სასაწავლო დაწესებულებებში თუ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობისას უკვე თვალშისაცემია  სკოლამდელი ან  სკოლის ასაკის ბავშვების ენობრივი მდგომარეობა ან ქცევა, რომელიც ჩემთვის, როგორც სპეციალისტისთვის, ამა თუ იმ ენობრივ მდგომარეობაზე მიმანიშნებელია. მათგან ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული არის ენობრივი განვითარების დარღვევა (Developmental Language Disorder, DLD, ეგდ), რომლის სიხშირე აუტიზმს შვიდჯერ აღემატება, თუმცა მისი არსებობის შესახებ ცოტამ თუ იცის.

მსოფლიო სტატისტიკის თანახმად, ყოველი 14 ბავშვიდან ერთს ენობრივი განვითარების დარღვევა აქვს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ნებისმიერი ქვეყნის ნებისმიერი სკოლის ნებისმიერ კლასში ერთი ან ორი ასეთი მოსწავლეა. ეგდ-ს უხილავ მდგომარეობასაც უწოდებენ – უმეტესად ვერავინ ამჩნევს, რომ ბავშვს ენის გაგება ან აზრის გამოხატვა უჭირს და პრობლემა უყურადღებოდ რჩება.

ენობრივი განვითარების დარღვევა (ეგდ) 4-5 წლის ბავშვების დაახლოებით 10-13%-თან გვხვდება. ის ზოგჯერ თან ახლავს სხვა დარღვევას, ზოგჯერ დამოუკიდებლად, იზოლირებულად არსებობს. იზოლირებული დარღვევის სიხშირე 7-8%-ია და არ უკავშირდება ჩვენთვის ცნობილ რომელიმე მიზეზს ან მდგომარეობას (მაგალითად, აუტიზმს, დაუნის სინდრომს).

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, ადამიანის განვითარების მეცნიერების, ნეიროგანვითარების დარღვევებისა და სპეციალური განათლების პროფესორი, განათლების მეცნიერებათა დოქტორი, ოსფოლდის საუნივერსიტეტო კოლეჯის ასოცირებული პროფესორი, თამარ კალანდაძე აცხადებს, რომ ინგლისურენოვან, გერმანულენოვან და სკანდინავიის ქვეყნებში შედარებით მაღალია ეგდ-ს ცნობადობაც და ცოდნის დონეც. საქართველოში მისი მაჩვენებელი, სამწუხაროდ, ძალიან დაბალია. უდიდესწილად ამის შედეგია, რომ ქართველი მშობლების უმეტესობა, ნორვეგიელი მშობლებისგან განსხვავებით, ეგდ-ს პრობლემად არ აღიქვამს ან არ აღიარებს. ამას კიდევ მრავალი მიზეზი აქვს. მისი თქმით, ერთ-ერთი, ალბათ, საზოგადოებაში არსებული სტიგმაა. გარდა ამისა, საქართველოში არ გვაქვს შეფასების ადეკვატური ინსტრუმენტები. ეს ყველაფერი აფერხებს, როგორც ეგდ-ს იდენტიფიცირებას, ასევე – ცნობიერებისა და ცოდნის ამაღლებას მის შესახებ. უმეტესად, სწორედ სხვა მდგომარეობებისგან დამოუკიდებელი ეგდ  რჩება შეუმჩნეველი და ასეთი დარღვევის მქონე ბავშვები სათანადო დახმარებას ვერ იღებენ.

მოუწესრიგებელია ტერმინოლოგიაც. ენობრივი განვითარების დარღვევას წინათ 130 სხვადასხვა ტერმინით აღწერდნენ ინგლისურ ენაზე. ყველაზე ხშირად მას ენობრივი განვითარების სპეციფიკურ დარღვევას (Spesific Language Impairment) უწოდებდნენ. ტერმინზე შეუთანხმებლობა ხელს უშლიდა როგორც სამეცნიერო კვლევებს, ისე პრაქტიკას. თამარ კალანდაძის თქმით, დღესდღეობით ინგლისურ, გერმანულ და ნორვეგიულ ენებში მიღწეულია კონსენსუსი, ამ მდგომარეობას ეწოდოს Developmental Language Disorder (DLD), რომელიც ენობრივი განვითარების დარღვევად ითარგმნება. თუმცა ქართული ტერმინის თაობაზე ფორმალური შეთანხმება არ არსებობს და ამ საკითხზე ჯერ კიდევ სამუშაოა.

ენა და მეტყველება

ენის მკვლევართაგან თითქმის ყველა თანხმდება, რომ  ენა ინდივიდუალურ და სოციალურ სფეროებს მოიცავს და იგი ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია,  რომ ენა მრავალფეროვან და მრავალსახოვან, აუცილებელ პირობითობათა ერთობლიობაა, რომელიც  ერთდროულად მიმდინარეობს ფიზიკურ, ფიზიოლოგიურსა და ფსიქიკურ სფეროებში.

ფრანგმა ფიზიოლოგმა, ქირურქმა და ანთროპოლოგმა, პოლ ბროკამ (Paul Broca)[1] 1861 წელს აღმოაჩინა, რომ მეტყველების უნარი ლოკალიზებულია დიდი ტვინის მარცხენა ჰემისფეროს მარჯვენა ხვეულში.  მან ეს არე პირველმა აღწერა  და დაასკვნა, რომ თავის ტვინის ეს უბანი გადამწყვეტ როლს ასრულებს მეტყველების არტიკულაციაში. მის მიერ აღწერილ ტვინის აღნიშნულ არეს „ბროკას არეს“ უწოდებენ. ბროკას არეს დარღვევამ შესაძლოა, გამოიწვიოს ენის პროდუქციის დარღვევა, რაც ნაწილობრივ ენის გაგების სირთულეს განაპირობებს.

ცნობილია, რომ ეს  არე მოიცავს ყველაფერს, წერის ჩათვლით, რაც მეტყველებას განეკუთვნება. ასეთი მდგენების (კონსტატაციების) კავშირი ლოკალიზაციის ცენტრებთან აფაზიის სხვადასხვა ფორმასთან ერთად აჩვენებს: 1. რომ ზეპირი მეტყველების სხვადასხვა ხასიათის დარღვევა მჭიდროდ უკავშირდება წერილობით მეტყველებას. 2. აფაზიისა თუ აგრაფიის ნებისმიერ შემთხვევაში, ცნობიერებაში სამეტყველო ქმედების მოწესრიგებული ნიშნების გამოწვევის უნარი უფრო ირღვევა, ვიდრე ამა თუ იმ ბგერის წარმოთქმისა და გამოსახვის უნარი.

ენათმეცნიერები ამიტომაც ფიქრობენ, რომ სხვადასხვა ორგანოების ფუნქციობის გარდა, არსებობს უფრო ზოგადი უნარი, რომელიც განაგებს ნიშნებს; რომელიც უმთავრესად, ენობრივ უნარს წარმოადგენს; რომ  სწორედ ენა განაპირობებს მეტყველების ერთიანობას, რომ ენა არის კომპლექსური სისტემა, რომელიც შედგება სტრუქტურული (ბგერათა სისტემა, სიტყვათა მარაგი, ანუ, ლექსიკა, სიტყვათა კავშირი წინადადებაში, წინადადების წყობა) და ფუნქციური (ენის გამოყენება და გაგება სხვადასხვა სოციალურ კონტექსტში) ასპექტებისგან. ენა გვესმის და ენას ვიყენებთ, როგორც ზეპირი (მოსმენა და საუბარი) და წერილობითი (კითხვა და წერა), ისე კომუნიკაციურ სიმბოლოთა სისტემის ფორმით (მაგალითად, ქართული ჟესტური ენა). ზეპირი და წერილობითი ენა შედგება რეცეპტული (მოსმენა და კითხვა) და ექსპრესიული (მეტყველება და წერა) კომპონენტებისგან. ენის ათვისება გულისხმობს ამ კომპლექსური სისტემის დაუფლებას, დასწავლას.

ენისა და მეტყველების გამიჯვნა აუცილებელია ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხის გააზრებისას, როგორიცაა ენობრივი განვითარების დარღვევა. მაგალითად, ადამიანს შესაძლოა გაუჭირდეს ან ენის ათვისება, ან მეტყველება, ან  — ორივე ერთად. ენა გულისხმობს სიტყვათა მარაგის ფლობას და გრამატიკის წესების ცოდნას, მეტყველება – სიტყვების წარმოთქმას, არტიკულირებას (სამეტყველო ბგერების სწორად გამოცემას პირის, ტუჩებისა და ენის გამოყენებით), ხმის ტემბრს, მეტყველების რიტმს. თუმცა შეიძლება სიტყვის ჟესტური ენით გადმოცემაც.  თამარ კალანდაძის თქმით,  ენა არის მენტალური ფენომენი, ხოლო მეტყველება – მისი გამოხატვის ერთ–ერთი ფორმა.

ენისა და მეტყველების გამიჯვნასთან დაკავშირებით ლინგვისტიკაში სხვადასხვა მოსაზრება არსებობს. განვითარების დარღვევების გასაგებად, მათ საკვლევად და კლინიკური საქმიანობისთვის ენისა და მეტყველების მსგავსი გაგება და მათი გამიჯვნა კვლევას და პრაქტიკას შესაძლებელს ხდის.

ენის განვითარების დარღვევა

მიჩნეულია, რომ ენის განვითარების დარღვევა ნეიროგანვითარების მდგომარეობა ან ნეირომრავალფეროვნების ერთ-ერთი ფორმაა, ისევე როგორც აუტიზმი, დისლექსია, ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომი. ეგდ-ს მქონე ადამიანის ტვინი ეგდ-ს არმქონე ბავშვის ტვინისგან განსხვავებულად ვითარდება. ის სხვანაირად გადაამუშავებს ინფორმაციას. ენის განვითარების დარღვევა სხვადასხვა ფორმით ვლინდება. ამ დარღვევის მქონე ადამიანს, შესაძლოა, გამოკვეთილად უჭირდეს ენის გაგება (რეცეპტული სირთულეები), გადმოცემა, გამოხატვა (ექსპრესიული სირთულეები) ან — ორივე ერთად; შესაძლოა, ჰქონდეს არტიკულაციასთან დაკავშირებული პრობლემებიც. ეგდ არის სპექტრი, რაც იმას ნიშნავს, რომ ინდივიდუალური განსხვავებების დიაპაზონი ძალიან ფართოა. მისი პირველი ნიშანი დაგვიანებული მეტყველებაა. ეგდ-ს მქონე ბავშვების თითქმის 100%-ს მეტყველების დაგვიანება აღენიშნება. დაგვიანებული მეტყველება შესაძლოა ეგდ-ს ნიშანი იყოს, თუმცა დაგვიანებული მეტყველების მქონე ბავშვების მხოლოდ 25%-ს აქვს ეგდ. მაშასადამე, დაგვიანებული მეტყველება ყოველთვის ეგდ-ს არ ნიშნავს.

ენის განვითარების დარღვევა გვხვდება:

• დისლექსიის მქონე პირებთან —

საყურადღებოა, რომ თუ ბავშვის ოჯახის რომელიმე წევრს, მაგალითად, დისლექსია აქვს, მეტი შანსია, ენობრივი განვითარების სირთულე თვითონ ბავშვსაც ჰქონდეს.

• ნორმალური არტიკულაციის შემთხვევაშიც —

ხშირად აზრად არავის მოსდის, რომ შესაძლოა, ბავშვს ენის გაგება ან აზრის გადმოცემა უჭირდეს.

• ქცევის დარღვევის მქონე პირებთან;
• ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომის მდგომარეობის პირებთან;
• კითხვის დეფიციტის მქონე პირებთან —

რამდენადაც ენის განვითარების დარღვევა გავლენას ახდენს კითხვის უნარის განვითარებაზეც. ხშირია შერმთხვევა, რომ თუ  ბავშვს კითხვა უჭირს, ხშირად დისლექსიის დიაგნოზს უსვამენ, რომელიც ეგდ-ზე მეტად არის ცნობილი.

• ბავშვებთან, რომლებსაც არ უჭირთ სიტყვების ამოკითხვა —

ეგდ–ს მქონე ბავშვთა დაახლოებით ნახევარს არ უჭირს სიტყვების ამოკითხვა და ხშირად სწორედ ეს ბავშვები რჩებიან შეუმჩნეველნი.

• გრამატიკულად გაუმართავი, მარტივი წყობის წინადადებებით მოსაუბრე პირებთან;
• ენის სოციალურ კონტექსტებში გამოყენების სირთულის მქონე პირებთან;

ამ დარღვევის მქონე ბავშვებს ხშირად არ ესმით ხუმრობა, ირონია, იუმორი, ბუნებრივია, აწყდებიან კომუნიკაციის პრობლემებს – ხშირად სხვა ბავშვებთან ვერ თამაშობენ, მეგობრებიც იშვიათად ჰყავთ. ეგდ-ს მქონე ბავშვი ხშირად ხდება ბულინგის მსხვერპლი.

• მუშა მეხსირების პრობლემების მქონე პირებთან —

ბავშვმა, შესაძლოა, ნათქვამის შინაარსი გაიგოს, მაგრამ მალევე დაავიწყდეს, მასწავლებელს კი ეგონოს, რომ არ უსმენს ან არ ითვალისწინებს მის ნათქვამს. ამის გამო ეგდ-ს მქონე ბავშვებს ადვილად აწებებენ ზარმაცებისა და უყურადღებოების იარლიყს.

• მათემატიკაში პრობლემების მქონე ბავშვებთან —

ამიტომ, როცა მასწავლებელი ხედავს, რომ ბავშვს სწავლა უჭირს, უნდა დაფიქრდეს, ენის პრობლემასთან ხომ არ აქვს საქმე.

ეგდ-ს მქონე ადამიანები ხშირად ნიღბავენ სირთულეებს, მაგალითად, არ იმჩნევენ, რომ ნათქვამი ვერ გაიგეს, გაურბიან სიტუაციებს, რომლებშიც ენის გამოყენებაა საჭირო, საურთიერთობოდ ირჩევენ უმცროსი ასაკის ბავშვებს ან ზრდასრულებს, საუბრის შესაწყვეტად იმიზეზებენ დაღლილობას ან სასწრაფოდ მოსაგვარებელ საქმეს. ასაკით რაც უფრო დიდია ბავშვი, მით უფრო დიდია ალბათობა, ენობრივი სირთულეები ეგდ-ზე მიანიშნებდეს. თუ 4 წლის ბავშვს ასეთი სირთულეები აქვს, დიდი შანსია, ის სკოლაში შესვლის დროსაც ჰქონდეს; თუ 5 წლის ასაკშიც მსგავსი სურათია, უკვე თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ენობრივი განვითარების დარღვევასთან გვაქვს საქმე.

ენის განვითარების დარღვევა  არის სწავლის უნარის დაქვეითების რისკფაქტორი (მაგალითად, უარყოფით გავლენას ახდენს მათემატიკურ და წერა-კითხვის უნარებზე), ამცირებს დასაქმების შანსს ზრდასრულ ასაკში და ასოცირდება სოციალურ, ემოციურ და ქცევის პრობლემებთან; უშუალოდ უკავშირდება მენტალური ჯანმრთელობის სირთულეებს. საერთაშორისო კვლევების მინაცემებით, მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტთა დიდ ნაწილს, რომლებიც კლინიკებს მიმართავენ, ასევე – სასჯელაღსრულებით დაწესებულებებში მოხვედრილ მოზარდთა მნიშვნელოვან ნაწილს ენობრივი განვითარების დარღვევა აქვს. აქედან გამომდინარე, ეგდ-ს უყურადღებოდ დატოვებას ძალზე უარყოფითი შედეგები მოაქვს, როგორც თავად ეგდ-ს მქონე პირისა და მისი ოჯახისთვის, ისე —საზოგადოებისთვის და ქვეყნისთვისაც. ადეკვატური დახმარების პირობებში ეგდ-ს მქონე პირების ცხოვრების ხარისხი მაღალია.

                   ენის განვითარების დარღვევა არსად ქრება, ის მთელი სიცოცხლე აქვს ადამიანს, უბრალოდ, ასაკის მატებასთან ერთად, მისი გამოვლინებები იცვლება. პროგნოზი მნიშვნელოვანწილად იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად ადეკვატურ დახმარებას იღებს ადამიანი.

ხშირად დასმულ კითხვას, იწვევს თუ არა ორენოვნება ეგდ–ს, თამარ კალანდაძე ერთმნიშვნელოვნად, უარყოფითად პასუხობს. თუმცა, თავისთავად, ეგდ შეიძლება ჰქონდეს როგორც ერთ-, ისე ორენოვან ბავშვსაც. მსგავს შემთხვევებში, დარღვევა ვლინდება ყველა იმ ენაზე, რომელსაც ბავშვი იყენებს.

ეგდ-ს მქონე პირს სჭირდება კომპეტენტური მხარდაჭერა და დახმარება საბავშვო ბაღში, სკოლაში, მერე კი უკვე დამსაქმებლის მხრიდან. მხარდაჭერის მეთოდები ინდივიდუალურია და ირჩევა იმის მიხედვით, ენის რა ასპექტში აქვს პრობლემა ადამიანს.

ერთი რამ, რაც ალბათ ყველა ბავშვისთვის სასარგებლო იქნება, არის ემოციების გამომხატველ სიტყვებზე მუშაობა, რადგან ეგდ-ს მქონე ბავშვებს ხშირად სწორედ ასეთი სიტყვების დასწავლა უჭირთ. ეს მათ ემოციების რეგულირებასა და ამით გამოწვეული სხვა (მაგალითად, მენტალური) პრობლემების დაძლევაში დაეხმარება. მნიშვნელოვანია დარღვევის დონეც და ისიც, რა ასაკში დაისმება დიაგნოზი – ადრეული ჩარევა, რა თქმა უნდა, უკეთესია. მაგრამ მუშაობის დაწყება არასოდეს არის გვიან. მთავარია სათანადო დახმარების გაწევა და ამ მდგომარეობის მქონე პირების საგანმანათლებლო თუ სხვა პროცესებში სრულფასოვნად ჩართვა.

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_Broca

შესაძლოა, აქვე ახლოს, ჩვენი აზერბაიჯანელი მეზობლის, მეგობრის ან კოლეგის შვილები საგაკვეთილო პროცესში სპეციალურ მიდგომას საჭიროებდნენ, ჩვენში კი ნამდვილად არის ორენოვანი რესურსების დეფიციტი. ქვემოთ წარმოდგენილი რესურსი არაქართულენოვან სკოლებში ასო-ბგერა A-ს შესწავლა-განმტკიცებას ემსახურება. პატარა მოთხრობის მთავარი პერსონაჟების და მათ მიერ გამოყენებულ საგანთა სახელებიც სწორედ ამიტომ იწყება აზერბაიჯანული ენის პირველ ასოზე. ეს სიტყვებია: Ana, Ata, Alma, Armut, Alisa, Ali, Anna. ძირითადად გასააზრებელი ცნებებია: ‘დედა’ Ana, ‘მამა’ Ata,, ‘მსხალი’ Armut, ‘ვაშლი’ Alma, ასევე — სამი საკუთარი სახელი: Alisa, Ali, Anna. ყურადღებაა გამახვილებული წითელ, ყვითელ და მწვანე ფერებზეც.

ტექტი ორენოვანია, მხედველობის ან აღქმის დარღვევის მქონე ბავშვების საჭიროებაზე მორგებულიც.

ტექსტის აბზაცებს შორის დატოვებულ სივრცეში ბავშვებმა თავად უნდა დახატონ მთავარი პერსონაჟები, საგნები და, თუ შეუძლიათ, მოქმედებებიც.

ვრცლად

თანამედროვე საგანმანათლებლო პროცესი მასწავლებლისგან მოითხოვს მოსწავლეებისათვის არა მხოლოდ საგნობრივი ცოდნის გადაცემას, არამედ კრიტიკული, კრეატიული და სისტემური აზროვნების უნარების განვითარებას. ამ მიზნის მისაღწევად სხვადასხვა ეფექტური პედაგოგიური მიდგომა არსებობს. ერთ-ერთი გამორჩეული ინსტრუმენტია ედვარდ დე ბონოს “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდი, რომელიც მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, კონკრეტული საკითხი ან პრობლემა ექვსი განსხვავებული პერსპექტივიდან გააანალიზონ. სტატიაში გაგიზიარებთ მე-10 კლასელებთან ჩატარებული გაკვეთილის დეტალური გეგმას, სადაც რეალურ კონტექსტზე დაფუძნებული ამოცანა – ნაკრძალის ტბაში თევზების რაოდენობის ოპტიმიზაცია – მოსწავლეებმა ამოხსნის შემდეგ “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდით გააანალიზეს. ამ მიდგომამ არა მხოლოდ გააღრმავა მათი მათემატიკური ცოდნა, არამედ ხელი შეუწყო ანალიტიკური და შემოქმედებითი უნარების გააქტიურებას და ტრადიციული საგაკვეთილო პროცესი მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობისა და მრავალმხრივი აზროვნების ხელშემწყობ გარემოდ გარდაქმნა.

თემატური ბლოკი  . ალგებრა

თემა: განტოლება, უტოლობა, სისტემა

საკითხი:  წრფივი დაპროგრამების ამოცანები (ორი ცვლადის შემთხვევა).

მისაღწევი შედეგები სტანდარტის მიხედვით (მათ.საშ.2):

• უცნობი რაოდენობის, ცვლადი სიდიდეების წარმოდგენა.
• ალგებრულ გამოსახულებათა ფორმებს შორის კავშირის დამყარება.
• ცხოვრებაში მიმდინარე მოვლენების მათემატიკური მოდელირება და წარმოდგენა ცვლადის, ალგებრული გამოსახულების, განტოლების ან უტოლობის საშუალებით.
• პრობლემის გადაჭრა.

გაკვეთილის მიზანი:

• მოსწავლეებმა შეძლონ მათემატიკური ამოცანის ანალიზი სხვადასხვა პერსპექტივიდან “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდის გამოყენებით.
• განუვითარდეთ კრიტიკული, ლოგიკური, ეკოლოგიური და ეკონომიკური აზროვნების უნარები.
• ისწავლონ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში სხვადასხვა ფაქტორების გათვალისწინება.
• გაიაზრონ რესურსების შეზღუდვისა და ოპტიმიზაციის მნიშვნელობა რეალურ ცხოვრებისეულ სიტუაციებში.

რესურსები:

• დაფა ან პროექტორი
• ფერადი მარკერები; ფლიპჩარტის ქაღალდი
• ექვსი სხვადასხვა ფერის ქაღალდის ან ქუდების ნაკრები (თეთრი, წითელი, შავი, ყვითელი, მწვანე, ლურჯი)
• ამოცანის ტექსტი

აქტივობა 1: გაკვეთილის თემისა და მიზნების გაცნობა (5 წუთი)

ორგანიზების ფორმა: საერთო საკლასო

მოსწავლეებს გავაცანი გაკვეთილის თემა და მოკლედ მიმოვიხილე “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდის არსი, ავუხსენი თითოეული ქუდის სიმბოლური დატვირთვა და ის წესი, რომლის მიხედვითაც ჯგუფებს მოუწევდათ მუშაობა – თითოეული ქუდის პერსპექტივიდან გარკვეული დროის განმავლობაში და შემდეგ თავიანთი მოსაზრებების წარდგენა.

1. • თეთრი ქუდი: ფაქტები, მონაცემები, ობიექტური ინფორმაცია.
   • წითელი ქუდი: ემოციები, ინტუიცია, გრძნობები (დასაბუთების გარეშე).
   • შავი ქუდი: კრიტიკული შეფასება, რისკები, პოტენციური პრობლემები.
   • ყვითელი ქუდი: დადებითი მხარეები, სარგებელი, შესაძლებლობები.
   • მწვანე ქუდი: კრეატიულობა, ახალი იდეები, ალტერნატიული გადაწყვეტილებები.
   • ლურჯი ქუდი: პროცესის მართვა, შეჯამება, დასკვნების გამოტანა.

აქტივობა 2: ამოცანის ამოხსნა (12-15 წუთი)

მოსწავლეთა ორგანიზება: ჯგუფური და საკლასო მუშაობა

საერთო საწყისი წერტილის შესაქმნელად და ანალიზზე (“ექვსი ქუდის” მეთოდი) ყურადღების გადასატანად, გაკვეთილი ამოცანის ამოხსნით დავიწყე. მოსწავლეები დავყავი ოთხ ჯგუფად და თითოეულს შემდეგი კითხვები მივეცი:

ჯგუფი 1: ცვლადების განსაზღვრა და მიზნობრივი ფუნქცია

• რამდენი სახის თევზი ჰყავთ ნაკრძალის ტბაში?
•  რა არის თითოეული სახეობის საშუალო მასა?
• რა უნდა აღვნიშნოთ ცვლადებით, რომ გავიგოთ თითოეული სახეობის რამდენი თევზი უნდა გავუშვათ? (მაგალითად, პირველი სახეობის თევზების რაოდენობა იყოს „x“, ხოლო მეორე სახეობის „y“).
• რას გვეკითხება ამოცანა? (ჩვენი მიზანი ამ ამოცანაში რა არის? )
• როგორ გამოვსახოთ მათემატიკურად თევზების საერთო მასა, თუ ვიცით თითოეული სახეობის რაოდენობა (x და y) და მათი საშუალო მასა?

ჯგუფი 2: A საკვების შეზღუდვა

• რა სახის საკვები სჭირდებათ თევზებს?
• რამდენი ერთეული A საკვები სჭირდება დღეში პირველი სახეობის ერთ თევზს?
• რამდენი ერთეული A საკვები სჭირდება დღეში მეორე სახეობის ერთ თევზს?
• რა არის A საკვების მაქსიმალური მარაგი?
• როგორ ჩავწეროთ უტოლობის სახით შეზღუდვა, რომელიც გვიჩვენებს, რომ A საკვების საერთო მოხმარება არ უნდა აღემატებოდეს მის მარაგს, თუ ვიცით თითოეული სახეობის თევზების რაოდენობა (x და y)?

ჯგუფი 3: B საკვების შეზღუდვა

• რა სახის საკვები სჭირდებათ თევზებს?
• რამდენი ერთეული B საკვები სჭირდება დღეში პირველი სახეობის ერთ თევზს?
• რამდენი ერთეული B საკვები სჭირდება დღეში მეორე სახეობის ერთ თევზს?
• რა არის B საკვების მაქსიმალური მარაგი?
• როგორ ჩავწეროთ უტოლობის სახით შეზღუდვა, რომელიც გვიჩვენებს, რომ B საკვების საერთო მოხმარება არ უნდა აღემატებოდეს მის მარაგს, თუ ვიცით თითოეული სახეობის თევზების რაოდენობა (x და y)?

ჯგუფი 4: არაუარყოფითობის შეზღუდვები და დასაშვები არეალი

• შეიძლება თუ არა თევზების რაოდენობა იყოს უარყოფითი რიცხვი? რატომ?
• როგორ ჩავწერთ მათემატიკურად ამ ფაქტს x და y ცვლადებისთვის? (x ≥ ?, y ≥ ?)
• თუ წარმოვიდგენთ საკოორდინატო სიბრტყეს, სადაც x არის აბსცისათა ღერძი და y ორდინატთა, რა არეალს შემოფარგლავს ეს არაუარყოფითობის შეზღუდვები?

ამოხსნა და დასკვნები

მას შემდეგ, რაც თითოეულმა ჯგუფმა წარმოადგინა თავისი ნაწილი დაფაზე და შევჯერდით ყველა შეზღუდვასა და მიზნობრივ ფუნქციაზე, შემდეგი ნაბიჯები მთელი კლასის მონაწილეობით დავამუშავეთ. მოსწავლეებმა უპასუხეს ჩემს მიერ დასმულ შემდეგ კითხვებს:

• თუ გრაფიკული მეთოდის გამოყენებას გადავწყვეტთ, რა ნაბიჯები უნდა გადავდგათ? (მაგალითად, შეზღუდვების შესაბამისი წრფეების აგება, დასაშვები არეალის პოვნა).
• რა არის „დასაშვები არეალი“ ამ ამოცანაში? რას ნიშნავს, რომ x და y მნიშვნელობები ამ არეალში უნდა იყოს?
• რა მნიშვნელობა აქვს დასაშვები არეალის წვეროებს გრაფიკული მეთოდით ამოხსნისას?

ამ ნაბიჯებმა ხელი შეუწყო ამოცანის ამოხსნის სრული სურათის ერთობლივად აწყობას.

დაიხაზა ჩამოყალიბებული უტოლობების შესაბამისი წრფეები საკოორდინატო სიბრტყეზე, მოინიშნა ყველა დაწესებული შეზღუდვის დამაკმაყოფილებელი არე. დაადგინეს იმ წერტილების კოორდინატები, სადაც შემზღუდველი წრფეები ერთმანეთს კვეთენ და რომლებიც დასაშვები არეალის კუთხეებს წარმოადგენენ. თითოეული ნაპოვნი წვეროს კოორდინატები ჩასვეს მიზნობრივ ფუნქციაში (M=0,6x+0,3y) და გამოთვალეს შესაბამისი მნიშვნელობა. იპოვეს ის წვერო, რომელზეც მიზნობრივი ფუნქცია იღებს მაქსიმალურ მნიშვნელობას. ეს წერტილი განსაზღვრავს პირველი და მეორე სახეობის თევზების ოპტიმალურ რაოდენობას, რომელიც უზრუნველყოფს მაქსიმალურ საერთო მასას.

საბოლოოდ, მოსწავლეებმა ერთად გააანალიზეს მიღებული შედეგები და ჩამოაყალიბეს ამოცანის საბოლოო პასუხი.

აქტივობა 3: აზროვნების ექვსი ქუდი (10-12 წუთი)

მოსწავლეთა ორგანიზება: ჯგუფური მუშაობა

მოსწავლეებს ვუხსნი, რომ ამ ამოცანისთვის ახლა უნდა გამოიყენონ “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდი, რათა უფრო ღრმად გაანალიზონ ამოცანის პირობები, შედეგები და შესაძლო ალტერნატივები.

კლასი დავყავი ექვს ჯგუფად. თითოეულ ჯგუფს გადავეცი განსხვავებული ფერის ქაღალდის ქუდი. თითოეულ ჯგუფს მივეცი დავალება, გააანალიზონ ამოცანა “ნაკრძალის ტბაში თევზების გაშვების” შესახებ იმ კონკრეტული ქუდის პერსპექტივიდან, რომელიც მათ ერგოთ.

მოსწავლეები მსჯელობდნენ თავიანთ ჯგუფებში და მოამზადეს მოკლე პრეზენტაციები (1-2 ძირითადი იდეის სახით) თავიანთი ქუდის შესაბამისად.

აქტივობა 4: პრეზენტაცია და განხილვა (5-7წუთი)

თითოეულმა ჯგუფმა წარადგინა თავისი ანალიზი შესაბამისი ქუდის პერსპექტივიდან (ლურჯი ქუდის გარდა). პრეზენტაციების შემდეგ, წარვმართე დისკუსია და ფოკუსირება გავაკეთე შემდეგ საკითხებზე:

• როგორ განსხვავდება თითოეული ქუდის მიერ შემოთავაზებული ხედვა?
• რა ახალი ასპექტები დაინახეთ ამოცანაში სხვადასხვა პერსპექტივის მოსმენის შემდეგ?
• რამდენად მნიშვნელოვანია თითოეული ქუდის პერსპექტივა რეალური გადაწყვეტილების მიღებისას?
• როგორ შეიძლება ამ მეთოდის გამოყენება სხვა მსგავსი პრობლემების გადასაჭრელად?

ბოლოს კი ლურჯი ქუდის ჯგუფმა შეაჯამა დისკუსიის ძირითადი შედეგები და აღნიშნა, თუ როგორ დაეხმარა მათ ექვსივე ქუდის გამოყენება ამოცანის უფრო სრულყოფილად გაანალიზებაში. გიზიარებთ მოსწავლეთა საპრეზენტაციოდ გამოტანილ ნამუშევრებს ფოტოს სახით:

აქტივობა 5.  შეფასება (3-4 წუთი):

მოსწავლეებს ვთხოვე, მოკლედ გაეზიარებინათ თავიანთი შთაბეჭდილებები გაკვეთილის შესახებ და გამოეხატათ, რამდენად კარგად გაიგეს საკითხი ექვსი ქუდის მეთოდის გამოყენებით და როგორ იგრძნეს თავი თითოეული ქუდის როლში.

მოსწავლეთა შეფასებამ, მათმა მოტივაციამ და აქტიურმა ჩართულობამ აჩვენა, რომ “აზროვნების ექვსი ქუდის” მეთოდის გამოყენება მათემატიკის გაკვეთილზე, კონკრეტული და პრაქტიკული ამოცანის მაგალითზე, ეფექტური სასწავლო ინსტრუმენტია საკითხის გასააზრებლად. მოსწავლეებმა შეძლეს მათემატიკური ამოცანის მიღმა დაენახათ რეალური სამყაროს კონტექსტი, გაეანალიზებინათ იგი სხვადასხვა კუთხით და წარმოეჩინათ მრავალფეროვანი მოსაზრებები. ამით მოსწავლეები არა მხოლოდ ითვისებენ ცოდნას, არამედ სწავლობენ კრიტიკულად აზროვნებას, კრეატიულად მოქმედებას და პრობლემების ეფექტურად გადაჭრას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. მათემატიკის გზამკვლევი მეათე კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ,

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/meate-klasi/

3. მათემატიკა x კლასი. ავტორი: გურამ გოგიშვილი, თეიმურაზ ვეფხვაძე, ია მებონია, ლამარ ქურჩიშვილი. გამომცემლობა ინტელექტი,თბილისი 2022.
4. https://edrawmind.wondershare.com/strategy-and-planning/six-thinking-hats-technique.html

დაწყებითი სკოლის ასაკში მათემატიკური აზროვნების განვითარება უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა. ამ პროცესში განსაკუთრებული როლი ენიჭება ისეთი საინტერესო მიმართულებების გაცნობას, როგორიცაა კომბინატორიკის ელემენტები. ეს სფერო მოსწავლეებს უვითარებს ლოგიკური მსჯელობის, პრობლემის გადაჭრისა და სისტემური მიდგომის უნარებს.  სტატიაში გაგიზიარებთ პირველი კლასის პატარებისათვის ზედგამოჭრილ სახალისო და ეფექტურ აქტივობებს, რომელიც მიზნანია მათთვის “გადანაცვლების” ცნების მარტივად გაცნობა და სხვადასხვა შესაძლო თანმიმდევრობის აღმოჩენის უნარის განვითარება. მიუხედავად იმისა, რომ საწყის ეტაპზე აქტივობა უშუალოდ რიცხვებს არ ეხება, ის მნიშვნელოვან საფუძველს ქმნის მომავალში რიცხვებთან და მათ კომბინაციებთან დაკავშირებული  ამოცანებისთვის.

თემა: რიცხვები

• ობიექტთა სიმრავლეში ობიექტების დათვლა და შესაბამისი რაოდენობის დასახელება; ჩაწერა;
• რიცხვთა ჩამონათვალში კანონზომიერების შემჩნევა, და აღწერა, შევსება/გაგრძელება;
• რიგობითი რიცხვითი სახელების დასახელება და ჩაწერა (პირველი, მეორე, მესამე და ა.შ.);

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

• რეალურ ცხოვრებაში საგნების, ობიექტების რაოდენობის წარმოდგენა შესაბამისი რიცხვით, მათ შორის სიმბოლოს გამოყენებით;  (მათ.მოდ.,ლოგ.)
• ობიექტთა, ასევე რიცხვთა მიმდევრობაში კანონზომიერების შემჩნევა და აღწერა, შევსება/გაგრძელება; საგნების განლაგების წარმოდგენა, შედარება, განვრცობა; (მათ.მოდ., კანონზ., ლოგ.)

გაკვეთილის მიზნები:

მოსწავლეები შეძლებენ რაოდენობის რიცხვთან დაკავშირებას; ობიექტების (სამი საგნის) რიგობით სახელებთან დაკავშირებას, მათ სხვადასხვა თანმიმდევრობით დალაგებას, თითოეული შესაძლო ვარიანტის წარმოსაჩენად. განუვითარდებათ ლოგიკური აზროვნებისა და მსჯელობის უნარები.

აქტივობა 1. მაიმუნი, დათუნია და ცხენი (4-5 წუთი):

“გადანაცვლების” ცნების პირველი, თვალსაჩინო გაცნობისთვის, კლასში, ყველასთვის კარგად დასანახად, მაგიდაზე გარკვეული თანმიმდევრობით დავაწყვე სამი საყვარელი რბილი სათამაშო: მაიმუნი, დათუნია და ცხენი. ბავშვებს ვთხოვე ყურადღებით დაემახსოვრებინათ ისინი. შემდეგ სათამაშოების თანმიმდევრობა შევცვალე და დავაინტერესე შემდეგი კითხვებით: რა შეიცვალა და რა დარჩა უცვლელი? ეს სახალისო თამაში რამდენჯერმე გავიმეორე. პატარა დამკვირვებლებმა სწრაფად შენიშნეს, რომ ობიექტების თანმიმდევრობის შეცვლა არის “გადანაცვლება”.

აქტივობა 2. ბაბუა, შვილიშვილი და ძაღლი (ჯგუფური მუშაობა, 8-10 წუთი):

მოსწავლეებს მოვუყევი ამბავი: ბაბუამ და შვილიშვილმა გადაწყვიტეს ტყეში სოკოების მოსაძებნად წასვლა და თან ერთგული ძაღლიც გაიყოლეს. ახლა კი წარმოვიდგინოთ, რა თანმიმდევრობით გაუყვებიან ისინი ტყის ბილიკს? შეიძლება ბაბუა იყოს პირველი, შემდეგ შვილიშვილი და ბოლოს ძაღლი? ან იქნებ ძაღლი მიიჩქარის წინ? ხომ არ შეიძლება შვილიშვილი იყოს მეორე ან მესამე? მაინტერესებს, რამდენი განსხვავებული თანმიმდევრობის შექმნა შეგვიძლია მათი ადგილების შეცვლით? ამ კითხვებზე პასუხების ძიებაში ბავშვები თავად აღმოაჩენენ ამოხსნას შემდეგ აქტივობაში.

ამ აქტივობისთვის გამოვიყენეთ თვალსაჩინო მასალა: დაფაზე დავხატე სოკოებით სავსე ტყე და წინასწარ მოვამზადე სამი მთავარი გმირის (ბაბუა, შვილიშვილი, ძაღლი) ამსახველი ექვსი იდენტური ბარათი. ამბის დასაწყისში პერსონაჟები წარვადგინე თანმიმდევრობით: ბაბუა, შვილიშვილი და ძაღლი. ამით ბავშვებს სიტუაცია გავაცანი და ამავდროულად პირველი შესაძლო თანმიმდევრობაც ვაჩვენე დაფაზე.

შემდეგ, ჯგუფებში მუშაობისას, თითოეულმა ჯგუფმა მიიღო სამივე პერსონაჟის თითო ბარათი და დავალება: მოეფიქრებინათ, რა სხვადასხვა თანმიმდევრობით შეეძლოთ პერსონაჟებს ტყისკენ მიმავალ გზაზე განლაგება. ჯგუფები რიგრიგობით წარმოადგენდნენ თავიანთ ვერსიებს, ხოლო მე, როგორც მათი ერთგული მეგზური, ვეხმარებოდი მათ დარწმუნებულიყვნენ, რომ არც ერთი შესაძლო ვარიანტი არ დარჩენილიყო გამოუყენებელი. ასე შეიქმნა ექვსი განსხვავებული ვერსია, რომლებიც თვალსაჩინოდ გაიკრა დაფაზე.

აქტივობა 3. (ორგანიზება საერთო საკლასო. 7-8წთ )

დავუბრუნდით პირველი აქტივობის საყვარელ პერსონაჟებს. ისინი კვლავ თვალსაჩინოდ დავალაგე მაგიდაზე და ამჯერად მოსწავლეებს ვთხოვე სიტყვიერად აღეწერათ თანმიმდევრობა: რა დგას პირველ ადგილზე? მეორეზე? დათუნია მერამდენეა? ეს პირველი თანმიმდევრობა ბავშვებმა დააფიქსირეს წინასწარ მომზადებულ ცხრილში. (სათამაშოების სახელის პირველი ასოებით)

შემდეგ ვთხოვე მათ თანმიმდევრობაში ერთი პატარა ცვლილება შეეტანათ – გადაეადგილებინათ რომელიმე სათამაშო. კვლავ დავსვი მსგავსი კითხვები და ახალი თანმიმდევრობა ბავშვებმა ცხრილში ჩაწერეს. ასე გაგრძელდა მანამ, სანამ ექვსივე განსხვავებული თანმიმდევრობა არ შეიქმნა. მოსწავლეებს ვთხოვე კიდევ შეესრულებინათ გადაადგილება და ჩაეწერათ თანმიმდევრობა. -აბა დააკვირდით ასეთი განლაგება უკვე ხომ არ გვაქვს? ბავშვებმა აღმოაჩინეს რომ თანმიმდევრობა განმეორდა. შემდეგ მცირე დისკუსია გავმართეთ, მოსწავლეებმა მეორე და მესამე აქტივობების შედეგების გათვალისწინებით, იმსჯელეს სამი საგნის გადააგილებებით მიღებული შესაძლო თანმიმდევრობების რაოდენობაზე.

აქტივობა 4. დამოუკიდებელი სავარჯიშო (ჯგუფური მუშაობა, 5 წუთი):

თითოეულ ჯგუფს დავურიგე წინასწარ მომზადებული 3×3 უჯრებიანი ცხრილები და სხვადასხვა ფერად ნახატებიანი სტიკერები. მათი დავალება იყო ამ ცხრილებში სამი განსხვავებული სტიკერის განთავსება და ამ გზით სამი განსხვავებული თანმიმდევრობის შექმნა, რა თქმა უნდა, ისე, რომ არც ერთი განლაგება არ გამეორებულიყო.

აქტივობა 5. პრეზენტაცია (5 წუთი)

თითოეულმა ჯგუფმა წარმოადგინა თავისი შემოქმედებითი ვერსიები და ახსნა, თუ რატომ შეარჩიეს კონკრეტული თანმიმდევრობა. ეს იყო შესანიშნავი შესაძლებლობა მათთვის, გაეზიარებინათ თავიანთი აზრები და მსჯელობა.

აქტივობა 6. შეჯამება (3-4 წუთი):

ბოლოს მოსწავლეებს ვთხოვეთ მოეყვანათ მაგალითები ყოველდღიური ცხოვრებიდან, სადაც ისინი ხვდებიან “გადანაცვლების” პრინციპს. შემდეგ კი ერთად შევაჯამეთ გაკვეთილი და კიდევ ერთხელ გავიმეორეთ ამ მნიშვნელოვანი კონცეფციის არსი.

წარმოდგენილი მარტივი და სახალისო სავარჯიშოები ეფექტური აღმოჩნდა პირველკლასელებისთვის “გადანაცვლების” ფუნდამენტური ცნების გასაცნობად. მიუხედავად იმისა, რომ აქტივობები უშუალოდ რიცხვებს არ ეხებოდა, ნათლად ჩანს, როგორ უკავშირდებოდა თითოეული მათგანი სამიზნე ცნებებს (მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა). ინდიკატორები ზუსტად ასახავს მოსალოდნელ შედეგებს თითოეული ცნების მიხედვით, რაც მყარ საფუძველს ქმნის მომავალი მათემატიკური ცნებების გასაგებად. მსგავსი აქტივობების რეგულარულად გამოყენება სასწავლო პროცესში მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს მოსწავლეებში მათემატიკური აზროვნების ადრეულ განვითარებას და ეხმარება მათში ლოგიკური და კრიტიკული აზროვნების პოტენციალის გამოვლენას. სახალისო და ინტერაქტიული სწავლება ქმნის დადებით განწყობას მათემატიკისადმი და უზრუნველყოფს ხანგრძლივ შედეგებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo
2. დაწყებითი საფეხურის დეტალური განაწილება მასწავლებლებისთვის,

ინდიკატორებით https://math.ge/kurikulumi/

3. მათემატიკის გზამკვლევი პირველი კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ,

ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/pirveli-klasi/

4.ზურაბ ვახანია, დოდო ნაზირ

ალბათ ყველას ბევრი წაგვიკითხავს იმის შესახებ, თუ როგორ არ უნდა დაველაპარაკოთ მოსწავლეებს, როგორ არ უნდა ვაგრძნობინოთ თავი, როგორ არ უნდა გვეგონოს რომ მათზე ჭკვიანები ვართ, მხოლოდ იმიტომ რომ მათზე უფროსები ვართ და ა.შ. თუმცა პრაქტიკაში შეცდომებს ყველა ვუშვებთ. ალბათ მთავარი ისაა, რომ მსგავსი შეცდომები გამიზნული არ იყოს, მალევე შევამჩნიოთ და მაქსიმალურად ვეცადოთ მათ გამოსწორებას, რადგან ასეთმა შეცდომება შეიძლება საშინელი კვალი დატოვონ მოსწავლეების ემოციებსა და გრძნობებზე. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მიერ დაშვებული შეცდომა  შეიძლება ჩვენთვის ძალიან მცირე და უმნიშვნელო ჩანდეს.

რამდენიმე თვის წინ, ერთ-ერთ კლასთან, რომელშიც ექვსიოდე თინეიჯერი მყავს, გავდიოდი თემას, რომელიც მთლიანად წიგნებს, ლიტერატურას და სხვადასხვა ჟანრებს ეხებოდა. ალბათ რთული მისახვედრი არაა, რომ ჩემი ერთ-ერთი საყვარელი თავი იყო, რომელზეც მათთან ერთად მუშაობამ მომიწია. ვისწავლეთ არა მხოლოდ ჟანრები, არამედ განხილვების წერაც. თემის დასასრულს შემაჯამებელი ტესტისას, ერთ-ერთმა ბიჭმა, რომელსაც სახელად ჯორდონი ჰქვია, წერა ყველაზე მალე დაასრულა და ვიდრე სხვებს ვუცდიდით, მისი განხილვის კითხვა დავიწყე. აღმოჩნდა რომ აერჩია განხილვა  “სამი სხეულის პრობლემაზე” დაეწერა. “სამი სხეულის პრობლემა” (ჩემი მაშინდელი ცოდნით) “ნეტფლიქსის” მიერ გადაღებული და 2024 წელს  გამოსული სერიალია, ჯერ მხოლოდ პირველი სეზონი, რომელსაც დიდი ინტერესით ვუყურე და მეორე სეზონსაც ველი. როცა ჯორდონის განხილვის კითხვა დავასრულე, თავი ავწიე და ვუთხარი, რომ “სამი სხეულის პრობლემა” სერიალია, მას კი წიგნზე უნდა დაეწერა განხილვა. ჯორდონს სახეზე იმედგაცრუებამ გადაურა, რაც ჩემთვის უცხო სანახავი არ არის: ჩინელი ბავშვები ძალიან სერიოზულად ეკიდებიან სწავლას და ნებისმიერი სახის წარუმატებლობა თუ შეცდომა, თუნდაც ძალიან მცირე, რომელზეც მასწავლებელი მიუთითებთ, მათზე დიდ გავლენას ახდენს. ჩუმად ჩაილაპარაკა, რომ სახლში წიგნიც აქვს და ამიტომ ეგონა, რომ სწორად აირჩია, რომ მასზე დაეწერა. კარგი მაშინ-მეთქი, მივუგე და აღარ ვთხოვე განხილვა თავიდანვე დაეწერა. თუმცა იმ მომენტში ცხადად გამოიკვეთა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მე ვიყავი ის ვინც შეცდომა დაუშვა, თავი დამნაშავედ მხოლოდ მოსწავლემ იგრძნო და არც კი შემეკამათა. რომ მეთხოვა, ნამდვილად დაწერდა სხვა განხილვას.

ცხადია, ჩემ თავში ოდნავ მეც დავეჭვდი და გაკვეთილის მერე ინფორმაცია ინტერნეტში გადავამოწმე. აღმოჩნდა, რომ “სამი სხეულის პრობლემა” არამხოლოდ წიგნი, არამედ სამეცნიერო ფანტასტიკის ტრილოგიის პირველი ნაწილია და ამასთანავე ჩინელი ავტორის – ლიუ ცისინის დაწერილი, სერიალი კი სწორედ მის მიხედვითაა გადაღებული. ტრილოგია ძალიან პოპულარული ყოფილა და სამეცნიერო ფანტასტიკის ერთ-ერთ შედევრადაა მიჩნეული. ასე და ამგვარად, რამდენიმე წამში ჩემს შეცდომაზე რამდენიმე სართულიანი სინდისის ქენჯნის სახლი აშენდა, რომელშიც ზუსტად ორი კვირა უნდა მეცხოვრა, ვიდრე ჯორდონს ისევ შევხვდებოდი და ბოდიშის მოხდას შევძლებდი. ამასობაში გადავწყვიტე რომ წიგნი მეყიდა და წამეკითხა, რათა უფრო მეტად გამომეხატა ჩემი წუხილი იმასთან დაკავშირებით, რომ თავი მასზე ჭკვიანი მეგონა და გადაუმოწმებელი ინფორმაციის საფუძველზე შენიშვნა მივეცი, მერე კი მაინცდამაინც არ დავუჯერე, თან აღმოსავლური ნაშრომი დასავლურს მივაწერე, ეს ხომ მუდმივი პრობლემაა და ამ პრობელმას თვეების მანძილზე ვიკვლევდი ჩემი სამაგისტრო ნაშრომისთვის.

ორი კვირის თავზე გაკვეთილი პრეზენტაციით და ჯორდონისთვის ბოდიშის მოხდით  დავიწყე. ბავშვებს მოვუყევი წიგნზე, სერიალზე და ყველაფერზე რაც იქ ხდება, რაც მომწონს და რაც შესანიშნავია, ჩემი შეცდომაც ხმამაღლა ვაღიარე. არ დაიჯერებთ, მაგრამ ჯორდონი ფეხზე ადგა და ისე დამიკრა ტაში…

გაკვეთილის ბოლოს მორიგ და სხვა თემაზე დისკუსიისას ვიკითხე, ყველაზე მეტად მასწავლებლებისგან რა გაკლიათ-მეთქი. იმას რომ ხვდებოდნენ, რომ მიუხედავად ასაკში დიდი სხვაობისა, მათი მხრიდან პატივისცემა ჩვენც თანაბრად გვჭირდებაო. ვფქირობ, ყველაფერი თქვეს.

კლასის მართვა აისბერგია, სადაც მოსწავლეთა ქცევის მართვა და კონტროლი მხოლოდ მის წვერს შეადგენს. ამ ყველაფერზე დაწვრილებით ჯერ კიდევ წინა სტატიაში შევეცადე მესაუბრა. თუმცა ვინ თქვა, რომ აისბერგის წვერი ნაკლებ მნიშვნელოვანია? პირიქით, შეიძლება ითქვას ყველაზე მნიშვნელოვანიც კია! მართალია,  მოსწავლეთა ქცევაზე მრავალმა სხვადასხვა ფაქტორებმა შეიძლება იქონიოს გავლენა, მაგალითად არასწორად მომზადებულმა გარემომ ან რესურსებმა, თუმცა ზოგჯერ მათი არასასურველი ქცევის მიზეზი სულ სხვა – ჩვენგან დამოუკიდებელ მიზეზებზეა დამოკიდებული, მაგალითად იმაზე, თუ რა ხდება მათთან სახლში, მოეწონათ თუ არა დილით საუზმე, რა უთხრათ დედამ სახლიდან გამოსვლისას, ან მიიღეს თუ არა საბოლოო პასუხი იმ  კითხვაზე, რომელიც მამას მესამედ დაუსვეს. ცხადია, ეს მიზეზები მასწავლებლების ბრალი სულაც არაა, თუმცა გამომდინარე იქიდან, რომ მასწავლებელს მასწავლებლობის გარდა სხვა უამრავი როლის – მათ შორის მშობლისა და მეგობრის როლის შეთავსებაც გვიწევს, აუცილებელია, რომ საქციელის მიღმა სავარაუდო პრობლემა დავინახოთ, რათა მართვა და, შესაბამისად, მათი დახმარება შევძლოთ.

როდესაც ქცევის მართვაზე ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ არასწორი ან შეუფერებელი საქციელის აღკვეთას, თუმცა, პირველ რიგში, საჭიროა, ამოვიცნოთ პოტენციური მიზეზი იმისა, თუ რატომ შეიძლება იქცეოდეს მოსწავლე ნეგატიურად.

მოსწავლეთა ცუდი ქცევის ყველაზე გავრცელებული ოთხი მიზეზი კატეგორიებადაც კი შეიძლება დავყოთ:

ყურადღების მოთხოვნა (Undo attention)
ამ შემთხვევაში, მოსწავლე ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ ყურადღება მიიქციოს. მაშინ იწყებს საუბარს, როცა მასწავლებელი საუბრობს, ან ცდილობს კლასის “ჯამბაზის” როლის მოირგოს, რათა ყველამ მას უყუროს და იცინოს. ხშირად ცდილობენ აქტივობების ჩაშლასაც, რომ თავად მოექცნენ ყურადღების ცენტრში. მათ გულში კი,აი, ეს ხდება: “თავს კარგად მხოლოდ მაშინ ვგრძნობ, როდესაც განსაკუთრებულ ყურადღებას მაქცევენ, თუნდაც ნეგატიურს. გთხოვ, შემნიშნე და რამენაირად ჩამრთე.”

ძალაუფლებისთვის ბრძოლა (Misguided Power )
ამ დროს მოსწავლეები მასწავლებლებს მეტოქეებად სახავენ და მათთან ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში ერთვებიან. მაგალითად, როდესაც მასწავლებელი მათ რაიმეს სთხოვს, ისინი ამას ვალდებულებად აღიქვამენ და უარს ამბობენ. ფიქრობენ: „ვერ მაიძულებ! ვერ დამაძალებ!“. ასე ცდილობენ მოირგონ უფროსის როლი, რადგან ჰგონიათ რომ საკუთარი ადგილის დამკვიდრება მხოლოდ ასეა შესაძლებელი. ამ დროს კი მათ გულში შემდეგი ფიქრებია – “უფლება მომეცი თავად ავირჩიო და ნება მომეცი დაგეხმარო, რომ თავი საჭიროდ ვიგრძნო.” 

შურისძიება (Revenge / Feeling hurt)
მოსწავლეები, რომლებიც თვლიან, რომ მათ ატკინეს  ან შეურაცხყოფა მიაყენეს ხშირად ცდილობენ, რომ სხვებსაც ავნონ . მაგალითად, თუ აქტივობის დროს ერთმა მოსწავლემ სცადა სიტყვის სწორად წარმოთქმა, მაგრამ შეცდა, მეორე მოსწავლემ კი მას დასცინა, შესაძლოა პირველმა მოსწავლემ ამის შემდეგ გაკვეთილის დანარჩენ ნაწილში უარი თქვას ჩართვაზე, უგულებელყოს ინსტრუქციები, იჩხუბოს სხვებთან –
მას ჰგონია, რომ აწი აღარავინ სცემს პატივს და სურს, სხვებმაც შეამჩნიონ, რომ ის განაწყენებულია. ასეთ დროს მოსწავლის გულში ასე ხდება: “აქ არ არის ჩემი ადგილი და ეს მე გულს მტკენს, ამიტომ სხვებსაც ვატკენ!”

მარცხის შიში (Assumed Inadequacy)
ამ ტიპის ქცევა შესაძლოა დიდი ხნის განმავლობაში ვერც კი შევნიშნოთ, რადგან წინა სამისგან განსხვავებით ჩრდილში ხდება. ამ დროს მოსწავლეები ცდილობენ გაკვეთილში ჩართვას ყველაფრის ფასად აარიდონ თავი, რადგან ფიქრობენ, რომ მაინც ვერ შეძლებენ და ყველა მათი მცდელობა  წარუმატებელი იქნება. ისინი უარს ამბობენ აქტივობებში ჩართვაზე, არასდროს იწევენ ხელს, არ სურთ ყურადღების ცენტრში ყოფნა. არ ცდილობენ, რადგან თუ არ სცადეს — არც შეეშლებათ, და თუ არ  შეეშლებათ, თავს უხერხულადაც არ იგრძნობენ. სინამდვილეში კი მათ ჩვენი დახმარება ძალიან სჭირდებათ. ამ დროს მათ გულებში ნამდვილი ქარცეცხლია, რომელიც ამბობს: “გთხოვ, ჩემზე ხელი არ ჩაიქნიო, მასწავლე როგორ გადავდგა მცირე ნაბიჯები და დამეხმარე, შევნიშნო ჩემი თუნდაც სულ მცირე პროგრესი. მითხარი, რომ მხედავ!”

ახლა, როცა ვიცით, თუ რომლებია ყველაზე გავრცელებული სახის ქცევები, იმაზეც შევძლებთ ვისაუბროთ, თუ  როგორ შეგვიძლია მათი მართვა.

ყურადღების მოთხოვნა (Undo Attention)

მოსწავლლის მიზანია შეეცადოს და მიიქციოს ყურადღება, თუნდაც ნეგატიური. შეეცადეთ, რომ სასარგებლო დავალებები მისცეთ, რათა ყურადღება სწორი გზით მიიღოს, მაგალითად, სთხოვეთ დაგეხმაროთ წიგნების შეგროვებაში ან დარიგებაში ან თუნდაც საშინაო დავალების შემოწმებაში. უთხარით, რომ თუ კონკრეტულ აქტივობას მალე დაასრულებს,ნებას დართავთ, გაკვეთილის  ბოლო 5 წუთი სახალისო ისტორიების მოყოლას დაუთმოს, რადგან მთელი კლასი მოუსმენს. აუცილებლად აგრძნობინეთ, რომ მისი ჩართულობა ფასდება და საჭიროა.

ძალაუფლებისთვის ბრძოლა (Misguided Power)

მოსწავლის მიზანია შეეცადოს და მოიპოვოს კონტროლი, რათა საკუთარი თავის მნიშვნელოვნება იგრძნოს. მიეცით მას არჩევანი და მოიქეცით ისე, რომ გადაწყვეტილებების მიღებაში დაგეხმაროთ. მაგალითად, ჰკითხეთ თუ რას ფიქრობს, როგორ შეიძლება კონკრეტული პრობლემის მოგვარება, ჰკითხეთ აირჩიოს ვისთან ერთად სურს იმუშაოს კონკრეტულ დავალებაზე. არავითარ შემთხვევაში  არ აჰყვეთ ძალაუფლების ბრძოლაში. შეინარჩუნეთ სიმშვიდე და პატივისცემა – ძალაუფლებისთვის ბრძოლა ბრძოლად მხოლოდ მაშინ იქცევა, როცა ორივე მხარე თანაბრად ერთვება. მოუსმინე, გაუგე და დააფასე მისი აზრი, ასე გაცილებით მარტივი გახდება მისი დახმარება.

შურისძიება (Revenge / Feeling Hurt)

მოსწავლეს ეუფლება ტკივილი, ამიტომ მისი მიზანი ხდება, რომ სხვებსაც იგივე აგრძნობინოს. მასწავლებელმა არ უნდა უგულებელყოს მისი ტკივილი. ისე არ უნდა მოვიქცეთ, თითქოს აზვიადებს და ზედმეტი მოსდის. მან უნდა იგრძნოს, რომ მისი ემოციები ვალიდურია. აუცილებლად ჰკითხეთ, თუ რა მოხდა, რა ეწყინა, ვინ გააბრაზა. ჰკითხეთ, რაში ხედავს უსამართლობას. თანაუგრძნეთ, მიახვედრეთ, რომ მის ადგილას თქვენც იგივე გრძნობები დაგეუფლებოდათ. ასწავლეთ რომ ყველა ემოცია ბუნებრივია და რომ მათ გამო თავი დამნაშავედ არ უნდა ვიგრძნოთ, თუმცა საქციელს ემოციებითა და გრძნობებით ვერ გავამართლებთ, რადგან გრძნობებისგან განსხვავებით, საქციელის კონტროლი შესაძლებელი და აუცილებელია. დაუსვით კითხვები და აუცილებლად მოუსმინეთ. მოსწავლეები მანამ ვერ შეძლებენ შეცვალონ თავიანთი ქცევა ან მოიხადონ ბოდიში, სანამ არ იგრძნობენ, რომ ვიღაც ნამდვილად უსმენთ და მათ ტკივილს იზიარებს.

მარცხის შიში (Assumed Inadequacy)

როგორც უკვე ვახსენეთ, ასეთ დროს მოსწავლე თავს არიდებს ყველა სახის მცდელობას, რადგან ფიქრობს, რომ ვერ შეძლებს. აუცილებელია ვიყოთ მომთმენები და წავხალისოთ ყველა მათი ნაბიჯი. უთხარით, რომ მათ გვერდით ხართ, რომ შეცდომები მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ვსწავლობთ და ვიზრდებით, გაახსენეთ ის, რაც გამოუვიდა, მიუხედავად იმისა, რომ პირველ ცდაზე გაუჭირდა, ახლა კი მარტივი ეჩვენება. ასე თავდაჯერებულება ეტაპობრივად განუვითარდებათ. ჩვენი საქმეც ხომ სწორედ ესაა – შევქმნათ ისეთი უსაფრთხო გარემო, სადაც ყველა მცდელობა, წარმატებული თუ წარუმატებელი, დაფასებული იქნება.

რა არის ჰოლისტიკური შეფასება?

ჰოლისტიკური შეფასების გამოყენებისას სასკოლო განათლება სცილდება სასწავლო გეგმასა და აკადემიურ ცოდნას. მას უწოდებენ შეფასების ყოვლისმომცველ მიდგომას, რომელიც ითვალისწინებს მოსწავლეთა სოციალურ, ეთიკურ და ინტელექტუალურ საჭიროებებს, ამავდროულად, აფასებს მათ შემეცნებით, ემოციურ და კომუნიკაციის უნარებს.

ჰოლისტიკური შეფასების მიზანია მოსწავლის მრავალგანზომილებიანი შეფასება:

• ძლიერი და სუსტი მხარეები
• ინტერესები
• კრიტიკული აზროვნება
• კრეატიულობა
• საერთო განვითარება

ჰოლისტიკური შეფასების მახასიათებლები მოიცავს:

• ინდივიდუალური ნიჭისა და სწავლის სტილის ამოცნობას;
• ცოდნის ინტეგრირებას საგნობრივ დისციპლინებთან;
• უნიკალური საჭიროებებისა და ზრდის სფეროების იდენტიფიცირებას;

ჰოლისტიკური შეფასების მაგალითებია:

• პროექტზე დაფუძნებული შეფასება

პროექტები არის ყოვლისმომცველი შეფასების მნიშვნელოვანი კომპონენტი.

ცოდნაზე დაფუძნებული სწავლისგან განსხვავებით, უნარებზე დაფუძნებული სწავლება ორიენტირებულია პრაქტიკულ გამოცდილებასა და პრაქტიკაზე. ეს საშუალებას აძლევს მასწავლებელს, შეაფასოს მოსწავლის შემოქმედებითობა და ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება.

• პორტფოლიო

პორტფოლიო ჰოლისტიკური შეფასების ეფექტური სააშუალებაა. პროექტების, ნამუშევრების, ესეების, დავალებებისა და  სხვა მტკიცებულებების საფუძველზე  იოლია მოსწავლის პროგრესის, მიღწევების, ძლიერი და სუსტი მხარეების შეფასება.

• თვითშეფასება და ურთიერთშეფასება

ხელს უწყობს მოსწავლეებს, დაფიქრდნენ საკუთარ საქმიანობაზე, გააკეთონ თვითრეფლექსია და ამავდროულად, ობიექტურად შეაფასონ თანატოლები. შესრულებული სამუშაოს თვითშეფასება და ურთიერთშეფასება მოსწავლეებში პასუხისმგებლობის გრძნობას ზრდის. ყველა ეს თვისება აუცილებელია პიროვნების მთლიანი განვითარებისთვის.

• 360-გრადუსიანი დაკვირვების შეფასება

მასწავლებლები უნდა დააკვირდნენ თავიანთ მოსწავლეებს ინდივიდუალური, ჯგუფური მუშაობისა და სხვა ინტერაქციის დროს, რათა შეაფასონ მათი შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნების, სოციალური, თანამშრომლობის, პრობლემების გადაჭრის, ციფრული წიგნიერების, ტექნოლოგიების გამოყენებისა და კვლევითი უნარები, მონაწილეობის ხარისხი და საერთო ქცევა.

• პრეზენტაციები და ჯგუფური დისკუსიები

პრეზენტაციები და დისკუსიები არის შესანიშნავი შესაძლებლობა მოსწავლეებისთვის, გამოავლინონ  სოციალური და თანამშრომლობის უნარები, თავდაჯერებულობა. მასწავლებლებმა უნდა წაახალისონ დებატები და დისკუსიები, რათა მოსწავლეებს საშუალება მისცენ, გამოავლინონ  კომუნიკაციის უნარები, გამოხატონ საკუთარი აზრები და წარმოაჩინონ თავიანთი შეხედულებები.

• ინტერდისციპლინური შეფასებები

მულტიდისციპლინურ პროექტებში შესაძლებელია ისეთი დავალებების შექმნა,  რომლებიც აერთიანებს ორი ან მეტი საგნის სამიზნე ცნებებს.

• კულტურული და სოციალური კონტექსტი

მასწავლებლებმა უნდა გაითვალისწინონ მოსწავლეების კულტურული, ლინგვისტური და ეთნიკური წარმომავლობა მათი ცოდნის შეფასებისას. ეს ხელს შეუწყობს ინკლუზიურობისა და სამართლიანი შეფასების უზრუნველყოფას.

• ციფრულ და ტექნოლოგიებზე დაფუძნებული შეფასებები

ჰოლისტიკური შეფასებები მასწავლებლებს ეხმარება, შეაფასონ ციფრული წიგნიერება, ტექნოლოგიების უნარები და ონლაინ კვლევის შესაძლებლობები.

განსხვავებები ტრადიციულ და ჰოლისტიკურ შეფასებას შორის

თანამედროვე განათლებისა და ჰოლისტიკური შეფასების მთავარი ასპექტია, რომ მოსწავლეები დაფიქრდნენ თავიანთი ქმედებების შედეგებზე.

საბოლოო ჯამში, ჰოლისტიკური შეფასებები, როგორც წესი, ზომავს მოსწავლის პროგრესს დროთა განმავლობაში და განსაზღვრავს იმ სფეროებს, სადაც მოსწავლეებს დამატებითი მხარდაჭერა სჭირდებათ.

ეს მეთოდი, მარტივად რომ ვთქვათ, არის მოსწავლის ძლიერი და სუსტი მხარეების გარკვევის საშუალება,  ის ეხმარება მასწავლებლებს, შეადგინონ თითოეული მოსწავლის პროგრესის სტრატეგიული რუკა.

გამოყენებული რესურსები:

https://cloudassess.com/blog/holistic-assessment-examples/

https://www.extramarks.com/blogs/schools/holistic-assessment-in-schools/

ბავშვობის ბევრი ზაფხული ჭიათურაში გავატარე. მამაჩემის დედულეთი ანდამატივით მიზიდავდა – თავისი ულურჯესი საღამოებით, ბზის და ცაცხვის სურნელით, ლაღი იუმორით, შრომისმოყვარე, კეთილშობილი მასპინძლებით, კაკაოსფერი ყვირილათი და მისი მღვრიე ტალღების ფონზე აფრთხიალებული ქათქათა გედებით, ხელოვნური ტბის ზედაპირზე რომ სრიალებდნენ თავდავიწყებით და ამ უცნაურ, მარგანეცით მიმოთხვრილ ქალაქს რაღაც ზღაპრული სისპეტაკის შხეფებს აფრქვევდნენ…

ყველა ოჯახში ერთი წევრი მაინც მუშაობდა მაღაროში. ჩემი ბებია – გაფრინდაშვილის ქალი, კეფაზე აკოსილი ჩალისფერი ნაწნავით და ეშხიანი ხალით, ჭიათურის მაღაროს ერთ-ერთი ბუღალტერი იყო და შესაბამისად, დიდად დაფასებული ქალი მთელ ქალაქში. მიყვარდა მისი ვეებერთელა საანგარიშო, ჩოთქს რო ვეძახდით საყველპუროდ, ორ ბავშვს ერთად გვეჭირა და დაირასავით ვაჩხაკუნებდით; მაშინებდა მაღაროდან ამოსული მუშების ყურება – დამზრალი, მზენაკლული თვალებით, მიწაშემხმარი ნაოჭებით… მაღარო იყო ჩემთვის რაღაც ფანტასტიკური სამყარო, გრძნეული მიწისქვეშეთი, თავისი დრამატული, საშიში და საინტერესო ამბებით. ეს მაშინ, ბავშვობაში, როცა ყველაფერს ჯადოსნური იერი აქვს.

ხოლო მერე კი… მერე სხვა სახელები და ტერმინებია. სხვა ვნებები და ტკივილები.

დღეს ჭიათურას ძალიან უჭირს. ყველას ყურადღება მიიპყრო ძირგამოთხრილი სოფლების, დახურული მაღაროს, პირამოკერილი მაღაროელების ისტორიებმა. ყოველდღე ველოდები, როდის დადგება მათი სამართალი, როდის გახდება მათი საკითხი უმთავრესი სახელმწიფოსთვისაც და საზოგადოებისთვისაც. როდის განთავისუფლდებიან პატიოსანი მშრომელები ნეოლიბერალური კაპიტალიზმის ტყვეობისგან, ან რას ვიღონებთ თითოეული ჩვენგანი იმისათვის, რომ გაგანია 21-ე საუკუნეში, ტექნოკრატიულ, ციფრულ და ტრანსჰუმანისტურ დროში, ეს საოცარი ქალაქი ხელში არ ჩაგვაკვდეს…

ამ ფიქრებმა ჭიათურის ისტორია კიდევ ერთხელ გადამაფურცვლინა. მისი, როგორც ინდუსტრიული ქალაქის თავგადასავალიც, როგორც ყველაფერი ფუნდამენტურად სახელმწიფოებრივი ამ ქვეყანაში, ისევ იმ დიდ სახელებს უკავშირდება.

სახელებს, ვინც მე-19 საუკუნეში, გიგანტური ნაბიჯებითა და ტიტანური ენერგიით გასწია წინ საქართველოს უღელი.

ჭიათურის შავი ქვა (ასე უწოდებდნენ იმ დროს მანგანუმს) შავ ოქროდ აკაკი წერეთელმა აქცია.

რამდენიმე ლეგენდა არსებობს, თუ როგორ გაჩნდა ჭიათურა, და ყველა მათგანში მთავარი ამბავი მადანია.

ეს შავი ოქროა, რაზედაც ინფრასტრუქტურა შემოაშენეს, რის გამოც ქალაქის სტატუსი მიანიჭეს და ჭიათურა ინდუსტრიულ ქალაქთა შორის ჩაწერეს. თორემ, ამ მხარის ისტორია ისეთივე ძველია, როგორიც ზემო იმერეთის მთებისა და მღვიმეების, ზოგან დინოზავრების ნაკვალევი როა შემორჩენილი და ზოგან – პირველმოსახლეთა ბრინჯაოს ხელცულები, კედლის მხატვრობები თუ სელის ძაფის ბოჭკოები. სხვათა შორის, უკვე დადგენილი კვლევების მიხედვით, ჭიათურის ძუძუანას მღვიმეებში აღმოჩენილი ეს ძაფი მსოფლიოში ყველაზე ძველია.

მე-19 საუკუნეში, ამ უცნაურ-რელიეფიან ადგილას გეოლოგ-აკადემიკოსი ჰერმან აბიხი მოვიდა და ადგილობრივი წიაღისეულის – მანგანუმის საბადოების შესწავლა დაიწყო. მისი სამეცნიერო კვლევა კი საქვეყნო საქმედ აკაკი წერეთელმა აქცია. „იქ, სადაც დღეს არც გზაა და არც კვალი, რკინიგზა მოვა. ეს უდაბნო, ჭიათურა, გაშენდება. დაიწყება მარგანეცის მრეწველობა“ – თქვა მან და 1879 წელს, მანგანუმის მოპოვებას საფუძველი ჩაუყარა. ამან მუშახელის საჭიროება წარმოშვა. მუშახელმა – საცხოვრებელი სახლები მოიყოლა. ჭიათურის კლდოვან ტერასებზე ერთმანეთს მიხურხლული პაწია შენობები გაჩნდა.

ქალაქი ჩაისახა.

აკაკი წერეთლის არქივში ნახავთ წერილებს, იმდროინდელი საქმოსნები რომ წერენ – რადგანაც მარგანეცის საქმე ჩვენში თავდაპირველად შენგანაა აძრული და დამთავრებული, პირველი შემოსავლის „ნათაურს“ შენ გწირავთ, როგორც ძველად „იეჰოვას სწირავდენ ყოველს პირველს ნაშობს, პირველ ნამკალს და პირველ ნაკრეფსო“. თუმცა, ამ აღიარებამდე ბევრი ეჭვი და შფოთვაც იყო. ბოლომდე არავის სჯეროდა, ამ უსახური შავი ქვისგან ასეთი ნაყოფი თუ გამოდნებოდა. იმასაც უბედავდნენ – პოეტი „ვარსკვლავებს უნდა შესჭიკჭიკობდეს და რა მისი საქმე იყო, მადნეულს რომ გამოუდგაო“. აკაკი რის აკაკი იქნებოდა, თავისი ბოლომდე არ გაეტანა, სხვებიც არ აეყოლიებინა და მარგანეცის მოპოვება ერთ ყველაზე პროგრესულ საქმედ არ ექცია იმდროინდელ საქართველოში!..

1895 წელს რკინიგზა გაიყვანეს, ჭიათურის სადგური შორაპანს დაუკავშირდა. სარკინიგზო ძარღვზე ერთმანეთის მიყოლებით, როგორც მძივის თვლები, ისე აისხა საქართველოს ქალაქები – ჭიათურა-ზესტაფონი-ქუთაისი-სამტრედია. რკინიგზამ განათლება და კულტურა მოიყოლა, სინათლის ჭავლით შემოგრიალდა ქართულ სინამდვილეში. ჭიათურაში თეატრი აშენდა – ერთ-ერთი უძველესი და ულამაზესი საქართველოს თეატრებს შორის. მას მალევე გაუჩნდა მუდმივმოქმედი დასი. თეატრი ქალაქის ცხოვრების ისეთივე მნიშვნელოვან ნაწილად იქცა, როგორც მაღარო.

მე-20 საუკუნეში ჭიათურაში საბაგიროც აშენდა. მსოფლიო ბაზარზე მანგანუმზე მოთხოვნილების ზრდის გამო, მადნის მოპოვებაც სწრაფად გაფართოვდა. მე-20 საუკუნის დასაწყისამდე ფრანგული და ინგლისური კაპიტალი ჭარბობდა, შემდგომ გერმანული გამოჩნდა. რუსული სამრეწველო კაპიტალი კი ჭიათურაში XIX საუკუნის 80-იანი წლების დამდეგს გაძლიერდა.

1921 წელს ჭიათურას ქალაქის სტატუსი მიენიჭა. შავი ოქრო დღემდე უმთავრესი საარსებო წყაროა საუკუნოვანი ქალაქისათვის. სპეციალისტები ამბობენ, რომ საქართველოში არსებული მანგანუმის საბადოები მადნის მაღალი ხარისხით, დიდი სამრეწველო მარაგითა და მოხერხებული გეოგრაფიული მდებარეობით გამოირჩევა. თუმცა, 1990 წლიდან მანგანუმის მოპოვება მკვეთრად შემცირდა. ეს საქმე კერძო საქმოსანთა და კომპანიათა ხელში გადავიდა. 2006 წლიდან მაღაროში „ჯორჯიან მანგანეზ ჰოლდინგ ლიმითედი“ შევიდა და მისი ცხოვრების ახალი ეტაპიც დაიწყო.

აკაკი წერეთელმა, მარგანეცის მოპოვების საქმე რომ საქვეყნო სიკეთედ აქცია და მადლიერმა საქმოსნებმა პირველი მონაგები თანხა „ჰონორარივით“ გადაუხადეს, იმ ფულით ზემო იმერეთში ზეპირსიტყვიერების შემგროვებელ-შემსწავლელი ჯგუფის საქმიანობა დააფინანსა, ახალგაზრდებსაც სამუშაო გაუჩინა და ქვეყნის კულტურასაც ფოლკლორული განძი შესძინა. აკაკი ერთდროულად ბევრ რამეზე ფიქრობდა, რადგან ყოველივეს სათავეში, მისთვის, საქართველო იყო – მთავარი ხატი დიდ სახატეში. „იმედია, ჩვენში გამოჩნდებიან სხვებიც, რომ თანაუგრძნონ ამ საგანს (მე არ მოგახსენებთ არც მარგანეცის პატრონებზე და არც მის მწარმოებლებზე) და გამოიღონ მცირეოდენი შესაწირი ისე, როგორც სწირავენ ხოლმე სხვა-და-სხვა საზოგადო საქმეს. დიდი შესაწირი აქ საჭირო არ იქნება. თვით გროშებითაც შეიძლება შეგროვდეს ის თანხა, რომელიც საჭიროა ამ საქმისათვის და დამტკიცდეს ანდაზა: „თუ გული გულობს, ქადა ორივე ხელით იჭმებაო“ , – წერს ერთ წერილში აკაკი წერეთელი.

ეს გულისგულობაა სწორედ ჩვენი პირადი მოქალაქეობის ერთ-ერთი ფუნდამენტური მახასიათებელი. სხვისი ჭირის საკუთარ გასაჭირად მიჩნევა და ისევე ზრუნვა მისთვის, როგორც საკუთარი თავისთვის.

მხოლოდ ასე ცოცხლობენ ქალაქები. ადამიანებივით, ჩვენსავით.

აკაკი წერეთელმა პირადულ მოგებასა და ხეირზე აღმატებული საქვეყნო სიკეთის მაგალითი დაგვიტოვა. ასეთ მაგალითებს დღეს დიდი ძალა აქვს.

მათი გახსენება უკვე ერთი ნაბიჯია გადარჩენისკენ.