა შეასრულონ მოსწავლეებმა იმ შემთხვევაში, თუკი ეს წინადადება შეესაბამება პოსტერზე ასახულ სინამდვილეს. ხოლო თუკი მცდარ წინადადებას ასახელებს მასწავლებელი, მაშინ მოსწავლეები ამ ინსტრუქციას არ ასრულებენ.

• ზეპირად და/ან წერილობით სურათის აღწერა

მოსწავლეები აღწერენ პოსტერზე ასახულ სიტუაციას. ხშირად მასწავლებელი რამდენიმე ნაწილად ყოფს ხოლმე პოსტერს და ჯერ ერთ ნაწილს აღწერენ, შემდეგ დანარჩენებს. ან, შეიძლება, მოსწავლეთა ერთ ჯგუფს ერთი ნაწილი აღვაწერინოთ, ხოლო სხვა ჯგუფს — მათი შესაძლებლობისთვის შესაბამისი სხვა ნაწილი.

•  დავალებების შესრულება

თემატური პოსტერები კარგი რესურსია კომპლექსური ხასიათის დავალებების შესასრულებლად. ასეთი დავალებების დიაპაზონი ფართოა: დაწყებული სხვადასხვა გრამატიკული კატეგორიის სიტყვების დაჯგუფებიდან, ამბის მოფიქრებით თუ სხვა შემოქმედებითი წერითი დავალებებით. აგრეთვე, რომელიმე ფუნქციური სამეტყველო ქმედების (შედარება, დასაბუთება…) განვითარებაზე ორიენტირებული დავალება კარგად ინტეგრირდება პოსტერის შინაარსთან დაკავშირებითაც.

რესურსის გამოყენება საკმაოდ მოქნილად შეგვიძლია, რაც იძლევა საშუალებას, სხვადასხვა ხანგრძლივობის, დანიშნულების აქტივობები ამა თუ იმ თანმიმდევრობით წარვმართოთ. ერთი თემატური პოსტერის დამუშავება შესაძლებელია გაგრძელდეს რამდენიმე გაკვეთილზე და მას შეიძლება კიდევ მივუბრუნდეთ ორი-სამი კვირის/თვის, მეტიც, რამდენიმე წლის შემდეგაც კი ახალი, განსხვავებული დავალებებით. იმის მიხედვით, თუ რა შინაარსისა და რა სტრუქტურისაა თემატური პოსტერი, მისი დამუშავება შეიძლება წარიმართოს ნაწილ-ნაწილაც. ქვემოთ შემოთავაზებულია იდეები ორ ნაწილად დაყოფილი პოსტერისთვის. ბოლოს კი წარმოდგენილია დავალებების იდეები მთლიანი პოსტერისთვის.

მნიშვნელოვანია, თითოეულ ეტაპზე მუშაობისას მასწავლებელმა გაითვალისწინოს ე.წ. პასუხისმგებლობის ნაბიჯ-ნაბიჯ გადაცემის მოდელი, რაც გულისხმობს ჯერ მასწავლებლის მიერ თვალსაჩინო მოდელირებას, შემდეგ მასწავლებლის პერფორმანსში მოსწავლეთა თანდათან ჩართვას, შემდეგ უკვე მოსწავლის პერფორმანსში მასწავლებლის თანამონაწილეობას, ბოლოს კი მოსწავლის მიერ კონკრეტული კომპეტენციის დამოუკიდებლად წარმართვას.

თემატური პოსტერი “სოფელი”

(პოსტერი დამზადებულია მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ.)

ქვემოთ წარმოდგენილია ორ ნაწილად გაყოფილი პოსტერის დამუშავება. აღსანიშნავია, რომ პოსტერის კიდევ უფრო მეტად დეტალიზებაც შეიძლება. მაგალითად, მხოლოდ ტრაქტორის სცენის ან ბოსტნის სცენის გამოყოფა და ასე ნაწილ-ნაწილ დამუშავება. ერთი მონაკვეთის დამუშავებისას შეიძლება სხვა ნაწილი გადავკეცოთ და ისე გავაკრათ დაფაზე ან დანარჩენი სივრცე ქაღალდით დავფაროთ.

1-ელი ნაწილი

საგნების დასახელება

ქალი/ქალები, კაცი/კაცები, გოგო, მწყემსი, მძღოლი, ძროხები, ხბო, ძაღლი, იხვი, ჭრიჭინა, ბატები, ცხვრები, თხა, ფუტკრები, სკები, სახლი, სამზარეულო, სკა, წყარო, ხე, ეზო, მთები, ცა, შვეულმფრენი, ტრაქტორი, ველოსიპედი, ფარები, ბორბალი, საბურავები, ძარა, ურიკა, შეშა, საზამთრო, ვედრო, ბოსტანი, ბაღი, ეზო, მდინარე, გუბე, ხე, ვაშლები, კომბოსტო…

საგნის თვისებების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

მწვანე, წითელი, ყვითელი, ლურჯი, თეთრი… მრგვალი, დაჭრილი, ზოლიანი, სავსე, მძიმე, ღია, ანკარა, მწიფე, დახურული, გაბრაზებული, დახრილი, ასული, სუფთა…

მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

ზის, დგას, მირბის, წევს, სვამს, დაცურავს, დადის, მიდის, ატარებს, მწყემსავს, დებს, კრეფს, მოაქვს, ამზადებს, ყიყინებს, მიფრინავს…

სახელების დარქმევა

მაგალითად, ქეთევანი, ლია, ანა, ლეილა, ზურიკო, ივანე, დათო, სიმონი, ვახტანგი, ჯუდუ…

„კი“ და „არა“ წინადადებებზე რეაგირება

მასწავლებელი დაასახელებს წინადადებებს, მოსწავლეები კი მხოლოდ ,,კი” ან ,,არა” პასუხებით რეაგირებენ:

• მწყემსს ჰყავს ოთხი ცხვარი. (კი)
• ეზოში ბევრი საზამთროა. (კი)
• წითელპერანგიანი კაცი ძარაზე საზამთროს დებს. (არა)
• ორი ძროხა გუბეში წევს. (კი)
• სახლის წინ, სკამზე, მოხუცი კაცი ზის. (კი)

როგორც წესი, ამ კომპონენტისთვის საწყის ეტაპზე გამოიყენება სახელდებითი წინადადებები. მაგალითად,

• ძროხა
• ჭრელი ძროხა
• მწყემსი
• ნაბდიანი მწყემსი
• ნაბდიანი მწყემსი კომბლით…

(კი-არა წინადადებებზე რეაგირებისას აუცილებელია, მასწავლებელმა თავისი ხელით ან ჯოხით ან ლაზერის სხივით კონკრეტულად მიუთითოს იმ ადგილზე, რომელსაც ასახავს ესა თუ ის წინადადება).

წინადადებების შედგენა და მათი განვრცობა

• გოგონა ვაშლებს კრეფს. → მოკლეკაბიანი გოგონა ვაშლებს კრეფს. → მოკლეკაბიანი გოგონა წითელ ვაშლებს კრეფს. → მოკლეკაბიანი გოგონა ეზოში წითელ ვაშლებს კრეფს. → მოკლეკაბიანი გოგონა ეზოში წითელ ვაშლებს ფრთხილად კრეფს. → მოკლეკაბიანი გოგონა ეზოში მაღალ ხეზე წითელ ვაშლებს ფრთხილად კრეფს.
• კაცი საზამთროს ძარაზე დებს. → მელოტი კაცი საზამთროს ძარაზე დებს. → მელოტი კაცი საზამთროს ძარაზე ფრთხილად დებს. → მელოტი კაცი მოწყვეტილ საზამთროს ძარაზე ფრთხილად დებს. → მელოტი კაცი თავის ბოსტანში მოწყვეტილ საზამთროს ძარაზე ფრთხილად დებს.

შეკითხვების დასმა

(შეკითხვების დასმისას მასწავლებელი თან ხელითაც ანიშნებს შესაბამის ადგილზე. პირველ ეტაპზე ეს აუცილებელია).

ქალაქი? სოფელი? დიდი სოფელი? პატარა სოფელი?

რა დგას ამ ეზოში? რამდენი სართული აქვს ამ სახლს? ვინ ცხოვრობენ ამ სახლში? რას აკეთებს ქალი სახლში? რას აკეთებს ქალი ეზოში? რას აკეთებს კაცი ეზოში? რას აკეთებს კაცი სახლის წინ? კიდევ ვინ არის ეზოში? რას აკეთებს გოგონა?

რამდენი ძროხაა პოსტერის ამ ნაწილზე? რას შვრებიან ისინი? კიდევ რა არის მდინარეში? კიდევ რომელი ფრინველია პოსტერზე? რამდენი ძაღლია პოსტერზე და სად არიან ისინი?

ვინ ზის ტრაქტორზე? რატომაა ტრაქტორის მძღოლი გაბრაზებული? რა მოაქვს მას? სად ალაგია შეშა? როგორ ფიქრობთ, სად მიაქვს მძღოლს შეშა?

,,თუ-თუ წინადადებები” და სრული ფიზიკური რეაქცია

• თუ ცაში შვეულმფრენი დაფრინავს, ადექით ფეხზე!
• თუ ბიჭი ველოსიპედით მიდის, აწიეთ მარჯვენა ხელი!
• თუ გოგონა ვაშლს კრეფს, თავზე გადაისვით მარჯვენა ხელი!
• თუ მელოტი კაცი ბალახს თიბავს, თავი მიაბრუნეთ ფანჯრებისკენ!
• თუ ტრაქტორის ძარაზე შეშა აწყვია, გაშლილი ხელები მერხებზე დააწყვეთ!
• თუ ეს კაცი სახლის წინ ზის, ბიჭებმა ტაში დაუკარით!
• თუ ამ სახლს კრამიტის სახურავი აქვს, დააკაკუნეთ მერხზე!..

ეს კომპონენტიც უნდა დაიწყოს უმარტივესი წინადადებებით:

• თუ ეს არის სახლი, აწიეთ ხელები!
• თუ ეს არის ძროხა, დააბაკუნეთ ფეხები!..

იდეები  დავალებებისთვის

• დაწერეთ ამბავი ,,საზამთროს თავგადასავალი — გზა მიწიდან სუფრამდე” და დაასურათეთ;
• დახატე ,,შეშით დატვირთული ტრაქტორის მარშრუტი” და აღწერე;
• შეადარე ერთმანეთს გუბე და მდინარე. გამოყავი, რა აქვთ მსგავსება და რა — განსხვავება.

მე-2 ნაწილი

საგნების დასახელება

ბიჭი/ბიჭები, გოგო/გოგონები, კაცი/კაცები, ეზო, ხე, ცა, მთა, სახლი, სახურავი, კრამიტი, ფიცარი, კიბე, ფანჯარა, კარი, კედელი, ღობე, თივა, ზვინი, ცელი, ფიწალი, ბალახი, მდინარე, ხიდი, ვირი, ურიკა, ჯოხი, თოკი, ანკესი, ვედრო, ქვა, თევზი, სათამაშო მანქანა…

საგნის თვისებების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

წითელი, ყვითელი, მწვანე, ლურჯი… გრძელი, დახურული, გრძელყურა, გაბრაზებული, გახარებული, დაღლილი, მდორე…

მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

თევზაობს, თამაშობს, ზის, გადადის, მიუძღვის, უჭირავს, თიბავს/ცელავს, მიაქვთ, ადის, დგას, აწოდებს, ალაგებს/აწყობს…

სახელების დარქმევა

მაგალითად, ანა, მამუკა, გია, პეტრე, გიო, მალხაზი, გარი, ალი, კახა, კობა…

„კი“ და „არა“ წინადადებებზე რეაგირება

მასწავლებელი დაასახელებს წინადადებებს, მოსწავლეები კი მხოლოდ ,,კი” ან ,,არა” პასუხებით რეაგირებენ:

• მდინარეზე თევზაობს ოთხი ბავშვი. (არა)
• ხიდზე გადადის ვირი, რომელსაც მიაქვს თივა. (კი)
• ეზოში დგას ერთი კაცი და ბალახს თიბავს. (კი)
• მეორე ეზოში გრძელი ფიცრები აწყვია. (კი)
• კიბეზე კაცი დგას და სახლის სახურავზე კრამიტს ალაგებს. (კი)

როგორც წესი, ამ კომპონენტისთვის საწყის ეტაპზე გამოიყენება სახელდებითი წინადადებები. მაგალითად,

• ბიჭი
• წითური ბიჭი
• ურიკაში შებმული ვირი
• გრძელი ფიცრები
• ცისფერი მდინარე…

(კი-არა წინადადებებზე რეაგირებისას აუცილებელია, მასწავლებელმა თავისი ხელით ან ჯოხით ან ლაზერის სხივით კონკრეტულად მიუთითოს იმ ადგილზე, რომელსაც ასახავს ესა თუ ის წინადადება.)

წინადადებების შედგენა და მათი განვრცობა

• კაცი ბალახს თიბავს. → კაცი ეზოში ბალახს თიბავს. → მწვანეშარვლიანი კაცი ეზოში ბალახს თიბავს. → მწვანეშარვლიანი ულვაშა კაცი ეზოში ბალახს თიბავს. → მწვანეშარვლიანი ულვაშა კაცი ეზოში მწვანე ბალახს მარჯვედ თიბავს.
• ბიჭი მდინარეში თევზაობს. → პატარა ბიჭი მდინარეში თევზაობს. → პატარა ბიჭი მდინარეში ანკესით თევზაობს. → გახარებული პატარა ბიჭი მდინარეში ანკესით თევზაობს. → გახარებული პატარა ბიჭი სოფლის მდინარეში ანკესით თევზაობს.

შეკითხვების დასმა

(შეკითხვების დასმისას მასწავლებელი თან ხელითაც ანიშნებს შესაბამის ადგილზე. პირველ ეტაპზე ეს აუცილებელია.)

მდინარე? ქალაქის მდინარე? სოფლის მდინარე?

რას აკეთებს პატარა ბიჭი? რით თევზაობს პატარა ბიჭი? როგორ ვხვდებით, რომ ეს პატარა ბიჭი თევზაობს, რა მიგვანიშნებს ამაზე? როგორ ხასიათზეა პატარა ბიჭი? რატომ არის პატარა ბიჭი კარგ ხასიათზე?

რას აკეთებს ეს გაბრაზებული კაცი? რატომ არის ის გაბრაზებული? რა მიაქვს ვირს? რას აკეთებს ბიჭი, რომელიც თივაზე ზის? ვინ იქნება ეს ბიჭი ამ კაცის? სად მიდიან ისინი? საიდან მოდიან?

რას აკეთებენ ადამიანები მეორე ეზოში? სახლის შენების რა ეტაპზე არიან ისინი? რა მიგვანიშნებს იმაზე, რომ ისინი სახლის შენების ბოლო ეტაპზე არიან? რას აკეთებს კიბეზე მდგარი ადამიანი? ვინ ეხმარება მას? როგორ ფიქრობთ, ვინ არიან ეს ადამიანები ერთმანეთისთვის?..

,,თუ-თუ წინადადებები” და სრული ფიზიკური რეაქცია

• თუ მდინარესთან სამი ბავშვია, ადექით ფეხზე!
• თუ ბიჭი თევზებს ანკესით იჭერს, აწიეთ მარჯვენა ხელი!
• თუ ხიდზე ძროხა გადადის, თავზე გადაისვით მარჯვენა ხელი!
• თუ ეზოში ულვაშიანი კაცი ბალახს თიბავს, თავი მიაბრუნეთ ფანჯრებისკენ!
• თუ ფიცარი ორ კაცს მიაქვს, გაშლილი ხელები მერხებზე დააწყვეთ!
• თუ ეს ბიჭი თივაზე ზის, ბიჭებმა ტაში დაუკარით!
• თუ აქ წვიმს, დააკაკუნეთ მერხზე!..

იდეები კომპლექსური დავალებებისთვის

• აღწერე სახლის აშენების ეტაპები და დაასურათე თითოეული ეტაპი;
• აღწერე ბალახის ,,თავგადასავალი” გაზაფხულიდან ზამთრამდე და დაასურათე ეს ეტაპები;
• გაითამაშე იმ ადამიანების დიალოგი, რომლებიც სახლს აშენებენ…

დავალებების იდეები მთლიანი პოსტერისთვის

• შეადარე ერთმანეთს ორი ეზო, აღნიშნე მათ შორის მსგავსება-განსხვავება. შენ რომელ ეზოში უფრო მოგეწონებოდა ცხოვრება? რატომ?
• დაწერე თხზულება ,,ერთი დღე ამ სოფელში”.

თემატური პოსტერი “ზამთარი”

(პოსტერი დამზადებულია მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ).

1-ელი ნაწილი

საგნების დასახელება

ბიჭი/ბიჭები, გოგო/გოგონები, ბოტები, ქუდი, შარვალი, პალტო, შარფი, ჯემპრი, ციგა, თხილამურები, გუნდა, თოვლი, ნაძვი…

საგნის თვისებების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

წითელი, მწვანე, ლურჯი, ცისფერი, ღია მწვანე, სტაფილოსფერი, თეთრი, თოვლიანი, მხიარული, აწითლებული, შეკრული, მრგვალი, გაშლილი…

მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

სრიალებს, ზის/სხედან, დგას, მირბის, ისვრის, გუნდაობს, უკეთია, აცვია, იცინის…

სახელების დარქმევა

მაგალითად, ანა, თაკო, კახა, ლუკა, დათო, ნინი, ნიკო, მანუშაკი, ალი…

“კი და არა” წინადადებებზე რეაგირება

მასწავლებელი დაასახელებს წინადადებებს, მოსწავლეები კი მხოლოდ ,,კი” ან ,,არა” პასუხებით რეაგირებენ:

• თხილამურებზე დგას ერთი ბავშვი. (კი)
• ციგაზე ზის სამი ბავშვი. (არა)
• ბავშვები ქვიშაში თამაშობენ. (არა)
• ყველა ბავშვს ქუდი ახურავს. (არა)
• ორ ბავშვს შარფი არ უკეთია. (კი)

აღსანიშნავია, რომ ამ კომპონენტისთვის საწყის ეტაპზე გამოიყენება სახელდებითი წინადადებები. მაგალითად,

• გოგო
• ნარინჯისფერი პალტო
• გოგო ნარინჯისფერ პალტოში
• ციგა
• თავისუფალი ციგა…

(კი-არა წინადადებებზე რეაგირებისას აუცილებელია, მასწავლებელმა თავისი ხელით ან ჯოხით ან ლაზერის სხივით კონკრეტულად მიუთითოს იმ ადგილზე, რომელსაც ასახავს ესა თუ ის წინადადება).

წინადადებების შედგენა და მათი განვრცობა

• გოგონა გუნდას ისვრის. → წითელბოტებიანი გოგონა გუნდას ისვრის. → წითელბოტებიანი გოგონა თოვლის გუნდას შორს ისვრის. → წითელბოტებიანი გოგონა თოვლის გუნდას შორს ისვრის და იცინის.
• ბიჭი თხილამურებზე დგას. → წითელქურთუკიანი ბიჭი თხილამურებზე დგას. → წითელქურთუკიანი ბიჭი თხილამურებზე დგას და სრიალებს. → წითელქურთუკიანი ბიჭი ჭრელ თხილამურებზე დგას და სწრაფად სრიალებს.

შეკითხვების დასმა

(შეკითხვების დასმისას მასწავლებელი თან ხელითაც ანიშნებს შესაბამის ადგილზე. პირველ ეტაპზე ეს აუცილებელიცაა.)

გოგო? ნარინჯისფერპალტოიანი გოგო? რას აკეთებს გოგო? რას აკეთებს ბიჭი? რამდენი ბავშვია პოსტერის ამ ნაწილზე? რას აკეთებს წითელქურთუკიანი ბიჭი? რამდენი ციგაა პოსტერზე? რატომ არის ერთი ციგა თავისუფალი? ვისია ის ციგა, რომელზეც ორი ბავშვი ზის?

,,თუ-თუ წინადადებები” და სრული ფიზიკური რეაქცია

თუ გოგონას წითელი ბოტები აცვია, ადექით ფეხზე! თუ აქ ოთხი ბავშვია, აწიეთ მარჯვენა ხელი! თუ ამ ციგაზე ერთი ბავშვია, თავზე გადაისვით მარჯვენა ხელი! თუ ციგაზე წინ მჯდარ ბიჭს მწვანე ქურთუკი აცვია, თავი მიაბრუნეთ ფანჯრებისკენ! თუ წითელქურთუკიანი გოგონა თხილამურებზე დგას, გაშლილი ხელები მერხებზე დააწყვეთ!

იდეები  დავალებებისთვის

• აღნუსხე, აღწერე და დააჯგუფე ბავშვების ტანსაცმელი;
• აღწერე ბავშვი, რომელიც ყველაზე უფრო უფრო მოგწონს…

მე-2 ნაწილი

საგნების დასახელება

ბიჭი/ბიჭები, გოგო/გოგონები, ქალი/ქალები, სახლი, სკამი, ბოტები, ხელთათმანები, ქუდი, შარვალი, პალტო, შარფი, ჯემპრი, ციგა, გუნდა, თოვლი, თოვლის ბაბუა, სტაფილო, ვედრო…

საგნის თვისებების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

იისფერი, მწვანე, ლურჯი, ცისფერი, სტაფილოსფერი, თეთრი, ჭრელი, ზოლიანი, თოვლიანი, მხიარული, წითელლოყება, მრგვალი…

მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვების დასახელება

აკეთებს/აკეთებენ, სრიალებს, ზის/სხედან, ისვრის, გუნდაობს, უკეთია, აცვია, იცინის, უსწორებს, ლაპარაკობენ…

სახელების დარქმევა

მაგალითად, ნუკრი, თამრიკო, ლევანი, ნანი, იმედა, ხათუნა, ირმა, ალინა, მუჰამედი, თარაში…

„კი“ და „არა“ წინადადებებზე რეაგირება

მასწავლებელი დაასახელებს წინადადებებს, მოსწავლეები კი მხოლოდ ,,კი” ან ,,არა” პასუხებით რეაგირებენ:

• თოვლის ბაბუას აკეთებს ორი ბავშვი. (კი)
• ციგაზე ზის ორი ბავშვი. (არა)
• ბავშვები სკოლაში ერთობიან. (არა)
• ყველა ბავშვს პალტო აცვია. (არა)
• ბავშვები თოვლის ბაბუას სტაფილოს უკეთებენ. (კი)

როგორც წესი, ამ კომპონენტისთვის საწყის ეტაპზე გამოიყენება სახელდებითი წინადადებები. მაგალითად,

• ბიჭი
• ჭრელქუდიანი ბიჭი
• ბიჭი ნარინჯისფერ პალტოში
• ხელთათმანი
• ვარდისფერი ხელთათმანი…

(კი-არა წინადადებებზე რეაგირებისას აუცილებელია, მასწავლებელმა თავისი ხელით ან ჯოხით ან ლაზერის სხივით კონკრეტულად მიუთითოს იმ ადგილზე, რომელსაც ასახავს ესა თუ ის წინადადება.)

წინადადებების შედგენა და მათი განვრცობა

• ბავშვები თოვლის ბაბუას აკეთებენ. → ზამთარში ბავშვები თოვლის ბაბუას აკეთებენ. → ზამთარში ეზოში ბავშვები თოვლის ბაბუას აკეთებენ. → ზამთარში ეზოში თბილად ჩაცმული ბავშვები თოვლის ბაბუას აკეთებენ. → ზამთარში ეზოში თბილად ჩაცმული ბავშვები თოვლის ბაბუას მხიარულად აკეთებენ.
• ეზოში სახლი დგას. → ეზოში ხის სახლი დგას. → თოვლიან ეზოში ხის სახლი დგას. → თოვლიან ეზოში დათოვლილი ხის სახლი დგას.

შეკითხვების დასმა

(შეკითხვების დასმისას მასწავლებელი თან ხელითაც ანიშნებს შესაბამის ადგილზე. პირველ ეტაპზე ეს აუცილებელია).

ბიჭი? ნარინჯისფერპალტოიანი ბიჭი? რას აკეთებს ნარინჯისფერპალტოიანი ბიჭი? რა უჭირავს ამ ბიჭს ხელში? რატომ უჭირავს ამ ბიჭს ხელში ტოტი?

რამდენი ბავშვია პოსტერის ამ ნაწილზე? რამდენი ადამიანი ზის პოსტერის ამ ნაწილზე? რამდენი ბავშვი სრიალებს? ვის ესვრის ბიჭი გუნდას? საიდან მოიტანდნენ ბავშვები სტაფილოსა და ვედროს? ვინ მოიტანდა სტაფილოს?

,,თუ-თუ წინადადებები” და სრული ფიზიკური რეაქცია

თუ თოვლის ბაბუას ორი ბავშვი აკეთებს, ადექით ფეხზე! თუ თოვლის ბაბუას ჭარხალი უკეთია, აწიეთ მარჯვენა ხელი! თუ ამ ციგაზე ერთი ბავშვია, თავზე გადაისვით მარჯვენა ხელი! სკამზე მჯდარი ბავშვები ლაპარაკობენ, თავი მიაბრუნეთ ფანჯრებისკენ! თუ ციგაზე მჯდომ ბავშვს შარფი არ უკეთია, გაშლილი ხელები მერხებზე დააწყვეთ! თუ სახლის წინ სკამზე ოთხი ადამიანი ზის, გოგონებმა ტაში დაუკარით! თუ რომელიმე ბავშვს ყავისფერი ბოტები აცვია, დააკაკუნეთ მერხზე!..

იდეები დავალებებისთვის

• აღნუსხე, აღწერე და დააჯგუფე ბავშვების ტანსაცმელი;
• აღწერე თოვლის ბაბუას გაკეთების ეტაპები და დაასურათე თითოეული ეტაპი;
• გაითამაშე იმ ბავშვების დიალოგი, რომლებიც თოვლის ბაბუას აკეთებენ…

დავალებების იდეები მთლიანი პოსტერისთვის

• აღწერე ბავშვი, რომელიც შენ ყველაზე მეტად გგავს და ისაუბრე, რით გგავს იგი.
• აღწერე ბავშვი, რომლის როლში ისურვებდი ყოფნას და ისაუბრე, რატომ მოგწონს მის როლში ყოფნა.
• დახატე და შემდეგ აღწერე ის მაღაზია, რომელშიც პოსტერზე დახატული ბავშვების ტანსაცმელები იყიდება. გაითამაშეთ ტანსაცმლის ყიდვის სცენა.
• მოიფიქრე, როგორ გაერთობოდნენ პოსტერზე უკანა სკამზე მსხდომი უფროსი ადამიანები, როდესაც ისინი პატარები იყვნენ? რა იქნებოდა მსგავსი და რა იქნებოდა განსხვავებული ამ პოსტერზე მოცემული სიტუაციისგან?

1. S. დაახლოებით მსგავსი პრინციპით დამუშავებული სხვა პოსტერები შეგიძლიათ იხილოთ USAID საბაზისო პროგრამის ფარგლებში ჩემ მიერ შექმნილი რესურსების სახით:

   1. თემატური პოსტერი „ექსკურსია” https://drive.google.com/file/d/1LgE5Yf1A1bjHc7ypkFY9LBae4KHet9-i/view?usp=drive_link

   2. თემატური პოსტერი „დაბადების დღე” https://drive.google.com/file/d/16lV0XhttEqzuR1v0xNkRU5C-tT2GaUQc/view?usp=drive_link
   

გაკვეთილზე ხშირად მჭირდება ტრადიციისა და თანამედროვეობის კავშირების სიღრმისეული გაშლა. რატომ განიხილება ჰოლისტურად ტრადიცია და თანამედროვეობა? სწავლების სამივე საფეხურზე მიწევს, შესაბამისი ენობრივი კონტექსტით ავხსნა, რა არის ტრადიცია და თანამედროვეობა. რატომ განვიხილავთ მათ ერთად და არა ცალ-ცალკე?

არა მხოლოდ სახელოვნებო საგნებში, არამედ ლიტერატურასა და საზოგადოებრივ მეცნიერებაშიც თანამედროვეობას ვერ გავაანალიზებთ ისტორიული მემკვიდრეობის გაუთვალისწინებლად. ტრადიცია თავის თავში შეიცავს ახლის სინერგიას ანუ მარადიულ კავშირს სამყაროსთან, კოსმოსთან. ხშირად მიფიქრია კიდეც, იქნებ ცალკე საგნად ესწავლებინათ საჯარო სკოლაში ტრადიციისა და თანამედროვეობის უწყვეტი კავშირი, თუნდაც იმისთვის, რომ იდენტობის დაცვასა და შენარჩუნებაზე საუბრები უფრო გამართლებული ყოფილიყო.

ფორმულასავით ყალიბდება ამ კუთხით დანახული პრობლემა: ტრადიცია და თანამედროვეობა = იდენტობის შენარჩუნების გარანტს.

ეპოქები თავად აყალიბებს და ქმნის ტრადიციის შენარჩუნების კონტინიუმებს. სოციოლოგიის განვითარების ისტორია ეპოქალური კონტინიუმებისგან შედგება. ამ სეგმენტებს ერთმანეთთან აკავშირებს სტილიზაცია, ციტირება, კოდირება, ფორმადქმნადობის პროცესები. ტრადიცია როგორც მეინსტრიმი ეფუძნება ეპოქის სოციოკულტურულ გამოვლინებებს, „აფეთქებებს“. მაგალითად, ვარიაციული ფორმა ხალხური, ტრადიციული კულტურიდან შევიდა ბაროკოსა და კლასიციზმში. გავიხსენოთ, როგორ მუშავდება თემა ვარიაციაში: შენარჩუნებულია მთავარი თემის შინაარსობრივი და ემოციური მხარე – იცვლება გამომსახველი ენის ელემენტები, რომელთა უსასრულო გარდასახვა ქმნის სივრცით-ვიზუალურ არქიტექტურას და თემა მიჰყავს ეპოქისთვის დამახასიათებელი სათქმელის თანამედროვე გააზრებამდე.

ბეთჰოვენი, მე–12 სონატა, პირველი ნაწილი

თუ ტრადიციულ მუსიკაში ვარიაცია-ვარიანტულობა ფერხულის და, საზოგადოდ, რიტუალის ჟანრული მახასიათებელია, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ სწორედ ფორმადქმნადობა უწყობს ხელს ტრადიციაში თანამედროვეობის ჩაშენებას. იგივე შეიძლება ვთქვათ რონდოში რეფრენის უსასრულობასა და ეპიზოდების ეკლექტურობაზე. რონდოში ბიპოლარულობა კიდევ უფრო მკაფიოდ ასახავს მიმღებლობას ეპოქის მახასიათებლებსა და არსებულს, ავთენტურს შორის. ავთენტურია ტრადიციული ინტონაციები, რაც მშვიდად ეგებება ახალი ეპოქის ესთეტიკური კანონზომიერებებით განპირობებულ სიახლეებს. ეს სიახლეები უშუალოდ ეხება სტილის, ჟანრის, ფორმისა და მუსიკალური ენის ელემენტების ინოვაციურ გარდასახვებს.

იოჰანეს ბრამსი, კვარტეტი ფორტეპიანოსთვის (g-moll), IV

ამას წინათ მეშვიდე კლასში ხორუმის საკრალურ მნიშვნელობაზე ვისაუბრეთ და კლასს შევთავაზე ქართული ნაციონალური ბალეტის – სუხიშვილების ვერსია. ქორეოლოგების კვლევებიდან, მუსიკის დრამატურგიიდან გამომდინარე, ცეკვის ექსპოზიცია და ფინალი გამარჯვებული ლაშქრის შინ მშვიდობით დაბრუნებას განასახიერებს. „ალბათ ყველას ახსოვს ის შთაბეჭდილება, რასაც ამ ცეკვის ექსპოზიცია და ფინალი იწვევს მაყურებელში – ბრძოლიდან სახლისკენ მიმავალი გამარჯვებული ლაშქარი, ერთმანეთის ზურგს უკან მდგარი მეფერხულეთა გაბმული ჯაჭვი, რომელსაც წინ მეთაური, ანუ თავმოსამე (იგივე ხორუმბაში), მიუძღვის. მის ბრძანებას მოძრაობის შეცვლის შესახებ მოცეკვავეთა მწყობრი უმალ ემორჩილება“.

ხორუმი

როკ-მუსიკის გენეზისის შესწავლა და ჯაზის ისტორიის ანალიზი ტრადიციულისა და თანამედროვეს სინთეზის მკაფიო მაგალითია. XVII საუკუნის ამერიკის ისტორია აფრიკელი მონების ამერიკაში მიგრაციასა და მათი კულტურის მეორედ დაბადებაზე მოგვითხრობს, კულტურის, რომელმაც XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისში წარმოშვა ჯაზი და მისი სუბჟანრები. აფროამერიკულმა ტრადიციულმა მუსიკამ (R&B) თავისი სინტაგმებით, ფორმულებით და ფსიქოდელიური მუხტით განაპირობა 50-იან წლებში როკ-ენ-როლის წარმოშობის აუცილებლობა.

Little Richard & Chuck Berry

ტრადიციაზე საუბრისას ევროპელი ამბობს: „ტრადიცია მხოლოდ იმას როდი ნიშნავს, რომ ერთი თაობა ბრმად და ერთგულად ბაძავდეს წინა თაობას. ტრადიცია, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს ისტორიის შეგრძნებას, როცა წარსული არა მარტო წარსულად უნდა აღვიქვათ, არამედ თანამედროვეობადაც“. საინტერესოა, როდის იქცევა ტრადიცია ღირებულებებად? – ალბათ, მაშინ, როდესაც ერი აყალიბებს თავის სახელმწიფოებრიობას და განსაზღვრავს მასში რელიგიისა თუ განათლების აუცილებლობას. ამის ქვაკუთხედი იყო ილიას იდენტობის სქემა: მამული, ენა, სარწმუნოება, – რომლითაც დღემდე ვინარჩუნებთ ჭეშმარიტებისაკენ მიმავალ გზებს.

ეს გზები იკვეთება სწორედ საშუალო საფეხურზე პროექტული სწავლების მეთოდოლოგიაში. იდენტობის ძიებაში ზაქარია ფალიაშვილთან, მეორე პროექტ „ანდერგრაუნდში“, ეთნომუსიკოლოგიური მიმართულების სამივე პროექტში, მოსწავლეები იკვლევენ ქართული კულტურის ისტორიას განსხვავებულ ისტორიულ ჭრილში. ზაქარია ფალიაშვილთან იდენტობისა და ღირებულებათა სისტემის კვლევა განიხილება შემკრებლობითი სამუშაოების, პირველი საგანმანათლებლო სკოლებისა და გაზეთის დაარსების, საოპერო თეატრის, სამგალობლო მასალების მოძიებისა და გადარჩენის, ეროვნული საკომპოზიტორო სკოლის ფორმირების, კონსერვატორიისა და პირველი ქართული ეროვნული ოპერის შექმნის მოვლენათა კვალდაკვალ. ამ თემის სიღრმისეულად გააზრებისთვის შესანიშნავი მასალაა ნანა ჯანელიძის ფილმი „გალობის რაინდები“:

მერაბ მამარდაშვილს ეკუთვნის შემდეგი სიტყვები: „ადამიანი ტრადიციას და აზროვნებას სიღრმისეულად აკავშირებს ერთმანეთთან. აქედან გამომდინარე, უფრო აზროვნების კატეგორია მგონია ტრადიცია, ვიდრე გარეგნული მხარის, წეს-ჩვეულებების, შეხედულებების, ტემპერამენტის, ხასიათისა თუ ქცევის“. აზროვნებაში ფილოსოფოსი გულისხმობს ისტორიული წარსულის თვითრეფლექსიას და მისი მოზაიკური წახნაგების ტრანსპლანტაციას მოდერნიზმში. პოპ-მუსიკა, მითი, ლეგენდა, პროგრესული როკი, კინომუსიკა, თაობათა ინტერესები და ათწლეულები, კიდევ ბევრი საინტერესო საკითხი ტრადიციულისა და თანამედროვეობის ალტერნატივადაც განიხილება, ერთი მეორის გარეშე ვერ იარსებებს.

ჩემთვის როგორც მკვლევრისთვის ორივე ფენომენი მეინსტრიმს წარმოადგენს, ორივეს კონცეპტუალური საყრდენია სიმბოლო, ნიშანთა სისტემები, მეტასახეები, ფორმადქმნადობის ელემენტების მუდმივი ტრანსფორმაცია. ყველაფერი ეს აყალიბებს ეპოქალურ და სოციოლოგიურ კონტექსტებს, რომლებშიც მკითხველი თუ მსმენელი ნათლად ამოიკითხავს „ტრადიციულისა“ და „ავანგარდულის“ ერთიან მისწრაფებას – გადმოსცეს ზუსტი ონტოლოგიური დრო.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://geofolk.ge/ka/article/qartvel-meomarta-sakraluri-cekva-khorumi-/108
   ეკატერინე გელიაშვილი, ამონარიდი სტატიიდან ,,ქართველ მეომართა საკრალური ცეკვა ,,ხორუმი’’,2022
2. https://www.jstor.org/stable/2775860
   Tradition and Modernity : Misplaced Polarities,1967
3. https://timeline.carnegiehall.org/genres/rock-n-roll
   Maureen Mahon, Timeline of Africian –Americian Music , 2019

დღეს მორალური აღზრდა უმეტესად მარტივი ეთიკური საუბრებითა და მშრალი მორალიზებით შემოიფარგლება.

წინამდებარე სტატია ეხება იმას, რა გავლენას ახდენს მოზარდის პიროვნების ზნეობრივ ფორმირებაზე ის პედაგოგიურ-ფსიქოლოგიური კონცეფციები, რომლებიც სკოლაში შესასწავლ ლიტერატურულ ტექსტებშია გადმოცემული.

ცოდნის გადაცემა და ინტელექტის განვითარება საკმარისი არ არის; აუცილებელია, სწავლა-სწავლებაში გრძნობა-ემოციიც კომპონენტიც იყოს ჩართული. უამისოდ მოსწავლეთა პასუხებსა თუ წერით ნამუშევრებში ვერ გამოიხატება მათი საკუთარი პოზიცია.

პრობლემის აღმოფხვრის ხელშემწყობ ინსტრუმენტად შეიძლება იქცეს ლიტერატურის გაკვეთილები.

ლიტერატურა პირდაპირ მიემართება ისეთ კატეგორიებს, როგორიცაა ზნეობა, ესთეტიკა, მშვენიერების აღქმა.

ქართული პედაგოგიკის ისტორია მდიდარია ქართველ მწერალთა ღვაწლით. ამ მწერლებს შორის სამართლიანად მოაზრებიან სულხან-საბა ორბელიანი, დავით გურამიშვილი, ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი – მათი დიდაქტიკურ-ზნეობრივი კონცეფციები მუდამ იყო კვლევის საგანი და აქტუალურია დღესაც. თამამად შეიძლება, ამ კრებულს შეემატოს თანამედროვე მწერლობის კლასიკოსი – ოტია იოსელიანი. მის პროზაში არ არის არცერთი ასპექტი, ბავშვის ასაკობრივ თავისებურებებს რომ არ ითვალისწინებდეს. ოტია იოსელიანი ორიგინალური პედაგოგიური იდეებით გამოირჩევა. ის ბავშვში უკვე პიროვნებას ხედავს. მისი პედაგოგიკური მრწამსია: „ბავშვი ანგელოზია“.

მოზარდის პიროვნების ზნეობრივი ფორმირების მიზნით სკოლაში და განსაკუთრებით ლიტერატურის გაკვეთილებზე ისეთი საკითხები უნდა წამოვწიოთ წინ, რომლებსაც ექნება პრობლემური, შემოქმედებითი, შეფასებითი ხასიათი.

ოტია იოსელიანი პირველია, ვინც ამას ცხოვრების ცოდნით დააკვირდა და მკითხველის წარმოსახვა დაუვიწყარი შთაბეჭდილებებით გაამდიდრა. მწერალი სულის უფაქიზეს ხვეულებამდე სწვდება ბავშვის ძნელად ამოსაცნობ სამყაროს, გაუთვითცნობიერებელ აღქმებს და გვიმხელს მათ.

შეუძლებელია, გულგრილი დავრჩეთ იმ ორიგინალური კონცეფციების მიმართ, რომლებსაც ავტორი გვთავაზობს: რომ მთავარია, კარგი აღზრდითა და განათლებით ადამიანში სიკეთე ვამრავლოთ, რომ სიკეთე მაშინ არის უმაღლესი სათნოება, როცა უანგაროა.

ვეცადე გამერკვია, მოზარდთა პიროვნების ფორმირებაზე რა გავლენა ექნებოდა ოტია იოსელიანის პედაგოგიურ-ფსიქოლოგიურ კონცეფციებს. ამისთვის სამუშაოდ და ღრმად გასააზრებლად მოსწავლეებს სხვადასხვა მეთოდის გამოყენებით შევთავაზე მწერლის რამდენიმე ტექსტი.

როდესაც მოსწავლეებს გავაცანი ნოველა „ტყვეობის ამბავი“, გადაწყვეტილი მქონდა, აქტივობად გამომეყენებინა ე.წ. ბასქეთ-მეთოდი. ამ მეთოდს თამაშის ფორმა აქვს. მოსწავლეებს დაევალათ ისეთი კითხვების შედგენა, რომლებიც ტექსტში წამოჭრილ ზნეობრივ პრობლემას უნდა დაკავშირებოდა. ფურცელზე დაწერილი კითხვები მოთავსდა კონვერტში ანუ „კალათში“ და გადაეცა თამაშის წამყვანს. ამ კითხვებში წამოჭრილი საკითხები გახდა მსჯელობის საგანი, ხოლო თავად კითხვები შეფასდა „ექსპერტების“ (ექსპერტებიც თავად მოსწავლეები არიან) მიერ, წინასწარ შემუშავებული კრიტერიუმების მიხედვით.

მინდოდა, ოტია იოსელიანის ამ ნოველაზე დაყრდნობით:

• გამომეწვია მოსწავლეებში სხვადასხვა გრძნობა – წყენა, სიხარული, სევდა;
• მიმეღო მათგან სწორი ზნეობრივი შეფასებები;
• ხელი შემეწყო ადეკვატური თვითშეფასების ფორმირებისთვის.

კითხვები ზნეობრივი ცოდნის, ზნეობრივი გრძნობისა და ქცევის ასპექტების მიხედვით დავაჯგუფე.

ზნეობრივი ცოდნის კითხვები: შეეხება როგორც პერსონაჟის, ისე მოსწავლის

ღირებულებათა გაცნობიერებას.

ზნეობრივი გრძნობის კითხვები: ამ კითხვების საშუალებით შეიძლება გაიმიჯნოს შესაძლებლობები და თავისუფალი არჩევანი.

ქცევის ასპექტი: კითხვები, რომლებიც მიემართება ღირებულებითი ქცევის

გამოვლენას.

• ეთანხმები პერსონაჟის საქციელს?
• შენ როგორ დააღწევდი თავს მსგავს სიტუაციას?
• ნამდვილად პრობლემური იყო თუ არა ნაწარმოებში წამოჭრილი საკითხი?
• ამართლებ თუ არა დამნაშავის დასჯას?
• რომელ პერსონაჟს ეთანხმები?
• როგორ დაასრულებდი ამ მოთხრობას?
• ნაწარმოების რომელი პასაჟია შენთვის ყველაზე მეტად დასამახსოვრებელი?

მოსწავლეთა კითხვები „ბასქეთ მეთოდისთვის“:

• რომელი ჯობია – ადამიანმა საკუთარ თავზე ტყუილი თქვას თუ მართალი?
• რატომ ჰყავდათ დამნაშავე საუკეთესო პირობებში იმ ქვეყნის მცხოვრებლებს, სადაც მოგზაური მოხვდა?
• როგორ მიხვდა ტყვე, რომ ფუფუნებაში ცხოვრებით ადამიანის სახეს დაკარგავდა?

კითხვების შეფასების კრიტერიუმები ექსპერტებისთვის:

• რამდენად ზნეობრივი და საინტერესოა შეკითხვა?
• სწორად გაიაზრა თუ არა კითხვის ავტორმა ზნეობრივი ღირებულება?
• კითხვაში საკუთარი თვალთახედვა წარმოაჩინა თუ სხვისი აზრი გაიმეორა?

მოთხრობა „ტყვეობის ამბის“  პირველი წაკითხვისას გაისმა მოწონების შეძახილები, რომ კარგია ფუფუნებით ცხოვრება, სასიამოვნოა, როდესაც შეგიძლია, ნაირ-ნაირი სასმელ-საჭმელი მოითხოვო, იყო ძვირფასი ნივთების გარემოცვაში, თუმცა თანდათან, კითხვებზე პასუხის გასაცემად რომ დაიწყეს ფიქრი, მიხვდნენ, რომ ადამიანმა საქმე თუ არ აკეთა, თუკი არ გახდა ღირსეული მოქალაქე, არ მიიღო განათლება, დაკარგავს ადამიანის სახეს და პირუტყვს დაემსგავსება. ამის შემდეგ ადვილად იპოვეს ნაწარმოების მთავარი სათქმელიც – ის, რომ:

„წოლა, ძილი, ჭამა და ოქრო კი არა, საქმეა კაცის სამკაული და მშვენება“.

მოთხრობაზე „თავლაფდასხმის ამბავი“ საგაკვეთილო აქტივობად გამოვიყენე რაფტის მეთოდი. ეს მეთოდი მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, თავად აირჩიონ ობიექტიც და ფორმაც საკუთარი მოსაზრების სხვებისთვის გასაცნობად.

თავდაპირველად მოსწავლეების დიდი გულისწყრომა გამოიწვია პერსონაჟის მიმართ სხვა პერსონაჟების უხეშმა მოპყრობამ, თუმცა როდესაც გადავედით აქტივობაზე „კომენტირებული კითხვა“, მსჯელობის შედეგად ბავშვები უფრო მეტად ჩაუღრმავდნენ საკითხს და „გამოჩნდა გვირაბის ბოლოს სინათლე“ – მათ გაიაზრეს ტექსტში მხატვრული ოსტატობით გადმოცემული სახარებისეული შეგონება „გიყვარდეს მტერი შენი“ და თავიანთ ნამუშევრებში სწორედ ამ იდეის მატარებელი თეზისების წინა პლანზე წამოწევით განავითარეს საკუთარი მსჯელობა.

ლიტერატურის მასწავლებელს ყველაზე მეტად ხელეწიფება, დაეხმაროს მოსწავლეს მორალურ, ზნეობრივ პიროვნებად ჩამოყალიბებაში. ჩვენს შემთხვევაში არაჩვეულებრივი მწერლის, ქართული ლიტერატურის კლასიკოსის – ოტია იოსელიანის უაღრესად მაღალზნეობრივი ნაწარმოებების სწავლებით, მრავალფეროვანი აქტივობებითა და სხვადასხვა პედაგოგიური საქმიანობითაც, ვფიქრობ, ეს შედეგი ნამდვილად დადგა.

მოსწავლეებს შევთავაზე ცხრილი, რომლის მიხედვითაც თვითონ გააკეთებდნენ არჩევანს:

მოსწავლეთა ნამუშევრები (სახელები შეცვლილია)

რეპორტაჟი

ამ ამბავს ერთ უცხო ქვეყანაში შევესწარი და ძალიან გაკვირვებული დავრჩი. კი ვიცი, რომ სხვადასხვა ქვეყანას სხვადასხვა ტრადიცია და ზნე-ჩვეულებები აქვს, მაგრამ ნანახმა მაინც გადააჭარბა მოლოდინს. ურემზე თოკით მიბმული ჰყავთ 10-11 წლის ბიჭი და უშენენ დამპალ ვაშლებს, ლაყე კვერცხებს და პომიდორს, ხალხი კი ყაყანებს, ქაქანებს. თურმე ამ ბიჭს არ ჰყვარებია კლასელი, რომელიც მერხზე მის გვერდით ზის და ამ უსიყვარულობას დიდ დანაშაულად უთვლიან, იუდასაც კი უწოდებენ. ბობოქრობენ და უფრო დიდი სიმკაცრით დასჯას მოითხოვენ.

ბიჭს თავის გასამართლებელი საბუთი აქვს: თურმე მისი კლასელი, ის, ვინც არ უყვარს, ოხერია, მუდრეგი, იგინება, არ სწავლობს და გოგონებს თმას აწიწკნის. მაგრამ იქ მაცხოვრებლების თვალში ეს მას არ ამართლებს. ისინი ფიქრობენ, რომ ცუდსა და ხელიდან წასულ ბავშვს უფრო მეტად უნდა სიყვარული და თანადგომა. საოცარია პირდაპირ!

/სანდრო/

ინტერვიუ წვეროსან მოხუცთან

გამარჯობა, მოგესალმებით! მადლობა, რომ ინტერვიუზე დამთანხმდით.

– ბატონო მოხუცო, თქვენ გადაწყვიტეთ, მკაცრად დაგესაჯათ მოსწავლე, რომელსაც თურმე არ უყვარს ამხანაგი, რომლის გვერდითაც ზის მერხზე, სკოლაში. რატომ მიიღეთ ასეთი გადაწყვეტილება?

– დიახ, ასეა, მისგან კაცი არ გამოვა, დაღუპავს ქვეყანას!

– თანაკლასელის მიმართ უსიყვარულობის გამოხატვისთვის იუდა უწოდეთ, ნუთუ მართლა ასე ფიქრობთ?

– რა თქმა უნდა, ასე ვფიქრობ, ამას მერხის მეგობარი არ უყვარს და მტერს შეიყვარებს?

– კი მაგრამ, რა აუცილებელია მტრის სიყვარული?

– მტერი უნდა გიყვარდეს კაცს და გადამთიელი, თორემ დედა ხბოსაც კი უყვარს.

– მოსწავლე ამბობს, იმიტომ არ მიყვარს რომ ოხერია, იგინება და გოგოებს თმებს აგლეჯსო, მგონი არცაა დამნაშავე, რომ არ უყვარს!

– ანგელოზი უნდა იყოს, რომ უყვარდეს? ამისთანა ხელიდან წასულს უნდა სიყვარული და მხარში ამოდგომა!

– ნამდვილად ძალიან საინტერესოდ საუბრობთ, დიდი მადლობა ინტერვიუსთვის.

/თინათინი/

წერილი დამნაშავე მოსწავლეს

გამარჯობა, (არც კი ვიცი როგორ მოგმართო, მეგობარო, თანატოლო… იყოს მხოლოდ „გამარჯობა“). არ მინდა, მივკიბ-მოვკიბო, ჯობია პირდაპირ გითხრა ჩემი სათქმელი. არ დაგიმალავ, თავიდან შენ მხარეზე ვიყავი და გამაბრაზა შენ მიმართ ცუდად მოპყრობამ, თუმცა ახლა გაბრაზებულიც კი ვარ შენს საქციელზე. როგორ შეგიძლია, შენი ტოლი, შენი კლასელი, შენს მერხზე გვერდით მჯდომი ადამიანი, რომელიც შენი მეგობარი უნდა იყოს, არ გიყვარდეს, პატივს არ სცემდე? მერე რა, რომ ის არ გამოირჩევა კარგი სწავლითა და ქცევით? შენ თუკი ხარ კარგი, მიეცი მაგალითი, რომ მოგბაძოს, დაანახე სიყვარული და პატივისცემა და მისგანაც იმავეს მიიღებ. იქნებ აგრძნობინო, რომ უკეთესია დადებითი ურთიერთობები, შენ კი ამძაფრებ სიტუაციას და უსიყვარულობას უცხადებ, მარტო საკუთარ თავზე ფიქრობ. იმედია, ჩემი წერილით მიხვდები, რომ შენ მიმართ ასე მოქცევა მთლად უსამართლო არ ყოფილა.

/ანასტასია/

ენის  სწავლების მეთოდები მრავალფეროვანი და კომპლექსურია, მაგრამ ბოლო წლებში პირდაპირი სწავლების  მეთოდი უფრო მეტ ყურადღებას იპყრობს, განსაკუთრებით დაწყებით საფეხურზე. პირდაპირი  სწავლების მეთოდის გამოყენების შესახებ ჩატარებულ კვლევებში ხშირად აღინიშნება მისი ეფექტურობა მოსწავლეების მოსმენისა და საუბრის უნარების განვითარებაში (Richards & Rodgers, 2014). კვლევები ცხადყოფს, რომ პირდაპირი სწავლების  მეთოდი  ხელს უწყობს მოსწავლეთა ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას  და ენის თარგმნის გარეშე სწავლებას, რაც მნიშვნელოვნად აძლიერებს მოსწავლეთა საკომუნიკაციო უნარებს (Larsen-Freeman, 2000).

ქალანის მეთოდი, რომელიც პირდაპირი  სწავლების მეთოდის უნიკალური ვარიაციაა, დიდი ბრიტანეთის სკოლებში უკვე ათწლეულებია, რაც წარმატებით გამოიყენება (Callan Method Organisation, 2013). ამ მეთოდს საფუძვლად უდევს მოსწავლეთა ინტენსიური კომუნიკაცია და განმეორებადი სავარჯიშოები, რაც ეხმარება მათ სწრაფად შეიძინონ ენის სტრუქტურები და ლექსიკური მარაგი.

ქალანის მეთოდის ძირითადი მახასიათებლები:

1. ინტენსიური გამეორება –  ქალანის მეთოდი ეფუძნება განმეორებით სწავლებას, სადაც მასწავლებელი ხშირად იმეორებს  ფრაზებს, კითხვებსა და პასუხებს. ეს ეხმარება მოსწავლეებს სწრაფად შეიძინონ და გაამყარონ ახალი სიტყვები და გრამატიკული სტრუქტურები.
2. სწრაფი ტემპი – გაკვეთილები ტარდება სწრაფ ტემპში, რათა მოსწავლეები აიძულონ იფიქრონ და უპასუხონ დაუყოვნებლივ. ეს ხელს უწყობს ენის ბუნებრივი, რეფლექსიური გამოყენების უნარის განვითარებას.
3. მოსმენა და საუბარი –  ქალანის მეთოდი განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს მოსმენისა და საუბრის უნარებზე. გაკვეთილებზე მოსწავლეებს ხშირად ევალებათ პასუხი გასცენ მასწავლებლის მიერ დასმულ კითხვებს, რაც ეხმარება მათ პირდაპირ, თარგმნის გარეშე, გაიაზრონ და გამოიყენონ ენა.
4. მინიმალური თარგმანი –  მეთოდი მიზნად ისახავს ენის სწავლას თარგმანის გარეშე. მასწავლებლები განმარტავენ სიტყვებსა და ფრაზებს პირდაპირ ინგლისურ ენაზე, რითაც ცდილობენ შექმნან ბუნებრივად  ენის გარემო.
5. ინტერაქტიული გაკვეთილები –  გაკვეთილები ტარდება დიალოგების, კითხვებისა და პასუხების ფორმატში. მოსწავლეები მუდმივად ჩართულნი არიან კომუნიკაციაში, რაც ზრდის მათ ენასთან უშუალო შეხების ინტენსივობას.

ჩემმა პედაგოგიურმა პრაქტიკამ და დაკვირვების შედეგებმა აჩვენა, რომ პირდაპირი  სწავლების მეთოდის გამოყენება მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მოსწავლეთა ლექსიკურ მარაგს და მათ სასაუბრო უნარებს. პირდაპირი  სწავლების მეთოდის გამოყენებით ჩატარებულმა გაკვეთილებმა გამოავლინა, რომ  მოსწავლეებს აქვთ  ცოდნა  გრამატიკაში, შეუძლიათ გამართულად ზეპირმეტყველება და მოსმენილის  გაგება-გააზრებაში აქვთ შედეგების  მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება.

მიუხედავად ამისა,  თავს იჩენს  გარკვეული სირთულეები, განსაკუთრებით მოსმენისა და საუბრის უნარების  ინტეგრირების მხრივ. კვლევის მონაცემების თანახმად, მოსმენა და საუბარი უფრო დიდი ყურადღების საჭიროებას იწვევს, რაც დამხმარე მეთოდების ინტენსიურად გამოყენებას მოითხოვს (Brown, 2007). როგორ უნდა დაიძლიოს ეს სირთულეები?  ამისთვის მნიშვნელოვანია:

1. მოსმენისა და საუბრის ინტეგრირება – კვლევების,  არსებული ლიტერატურის ანალიზის საფუძველზე, რეკომენდებულია მოსმენისა და საუბრის უნარების ინტეგრირება საგაკვეთილო პროცესში მეტი სიხშირით. ამ მიზნისთვის შეიძლება გამოიყენოს აუდიო-ვიდეო მასალები, რაც მოსწავლეებს საშუალებას მისცემს უკეთ გაიაზრონ და განავითარონ კომუნიკაციური უნარები.
2. მეთოდების კომბინაცია –  ქალანის მეთოდის გამოყენება, როგორც პირდაპირი სწავლების  მეთოდის ვარიაცია, შეიძლება გაძლიერდეს სხვა მეთოდებით, როგორიცაა თხრობითი და კომუნიკაციური მეთოდები. ეს კომბინაცია ხელს შეუწყობს ენის სწავლების პროცესის გამდიდრებას და მოსწავლეთა ინტერესების გაზრდას.
3. მასწავლებლების მუდმივი ტრენინგი –  მასწავლებლებისთვის მუდმივი პროფესიული განვითარების ტრენინგები საჭიროა, რათა მათ უკეთ გამოიყენონ პირდაპირი მეთოდის ტექნიკები და შეძლონ მათი ადაპტირება სხვადასხვა კლასებში.

მაგალითისთვის გთავაზობთ რამდენიმე სავარჯიშოს, რომლებიც ქალანის მეთოდის პრინციპებს ეყრდნობა:

1. მარტივი კითხვები და პასუხები

მასწავლებელი: What’s this? (ამ დროს მასწავლებელი აჩვენებს წიგნს ან სათამაშოს)

მოსწავლე: It’s a book. / It’s a toy.

მასწავლებელი: What color is the book?

მოსწავლე: It’s red.

მასწავლებელი: Is the book big or small?

მოსწავლე: It’s big.

მასწავლებელი: Is the toy soft or hard?

მოსწავლე: It’s soft.

მასწავლებელი: Do you like the toy?

მოსწავლე: Yes, I do. / No, I don’t.

2. კომბინირებული სავარჯიშო: გრამატიკა და ლექსიკა

მასწავლებელი: I am standing. What am I doing?

მოსწავლე: You are standing.

მასწავლებელი: Now, I am sitting. What am I doing?

მოსწავლე: You are sitting.

მასწავლებელი: Is the chair brown or blue?

მოსწავლე: The chair is brown.

მასწავლებელი: Can you sit on the chair?

მოსწავლე: Yes, I can.

3. სიტყვების განმეორება და  კითხვები

მასწავლებელი: This is an apple. Repeat, “apple.”

მოსწავლე: Apple.

მასწავლებელი: Is an apple a fruit or a vegetable?

მოსწავლე: It’s a fruit.

მასწავლებელი: What color is the apple?

მოსწავლე: It’s red. (შესაძლებელია, რომ apple იყოს სხვა ფერის და მოსწავლეს ევალებოდეს შესაბამისი ფერის არჩევა)

მასწავლებელი: Do you like apples?

მოსწავლე: Yes, I do. / No, I don’t.

4. თამაშები: "შენი რიგია"

მასწავლებელი: I’m going to say a word, and you repeat it and then add another word. Ready?

მოსწავლე: Ready!

მასწავლებელი: Dog.

მოსწავლე: Dog, cat.

მასწავლებელი: Dog, cat, bird.

მოსწავლე: Dog, cat, bird, fish.

მასწავლებელი: Dog, cat, bird, fish, rabbit.

მოსწავლე: Dog, cat, bird, fish, rabbit, elephant.

(და ასე შემდეგ, სანამ მოსწავლე ან მასწავლებელი არ შეცდება)

5. მოსმენის სავარჯიშო: გავიგონოთ და გავიმეოროთ

მასწავლებელი (ნაკარნახევი): The cat is sleeping on the chair.

მოსწავლე: The cat is sleeping on the chair.

მასწავლებელი: Now, tell me, where is the cat?

მოსწავლე: The cat is on the chair.

მასწავლებელი: What is the cat doing?

მოსწავლე: The cat is sleeping.

მასწავლებელი: Can the cat jump?

მოსწავლე: Yes, it can.

6. გაკვეთილის დასკვნითი სავარჯიშო: თვითმხილველის როლი

მასწავლებელი: Look at the picture (მასწავლებელი აჩვენებს სურათს, სადაც, მაგალითად, ხეა).

მოსწავლე: It’s a tree.

მასწავლებელი: What color are the leaves?

მოსწავლე: The leaves are green.

მასწავლებელი: How many trees do you see?

მოსწავლე: I see one tree.

მასწავლებელი: Is there a bird in the tree?

მოსწავლე: Yes, there is.

პირდაპირი  სწავლების  ამ მეთოდის გამოყენება სასწავლო პროცესში  არის   ეფექტიანი  გზა  ენის ცოდნის გასაუმჯობესებლად. ქალანის მეთოდი, როგორც პირდაპირი სწავლების მეთოდის ნიმუში, უზრუნველყოფს სწრაფი და აქტიური კომუნიკაციური უნარების ჩამოყალიბებას, რაც მნიშვნელოვანია დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებისთვის. თუმცა, მეტი ყურადღება უნდა დაეთმოს მოსმენისა და საუბრის უნარების განვითარებას, რათა სრულად მივაღწიოთ სასწავლო პროცესის მიზნებს.

ლიტერატურა

1. Brown, H. D. (2007). Principles of Language Learning and Teaching (5th ed.). Pearson Education.
2. Callan Method Organisation. (2013). The Callan Method: The Practical Way to Learn English. Callan Publishing.
3. Larsen-Freeman, D. (2000). Techniques and Principles in Language Teaching (2nd ed.). Oxford University Press.
4. Richards, J. C., & Rodgers, T. S. (2014). Approaches and Methods in Language Teaching (3rd ed.). Cambridge University Press.

არის ასეთი გაქართულებული ზმნად ქცეული სახელი: გაჯაზება. ორიათასიანების გარიჟრაჟზე დიდად მოდური. ეს სიტყვა კი მუსიკიდან ისესხა, მაგრამ ცხოვრებამ ყველაფერს მიუსადაგა. თუ მაინცდამაინც წინაპრის დაძებნა გვინდა, უფრო საქმის გახურებას გულისხმობს, მისი შთამომავალია, ოღონდ იმპროვიზებულ გახურებას. აი, ერთ თემას რომ შლის მოლაპარაკე, სხვაგან მიდის და თან რომ მოჰკითხო, იმავეზე გესაუბრება.

ეს რომ გაიგო, თვითონ ჯაზს უნდა მოუსმინო.

ვიცით, ეგებ ვიღაცისთვის კიდეც მოყირჭებული სტანდარტები, ვთქვათ Take Five ან Caravan , რომელთაც, ვინც რომ დიდმა ხელი მოჰკიდა, სულ სხვა საზღვარი მოუსინჯა, მაგრამ არის ისეთებიც, სადაც ძირითადი თემა რთულად შესამჩნევია, ზოგჯერ სულაც შუაში ან ბოლოსკენ გაიქროლებს რამდენიმე წამით და უნდა წაუსწრო და დაიჭირო.

ასეთია მაგალითად დიდებული ავსტრალიური ჯაზ-ჯგუფის The Necks -ის კომპოზიცია Signal. ეს არის ერთი საოცარი გაბმა ფორტეპიანოს ყინულიანი ინტეგრალებით, სადაც მხოლოდ ერთხელ შემოგაპარებენ მელოდიურ სტანდარტს – 1.16 წუთსა და 1.22 წუთს შორის და მერე ხშირად უახლოვდებიან და სულ გატყუებენ – სხვაგან გარბიან და ხახამშრალს გტოვებენ. განა ეს სხვაგან ნაკლებ მშვენიერია. შეიძლება პირიქითაც. უბრალოდ თამაშის წესია ასეთი, რომ სულ იმ შვიდ წამზე გაფიქრებს.

ასეთია იგავური გურუს, დიუკ ელინგტონის ჩაკვრა 0.9 წამიდან ვიდრე 0.12 წამამდე მგრძნობიარე Prelude to a Kiss – ში. ამ კომპოზიციის ორი ვერსიაა. მე იმაზე გესაუბრებით, სადაც წამყვანი კლავიშია. ეს ჩაკვრა კიდევ ორჯერ შემოგხვდება, ოღონდ ძალიან უნდა ჩაუსაფრდე, რომ იგრძნო.

ასეთია Tingvall Trio – ს Pinocchio , სადაც ჯგუფი უფრო ხანგრძლივ საცდურს გთავაზობს, ლამის ნახევარწუთიანს, დაწყებულს სადღაც პირველი წუთიდან და მერე სამუდამოდ მივიწყებულს. მაგრამ რატომ სამუდამოდ. აბა, გასინჯეთ 3.31 წუთიდან ვიდრე 3.37 წუთამდე. ეგ არის.

ასეთია ღვთაებრივი ჯონ კოლტრეინის – Equinox. ბუნიობის ამბავი, მკაცრი შესუნთქვებით და თავისუფალი ამოსუნთქვებით. მანდ დასაწყისშივე უნდა დაძებნოთ სტანდარტის გემო, წუთებს მე არ გეტყვით – თუ ჯაზური სადიზმია, სადიზმი იყოს.

სხვაც არის, ბევრი არა, მაგრამ საკმაო ეთქმის. ოღონდ დანარჩენი თქვენზე იყოს. ეძიებდეთ და ვპოვებდეთ.

პირველად რომ ფეხბურთის გამო ვიტირე, ეგ ცრემლი ქინქლაძისა იყო, თუმცა უცნაური – ერთ ოზურგეთელ სარდაფში, სადაც პრემიერ-ლიგის თამაშებს აჩვენებდნენ, დიდი ხვეწნით ჩავედი და თამაშის ნაცვლად იმ არხზე რაღაც თურქული სერიალი გავიდა. არ ვიცი ხარვეზი. არ ვიცი ჩემი ცუდი ფეხი. მოკლედ ვიტირე. მართალია მალულად, მაგრამ გულწრფელად და ნაღდი დარდით.

გიორგი ქინქლაძე გენიოსი იყო. არ მიყვარს ტალანტების დატოლება, მაგრამ დამოუკიდებლობის ისტორიაში ალბათ ყველაზე ნიჭიერი. მაშინ სიტის, აბა, რა გუნდი ეთქმოდა. მსოფლიოში თუ ვინმემ იცოდა მის შესახებ, დიდწილად თანაქალაქელი იუნაიტედის გამო – როცა მას ხვდებოდა, დერბი ერქვა და დერბი კიდევ წმინდა რამეა – ინგლისში ხომ საერთოდ – თუნდაც დავითი ხვდებოდეს გოლიათს. ახლა ბედის ბორბალი, არაბული ფული და გვარდიოლას ჭკუა ისე დატრიალდა, ლამის პირიქითაა საქმე, მაგრამ ეს სხვა სიმღერის მელოდიაა. საკუთრივ მანჩესტერში ფანობა სულ ორად იყოფოდა, მაშინაც კი, როცა ფერგის კლასი სასწაულს სასწაულზე ახდენდა. და იმ მეორე, ლურჯ ნახევარს დღემდე ახსოვს – ქინქლაძე, როგორც კლუბის მთავარი ფეხბურთელი, გარდაუვალი ლეგენდა. ქინქი შედევრებს ქმნიდა. და თან სად? რენესანსის გზაზე შემდგარ პრემიერ-ლიგაში. რა გუნდების და მწვრთნელების წინააღმდეგ?! კი, ქინქლაძე საფეხბურთო გენიოსია. ამ ნათქვამს, როგორც წესი, მოჰყვება ხოლმე რომ მეტი მონდომების, ნების და იღბლის შემთხვევაში აუცილებლად გახდებოდა მსოფლიო ვარსკვლავი. დანანებით მოჰყვება ხოლმე და მეც მითქვამს არაერთხელ. მაგრამ ახლა მგონია, რომ დაე, ისე მომხდარიყო, როგორც მოხდა – ლეგენდარულობას ასეთი ულოგიკო ზიგ-ზაგიც უხდება. ქინქლაძეს ის ადრეული წლებიც იოლად ეყოფა და ჩემს დედულეთში, ტუნგოების ბირჟაზე შეკრებილი ნატანებლების ჩოჩქოლი: ,,გეიგეთ, რას შობა რობინზონას ბიჭი?!”. ნატანებში. ჩემს დედულეთში და გიოს მამულეთში.

(ანტონ ჩეხოვის „Страх“ და შტეფან ცვაიგის „შიში“)

რატომ ეშინია ადამიანს სიცოცხლისა? ეს ტკივილის შიშია და როგორც ყველა შიში, სიკვდილის შიშიდან მომდინარეობს. ჩვენ არაფერი ვიცით სიკვდილის შესახებ, მაგრამ ხანდახან გვგონია, რომ არც ცხოვრება „ვიცით“, ეს უკანასკნელი ისეთივე „რებუსია“ და ბურუსით მოსილი, როგორც ტრანსცენდენტული სამყარო. „მშვიდობის გეშინოდეთო“, ბერტოლდ ბრეხტმა. მოდი, შევეცადოთ, გავიგოთ, რატომ უნდა გვეშინოდეს მშვიდობისა…

ჩეხოვის ნოველის „Страх“  მთავარი გმირი დიმიტრი პეტროვიჩ სილინი – უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ პეტერბურგში მსახურობდა, მაგრამ 30 წლისამ მიატოვა სამსახური და სოფლის მეურნეობას მიჰყო ხელი. თუმცა მეგობარზე, რომელიც მთხრობელია მოთხრობაში, იგი ტოვებს არა აგრონომის ან სიტუაციის ბატონ-პატრონის, არამედ დატანჯული ადამიანის შთაბეჭდილებას („…и мне ясно было, что никакого хозяиства ему не нужно, а нужно, чтоб день прошел –и слова богу“(181). სილინი ჭკვიანი, საინტერესო და გულწრფელი ადამიანია, მაგრამ მასთან მეგობრობაში, როგორც მთხრობელი ამბობს, არის რაღაცა უხერხული, დამძიმებული, ამიტომ ეს უკანასკნელი ახლობლურ ურთიერთობას ამჯობინებს მასთან, თუმცა არ ერიდება, გაამხილოს, რომ მისი ცოლი ძალიან მოსწონს, ენატრება კიდეც, როცა ვერ ხედავს ამ მშვენიერ ქალს, მაგრამ ამ გრძნობას სიყვარულს არ უწოდებს. ეს გრძელდება წელიწად-ნახევარი.

ივლისის ერთ კვირა დღეს ეს ორი, მეგობრად წოდებული, ადამიანი მიდის დიდ სოფელ კლუშნოში, რომ უსაქმურობა „ამოავსონ“ და ვახშმისთვის სანოვაგე მოიმარაგონ. აქ ჩეხოვი საგანგებოდ აღწერს წუთისოფლის ერთ მორიგ, მოარულ გაუგებრობას – ესაა ოლქში ცნობილი კაცი, რომელიც ორ მეგობარს თან დასდევს, ზედმეტსახელად „ორმოცი წამებული“, გავრილა სევეროვი, რომელიც ერთ დროს მთხრობელთან კარისკაცად მსახურობდა, მაგრამ მერე ლოთობის გამო დაითხოვა. ეს წყალწაღებული ადამიანი წარმოშობით პრივილეგირებული ფენაა, დედა თავადის ქალია, მამა კი – მღვდელი, მაგრამ უიმედო ლოთია მაინც. ის ჰყვება, რომ სასულიერო სასწავლებელში სწავლობდა, განათლებულიცაა, მაგრამ თუთუნის წევისთვის გამოუშვეს. გუნდშიც მღეროდა და მონასტერშიც ეცხოვრა, საიდანაც უკვე „სისუსტისთვის“ დაეთხოვათ. შემდგომ მოწყალებას ითხოვდა და ოთჯერაცაა გასამართლებული… სილინი მას უსმენს და თითქოს არც უსმენს, ისე სვამს კითხვას: რატომააო, რომ როცა ადამიანებს უნდათ, მოყვნენ რაღაცა საშიში, იდუმალი და ფანტასტიკური, მასალას იღებენ არა ცხოვრებიდან, არამედ მოჩვენებათა და სიკვდილის აჩრდილების საუფლოდან?

– საშიშია ის, რაც გაუგებარია, – იღებს პასუხად კაცისგან, მეგობრად რომ მიიჩნევს.

– განა, ცხოვრება გასაგებია? ნუთუ, ცხოვრება უფრო გესმის, ვიდრე იმქვეყნიური სამყარო?!

არ ცხრება სილინი, მისი სახე კი საღამოს მისუსტებულ შუქზე უფრო და უფრო ფერმკრთალი ხდება, ხმა კი – მავედრებელი: „Что и говотить, страшны видения, но страшна и жизнь. Я, голубчик, не понимю и боюсь жизни…Когда я лежу на траве и долго смотрю на козявку, которая родилась только вчера и ничего не понимает, то мне кажется, что ее жизнь состоит из сплошного ужаса, и в ней я вижу самого себя…Я не способен различать, что в моих постуpках правда и что ложь, и они тревожат меня; я сознаю, что условия жизни и воспитание заключили меня в тесный круг лжи, что бся моя жизнь есть не что иное, как ежедневная забота о том, чтобы обманывать себя и людей и не замечать этого, и мне страшно от мысли, что я до самой смерти не выберусь из этой лжи…Я, голубчик, не понимаю людей и боюсь их. Мне страшно смотреть на мужиков, я не знаю, для каких таких высших целей они страдают и для чего они живут. Если жизнь есть наслаждение, то они лишние, ненужные люди; если же цель и смысл жизни – в нужде и непроходимом, безнадежном невежестве, то мне непонятно, кому и для чего нужна эта инквизиция“ (185-186). ეს თავადაც ცხოვრების „გამოცანა“ გმირი არ ცხრება – ყველა მეუბნებაო, რომ მყავს ლამაზი ცოლი და უსაყვარლესი შვილები, ვარ ბრწყინვალე მეოჯახე. ხალხი ფიქრობს, რომ ვარ ბედნიერი, მაგრამ ერთი სევდიანი გაუგებრობა არ მშორდებაო, ეს მაშინებსო – სულელურად და უცნაურად ვიქორწინეო. ქორწილამდე მიყვარდა მაშა (ცოლი) და ორი წელი, სანამ დავქორწინდებოდით, თავს ვევლებოდიო. თუმცა ის უარმყოფდა, რადგან სრულიად გულგრილი იყოო ჩემ მიმართ. ხოლო მეექვსეჯერ, როცა კიდევ ერთხელ მუხლებზე დაცემული შევევედრეო და ვთხოვე ხელი, როგორც მოწყალება, დავითანხმეო, ოღონდ მისი ერთი პირობით („Я вас не люблю, но буду вам верна…“). მაშინ კი აღვფრთოვანდი, მაგრამ ახლა მისი სრულიად არ მესმის და ეს ხომ წამებააო?! – ქალი, რომელიც ალბათ ჩემი სახლიდან წამოსვლით ხარობს, რადგან ისევ გულგრილია ჩემ მიმართ, ჩემი შვილების დედაა, ჩემთან წევს, ცხოვრობს, „შენობით“ მომმართავს… არადა, ყოველდღიურად უფროა ლამაზდება, თითქოს, ჯინაზე და ჩემი მისდამი სიყვარულიც სულ უფრო უიმედო ხდებაო…აი, რა არის მოჩვენებებზე საშიში სილინისთვის!

ცხოვრების ამაოებაა ალბათ ისიც, რომ ეს აღელვებული საუბარი მსმენელს უხერხულობასაც აგრძნობინებს და სიამოვნებასაც – მას ამხიარულებს ის ფაქტი, რომ მისთვის სასურველ ქალს ქმარი არ უყვარს.

…დიმიტრი პერტოვიჩი, რომელიც ძლივს უმკლავდება მორეულ რულს, იმ მიზეზით, რომ მეორე დილას 3 საათზე უნდა ადგეს, მიდის ფლიგელში დასაძინებლად. მისი ცოლი კი პეტერბურგულ ყაიდაზე გვიან წვება.

„Жизнь, по его мнению, страшна,…так не цеrемонься же снею, ломай ее и, пока она тебя не задавила, беrи бсе, что можно урвать он нее“ (192); – აი, ეს ფიქრები აღმოჩნდება საკმარისი, რომ მთხრობელმა უღალატოს არასასურველ მეგობრობას და სილინის ცოლი, რომელიც ტერასაზე ელოდება ღამის სიბნელეში, გულში ჩაიკრას. ეს სერიოზული სიყვარული აღმოჩნდება ორივე მხრიდან, კარგა ხნის დაწყებული თან. მაგრამ კაცს, როგორც მისი სქესის წარმომადგენელთა უმრავლესობას,  უნდა, რომ ეს არ იყოს სერიოზული – არ იყოს არც ცრემლები, არც ფიცი, არც მომავალზე საუბარი. დაე, დარჩეს ეს იდუმალი, მთვარიანი ღამე მოელვარე მეტეორად და „ბასტა!“

ჰოდა, როცა ღამის 3 საათზე ქალი გამოდის შეყვარებულის ოთახიდან, ქმარს ხვდება, გზას დაუთმობს ზიზღით. ეს უკანასკნელი კი უცნაურად გაიღიმებს და შედის მეგობრადყოფილის ოთახში, სადაც ქუდი დარჩა; არც შეხედავს მას, ჩაახველებს და გავა, რომ აკანკალებული ხელებით შეაბას ცხენები; ჯდება ტარანტასში და მიდის.

დიმიტრი პეტროვიჩის სიცოცხლის შიში მთხრობელსაც გადაედება: რატომ გამოვიდა ეს ყველაფერი ასე?! ვის რაში სჭირდებოდა ეს სერიოზული სიყვარული ან ნაღალატევი ქმრის გამოცხადება ქუდისთვის მის ოთახში?! რა შუაში იყო აქ ქუდი?!

რაც ყველაზე საინტერესოა – ამ ამბის შემდეგ ცხოვრება ჩვეულებრივ გაგრძელდება პერსონაჟებისთვის, ოღონდ არ გაგრძელდება სიყვარული – სატრფოები აღარ შეხვდებიან ერთმანეთს…

მოდი, ვნახოთ, იგივე თემა როგორაა გაშლილი შტეფან ცვაიგთან, „ცხოვრების დაფაზე“თითქოს განსხვავებული, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, მაინც ანტონ ჩეხოვის მსგავსი მოვლენათა „კონფიგურაციით“. შეიძლება ითქვას, რომ ამ მოთხრობების უკეთ გაგების „გასაღები“ ერთმანეთშია… აქ უკვე ქალია მთავარი პერსონაჟი – მთელ დედაქალაქში ცნობილი ვექილის მეუღლე ფრაუ ირენე.

მწერალი ქალში აპირისპირებს ბიურგერულ სამყაროსა და მის სასიყვარულო თავგადასავალს საყვარელთან, აჩვენებს ქალშივე არსებულ წინააღმდეგობას ამ ორს შორის და მისგან დაბადებულ შიშს, რომელიც იდენტურია ჩეხოვის გმირის შიშისა. ქალი აპროტესტებს, უარყოფს ბიურგერულ სამყაროს და გაიჩენს საყვარელს, ანუ ამით სწორედ იმ გარემოს აუმხედრდება, რომელიც ჰგონია, რომ ასე მობეზრებია; მაგრამ რა, კონკრეტულად?! ესაა „შეჩვეული ჭირი“ – სიყვარულის დავიწყება, ასე რომ ჰგავს უსიყვარულობას, მისგან დაცლის პროცესს ანუ მის გაბანალურებას… „მოახლემ ვახშამი მოართვა და საღამომაც ისევე ჩაიარა, როგორც სხვა მრავალმა, ოღონდ უფრო სიტყვაძუნწად, ნაკლებ ენაწყლიანად. უხალისოდ მიმართავდნენ ერთმანეთს და ხშირად უწყდებოდათ სიტყვა…“(9). საყვარლის გაჩენის მიზეზი არაა ცოლქმრული ბედნიერებით დაუკმაყოფილებლობის გრძნობა, არც სულიერი გამოფიტვა, ასე თანამდევი ხვედრი რომაა გათხოვილი ქალებისა. ირენე, საზოგადოების თვალთახედვით, ბედნიერია, ჰყავს ქმარი, ინტელექტუალური უპირატესობით, არის ორი შვილის დედა და მისი უქარიშხლო, ბიურგერული ცხოვრება მიედინება დადგენილ კალაპოტში. მაგრამ იქნებ ქალს არა „ჭიქაში ატეხილი“ და გამოგონილი, არამედ ნამდვილი „ქარიშხალი“ უნდა?! იმიტომ, რომ ის მყუდროება, რომელშიც ცხოვრობს, შეხუთული ატმოსფერო, ერთფეროვანი ბედნიერება უბედურებაზე ნაკლებ როდი ახელებს ადამიანს, უმძაფრებს გრძნობებს, როგორც მეტისმეტი სიმაძღრე აღიზიანებსო შიმშილივით ადამიანს, გვიზიარებს ცვაიგი. ასეთი უფათერაკობა ავანტიურისადმი ცნობისმოყვარეობას აღვიძებს ქალში. მაგრამ როგორც უამრავი რამ ამ „გაუგებარ“ წუთისოფელში, იქნებ ესეც ილუზიაა? არასწორი წარმოდგენა, რომელიც ხშირად პანაცეა ჰგონიათ ადამიანებს? „მაძღარი და კმაყოფილი ბიურგერებით გარშემორტყმულმა ქალმა, ამ გამოუცნობ მელანქოლიაში რაღაც სხვა, უფრო ამაღლებული სამყარო იგრძნო და უნებლიეთ გადასცდა თავისი ყოველდღიური გრძნობების საზღვრებს, რათა ახლოდან შეეხედა ამ ახალი ფენომენისთვის“(14). ადამიანი, რაღაცა უცნაური ვნებით ატანილი, სულ აწესებს „საზღვრებს“, რომ დაძლიოს მეორე, არანაკლებ საშიში ვნება – ამ საზღვრების დარღვევისა.

თუმცა ირენე ტყუვდება, რადგან ეს ცვლილება არაფერს „გააფერადებს“ მის ცხოვრებაში, უბრალოდ, მისი მობეზრებული ბედნიერების დანამატი ხდება, „როგორც სხვა ნებადართული სიამენი“. ქალს უნდა ქარტეხილი, მაგრამ ის ავიწყდება, რომ ბედისგან განებივრებულს, განცხრომით ცხოვრებას ნაჩვევს და ამის გამო სურვილებისგან დაცლილს, პატარა დაბრკოლებისთანავე (ესაა შანტაჟისტი, ხელმოცარული მსახიობი ქალი, რომელიც გამუდმებით ფულს სძალავს და ბოლოს ირკვევა, რომ ქმრის დაქირავებულია) შიში ეუფლება, რადგან ბრძოლის არც სურვილი გააჩნია, არც უნარი. აღმოჩნდება, რომ მისთვის უმნიშვნელოვანესი, ძვირფასი სწორედ სულიერი სიმშვიდე და ის კომფორტი ყოფილა, რომელშიც ცხოვრობს.

სულ სხვანაირი თვალით შეხედავს ქმარს და რომანტიკაც, რომელიც გათხოვების შემდეგ სრულიად გაუქრა, თითქოს, ისევ ხელახლა იფურჩქნება, შიში და სასოწარკვეთა რომ არ შხამავდეს. ზუსტად ისე, როგორც ქართულ ლექსშია: „მომანატრა, მომანატრა, ნეტა, რაც მომწყინდა, რაც მომწყინდა, ის“. ქალი აკვირდება ქმრის სახეს, ცდილობს ნაცნობ და ერთბაშად გაუცხოებულ ნაკვთებში ამოიკითხოს მისი ხასიათი, რომელშიც ვეღარ გარკვეულა ერთად ცხოვრების რვა წლის განმავლობაში გულგრილობის (თუ შეჩვევის?) გამო.

ირენე „სხვა“ თვალით უყურებს საკუთარ ცხოვრებას და სწავლობს, დააფასოს გარშემო მყოფები, მორთულები, ელეგანტურნი, ფუქსავატობის ვარდისფერი შარავანდედით მოსილნი, როგორც ამბობს შტეფან ცვაიგი.

ქმრის, ცნობილი ადვოკატის, იურისტის (ეს ბედისა თუ მწერლის ირონიაა?), „ფილოსოფია“ ასეთია სასამართლოებისა და გამოძიების პრაქტიკიდან – „შიში სასჯელზე უარესია… როგორც კი დამნაშავემ გაიგო, რითი დასჯიდნენ, მაშინვე დამშვიდდა… ტირილის შეგრძნება ცრემლის დაღვრაზე უფრო მწარეა“ (77).

ირენეს ჰგონია, რომ საცაა ის შანტაჟისტი ქალი მეუღლესთან გათქვამს და ცხოვრება თავზე დაემხობა. მასში სიცოცხლის სურვილსა და ძალასთან ერთად დაიბადება რაღაც ახალი – სიკვდილის ძალაც. თავის მოკვლას გადაწყვეტს სწორედ მაშინ, როცა განჭვრეტს იმას, რასაც ჭეშმარიტად ფასი ჰქონია მის ცხოვრებაში. მივიწყებული ღმერთისადმიც აღავლენს ლოცვას…

დასკვნა? რას გვთავაზობს მწერალი ამოსაცნობად? ბედნიერებას არ უყვარს შეჩვევა და გაჩვეულებრივება, ასე ცუდად იცისო შემობრუნება. ირენეს შემთხვევაში ამაოების „ჭრელი საბურველი“ წუთიერად აიხადა ჭეშმარიტებამ და საკუთარი იშვიათი ბრწყინვა დაანახვა. თუმცა „საბურველი“ მას ისევ, ტრადიცულად, ჩამოეფარება, მაგრამ თუ გემახსოვრება, თავიდან ან სულაც პირველად აღმოაჩენ, რომ ბევრი ღირებულია შენს ცხოვრებაში და ამ უკანასკნელს დააფასებ – ესაა ბედნიერებაც…

ირენე ქმარს უბრუნდება სულიერად, რადგან მას ფიზიკურად არსად გაჰქცევია. კაცის „ფანდმა“ გაჭრა და მანაც დაიბრუნა ძვირფასი ადამიანი.

„ჭეშმარიტების მარცვლების“ შესაგროვებლადაა ჩვენი ცხოვრება. ადამიანიც, თუნდაც ის ტლუ გლეხიც ყანაში, ჩეხოვის გმირს რომ ზარავს, თავისი არსებობის თითქოს უაზრობით, რომელიც ვერასდროს ჩასწვდება რიგიანად, ინტელექტუალურად, ყოფიერების საზრისს და იქნებ არც ეცდება ამიტომ, – მინდორში, მკისას თუნდაც, ერთი მშვენიერი გვირილის დანახვისას ინტუიციურად მაინც შეიგრძნობს ღმერთს.

შეაგროვეთ ეს წუთები!

ესაა ჩვენი ცხოვრების მიზანიც და წინაპირობაც…

ციტატები – А.Чехов, Собрание сочинений, том 7,Государственное издательство художественной литературы, Москва 1962; შტეფან ცვაიგი „შიში“, გამომცემლობა „პალიტრა“, 2021

ნაბეჭდ ტექსტში შეცდომების გასწორება (კორექტურა) გარკვეულ დროსა და ძალისხმევას მოითხოვს.

არსებობს ქართული მართლწერის შემმოწმებელი (ე.წ. ,,სპელჩეკერი’’) რამდენიმე პროგრამა, მაგრამ მათ გარკვეული შეზღუდვები აქვთ დაწესებული.

სამ წელზე მეტია, ბევრისთვის ნაცნობი ჯგუფის – „მცდარბეჭდილის საძმოს“ კომპეტენტური და კვალიფიციური სპეციალისტები, ენათმეცნიერები და მასწავლებლები ფეისბუქმომხმარებელს მნიშვნელოვან რჩევებს აწვდიან ენობრივი ნორმებისა და საკითხების შესახებ, ერთმანეთს უზიარებენ პრაქტიკულ გამოცდილებას.

ამავე ჯგუფის საქმიანობასთან არის დაკავშირებული მონაცემთა მეცნიერის ვახტანგ ელერდაშვილისა და ქართული ენის მოყვარული ენთუზიასტების მიერ დიდი ძალისხმევით შექმნილი უფასო პლატფორმა – მორფოლოგიური ანალიზატორი მცდარ-ბეჭდილ-მძებნი (https://spellchecker.ge/www.spell.ge).

ნებისმიერ მსურველს შეუძლია, ჩანართი დააყენოს ბრაუზერში და გახდეს ვებგვერდის მომხმარებელი.

ამჟამად მოდელი 115 242 არაზმნურ და 18 791 ზმნურ სალექსიკონო ერთეულს შეიცავს, მათგან ნაწარმოები სიტყვების საერთო რაოდენობა კი რამდენიმე ასეულ მილიონს აღწევს.

მცდარ-ბეჭდილ-მძებნი მარტივად პოულობს და ასწორებს შეცდომებს ტექსტში. ის წითლად გახაზავს შეცდომით დაწერილ სიტყვებს, რომლებზე დაწკაპუნებისას გამოდის სწორი ფორმების სია.

პლატფორმაზე რეგისტრაცია მარტივია, ახალი ანგარიშის შექმნა კი შესაძლებლობას გვაძლევს, მარტივად მოვძებნოთ ჩვენ მიერ დამატებული უცნობი სიტყვები.

მომხმარებლებს შეუძლიათ, მონაწილეობა მიიღონ პლატფორმის დახვეწასა და შევსებაში. თუ ისეთი სიტყვა ვიპოვეთ, რომელიც, ჩვენი აზრით, სწორია, მაგრამ ანალიზატორმა წითლად გახაზა, შეგვიძლია, „დამატებას“ დავაჭიროთ და ვებგვერდს დავეხმაროთ ანალიზატორის ლექსიკური მარაგის შევსებაში.

პლატფორმის შემქმნელთა მიზანია ქართული ენის სრულყოფილი ანალიზატორის შექმნა, რომელიც, მორფოლოგიურთან ერთად, სემანტიკური და სინტაქსური ანალიზატორის ფუნქციას შეასრულებს.

გამოყენებული რესურსები:

https://spellchecker.ge/

https://www.facebook.com/groups/455688128924428

თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაარსებამ სამიოდე თვით დაასწრო საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადებას. ეს სამყაროს კანონზომიერებაც იყო – ჯერ ის კერა უნდა გაჩენილიყო, რომელზეც განათლების ცეცხლი დაინთებოდა. თავისუფლება ამ ცეცხლში იწრთობა.

უნივერსიტეტის დაარსებაზე როცა ჰყვებიან, დიდ სახელებს იხსენებენ. ამ ისტორიის კარიბჭესთან დგანან თავად ივანე ჯავახიშვილი, აკაკი შანიძე, ნიკო ნიკოლაძე, ექვთიმე თაყაიშვილი, პეტრე მელიქიშვილი, ბევრი ქართველი მეცნიერი და მოღვაწე, თუმცა, ცხადია, ეს კარიბჭე მხოლოდ 1918 წლის 8 თებერვალს არ გახსნილა. ის ბევრად უფრო ადრე, ლამის საუკუნით ადრეც ჩაიფიქრა საქართველოს კეთილმა გონმა და ამ ფიქრისკენ დაუღალავი სვლით, შრომითა და შთაგონებით მიაღწია ნანატრ დღემდე.

ხოლო ერთ-ერთი უპირველესი, ვინც არათუ სულიერ-ინტელექტუალური, არამედ ფიზიკური მუშაკობით, ამ ისტორიის შუაგულში დგას, ნიკო ცხვედაძეა – სოფლის ღარიბი მღვდლის შვილი, მეცნიერი და მაშენებელი.

„ჩვენი ხსოვნიდან არ უნდა ამოიშალოს ამ ქართველის სახელი. მართალია, მას არ ჰქონია ისეთი ბრწყინვალე, მომადლებული ნიჭი, როგორიც ილიასა და აკაკის, მაგრამ სამაგიეროდ სული ჰქონდა წმინდა, გული წრფელი და დაუშრეტელი სიყვარული სამშობლო ერისა. ეს სიყვარული შთანერგილი ჰქონდა პატარაობიდანვე. გაჭირვება, ტანჯვა, სიღარიბე წიგნებიდან კი არ ჰქონდა გაცნობილი, არამედ თვით ცხოვრებამ, თვით სინამდვილემ გამოატარა ამ ჭახრაკში” – იგონებდა იაკობ მანსვეტაშვილი.

ნიკო ცხვედაძე 1845 წელს, სოფელ სოჭინში დაიბადა. სწავლობდა ჯერ თბილისის სასულიერო სასწავლებელში, შემდეგ კი სასულიერო სემინარიაში. მოსკოვის სასულიერო აკადემიის დამთავრების შემდეგ, პედაგოგად დაიწყო მუშაობა თბილისის ქალთა ინსტიტუტსა და წმინდა ნინოს სახელობის სასწავლებელში. იყო ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების ერთ-ერთი დამფუძნებელი, მისი წესდების პროექტის ავტორი და გამგეობის წევრი, 1899-1907 წლებში კი – ამ საზოგადოების თავმჯდომარის მოადგილე. ნიკო ცხვედაძის ინიციატივით დაარსდა ქართული სკოლები ბათუმში, ბაქოსა და კავკავში – იქ, სადაც ქართული მოსახლეობა სრულიად მოკლებული იყო მშობლიურ ენაზე სწავლა-განათლებას.

ოთხი ათეული წლის განმავლობაში დაუღალავი თანამებრძოლი იყო ილია ჭავჭავაძისა და თერგდალეულთა თაობისა. იაკობ გოგებაშვილთან უახლოესი მეგობრობა აკავშირებდა. ამ მეგობრობაზე დღესაც წერენ და ვინც იაკობის სახელს ახსენებს, იქვე ნიკო ცხვედაძესაც გაიხსენებს ხოლმე, როგორც ტარიელსა და ავთანდილს არ დააშორებენ ერმთანეთისგან, ჭეშმარიტი მეგობრობის სიმბოლოდ. იაკობი რომ ავად იყო და მთელი ცხოვრება ჭლექს ებრძოდა, ეს ყველასთვის ცნობილია. სწორედ ნიკო ცხვედაძის სოფელი კავთისხევი და იქაური ეზო-კარი იყო ის იშვიათი ადგილი, სადაც „დედა ენის“ შემოქმედი თავს ყველაზე უკეთ, ჯანმრთელად გრძნობდა და ნაყოფიერადაც მუშაობდა. ნიკოს ქალიშვილი, ელენე ცხვედაძე იხსენებდა, იაკობს ჩვენს სახლში ცალკე ოთახი ჰქონდა, თუმცა უმეტეს დროს ჰაერზე ისვენებდა, ერთ ამოჩემებულ ადგილზე ხალიჩითა და წიგნებით გავიდოდა და თავდავიწყებით მუშაობდა, იმ ადგილს ბავშვები „იაკობის ბუჩქებს“ ვეძახდითო. კავთისხევში დაუწერია იაკობ გოგებაშვილს „იავნანამ რა ჰქმნა“.

ნიკო ცხვედაძე რომ მკლავებდაკაპიწებული უნივერსიტეტის ასაშენებლად იღვწოდა, იაკობი ყველანაირად ამხნევებდა, მიწის ნაკვეთის შესასყიდად სოლიდური თანხაც გაიღო. ნიკო რომ ავად გახდა, იაკობი სულ თავს დასტრიალებდა, მეგობრის გარდაცვალების შემდეგ კი მხოლოდ რამდენიმე თვეღა იცოცხლა. სიკვდილშიც არ დააღალატეს ერთმანეთი. მარადისობაშიც ერთად შეაბიჯეს.

ხოლო მანამდე იყო დიდი ცხოვრება და დიდი მისია – პირველი ქართული უნივერსიტეტის აშენება. თავდაპირველად ეს სიტყვა – უნივერსიტეტი – მოკრძალებით წარმოითქმოდა. უფრო, სათავადაზნაურო სკოლას თუ პირველ ქართულ გიმნაზიას უწოდებდნენ, თუმცა ყველამ (და უპირველესად, ნიკო ცხვედაძემ) კარგად იცოდა, რომ თუ რაიმე სჭირდებოდა თავისუფლებისთვის მებრძოლ ხალხსა და ქვეყანას, ეს უმაღლესი სასწავლებელი – უნივერსიტეტი იყო.

ამ მისიის შესრულება ნიკო ცხვედაძემ 1898 წელს დაიწყო. თავდაპირველად, ვაკეში შეიძინეს მიწის ნაკვეთი (ახლანდელი უნივერსიტეტის ტერიტორია), მაგრამ არ ჰქონდათ ფული შენობის ასაგებად. იაკობ მანსვეტაშვილი წერდა: გადავწყვიტეთ, ჩვენი საწყალი ჯიბეები გადმოგვებრუნებინა და, რაც გვქონდა, ამოგვებერტყაო. შეადგინეს ქართველ მოხელეთა სიები და ასე გროშობით შეკრებილი ფულით ჩაუყარეს საძირკველი ამ შენობას. ყველაზე მეტად ნიკო ცხვედაძე აქტიურობდა – „ამოიღებდა ნიშანში, ვისაც კი რაიმე ქონებას შეამჩნევდა, შეუჩნდებოდა და, მინამ ფულს არ გამოაღებინებდა, არ მოეშვებოდა. არც ერთი შეძლებული ქართველი არ გადაურჩებოდა ცხვედაძის ხარკს. ჩვენში იქნებოდა, რუსეთში თუ უცხოეთში, ყველგან ხელს მიაწვდენდა, ყველას გამოამეტებინებდა რასმე“. თავდაპირველად ორსართულიანი შენობის აგებას აპირებდნენ, თუმცა გზადაგზა მშენებლობის პროცესი გააფართოვეს და ორი სართულიც დაამატეს. უნივერსიტეტის არქიტექტორი სვიმონ კლდიაშვილი იყო – პირველი ქართველი არქიტექტორი, ვინც განათლება ევროპაში მიიღო.

ახალ არქიტექტურულ პროექტს ხარჯიც მეტი ჰქონდა. როცა მიხვდა, რომ ფრაგმენტული შემოწირულებებით ამ ხარჯს ვერ გასწვდებოდა, ნიკო ცხვედაძემ ტაქტიკა შეცვალა და ბანკებს მიაშურა. ცხადია, უპირველესად, დავით სარაჯიშვილი გაიხსენა. სარაჯიშვილმა უხვად გაიღო ამ საშვილიშვილო საქმისათვის. თავიდან სათავადაზნაურო ბანკიც უხვად გასცემდა ფულს, მაგრამ როდესაც დაინახეს, რომ ხარჯი სულ უფრო მატულობდა, ბანკის მეპატრონე თავადაზნაურობამ გააპროტესტა – სწორედ გიჟია ეგ ვიღაც ცხვედაძეა, გადარეულა, ლამის მთელი ბანკის შემოსავალი სულ იმ შენობაში ჩაგვაყრევინოსო. ილიას საყვედურობდნენ, შენი გათამამებულია ეგ ვიღაცა ცხვედაძე, ჩვენ ათასი გაჭირვება გვაქვს, ყველაფერზე უარს გვეუბნები და იქ კი უანგარიშოდ ფანტავთ აუარებელ ფულსო. ზოგჯერ ილიასაც აბნევდა ნიკო ცხვედაძის შეუპოვრობა, დაიბარებდა თავისთან „ანგარიშის ჩასაბარებლად“, ისიც გამოცხადდებოდა აღელვებული თავადაზნაურობის წინაშე და როცა თავისი კეთილი და გულუბრყვილო მანერით, ამ საქმის საჭიროებაზე საუბარს დაიწყებდა, ყველა ჩუმდებოდა…

„თავისებური ბანდიტის“ სახელი ჰქონდა დაგდებული. „საწყალი ნიკო! ფანტაზიორს ეძახდნენ, გიჟს, ჭკუაზე შეშლილს. რად? რად და იმად, რომ ოცნებობდა ქართულ უნივერსიტეტზე. იქნება, ეს ოცნება იყო. ოცნება ფანატიკოსისა, რომელსაც მტკიცედ სწამს, რომ ოდესმე ეს ოცნება ასრულდება. დღეს ხომ ვხედავთ, რომ ეს ოცნება სინამდვილედ გადაიქცა, ეგ არის, რომ საწყალ ნიკოს არ დასცალდა ამის ნახვა“ (იაკობ მანსვეტაშვილი).

უნივერსიტეტის დაარსებამდე შვიდი წლით ადრე, 1911 წელს გარდაიცვალა. მანამდე კი უმთავრესი მოასწრო – ნანატრ სასწავლებელს შენობა აუგო, ცეცხლის დასანთებად კერა გაამზადა. ამ რთულ საქმეებთან ერთად, მასწავლებლობა წუთითაც არ მიუტოვებია. პრაქტიკული სამუშაოების გარდა, წერდა აღმზრდელობით-პედაგოგიურ ნაშრომებს. მისი სულისკვეთება ყველა საქმეში ასეთი იყო: „მე ისეთი სიყვარული მაქვს ჭეშმარიტებისა და პატივისცემა კაცისა, რომ უმჯობესად შევრაცხავ მარჯვენა მოვიჭრა და წყალში გადავუძახო, მანამ რამე ტყვილი გამოვურიო ჩემს ნაწერებში“.

ნიკო ცხვედაძე თავდაპირველად მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში დაკრძალეს, 2008 წლის 26 ნოემბერს კი მისი ნეშტი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პანთეონში გადაასვენეს.

იქ, სადაც პირველად მისი ნაფეხურები აღიბეჭდა. სადაც მისი რწმენით, საქმითა და სიყვარულით გაჯერებული საძირკველი გაიჭრა – დედა უნივერსიტეტისათვის.