(მე-7 წერილი)

 ვაგრძელებთ კითხვის სტრატეგიების განხილვას და წინამდებარე წერილში შედარებით მოკლედ წარმოვადგენთ კითხვის კიდევ ათ სტრატეგიას. მანამდე კი ჩამოვთვალოთ პირველი 10 სტრატეგია, რომლებზეც წინა წერილებში ვისაუბრეთ: 1. საუბარი ყდაზე; 2. მოდი, გავიხსენოთ (წინარე ცოდნის გააქტიურება); 3. ვარაუდების გამოთქმა; 4. კითხვების დასმა; 5. წარმოსახვა (ვიზუალიზაცია); 6. ხელახლა წაკითხვა; 7. ხმამაღლა ფიქრი; 8. შეჯამება; 9. სიტყვებზე დაკვირვება; 10. მინიშნებებზე დაკვირვება.

შეგახსენებთ, რომ ამ სტრატეგიების მოკლე ვერსიები „მშობელთა ბარათების“ ფორმატში დამზადებულია USAID საბაზისო განათლების პროგრამის ფარგლებში და გამოქვეყნებულია პორტალზე chemiskola.emis.ge. ბარათებს თან ახლავს, რასაკვირველია, კონკრეტული მაგალითები, თუმცა ჩვენს წერილებში უფრო ვრცლად განვიხილავთ თითოეულ სტრატეგიას და აუცილებლად კონკრეტული ტექსტის დამუშავების კონტექსტში.

წინა წერილებში შემოგთავაზეთ „კომბლესა“ და „ნაცარქექიას“ ჩვენეული ვერსიები და ამ ვერსიებში ჩავნერგეთ კითხვის თითოეული სტრატეგია.

ამჯერად გავეცნოთ ჩვენ მიერ განსახილველ ტექსტს. ეს გახლავთ „ვეფხისტყაოსნის“ დასაწყისის ადაპტირებული ვერსია – „თინათინი და ავთანდილი“. სანამ ტექსტის ვერსიას წავიკითხავთ, მოკლედ აღვნიშნოთ, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ სწავლების ერთ-ერთი პრობლემა მოსწავლეთა არასათანადო მზაობაა, და ამ მზაობის უზრუნველსაყოფად ერთ-ერთი გზა უნდა იყოს ტექსტის ადაპტირებული ვერსიების შეთავაზება არა მხოლოდ სკოლის დაწყებით საფეხურზე, არამედ სკოლამდელ ასაკშიც – როგორც მოთხრობილი ზღაპარ-ამბები. ცხადია, აქ შემოთავაზებულ ვერსიას არ აქვს სრულყოფილების პრეტენზია და ამ მიმართულებით დიდი სამუშაოა გასაწევი ქართველ ავტორთა მიერ.

თინათინი და ავთანდილი

1. იყო და არა იყო რა, იყო ერთი მორჭმული ხელმწიფე. ამ ხელმწიფეს მხოლოდ ერთი ქალიშვილი ჰყავდა. როდესაც მეფე მოხუცდა, დაიბარა თავისი ნაზირ-ვეზირები და უთხრა:

– მე დავბერდი და დროა, ჩემი ქალიშვილი ავიყვანოთ ტახტზეო.

ვეზირებმა გაიოცეს:

– რას ამბობთ, მეფეო, თქვენი მოხუცება ვინ გაიგონაო?!

მეფემ თავისი არ დაიშალა და თინათინის გამეფების დღე დანიშნა. სწორედ თინათინი ერქვა მეფის ასულს, ხოლო თავად ხელმწიფეს ერქვა: მეფე არაბეთისა – როსტევანი.

2. თინათინი ისეთი ლამაზი იყო, ისეთი ლამაზი, რომ მისი სილამაზე მზესაც კი თვალს სჭრიდა. იგი ჩუმად უყვარდა ამავე სამეფოს მთავარსარდალს – ავთანდილს. ავთანდილის სილამაზე და ვაჟკაცობა მთელ სამეფოში იყო ცნობილი. მას არ ჰქონდა ნათქვამი თინათინისთვის, მიყვარხარო, მაგრამ თურმე ქალი ამას მაინც ხვდებოდა.

თინათინის გამეფებამ დიდი ზარ-ზეიმით ჩაიარა. მეორე დღეს მეფე როსტევანმა სანადიროდ წასვლა ბრძანა. მეფესთან ერთად ავთანდილიც იყო და იმდენი ნადირი მოინადირა, მეფესაც კი აჯობა.

3. მეფესა და მის ამალას ნადირობის ამბავი სულ გადაავიწყდათ, როდესაც იდუმალი რაინდი ნახეს. ეს რაინდი მდინარის პირას იჯდა, ცალი ხელით შავი ცხენის აღვირი ეჭირა, მეორეზე კი თავი ჩამოედო და ტიროდა.

როდესაც მეფის მხლებლები მასთან მივიდნენ, შეებრძოლა და გაიქცა. გაეკიდნენ, მაგრამ ვერ დაეწივნენ. ცამ ჩაყლაპა თუ მიწამ, ვერ გაიგეს. დაბრუნდნენ შინ დაღონებულები.

4. როდესაც იდუმალი რაინდის ამბავი თინათინმა გაიგო, ავთანდილი დაიბარა. ახალმა დედოფალმა მისალმების შემდეგ ჭაბუკს უთხრა:

– დანამდვილებით ვიცი, რომ გიყვარვარ და, რაღა დაგიმალო, მეც არ ვარ გულგრილი შენ მიმართ. ჰოდა, თუ გინდა, შენი ცოლი გავხდე, წადი და ის იდუმალი რაინდი მოძებნე. სამ წელიწადს დაგელოდები და იმედია, გამარჯვებული დაბრუნდებიო.

ავთანდილს თან გაუხარდა, თინათინი რომ სიყვარულში გამოუტყდა, თან დადარდიანდა, საყვარელი ადამიანის მიტოვება რომ მოუწევდა, თუმცა იდუმალი რაინდის პოვნა მასაც ძლიერ უნდოდა.

რაღას იზამდა ავთანდილი?! მოემზადა და გაუდგა გზას იდუმალი რაინდის საძებნელად.

კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ წარმოდგენილი ტექსტი მხოლოდ და მხოლოდ მცდელობაა, ვერსიაა და, რასაკვირველია, შესაძლებელია მისი უკეთესი ვარიანტის მოფიქრებაც. რაც მთავარია, ასეთი ზღაპარ-ამბავი ბევრია დასაწერი „ვეფხისტყაოსნის“ მიხედვით.

ზემოთ მოცემული ტექსტი დაყოფილია ოთხ პირობით ნაწილად და ეს ნაწილები დაგვეხმარება, ქვემოთ მოყვანილი სტრატეგიები შინაარსობრივ კონტექსტში წარმოვადგინოთ. შევთანხმდეთ, რომ სტრატეგიის განხილვისას ჯერ მოკლედ მიმოვიხილავთ თითოეულ მათგანს, მერე კი კონკრეტულ ნიმუშებს წარმოვადგენთ „თინათინი და ავთანდილის“ მაგალითზე.

11. რა გაიგე წაკითხულიდან? (გაგების გადამოწმება)

წიგნის ხმამაღლა კითხვის დროს პერიოდულად უნდა გადავამოწმოთ, რამდენად კარგად აღიქვამს ბავშვი იმას, რასაც ვუკითხავთ. ამისთვისაც საუკეთესო და უმარტივესი საშუალებაა კითხვების დასმა. ერთი მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ უნდა შევჩერდეთ, დავუსვათ ბავშვს კითხვები და მოვუსმინოთ მის პასუხებს. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ჩვენ არც მასწავლებლები ვართ და არც ჩვენი პატარაა სკოლის მოსწავლე (ისე, ეს მასწავლებლბემაც უნდა გავითვალისწინოთ!) – კითხვებით არ უნდა გავაბეზროთ ბავშვი, ზომიერება და ტაქტი აქაც აუცილებელია.

რა და როგორ გაიგო ბავშვმა, უნდა გადავამოწმოთ როგორც ზედაპირული, ასევე სიღრმისეული შეკითხვებით. ზედაპირული (ექსპლიციტური) შეკითხვები შეიძლება შეეხებოდეს იმას, თუ რა ჰქვია ამა თუ იმ პერსონაჟს, პერსონაჟის დედას, მეგობარს, სად, ვისთან წავიდა და რა წაიღო თან პერსონაჟმა, რატომ წავიდა პერსონაჟი სახლიდან, როგორ იპოვა მეგობარი, რა დაეხმარა გამარჯვებაში და ა. შ.

ვნახოთ შეკითხვების მაგალითები ვეფხისტყაოსნისეული ტექსტის დაყოფილი მონაკვეთების მიხედვით:

ზედაპირული შეკითხვების მაგალითები

სიღრმისეული შეკითხვების მაგალითები

თუ ბავშვი პასუხის გაცემისას დაბრკოლდება, არ უნდა ვინერვიულოთ, მით უმეტეს, არ უნდა ვანერვიულოთ პატარა. უნდა დავეხმაროთ მას და ერთად მოვძებნოთ სწორი პასუხები. ამისთვის საუკეთესო სტრატეგია იქნება ჩვენ მიერ წინა წერილში განხილული ხმამაღლა ფიქრის სტრატეგიის ჩართვა.

ამ სტრატეგიის, წაკითხული ტექსტის გაგების გადამოწმების, ერთგვარი მოდიფიცირებაც შეიძლება წარმოვიდგინოთ. თუკი ბავშვს მეორედ (მესამედ და ა.შ.) ვუკითხავთ რომელიმე წიგნს, მეხსიერების გადასამოწმებლად კარგი იქნება, წინადადების დასასრულს შევყოვნდეთ და ბავშვს მისი დასრულების საშუალება მივცეთ. შედარებით უფროსებთან, ასე, 5-6 წლის ბავშვებთან, კარგი იქნება, ტექსტის პირველივე წაკითხვისას გამოვიყენოთ ასეთი შეყოვნებები და ბავშვის გონება ამ მხრივაც გავავარჯიშოთ – ეს ძალიან კარგია სიტყვების ძიების უნარის ჩამოყალიბებისთვის. ვნახოთ მაგალითები ჩვენი ვეფხისტყაოსნისეული ტექსტის მიხედვით:

• მე დავბერდი და დროა ჩემი ქალიშვილი ავიყვანოთ… (ტახტზე)
• იგი ჩუმად უყვარდა ამავე სამეფოს მთავარსარდალ… (ავთანდილს)
• იდუმალი რაინდი მდინარის პირას იჯდა და… (ტიროდა)
• ავთანდილი გაუდგა გზას იდუმალი რაინდის… (საძებნელად)

12. რა თქვა პერსონაჟმა? (პერიფრაზირება)

ტექსტის შინაარსის გადმოცემას ბავშვები მცირე ასაკიდანვე უნდა მივაჩვიოთ. ეს იგივე ცხოვრებისეული ამბების გადმოცემაა. „რა თქვა დედამ/მამამ?“ „რა გააკეთე დილით?“ – და ამგვარ შეკითხვებს ბავშვები უკვე სამი წლის ასაკიდან შეზღუდული ლექსიკითა და მარტივი სინტაქსური წყობით, მაგრამ სავსებით გასაგებად და გამართულად სცემენ პასუხს. ამ უნარებს წიგნების ხმამაღლა კითხვისას თუ გადმოვიტანთ, კითხვაც უფრო საინტერესო და სასარგებლო გახდება და თავად ეს უნარიც კიდევ უფრო განვითარდება.

კითხვის დროს დროდადრო (და ზომიერები სდაცვით!) უნდა ვკითხოთ ხოლმე ბავშვს:

– რაო, რა თქვა ნაცარქექიამ (ან სხვა პერსონაჟმა)?

– რა უპასუხა დევმა ნაცარქექიას?

ასეთი კითხვები ბავშვს უბიძგებს, გაიხსენოს და საკუთარი სიტყვებით გადმოსცეს სხვისი (ამ შემთხვევაში – წიგნის პერსონაჟის) ნათქვამი.

გასათვალისწინებელია, რომ პირველ ეტაპზე ბავშვის პასუხები შესაძლოა

ერთსიტყვიანი იყოს და/ან სრულად არ ასახავდეს პერსონაჟის ნათქვამს. მეტიც – შესაძლოა ვერც მიხვდეს ბავშვი, რას მოვითხოვთ მისგან. ამ შემთხვევაში ჩვენვე უნდა ვუპასუხოთ, გავიმეოროთ პერსონაჟის სიტყვები და გადასამოწმებლად, ხელახლა წასაკითხად კიდევ ერთხელ მივუბრუნდეთ იმ ადგილს (ამ შემთხვევაშიც კითხვის სხვა სტრატეგიას – ხელახლა წაკითხვას – გავააქტიურებთ).

ცოტათი გასახალისებლად შეიძლება შეცდომით გავიმეოროთ პერსონაჟის ნათქვამი და ბავშვს საშუალება მივცეთ, ამოიცნოს ეს შეცდომა. კარგი იქნება, თუ პირიქით სტრატეგიასაც მივმართავთ: ჩვენ ვიტყვით პერსონაჟის ფრაზას და ბავშვს შევთავაზებთ, ამოიცნოს პერსონაჟი. ისიც შეიძლება, ბავშვმა თქვას პერსონაჟის სიტყვები და ჩვენ ამოვიცნოთ პერსონაჟი. შეიძლება, ცოტა გავართულოთ და ჩვენ თვითონ მოვიფიქროთ სიტყვები, რომლებიც პერსონაჟს პირდაპირ არ უთქვამს ტექსტში, თუმცა იგულისხმება.

ვნახოთ შესაბამისი მაგალითები „თინათინი და ავთანდილის“ მიხედვით, თუმცა მანამდე აღვნიშნოთ, რომ არ უნდა დაგვავიწყდეს პერსონაჟების გახმოვანებისას სიტყვების შესაბამისი ინტონაციით წარმოთქმა.

13. მოვლენათა თანამიმდევრობაზე დაკვირვება

ერთ-ერთი მიზანი, რომელიც შეიძლება დავისახოთ ბავშვისთვის კითხვის სტრატეგიების გამომუშავებისას, არის მოვლენათა თანამიმდევრობის ამოცნობა. ამის მიღწევა სამი წლიდან უკვე შეიძლება. ამ ასაკის ბავშვები ასახელებენ, რომელი მოვლენა რომელი მოვლენის შემდეგ ან წინ მოხდა თავიანთ საყვარელ (განსაკუთრებით – ხშირად წაკითხულ) ზღაპარში/ამბავში.

რასაკვირველია, ამისთვის ყურადღების მიქცევა საჭიროა უფროსი ასაკის ბავშვებისთვის წიგნის კითხვის დროსაც. ამ დროს მას უნდა დაუსვათ ისეთი კითხვები, როგორიცაა:

• რა მოხდა ზღაპრის/ამბის/წიგნის დასაწყისში? რა მოხდა ამის შემდეგ?
• რა მოხდა ამა თუ იმ მოვლენის წინ?
• რა მოხდა ამბის დასასრულს? რა უძღოდა წინ ამას?
• ეს ფაქტი უფრო ადრე/გვიან მოხდა თუ ეს ფაქტი? (ამ დროს დავასახელებთ კონკრეტულ ფაქტს ზღაპრიდან/მოთხრობიდან. მაგალითად, „წიქარას“ კითხვისას შეიძლება ვკითხოთ: ჯერ სარკე გადააგდო ბიჭმა თუ სალესი ქვა? „კომბლეს“ კითხვისას: ჯერ მელია შეხვდა ცხვრებს თუ დათვი?)
• როდის ხდება ეს ფაქტი (დაასახელებთ კონკრეტულ ფაქტს, მაგალითად, წიქარასა და ბიჭის გაქცევას) – ზღაპრის დასაწყისში, შუაში თუ ბოლოში?

ვნახოთ კონკრეტული ნიმუშები:

14. როგორ ამოვიცნოთ მიზეზი და შედეგი?

– რატომ? რატომ? – ხშირად კითხულობს ბავშვი, მათ შორის – წიგნის ხმამაღლა კითხვისას.

მისი ეს სწრაფვა უნდა გამოვიყენოთ, რათა, ერთი მხრივ, პატარას ცნობისმოყვარეობა დავაკმაყოფილოთ, მეორე მხრივ კი აღმოვაჩენინოთ, რომ ყველა შედეგს გარკვეული მიზეზი აქვს.

ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ ორი რამ:

1. რას იწვევს ესა თუ ის ქმედება, საქციელი, მოვლენა, ფაქტი;
2. რა იწვევს ამა თუ იმ ქმედებას, საქციელს, მოვლენას, ფაქტს.

უნდა დავაკვირვოთ, რა შედეგი გამოიღო გარკვეულმა ქმედებამ და რამ მიგვიყვანა ამა თუ იმ შედეგამდე.

ვნახოთ კითხვებისა და პასუხების ნიმუშები „წიქარას“ ზღაპრის მაგალითზე:

• რატომ გაიქცნენ წიქარა და ბიჭი? იმიტომ, რომ დედინაცვალს ბიჭის თავიდან მოშორება უნდოდა.
• რა მოხდა სავარცხლის გადაგდების შემდეგ? სარკის გადაგდების შემდეგ?
• რა ხდებოდა, როდესაც ბიჭი სალამურს უკრავდა ხოლმე?

შეიძლება დავუსვათ უფრო მეტად დამაფიქრებელი შეკითხვებიც. მაგალითად, გაიქცეოდნენ თუ არა ბიჭი და წიქარა, დედინაცვალს ბიჭი ძალიან რომ ჰყვარებოდა? რატომ?

აქვე შევნიშნოთ, რომ მიზეზისა და შედეგის (მიზნის) გამიჯვნა პატარებისთვის არცთუ ისე ადვილია და თუ ბავშვი ამას ისე ვერ მოახერხებს, როგორც ჩვენ გვინდა, არ უნდა დავიძაბოთ. არც ბავშვი უნდა დავსტრესოთ. მოზრდილებიც კი ხშირად ვერ ვარკვევთ ხოლმე, როგორ იმიჯნება ერთმანეთისგან ორი კითხვა: რატომ ვაკეთებთ? (ანუ რა გვიბიძგებს, რა არის ჩვენი ქმედების მიზეზი, საბაბი, ბიძგი?) და რისთვის ვაკეთებთ? (ანუ რა არის ჩვენი ქმედების მიზანი, რა შედეგს მოველით, რისკენ ვისწრაფვით?)

მიზეზსა და შედეგზე დაკვირვების კარგ საშუალებას იძლევა ჩვენი „თინათინი და ავთანდილიც“. ქვემოთ შემოთავაზებულია კითხვებისა და პასუხების ნიმუშები. აქვე გავიხსენოთ, რომ კითხვა-პასუხის ენა, ლექსიკა, სტილი დამოკიდებული უნდა იყოს მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენი ბავშვის მიმღებლობაზე და არავითარ შემთხვევაში არ იყოს დამძიმებული მისთვის გაუგებარი ლექსიკითა და რთული სიტაქსით, ღვლარჭნილი წინადადებებით. მაგალითად, თუკი ბავშვისთვის გაუგებარი იქნება „სურვილის გამხელა“, უნდა გამოვიყენოთ „სურვილის თქმა, გამჟღავნება“ და ა. შ.

15. აბსურდული წინადადებების მოფიქრება

გელა ჩარკვიანი თავის მოგონებებში აღწერს, როგორ ართობდა პატარა ირაკლის, მომავალ გენიალურ „მეფეს“, სხვადასხვა შემეცნებითი თამაშით. ერთ-ერთი თამაში იყო შეუსაბამო, აბსურდულ სიტყვათა წყვილების მოფიქრება. სწორი პასუხები და სწორი აზრები კარგი რამეა, მაგრამ ბავშვებს განსაკუთრებით ახალისებთ სისულელების გამოგონება. და ასეთი სისულელები წარმოუდგენლად ავარჯიშებს მათ შემოქმედებით უნარებს.

კარგი იქნება, თუ ბავშვს გავახალისებთ წიგნის ხმამაღლა კითხვის პროცესში და ისეთ წინადადებებს მოვიფიქრებთ, რომლებიც სასაცილო იქნება თავისი აბსურდულობით. პატარა მსმენელს უნდა ვთხოვოთ ხოლმე, შეცვალოს წაკითხული წინადადება ისე, რომ უაზრობა გამოვიდეს.

ტექსტისეული წინადადებების აბსურდულობის მისაღწევად კარგი იქნება შემდეგი ინტრუქციების გათვალისწინება:

• შეცვალე წინადადებაში პერსონაჟი (მაგალითად, „წიქარაში“ დედინაცვალმა ცხრაკლიტული რქებით შეამტვრია).
• შეცვალე წინადადებაში მოქმედების ადგილი (მაგალითად, „ნაცარქექიაში“ დევმა ნაცარქექია ზურგზე შეისვა და კინოთეატრში შეიყვანა).
• შეცვალე წინადადებაში მოქმედება. (მაგალითად, „წითელქუდაში“ მგელმა პირი დააღო და ამღერდა).

თავდაპირველად ბავშვებს შესაძლოა გაუჭირდეთ ასეთი წინადადებების მოფიქრება. კარგი იქნება, თუ ამ დროს ჩვენვე შევადგენთ აბსურდულ წინადადებებს და ბავშვს ვკითხავთ, რა არის მასში უჩვეულო, არასწორი, შეუსაბამო. აქვე შეიძლება, პატარას ჩვენ მიერ წარმოთქმულ წინადადებებში სიტყვები დავამატებინოთ.

ვნახოთ ასეთი წინადადებები ჩვენი ტექსტის მიხედვით:

16. წაკითხულის დახატვა

ბავშვებს უყვართ ხატვა და ყველა ბავშვი ხატავს, თუკი წავახალისებთ.

უნდა ვთხოვოთ ბავშვს, დახატოს ის პერსონაჟი, რომლის შესახებაც წიგნი წავიკითხეთ (მაგალითად, ნაცარქექია, დევი, წიქარა, მზეთუნახავი). ამაში ისიც დაგვეხმარება, რომ საბავშვო წიგნები, როგორც წესი, უხვადაა ილუსტრირებული.

ხატვის დაწყებამდე ბავშვს შეიძლება ვკითხოთ:

• რის დახატვას აპირებ? როგორი იქნება? როგორი თმა ექნება? რა ეცმება?
• როგორი იქნება გარემო? რა ადგილი უნდა დახატო?
• რა დაგჭირდება ხატვისას?

ხატვის დასრულების შემდეგ კი შეგვიძლია ასეთი შეკითხვები დავუსვათ:

– რატომ დახატე მზეთუნახავი წითელი კაბით? ასე ეწერა წიგნში?

– შენ თვითონ მოიფიქრე, წითელქუდას რომ მწვანე ფეხსაცმელები ჩააცვი?

თუ ბავშვი არ არის მიჩვეული ხატვას და უჭირს ან იძაბება ხატვის დროს, კარგი იქნება, ჩვენ თვითონ გადავიქცეთ მხატვრებად. ამ პროცესს ბავშვი სიამოვნებით დააკვირდება და, რაც მთავარია, ჩაერთვება კიდეც ჩვენთან ერთად ხატვაში, გაფერადებაში, დროთა განმავლობაში კი დამოუკიდებელ მხატვრადაც ჩამოყალიბდება. არ უნდა დავიზაროთ და უნდა ვალაპარაკოთ ის საკუთარი ნახატების შესახებ, გულწრფელად უნდა აღვფრთოვანდეთ მისი ნამუშევრებით და საინტერესო შეკითხვებიც უნდა დავუსვათ ნახატებზე.

16. დასკვნების გამოტანა

ყველა კითხვაზე პასუხს ტექსტში პირდაპირ ვერ ვიპოვით. ზოგჯერ კარგად უნდა დავაკვირდეთ და ისე ამოვიცნოთ პასუხები. ეს არცთუ ისე ადვილია, მაგრამ კარგი იქნება, თუ ბავშვებს ასეთ დაკვირვებას პატარაობიდანვე მივაჩვევთ.

ბავშვი თვითონ სვამს ხოლმე იმ კითხვებს, რომლებზე პასუხიც ასეთ დაკვირვებას მოითხოვს და ჩვენ სწორედ ამ ინტერესის გამოიყენება შეგვიძლია. ამ დროს პირდაპირ კი არ უნდა ვუპასუხოთ კითხვას, არამედ პასუხის ძიებაში თავად ბავშვი უნდა ჩავრთოთ. გავიხსენოთ კიდევ ერთი ბრწყინვალე სტრატეგია – ხმამაღლა ფიქრი. დასკვნების გამოტანის უნარის გამომუშავებისთვის ბავშვთან ერთად ხმამაღლა ფიქრი კარგი იარაღია. აქვე დავამატოთ, რომ დასკვნების გამოტანა მჭიდროდაა დაკავშირებული სხვა სტრატეგიებთანაც, მაგალითად, მიზეზისა და შედეგის (მიზნის) ამოცნობასთან, თუნდაც წაკითხულის დახატვასთან და სხვ.

დასკვნების გამოსატანად უნდა გამოვიყენოთ ე. წ. „რატომ“ შეკითხვები. ამა თუ იმ ფაქტის, მოვლენის, მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ უნდა შევჩერდეთ და ბავშვს დავუსვათ ასეთი შეკითხვები:

• რატომ ეგონა დევს, რომ ნაცარქექია ძლიერი იყო?
• როგორ გამოადინა ნაცარქექიამ ქვას წყალი?
• როგორ მოიშორეს თავიდან ბიჭმა და წიქარამ დედინაცვალი?

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დასკვნების გამოტანის უნარის გამოსამუშავებლად სასარგებლოა სხვა კითხვებიც – ე. წ. „ვინ“, „რა“, „სად“, „როდის“. ოღონდ იმ შემთხვევაში, თუ პასუხს გარკვეული დაკვირვება და მიხვედრა დასჭირდება. მაგალითად, „წიქარას“ კითხვისას ბავშვს შეიძლება ვკითხოთ, ვისთან ერთად გაიქცა წიქარა შინიდან. მაგრამ ეს შეკითხვა მას ვერ გამოუმუშავებს დასკვნის გამოტანის უნარს, რადგან ამ შეკითხვაზე პასუხი პირდაპირ წერია ტექსტში. მაგრამ თუ ვკითხავთ, რატომ გაიქცა ბიჭი წიქარასთან ერთად, ბავშვმა უნდა დაასკვნას, რომ ბიჭს წიქარა უყვარდა, მასთან მეგობრობდა და ამიტომ შეარჩია თავის გადამრჩენლად.

ერთიც აღვნიშნოთ: ნუ გამოვეკიდებით სწორი დასკვნების ძიებას. რასაკვირველია, დასკვნების გამოტანა ის კომპეტენციაა, რომელზეც ზრდასრული ადამიანები ყველაზე ხშირად ვკამათობთ ხოლმე. მთავარია, ბავშვმა ეს პროცედურა – არასაკმარისი ინფორმაციის შევსება – გამოიმუშაოს თავის გონებაში, ხოლო სწორი დასკვნების გამოტანაში თანდათან გაიწაფება, მათ შორის – ბევრი საინტერესო წიგნის კითხვის პროცესშიც.

ვნახოთ კითხვები და დასკვნები „ავთანდილი და თინათინის“ მიხედვით:

18. ფაქტისა და მოსაზრების გამიჯვნა

რა განსხვავებაა ფაქტსა და მოსაზრებას შორის? როგორ უნდა ამოვიცნოთ ეს განსხვავება? ამაზე ხომ ზრდასრული ადამიანებიც კი ხშირად ვკამათობთ ხოლმე. შეგვიძლია თუ არა, ამ უნარის გამომუშავებაზე ადრეული ასაკიდანვე ვიზრუნოთ?

რასაკვირველია. არათუ შესაძლებელია, არამედ სწორედ ადრეული ასაკიდანვე, ბავშვებისთვის წიგნების კითხვის დროს უნდა ვიზრუნოთ ფაქტებსა და მოსაზრებებს შორის განსხვავების აღმოსაჩენად. უბრალოდ, ეს „ადრეული ასაკი“, რასაკვირველია, 3-4 წელი ვერ იქნება და პატარები ამის გამო არ უნდა გავაწბილოთ.

როგორ მოვიქცეთ ამ უნარის გამოსამუშავებლად? ჯერ თვითონ ეს ტერმინები უნდა გავააზრებინოთ ბავშვს, მაგალითად, ასეთი მსჯელობით:

– რა არის ეს, რასაც ჩვენ ახლა ვკითხულობთ? წიგნი. ვისაც არ უნდა დავუსვათ ეს შეკითხვა, ყველა გვიპასუხებს, რომ „ეს არის წიგნი“. მაგრამ თუ ვიკითხავთ, როგორია ეს წიგნი, სხვადასხვა რამეს გვიპასუხებენ: ერთი იტყვის, რომ საინტერესო წიგნია, მეორე იტყვის, რომ კარგია, მესამემ შესაძლოა თქვას, რომ ლამაზი წიგნია, მეოთხემ დაიწუნოს და ასე შემდეგ.

ასეთი მსჯელობის შემდეგ თავად ტექსტების მიხედვით უნდა შევარჩიოთ ხოლმე დებულება და დავაფიქროთ ბავშვი, ფაქტია ეს თუ მოსაზრება. ასეთი დებულებები შეიძლება იყოს:

• „ნაცარქექიაში“ მთავარი პერსონაჟები ნაცარქექია და დევი არიან (ფაქტი).
• ნაცარქექია კეთილი პერსონაჟია, ხოლო დევი – ბოროტი (მოსაზრება).
• ბიჭმა დედინაცვლისგან თავის დასაღწევად ბოლოს სარკე გადააგდო (ფაქტი).

ძალიან სასარგებლო იქნება, თუ ამ დროს ბავშვებს დავაკვირვებთ არასწორ მოსაზრებებზეც. ცხადია, ვთანხმდებით, რომ წინადადებების შეთავაზებისას ჩვენ დაგვჭირდება ტექსტისეული წინადადებების შეცვლა, გადაკეთება, ახლის მოფიქრება. კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ ჩვენი მთავარი შეთანხმება, რომ ბავშვები არ უნდა დაიღალონ, არ უნდა გადაიტვირთონ – მთელი წიგნის წაკითხვისას მხოლოდ ერთ წინადადებაზე თუ დავაფიქრებთ ამ სტრატეგიის კონტექსტში, სავსებით საკმარისი იქნება. ჩვენ მიერ შემოთავაზებული მაგალითები არ გულისხმობს იმას, რომ მაინცდამაინც ყველა ნიმუში უნდა გამოვიყენოთ ერთი წაკითხვის დროს.

ვნახოთ ეს ნიმუშები ჩვენი ტექსტის  – „თინათინი და ავთანდილის“ მიხედვით:

19. შედარება და განსხვავებების აღმოჩენა

კიდევ ერთი სასარგებლო უნარი, რომელიც ბავშვებს უნდა გამოვუმუშაოთ წიგნების კითხვის პროცესში, საგნებისა და მოვლენების ერთმანეთთან შედარებისა და განსხვავებების აღმოჩენის უნარია. ამისთვის სხვადასხვა რამე შეგვიძლია შევადაროთ ერთმანეთს:

• პერსონაჟები (როგორც ერთი, ისე სხვადასხვა ტექსტის ფარგლებში);
• ერთი და იგივე პერსონაჟი ტექსტის დასაწყისში და ტექსტის დასასრულს (მაგალითად, როგორი იყო ნაცარქექია ზღაპრის დასაწყისში და როგორ შეიცვალა იგი ზღაპრის ბოლოს);
• ადგილები (მაგალითად, სოფელი ვაშლოვანი, დევის ეზო…);
• სახლები/ოთახები (მაგალითად: როგორ განსხვავდება ერთმანეთისგან ნაცარქექიასა და დევის სახლები?)
• სხვადასხვა ტექსტის დასაწყისი/დასასრული;
• ერთი და იმავე ჟანრის (ზღაპარი, მოთხრობა, ლექსი…) ტექსტები;
• სხვადასხვა ჟანრის ტექსტები.

ამ უნარის გამომუშავებაში დაგვეხმარება ისეთი კითხვები, როგორიცაა:

• რით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან დევი და ნაცარქექია? ნაცარქექია და კოკროჭინა? ავთანდილი და როსტევანი? თინათინი და როსტევანი?
• როგორ დაეხმარნენ ძმებს ნაცარქექია და კოკროჭინა? რომელი პერსონაჟის ქცევა უფრო მოგწონს? რატომ? რომელი იქნება სამეფოსთვის უკეთესი მმართველი – როსტევანი თუ თინათინი? რატომ?
• შეადარე ნაცარქექიასა და დევის ურთიერთობა წიქარასა და ბიჭის ურთიერთობას. რა განსხვავებაა მათ შორის? შენ რომელი უფრო მოგწონს? რატომ?

20. კავშირების დამყარება

როდესაც ბავშვს ტექსტს ვუკითხავთ, საშუალება გვეძლევა, ეს ტექსტი სხვადასხვა რამეს დავუკავშიროთ. მაინც რა კავშირები შეიძლება გაიბას ამ პროცესში?

უპირველეს ყოვლისა, დასაკავშირებელი ობიექტები თვითონ ამ ტექსტში უნდა მოვძებნოთ:

• დასაწყისი დავაკავშიროთ შუა ნაწილსა და დასასრულთან;
• ერთი პერსონაჟი დავაკავშიროთ მეორესა და მესამესთან;
• ტექსტში აღწერილი გარემო დავაკავშიროთ განვითარებულ ამბავთან ან პერსონაჟის ხასიათთან…

კარგი იქნება, თუ იმჟამად წაკითხულ ტექსტს დავაკავშირებთ ადრე წაკითხულ ტექსტთან, კერძოდ:

• გავახსენებთ ბავშვს მეორე ტექსტის პერსონაჟს და აღმოვაჩენთ მსგავსება-განსხვავებას;
• გავახსენებთ ასეთივე პრობლემას ან სიტუაციას სხვა ტექსტში;
• მოვაგონებთ, კიდევ რომელ ტექსტში შეხვედრია ესა თუ ის სიტყვა;
• დავაკავშირებთ ტექსტს ამავე ჟანრის სხვა ნაწარმოებებთან, აღმოვაჩენინებთ მათ შორის მსგავსებას…

არ უნდა დაგვავიწყდეს, ტექსტები ბავშვის ცხოვრებისეულ გამოცდილებასაც დავუკავშიროთ. უნდა ვკითხოთ მას, ხომ არ აგონებს ესა თუ ის პერსონაჟი ვინმეს ან საკუთარ თავს, ხომ არ ახსენდება ასეთივე ეპიზოდი სხვა ნაწარმოებიდან ან ასეთივე რამ თავად ხომ არ გადახდენია თავს?

ვნახოთ კითხვები, რომლებიც დაგვეხმარება კავშირების დამყარებაში სტრატეგიის გამომუშავების მიზნით „თინათინი და ავთანდილის“ მაგალითზე:

• კიდევ რომელ ამბავში/ზღაპარში გახსენდება მეფე? როგორია ის მეფე? რით ჰგავს როსტევანს? რით განსხვავდება? (აქ ყურადღებას ვამახვილებთ შედარებაზეც)
• ხომ არ გახსენდება სხვა ქალი მეფე? დედოფალი?
• ჩვენს ქვეყანაში ვინ არის მთავარი მმართველი? თუ გინახავს სადმე? როგორ ფიქრობ, როგორ მართავს ქვეყანას?
• ვაზირები თუ არიან დღეს? როგორ ფიქრობ, რას აკეთებდნენ ისინი როსტევანის სამეფოში? დღეს ვინ აკეთებს ჩვენთან ასეთ საქმეებს?..

XXI საუკუნე სწრაფად ცვალებადი პედაგოგიური ტექნოლოგიების ეპოქაა. ამ ტექნოლოგიებიდან გამოირჩევა პროექტების მეთოდი. ის არ არის ახალი პედაგოგიური პრაქტიკისთვის, მაგრამ დღესდღეობით მას მიიჩნევენ ყველაზე ეფექტურ მეთოდად, რომელსაც შეუძლია მოსწავლის უნარების მაქსიმალური გათვალისწინება და შესასწავლ მასალასთან ადაპტაცია. ის საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, დამოუკიდებლად ააგოს თავისი ცოდნა, შეივსოს ინფორმაციის დეფიციტი, გამოთქვას ჰიპოთეზები, დაადგინოს მიზეზშედეგობრივი კავშირები, შექმნას საკუთარი შემოქმედებითი პროდუქტი და მიიღოს მისგან მაქსიმალური სარგებელი.

ისტორიის სწავლებისას გამოიყენება სხვადასხვა ტიპის სასწავლო პროექტები, რომელთაგან თითოეული კონკრეტულ საგანმანათლებლო მიზნებსა და ამოცანებს არის მორგებული. ესენია:

• კვლევითი პროექტები (თემატური, საარქივო და ადგილობრივი ისტორიის კვლევა);
• კულტურული პროექტები;
• ბიოგრაფიული პროექტები;
• როლური/თეატრალიზებული თამაშები;
• თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებაზე ორიენტირებული პროექტები;
• თანამედროვე პრობლემების ისტორიული ანალიზი;
• ინტეგრირებული პროექტები;
• სამუზეუმო პროექტები და სხვ.

ასეთ პროექტებზე დაყრდნობით მოსწავლეები სწავლობენ ისტორიულ ფაქტებს, ივითარებენ კვლევით, ანალიტიკურ, კრეატიულ, კომუნიკაციურ უნარებს. პროექტები ძალზე ფასეულია ღირებულებითი განათლების კუთხითაც.

აღნიშნული პროექტებიდან ისტორიის გაკვეთილებზე, ეფექტიანობის თვალსაზრისით, გამორჩეულია კვლევითი პროექტები. ამაში მოიაზრება:

• თემატური კვლევა – კონკრეტული ისტორიული პერიოდის, მოვლენების, პირების ან კულტურის დეტალური კვლევა;
• საარქივო მასალების კვლევა – ისტორიული დოკუმენტების, ფოტოებისა და არტეფაქტების შესწავლა;
• ადგილობრივი ისტორიის კვლევა, რაც საინფორმაციო პროექტის ტიპის კვლევაა და მიზნად ისახავს ადგილობრივი, კონკრეტული ისტორიული მოვლენებისა და ობიექტების გამოკვლევას და მათი მნიშვნელობის გაგებას.

გთავაზობთ კვლევითი პროექტის ნიმუშს ისტორიის საგნობრივი კურსიდან, რომელიც ორიენტირებულია ადგილობრივი ისტორიის კვლევაზე და ხელს უწყობს მოსწავლეების ფართოდ ინფორმირებას კონკრეტულ საკითხზე; ასევე ორიენტირებულია ღირებულებით განათლებასა და სამოქალაქო კომპეტენციების ამაღლებაზე.

კლასი – IX

თემა – ახალი დრო (საქართველო და მსოფლიო XVII–XIX საუკუნეებში)

საკითხი – რუსული კოლონიური პოლიტიკა საქართველოში

პროექტის დასახელება – გერმანული დასახლებები საქართველოში

პროექტის ტიპი – ადგილობრივი ისტორიის კვლევა

პროექტის მიზანი – საქართველოს ტერიტორიაზე გერმანული დასახლებების ისტორიის გამოკვლევა; მათი კულტურისა და ტრადიციების გაანალიზება; საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკურ და კულტურულ განვითარებაზე მათი გავლენის გაცნობიერება და გააზრება.

მუშავდება ძირითადი სამიზნე ცნებები: წყარო/ინტერპრეტაცია (ისტ. საბ. 1, 2, 5, 6); დრო (ისტ. საბ. 3, 7, 8); სივრცე (ისტ. საბ. 3, 9, 10); საზოგადოება (ისტ. საბ. 7, 8, 10, 11, 12); ძალაუფლება (7, 8, 10, 11, 12); ისტორიული მოვლენა/პროცესი (ისტ. საბ. 4, 5, 6, 8, 9).

პროექტის სტრუქტურა და მიმდინარეობა:

I ეტაპის ამოცანა – კვლევა

ამ მიზნით:

ა) შეისწავლეთ გერმანული დასახლებების ისტორიული კონტექსტი და გერმანელების ჩამოსვლის მიზეზები; ყურადღება გაამახვილეთ რუსეთის კოლონიური პოლიტიკის მიზნებსა და მეთოდებზე საქართველოში XIX საუკუნის დამდეგს;

ბ) გააანალიზეთ კონკრეტულ რეგიონებთან (ქვემო ქართლი, თბილისი, ქუთაისი) მიმართებით გერმანული კოლონიზაციის მნიშვნელობა.

რესურსები:

• ისტორიის სახელმძღვანელო, IX კლასი. მოსწავლის წიგნი. ავტორები: ნატო ახმეტელი, ბესიკ ლორთქიფანიძე, ნათია ფირცხალავა. თბილისი, გამომცემლობა „დიოგენე“, 2020. &23, გვ. 107-109
• საინფორმაციო ბარათები (ბარათი 1, 2, 3, 4, 5, 6)

• მუშაობა რუკებზე – „წლები და ადგილები“. რუკების ანალიზი

1. • რა პერიოდში გაჩნდა საქართველოში გერმანული დასახლებები?
   • რომლები იყო უმთავრესი რეგიონები (ქუთაისი, შიდა ქართლი, კახეთი და სხვ.)?
   • რეგიონების განვითარების პერსპექტივებზე მსჯელობა.

• მიღებული ცოდნისა და რუკების გამოყენებით საქართველოში გერმანული დასახლებების ისტორიული კონტექსტის, გერმანელების ჩამოსვლის მიზეზებისა და პერსპექტივების გაანალიზება და წერილობითი დასკვნის მომზადება.

II ეტაპის ამოცანა – კულტურული ანალიზი

ამ მიზნით:

ა) აღწერეთ გერმანელი კოლონისტების კულტურა, ტრადიციები და სოციალური სტრუქტურა.

ბ) შეაფასეთ, რა გავლენა მოახდინეს მათ ადგილობრივ კულტურაზე.

რესურსები:

ქართულ–გერმანული ურთიერთობები 1918–1921 წლებში

პირველი გერმანელები საქართველოში

გერმანელი კოლონისტები საქართველოში

გერმანული კოლონიები კავკასიაში

ასურეთი

ასურეთი – გერმანული სოფელი

სამეცნიერო ლიტერატურა: ჰაინრიხი, ვოლფგანგი. გერმანული კოლონისტების ისტორია საქართველოში. თბილისი: მერია, 2005; ივანიშვილი, გიორგი. საქართველოს გერმანული დიასპორის ისტორია. თბილისი: უნივერსიტეტი, 2010; კლიმენტი, თეოდორე. კოლონიზაცია და კულტურული ურთიერთობები. ბათუმი: სამეცნიერო ცენტრი, 2012.

დამატებითი ლიტერატურა:

კომახია მ., გერმანელები საქართველოში. „სოლიდარობა“. თბ., 2007 №5 (14).

მანჯგალაძე გ., გერმანელი კოლონისტები ამიერკავკასიაში. „მეცნიერება“, თბ., 1974.

შპრინგჰორნი დ., გერმანელები საქართველოში. თბილისის გოეთეს ინსტიტუტი, 2004.

საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი, საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული აღწერის შედეგები.

http://www.nplg.gov.ge/greenstone3/library/collection/period/document/HASH72aa3612a13de46159ba24.6?p.s=TextQuery

III ეტაპის ამოცანა – ეკონომიკური გავლენა:

ამ მიზნით: ახსენით, როგორ უწყობდა ხელს გერმანული დასახლებები საქართველოს ეკონომიკურ განვითარებას, განსაკუთრებით სოფლის მეურნეობასა და ინდუსტრიაში; კვლევის საფუძველზე აღწერეთ სავაჭრო ურთიერთობების ჩამოყალიბება ადგილობრივებსა და გერმანელებს შორის.

თბილისში დაკარგული გერმანული სოფლები

https://blueshield.ge/?p=6433&lang=ka

სოფელი ასურეთი https://tetritskaro.gov.ge/ghirsshesanishnaobebi/423–sofeli–asureti.htmlი საქართველოში მცხოვრები გერმანელების სამეურნეო ყოფა და ტრადიციები

IV ეტაპის ამოცანა – მიმღებლობა და ტოლერანტობა

ამ მიზნით:

ა) გააანალიზეთ, როგორ ამაღლდა კულტურული ტოლერანტობა გერმანულ და ადგილობრივ მოსახლეობას შორის;

ბ) ახსენით, რა გავლენა მოახდინა გერმანულმა კულტურამ ადგილობრივ საზოგადოებაზე.

რესურსები:

თბილისის გერმანული დასახლებები

V ეტაპის ამოცანა – დღევანდელი მდგომარეობა

ამ მიზნით: შეისწავლეთ გერმანული კულტურის კვალი თანამედროვე საქართველოში; რა ტიპის საქმიანობას ეწევა დღევანდელი გერმანული დიასპორა საქართველოში.

რესურსები:

გერმანული არქიტექტურა საქართველოში

საქართველოში მოღვაწე გერმანელი არქიტექტორები და მათი პროექტები

საქართველოში მცხოვრები გერმანელების სამეურნეო ყოფა და ტრადიციები

VI ეტაპი: შემაჯამებელი დავალების წარმოდგენა – „გერმანული დასახლებები საქართველოში“

დავალების პირობა: წარმოიდგინეთ, რომ ჟურნალისტი ხართ. თქვენ უკვე გაეცანით XIX საუკუნის დასაწყისში საქართველოში გერმანული დასახლებების წარმოშობის ისტორიას, კულტურას და მათ სოციალურ-ეკონომიკურ გავლენას ადგილობრივ მოსახლეობაზე. კვლევის ძირითადი ეტაპების დასკვნის საფუძველზე მოამზადეთ რეპორტაჟი, რომელიც შეიცავს ცხრილებს, დიაგრამებს და წყაროების ჩამონათვალს. დასკვნაში წარმოადგინეთ კვლევის მთავარი საკითხები და მიღებული, შემაჯამებელი, ძირითადი დასკვნები. დასკვნა შეგიძლიათ წარმოადგინოთ წერილობითი ან PPT-ფორმით, ვიდეოს ან დოკუმენტური ფილმის სახით, ან AI-ტექნოლოგიით (AI ტექნოლოგიის შემთხვევაში გამოიყენეთ ფოტოინსტრუქცია). https://drive.google.com/file/d/1fLlN94A73NUYrZ9pVJvkbJzcO8M3nWPe/view

საბოლოო პროდუქტის მოსამზადებლად, პროექტის რესურსებთან ერთად, გამოიყენეთ სხვა წყაროებიც:

• ფილმები და დოკუმენტური სერიალები: „საქართველოს გერმანელები“ (2020) – დოკუმენტური ფილმი, რომელიც ასახავს გერმანული დასახლებების ისტორიას

https://www.youtube.com/watch?v=DcvIbhAw45c

VII ეტაპი – პროექტის ვადები:

საერთო ვადა: 1 თვე

VIII ეტაპი – პროექტის შეფასება

კრიტერიუმები:

• კვლევის სიღრმე (რამდენად ფართო და დეტალური იყო კვლევა);
• კრეატიულობა (მათ შორის ინოვაციური მიდგომების გამოყენებაც);
• ანალიზი;
• პრეზენტაციის სანდოობა (ვიზუალური და წერილობითი მასალის ხარისხი).

შესრულებული დავალების ნიმუშები:

ა) PPT – პრეზენტაციის ნიმუშები

ბ) ნაწყვეტი ვიდეორეპორტაჟიდან „გერმანული დასახლებები საქართველოში“

https://drive.google.com/file/d/1ZtF5C5ImQ2pWsWa1L363wChBFPvl0p3L/view

შეფასების რუბრიკა

დასასრული – პროექტის შეჯამება/რეფლექსია

ისტორიის სწავლებისას პროექტების გამოყენება ხელს უწყობს მოსწავლეების თვითრეალიზაციას, მოტივაციის ამაღლებას, ავითარებს კრიტიკული აზროვნებისა და დაკვირვების უნარებს, ამდიდრებს საგნობრივ ლექსიკას, აფართოებს მოსწავლის თვალსაწიერს და ამაღლებს თვითშეფასებას. პროექტებიდან მიღებული ცოდნა და გამოცდილება მოსწავლისთვის მომავალი პრაქტიკული საქმიანობის რეალური საფუძველია, ამიტომ სასურველია, აქტიურად გამოვიყენოთ ისინი სასწავლო პრაქტიკაში და ჩვენი კურიკულუმების აქტიურ კომპონენტად ვაქციოთ.

ნერვული აფეთქება ადამიანში დღეს აღარავისთვის უცხო აღარ არის. თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენს ყოველდღიურ ყოფაში აღნიშნულ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანის ხილვა უკვე ძნელად თუ ვინმეს გააკვირვებს. თუმცა, ადამიანის განვითარების პროცესში არის პერიოდები, როდესაც ნერვული აშლილობა ადრეც განსაკუთრებით ხშირად გვხვდებოდა, დღესაც გვხვდება და დიდი ალბათობით მომავალშიც შეგვხვდება. ერთ-ერთ ასეთ პერიოდს მოზარდობის ხანა, გარდატეხის ასაკი წარმოადგენს.

მოზარდები ბევრად უფრო ხშირად, ვიდრე უფროსები კარგავენ კონტროლს საკუთარ ემოციებზე, გრძნობებზე და გარეთ გამოაქვთ ისინი. მოზარდები, როგორც წესი, ხშირად ტირიან, ქვითინებენ, ვარდებიან ისტერიკაში. ნერვული აშლილობა მოზარდებში შეიძლება გამოვლინდეს აგრესიული ქცევით გარშემომყოფთა მიმართ, ასევე აუტოაგრესიით – საკუთარი თავისთვის ფსიქოლოგიური ან ფიზიკური ზიანის მიყენებით.

რატომ ტირიან და ფეთქდებიან მოზარდები ხშირად, რა შეიძლება გახდეს მოზარდის ისტერიკის მაპროვოცირებელი, როგორ დავეხმაროთ მოზარდს იყოს ემოციურად უფრო მდგრადი. აღნიშნულ შეკითხვებზე პასუხის გასაცემად, უპირველეს ყოვლისა, იმ მიზეზებში უნდა გავერკვეთ, რომლებიც მოზარდის აღნიშნული ქცევის გამომწვევი შეიძლება გახდეს.

   მოზარდის ნერვული აფეთქების გამომწვევი ძირითადი მიზეზები:

• მოზარდთა ბიოლოგიური და ფიზიოლოგიური მდგომარეობა. გარდატეხის ასაკში მომატებული, გაზრდილი ემოციურობა გამოწვეულია თავის ტვინის იმ უბნების მოუმწიფებლობით, რომლებიც ეხმარება, ხელს უწყობს ემოციების კონტროლს და ნერვული აფეთქების თავიდან აცილებას;
• ემოციების გონების დახმარებით მართვის უუნარობა. ეს უნარი დაბადებიდან, გენეტიკურად კი არ გვეძლევა, მას უნდა დავეუფლოთ, ვისწავლოთ განვითარების პროცესში. ამისათვის საჭიროა გამოცდილება, კარგი მაგალითი და ემოციების მართვის ტექნიკაში გარკვევა;
• მცირე ცხოვრებისეული გამოცდილება და არაადეკვატური თვითშეფასება. მარტივად რომ ვთქვათ, მოზარდის ცხოვრებაში გაცილებით მეტი მოულოდნელი და არაპროგნოზირებადი სიტუაციაა, ვიდრე ზრდასრულის ცხოვრებაში. გარშემომყოფთა ქცევა, მათი რეაქციები მოზარდისათვის ძნელად პროგნოზირებადია; მას ხშირად უჭირს წინასწარ განჭვრიტოს, როგორ უპასუხებენ ადამიანები მის ამა თუ იმ ქცევას ან სიტყვას და შედეგად შოკირებული რჩება. ეს გარდაუვალი ეტაპია ადამიანის განვითარებაში, დამოუკიდებელ პიროვნებად ჩამოყალიბების გზაზე ის მუდმივად ხვდება სირთულეებს და იყენებს ახალ სტრატეგიებს აღნიშნული სირთულეების დასაძლევად;
• ორგანიზმის რეაქციებთან გამკლავების უუნარობა. გარდატეხის ასაკში მოზარდის სხეული, ორგანიზმი განიცდის სერიოზულ ტრანსფორმაციას, ცვლილებებს. იშვიათია მოზარდი, რომელიც საკუთარ სხეულს, ორგანიზმს გონივრულად ეპყრობა – გამოუძინებლობა, არაჯანსაღი და არარეგულარული კვება და ა.შ. შედეგად ვიღებთ გადაღლას. დამოუკიდებლად იმისა, თუ რა ხდება გარემომცველ სამყაროში, მოზარდი, რომელიც გამოუძინებელია ან მკაცრ დიეტაზეა იმისათვის, რომ წონაში დაიკლოს, გახდეს, ჩვეულებრივ ემოციურად არამდგრადია და გარე გამომწვევი მიზეზების გარეშეც შეიძლება ემოციურად აფეთქდეს, დაკარგოს წონასწორობა;
• უსამართლობის განცდა. თუ მოზარდი, საკუთარი გადმოსახედიდან, აწყდება უსამართლო დამოკიდებულებას მის მიმართ, ჩვენ შეიძლება ნერვული აფეთქების მოწმე გავხდეთ. „დიდობის“ გრძნობიდან გამომდინარე მოზარდს აქვს მოლოდინი, რომ მას ექნება მეგობრების, ქცევის ფორმების, გარეგნული სახის, საკუთარი სხეულის განკარგვის და ა.შ. არჩევანის თავისუფლება. მაგრამ, როცა ის ამ ყველაფერს ვერ აღწევს იმის გამო, რომ მშობლები მუდმივად აკრძალვებს და შეზღუდვებს უწესებენ, ის იწყებს პროტესტის გამოხატვას და ნერვულ აფეთქებამდე მიდის;
• მარტოობის განცდა. მოზარდებს ხშირად ეჩვენებათ, რომ მათი არავის ესმის, მათი ცხოვრებით არავინ ინტერესდება. უბრალოდ ბევრმა მათგანმა ჯერ კიდევ ვერ ისწავლა განსხვავება „გაგებასა“ და „დათანხმებას“ შორის. თუ ჩვენ არ ვიზიარებთ მოზარდის შეხედულებებს, მისთვის ეს იმის ნიშანია, რომ მისი არ გვესმის, რაც დიდი ალბათობით მის გაღიზიანებას, უკმაყოფილებას, აფეთქებას და ნერვულ აშლილობას გამოიწვევს.

რეკომენდაციები – როგორ დავეხმაროთ მოზარდს ემოციური აფეთქების თავიდან აცილებაში:

• უპირველეს ყოვლისა, გავითვალისწინოთ, რომ მოზარდი ცხოვრებაში გამოუცდელი ადამიანია, რომელსაც შიგნიდან ანადგურებს მასში მიმდინარე ბიოლოგიური და ფიზიოლოგიური ცვლილებები. ამიტომ, გარკვეულწილად კარგიცაა, რომ ის იწყებს აფეთქებას, შეუძლია ყვირილი და ტირილი – ეს ყველაფერი თავისებური დამცავია ზედმეტი ემოციებისა და ტრავმისაგან. თუმცა, ხანდახან ისტერიკა და ნერვული აფეთქება ტკივილს აყენებს გარშემომყოფებს და იწვევს სირცხვილის გრძნობას თავად მოზარდში. ამიტომ, საჭირო ხდება რეაგირება და თანაც ისე, რომ მათ ნაკლები ზიანი მიაყენონ მასაც და გარშემომყოფებსაც;
• მაშინაც კი, თუ მოზარდის ქცევა დამანგრეველია კონკრეტულ მომენტში, მნიშვნელოვანია, რომ გარშემომყოფებმა შევინარჩუნოთ სიმშვიდე და გვესმოდეს, რომ მოზარდი საკუთარ თავს, საკუთარ ემოციებს ვერ უმკლავდება და მას დახმარება სჭირდება;
• მოვუსმინოთ მოზარდს და არ გავაუფასუროთ მისი განცდები, ემოციები, გრძნობები, აზრები. ნუ ჩავთვლით მათ უმნიშვნელოდ. რა თქმა უნდა, ყველაფერი, რაც მოზარდს აღელვებს ახლა, აუცილებლად გაივლის და მასაც დაავიწყდება, მაგრამ შეცდომა იქნება უაზრობად ჩავთვალოთ, ღირებულება დავუკარგოთ მათ და მით უმეტეს ხაზი გავუსვათ იმას, რომ ჩვენი საქმეები, პრობლემები რეალური, მნიშვნელოვანია, მისი საზრუნავი კი – სისულელე და წვრილმანი;
• თუ მოზარდი მეტისმეტად აღგზნებულია, გაბრაზებულია, ნერვული აფეთქების ზღვარზეა, თვალები უკვე სველი აქვს და თავს ძლივს იკავებს, რომ არ აქვითინდეს, მივცეთ საშუალება გადმოაფრქვიოს, გარეთ გამოიტანოს თავისი ემოციები გარშემომყოფთათვის მისაღები ფორმით, მივცეთ ტირილის საშუალება. ტირილი და ემოციების გადმოფრქვევა ეხმარება მას სტრესული ჰორმონებისგან განთავისუფლებაში. ნუ გავკიცხავთ, ნუ ვუსაყვედურებთ მოზარდს და ნუ შევეცდებით ავუკრძალოთ ტირილი. უმჯობესი იქნება ვუთხრათ, ავუხსნათ, რომ ჩვენ არ განვსჯით, არ განვიკითხავთ მას და ისიც გვესმის, რომ ხანდახან უკეთესიცაა გრძნობები გარეთ გამოვდევნოთ. თუ მოზარდს აქვს მიდრეკილება, რომ საცოდავად კი არ იტიროს, არამედ მრისხანედ იყვიროს, ესეც არ უნდა ჩავახშოთ, პირიქით, დავეხმაროთ გამოხატოს ემოციები, როგორი უარყოფითიც არ უნდა იყოს, მისაღები ფორმით. გავითვალისწინოთ, რომ აგრესიის აკრძალვა არ ეხმარება მოზარდს გახდეს უფრო კეთილი, უფრო დამთმობი. გვახსოვდეს, რომ როდესაც მოზარდი აგრესიას მიმართავს, ეს ნიშნავს, რომ შინაგანად ის საკუთარ თავს ამ სამყაროში ყველაზე ცუდ ადამიანად, არარაობად მიიჩნევს და ცდილობს განთავისუფლდეს ამ გრძნობისგან;
• ვაღიაროთ მოზარდის ემოციები, დავარქვათ მათ შესაბამისი სახელები: მრისხანება, ბრაზი, სიძულვილი, მაგრამ არ განვსაჯოთ მაშინაც კი, თუ გვეჩვენება, რომ ის ბრაზობს ჩვენზე. ვუთხრათ, რომ ჩვენ გვესმის მისი, ის გაბრაზებულია, მაგრამ ეს მისი უფლებაა. ემოციებისთვის სახელის დარქმევა ძალიან სასარგებლოა, ეს თავისთავად ეხმარება მოზარდს, განთავისუფლდეს აღნიშნული ემოციის სიმძაფრისგან;
• თუ მოზარდი უკვე აფექტის მდგომარეობაში იმყოფება, მნიშვნელოვანია სწორად მოვიქცეთ მასთან. ნუ დავტოვებთ მარტო, მაგრამ ნურც კონტაქტში შესვლას შევეცდებით. უკეთესი იქნება, თუ გავჩუმდებით – ასეთ დროს ის ადეკვატურად მაინც ვერავის და ვერაფერს აღიქვამს. როდესაც ემოციის სიმძაფრე ჩაცხრება, ბავშვი ტირილს, ქვითინს მოუკლებს, შეგვიძლია ფრთხილად შევამციროთ ფიზიკური დისტანცია, მასთან ახლოს დავსხდეთ. თუმცა, უკეთესი იქნება, თუ ყურადღებით დავაკვირდებით მოზარდს და ვიმოქმედებთ იმის მიხედვით, რამდენად მზად იქნება ის ჩვენი ფიზიკური კონტაქტის მისაღებად და თანდათან მივუახლოვდებით. მოზარდთან ჩახუტება შეგვიძლია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის უარს არ ამბობს ჩვენს მიახლოებაზე. არ არის საჭირო ზედმეტი ახსნა-განმარტებები, ნოტაციების კითხვა, უბრალოდ უსიტყვოდ ჩავეხუტოთ. ამ მდგომარეობაში გონებისადმი მიმართვის მცდელობა მოზარდს უჩენს განცდას, რომ მისი არ ესმით;
• ნუ დავაჩქარებთ მოვლენებს და ნუ შევეცდებით მოზარდის ნერვული აფეთქებისა და მისი ისტერიული გამოვლინებების ცხელ გულზე განხილვას. ვესაუბროთ მხოლოდ მაშინ, როცა ის გონს მოეგება, დამშვიდდება და ჩვეულ მდგომარეობას დაუბრუნდება. ამასთან, მოვერიდოთ განსჯას, გაკიცხვას, საყვედურებს. ნუ ვეტყვით მას ისეთ რამეს, რამაც შეიძლება მასში დანაშაულის გრძნობა გამოიწვიოს, ასევე ნუ დავუწესებთ აკრძალვებს გრძნობების გამოხატვაში. უკეთესი იქნება, თუ ვიმსჯელებთ იმაზე, რის გამოც მოზარდი თავს ცუდად გრძნობს, როგორ აღიქვამს ის საკუთარ თავს და რას გრძნობს ნერვული აფეთქების შემდეგ. მოვერიდოთ შეფასებას, განსჯას. თუ ის ნანობს მომხდარს, ვესაუბროთ იმის შესახებ, როგორ გახდეს უფრო გაწონასწორებული, მდგრადი.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება დავასკვნათ, რომ ნერვული აფეთქება და ემოციების ამოფრქვევა გარდატეხის ასაკის, მოზარდობის ხანის განუყოფელი ნაწილია. კარგი იქნება, თუ მოზარდის ნერვული აფეთქების დროს უსიამოვნო გამოვლინებების უბრალოდ შეჩერებას კი არ შევეცდებით, არამედ დავეხმარებით, ისწავლოს საკუთარი თავის და ემოციების კონტროლი. ამას იმ შემთხვევაში მოვახერხებთ, თუ მოზარდს საკუთარი გრძნობების დათრგუნვას კი არ ვაიძულებთ, არამედ მივცემთ საშუალებას, მისაღები ფორმით გამოხატოს ისინი.

ჩვენი ჟურნალის ამ ნომერს განსაკუთრებული, ექსკლუზიური მისია აქვს – წარმოგიდგენთ ევროპის საბჭოს რეკომენდაციას CM/Rec(2019)10 – „ციფრული მოქალაქეობის შესახებ განათლების განვითარება და ხელშეწყობა“, რომელიც ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის მიერ 2020 წლის 21 ნოემბერს დამტკიცდა და მიზნად ისახავს წევრი ქვეყნების მხარდაჭერას განათლების სისტემების ციფრული ტრანსფორმაციის მიმართულებით.

ჩვენს უკიდურესად სწრაფადცვალებად ეპოქაში ერთ-ერთი გარდაუვალობა, რასაც კაცობრიობამ თვალი უნდა გაუსწოროს, ციფრული სამყაროს გავლენის ზრდაა. ასეთ რეალობას, ბუნებრივია, ციფრულად კომპეტენტური მოქალაქეები სჭირდება, რომელთა სათანადო კომპეტენციებით აღჭურვაც სწორედ განათლების პასუხისმგებლობაა.

თუ გადავხედავთ ჩვენი ჟურნალის 2023 წლის მესამე ნომერს, ევროპის საბჭოს განათლების სტრატეგიის ერთ-ერთ მიმართულებად სწორედ ციფრული ტრანსფორმაციის გზით ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული განათლების სფეროს განვითარებას აღმოვაჩენთ. სტრატეგიის ამ მიმართულების ერთ-ერთ საფუძველს კი სწორედ წინამდებარე ნომრის ექსკლუზიური შინაარსი – „ციფრული მოქალაქეობის შესახებ განათლების განვითარება და ხელშეწყობა“ – ევროპის საბჭოს წინამდებარე რეკომენდაცია წარმოადგენს.

მოცემული რეკომენდაცია აყალიბებს ციფრული მოქალაქეობის შესახებ განათლების მიზანსა და სფეროს, გვთავაზობს აუცილებელი ტერმინების განმარტებებს, სახელმძღვანელო პრინციპებს, მიმართულებებს სწავლის, სწავლებისა და შეფასების თვალსაზრისით, დაინტერესებული მხარეების თანამშრომლობის შესაძლებლობებსა და ინსტრუქციებს.

იმედს ვიტოვებთ, რეკომენდაციაში მოცემული შინაარსი დაეხმარება საქართველო განათლების სისტემას, ციფრული მოქალაქეობის სათანადოდ დანერგვასა და 2025 წლისთვის მზადებაში, რომელსაც ევროპის საბჭო, კონტინენტის მასშტაბით, ციფრული მოქალაქეობის წლად აცხადებს.

მთავრი რედაქტორი:  ნათია ნაცვლიშვილი

დიზაინერი : ბესიკ დანელია

ტექსტების სტილის რედაქტორი: მაია წიკლაური 

ჟურნალის წაკითხვა და ჩამოწერა შესაძლებელია ბმულიდან:

სკოლის მართვა #2

(პირველი ნაწილი)

მეექვსე კლასში ვიქნებოდი, ქართულის მასწავლებელმა დასაწერად თავისუფალი თემა დაგვავალა. თემის სათაური არ მახსოვს, სამაგიეროდ მახსოვს ის ღამე თეთრად რომ დამათენდა. დავყურებდი ცარიელ ფურცელს და ჯიუტად ველოდი პირველ სიტყვას, რომელიც ამბავს მოიყოლებდა. მაშინ ვფიქრობდი, წერა ჩემთვის დაუძლეველი სირთულე იყო და ამ გამოწვევას მხოლოდ „კარგი“ ან „კიდევ უფრო კარგი“ მოსწავლეები უმკლავდებოდნენ. იმ დროს არავის უთქვამს, რომ სათქმელს, არათუ 45 წუთი, ხშირად, ბევრად მეტი დრო და მუშაობა სჭირდება, სანამ გონებაში მომწიფდება და ტექსტად გადაიქცევა.

„როგორ დავიწყოთ წერა” – არცთუ მარტივად დასაძლევი დილემაა მოზარდებისთვის. წერითი დავალების სირთულეც, ხშირად, ძნელად მოსახელთებელი “დასაბამიდან” მოდის. „მას, დასაწყისი მიკარნახეთ და გავაგრძელებ..“; „როგორ დავიწყო, მას?“ „პირველი სიტყვა თქვენ მითხარით”… – მსგავსი ფრაზები ხშირად მოგვისმენია გაკვეთილზე. ამ დროს მოსწავლეებს, როგორც წესი, ვთავაზობთ არაერთ აქტივობასა და რუტინული დავალებას, როგორც აუცილებელ პირობას წერითი უნარების გასააქტიურებლად, თუმცა, დავალებებთან ერთად, მათ ხშირად მხარდაჭერა, მოტივაცია და შთაგონება სჭირდებათ. ამიტომაც, გადავწყვიტე მოსწავლეებისთვის გამეზიარებინა თანამედროვე ავტორების გამოცდილება, თუ რა გზას გადიან ისინი ფიქრიდან სიტყვამდე, როგორ უმკლავდებიან სირთულეებს შემოქმედებით გზაზე, ელიან, თუ არა პირველ ფრაზას და როგორ ქმნიან ტექსტებს. მჯერა, საყვარელი ავტორების გულწრფელი წერილები გამბედაობას შემატებს მოზარდებს (არა მხოლოდ) და თვითრწმენას გაუღვივებს მათ.

ყველა ავტორს ერთი და იმავე შეკითხვით მივმართე, მათგან კი განსხვავებული, საინტერესო პასუხები დამიბრუნდა.

ვიდრე წერილებს გაგიზიარებთ, მინდა, მადლობა გადავუხადო თითოეულ ავტორს გამოხმაურებისა და თანამზრახველობისთვის.

1. როგორ იწყებთ ამბის წერას?
2. რა გეხმარებათ, ვიდრე წიგნის (მოთხრობის, სტატიის) წერას დაიწყებთ?
3. ხომ არ გაქვთ თქვენეული მეთოდი (რიტუალი, ჩვევა), რასაც მიმართავთ წერის დაწყებამდე?

ნატო დავითაშვილი

(იროელთა ქრონიკები, „ჯიბის კაცუნა და მწვანე კუნძული“)

1. ამბის წერის ბიძგი შესაძლებელია რაღაც მოვლენა, საგანი ან წარმოსახვაში გაჩენილი კადრი გახდეს. დავარქვათ მას მარცვალი. შემდეგ ეს მარცვალი ღივდება, იკეთებს ფესვებს, თან მოაქვს მასთან დაკავშირებული მოვლენები, სამყარო, იდეები. აუცილებელი არ არის მთელი სიუჟეტი დამანახოს… და როდესაც გონება ვეღარ იტევს, ვიწყებ წერას. როგორც წესი, ფინალი წინასწარ ვიცი და ნელ-ნელა მივდივარ ფინალისკენ.
2. წერის დაწყებაში მეხმარება ამ წიგნის სიუჟეტზე და პერსონაჟებზე საუბარი. მყავს ასეთი ადამიანი, რომელსაც მონახაზს ვუყვები ხოლმე. თხრობისას ბევრად უკეთ ვიგონებ. ამ დროს ვხვდები, მზად ვარ თუ არა, რომ წერა დავიწყო. სიუჟეტის თხრობა, მთავარი გმირისა და მისი ცხოვრების მოყოლა თუ შემიძლია, ეს ნიშნავს, რომ მის დაწერასაც მოვახერხებ.
3. არავითარი რიტუალი არ მაქვს. დაწყების შემდეგ პირველ რამდენიმე გვერდს ძალიან ბევრჯერ ვკითხულობ. ხმამაღლაც კი. თხრობის ტემპი, სტილი თუ ლექსიკა რომ გავითავისო.

თეა თოფურია

(„ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“, „უჩინარი სახლი“ ა. შ)

1. როდესაც მოთხრობას, რომანს ვწერ, ვიწყებ იმით, რაც ნამდვილად ვიცი. ძირითადად ვიცი დასაწყისი და დასასრული, ვიწყებ დასაწყისით და დანარჩენს გზადაგზა ვიგონებ.
2. წერა შეიძლება წლობითაც გაგრძელდეს. ხანდახან ვჩერდები, იმიტომ, რომ დრო არ მაქვს, ხანდახან – მეზარება, ხან კი უბრალოდ არ ვიცი, წერა როგორ გავაგრძელო და ველოდები, სანამ რამეს მოვიფიქრებ. ყველაზე კარგად მაშინ ვწერ, როცა სხვა საქმე არაფერი მაქვს, შვებულებაში ვარ და შემიძლია, რაც მინდა, ის ვაკეთო.
3. სტატიის წერა გაცილებით მარტივია, ჟურნალისტიკა და მწერლობა ძალიან განსხვავდება. ჟურნალისტიკაში არაფერს იგონებ, მხოლოდ ფაქტებს ეყრდნობი. საკუთარ თავზე არ ხარ დამოკიდებული, მთავარი ისაა, რასაც რესპონდენტები და ფაქტები გეტყვიან. მწერლობაში კი ყველა გზა ხსნილია, რაც უფრო კარგი ფანტაზია გაქვს, მით უფრო ფასეული იქნება შენი ნაწარმოები.

ლელა ცუცქირიძე

(„უუუ კულელე და სხვა მოთხრობები“, „მართიკოს ვაშლის ხე“, „მხიარული ოჯახი“ და ა.შ)

1. ყველა ამბავი პირველი სიტყვით, ან ფრაზით იწყება. შეიძლება, რაღაც გარკვეული იდეა მქონდეს, მაგრამ წერის დროს ამ იდეამ სხვა განვითარება პოვოს, სხვა იდეები „გამოისხას“. მე კი ამ იდეებმა უფრო მომხიბლოს და ყველაფერი „თავდაყირა“ დავწერო. არ ვარ „დალაგებული“ ავტორი, ხანდახან, ნებისმიერ, თავში პირველად გაელვებულ სიტყვას შეიძლება მოჰყვეს ამბავი. ხანდახან კი არა, ყოველთვის შეიძლება, სცადეთ, კარგი ექსპერიმენტია.
2. მეხმარება შთაგონება, რომლის წყაროდ შეიძლება იქცეს ნებისმიერი რამ: ტკივილი, სიხარული, კარგი წიგნი, ადამიანი, ფოთოლი, ღრუბელი, ხმა… ჩემი „მართიკოს ვაშლის ხე“ აგვისტოს ომის გამოძახილია და გოგონა, რომელიც საბავშვო ბაღში ცხოვრობდა. „ნანომტი ამტომი“ ფურცელზე დამჩნეული ყავის ლაქის დამსახურებაა; „კაქტუსი რებუცია“ ქუჩაში ნაპოვნი კაქტუსის პაწაწინა ბურთულას, წიგნი „მხიარული ოჯახი“ მაღაზიის ვიტრინაში გამოდგმული ბატებიანი სერვიზის და ა.შ. ასევე, ძალიან, ძალიან მეხმარება ხატვა. ხანდახან წერას სულ არ ვაპირებ, მაგრამ ისეთი პერსონაჟი შემომეხატება, მასზე ამბავი რომ არ დავწერო, არც თავად მომასვენებს და ვერც მე მოვისვენებ.
3. რიტუალი და განსაკუთრებული ჩვევები არ მაქვს. მიყვარს, როცა წერის დროს რაიმე საყვარელი ნივთი ან კომპოზიცია მიდევს ცხვირწინ. ახლა ეს პატარა აკვარიუმია, ოკეანის ქვიშით, ნიჟარებით და კერამიკის ქაღალდის ნავით.

ნათია როსტიაშვილი

( „სხვა სკოლა“, „სუნთქვის შემგროვებელი“ და ა.შ)

1. ამბის წერას მის ფურცელზე გადატანამდე ბევრად ადრე ვიწყებ. წერის დაწყებამდე გონების ფაილში იძენს კონტურებს და იქვე ინახება. მოფიქრებული ამბავი ხან ისეთი სხმარტალა და გამჭვირვალეა, არაფრის დიდებით არ გემორჩილება, მისთვის მკვეთრი კონტურის შემოვლება არ გამოდის, მაგრამ როგორც კი გონებიდან ფურცელზე, ან ვორდში გადმოწერას ვიწყებ, ხორცს ისხამს, რეალური, დამყოლი, ხელშესახები ხდება.
2. ჩემთვის მოთხრობის წერა და სტატიის წერა სხვადასხვა რამეა. სტატიის წერისას მეხმარება იმ თემაზე ინფორმაციის მაქსიმალური ფლობა, რაზეც ვწერ. ჩემი მრავალწლიანი ჟურნალისტობის განმავლობაში ყოველთვის ვცდილობდი, კონკრეტულ თემასთან დაკავშირებით იმაზე მეტი ინფორმაცია მომეძიებინა, ვიდრე ეს სტატიისთვის იყო საჭირო. როცა იცი რაზე წერ, დანარჩენი უკვე ტექნიკური საკითხია. მოთხრობების წერის დასაწყებად გონების ფაილში შენახული ,,მასალა” მეხმარება. პირველი ფრაზა თუ ისეთი გამოვა, როგორიც გინდა, მერე თავისით ეწყობა ყველაფერი. თუ არ გამოვა – უნდა განაგრძო და დანარჩენი ტექსტი თვითონ გიკარნახებს, პირველ ფრაზასთან მიბრუნებული როგორ უნდა მოიქცე.
3. ზოგადად, რიტუალების გოგო ვარ. უბრალო ჩაის სმასაც რიტუალად ვაქცევ ხოლმე, მაგრამ წერა თვითონ იმდენად რიტუალური და ჯადოსნური ამბავია, რომ კიდევ რაიმეს დამატების მოთხოვნილებას აღარ მიჩენს.

ნინო ქადაგიძე

( „ცერცვის ტოლა ამბები“, „ტყუილების ქვეყანა“, „ონანა“ ა.შ)

1. ალბათ რასაც ახლა დავწერ, ეს ჩემი სუბიექტური დამოკიდებულებაა ქართული სიტყვის მიმართ. მინიატიურებს ვწერ ლამაზი სიტყვების დახმარებით. ჯერ მაქვს სიტყვა და სიტყვებით ვაგებ ამბავს, ეს სიტყვებია, ვთქვათ – ლაბარდანა, გულისაბა, გულგვამი, ხალთაგუდა, თვალმახარა და სხვა…. რა დააშრობს ქართული ენის მადლიან წყაროს და რა ამოწურავს ამოწურავ ქართული სიტყვის მარგალიტებს.. შემდეგ, ამ ლამაზი სიტყვებით იძერწება პერსონაჟის გარეგნობაც, ხასიათიც, თემაც და სათქმელიც. რაც შეეხება საბავშვო პროზას, აქ ძირითად აქცენტს, რის თქმა მსურს ბავშვებისთვის, იმაზე ვამახვილებ ხოლმე ყურადღებას და აი, ამ სათქმელს მორგებული ვიწყებ წერას. აუცილებლად ვცდილობ, ბავშვებთან უფრო ხალისით მივიტანო სათქმელი.
2. მეხმარება საკუთარ თავში ჩაღრმავება, სათქმელის აქტუალურობა, ან იმ კონკრეტული პრობლემის სიმძაფრე, რომელზეც უნდა დავწერო.
3. წერის დაწყებამდე ჯერ ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში ჩავიჭყიტები ხოლმე, ან ერთ პატარა მოთხრობას წავიკითხავ ჩოხელის, ინანიშვილის, საბას სიტყვის კონიდან ან ლეონიძის, ან ლევან გოთიას შემოქმედებიდან…. სულ ლამაზი სიტყვების ძიებაში ვარ. თუ ვიპოვე ის სიტყვა, მასზე ავაგებ ამბავს, თუ არა და მერე სათქმელზე ვფიქრობ, რასაც დავწერ, რომ წაიკითხავს ამას ადამიანი, რას მისცემს, რას მოუტანს, იმაზე უკეთესი გახდება ვიდრე იყო? და რამდენად გულწრფელი ვარ? მე შემიძლია ისეთი გავხდე, როგორიც ჩემი მკითხველი მინდა იყოს? მოკლედ ბევრს ვფიქრობ ხოლმე და მერე ვწერ.

თეა ლომაძე

( „წერილი ბოთლში“, „პალომა“ ა.შ)

1. მე ვწერ ძალიან იშვიათად. ძირითადად, რამე მომენტი მახსენდება ჩემი და ჩემი შვილების ცხოვრებიდან. ზოგჯერ, რაღაც პრობლემა მაწუხებს და არ მეშვება. ვატარებ, ვატარებ დიდხანს. ზოგჯერ, ერთ წინადადებას მივაწერ სადმე, ქაღალდის ნაკუწზე. ახლა უკვე შეიძლება ტელეფონის „ნოუთებში“ და ერთხელაც, შეიძლება დავჯდე და დავიწყო ნაკუწების ძებნა და ამბად ქცევა.
2. მუსიკა არის მნიშვნელოვანი. მუსიკა მახსენებს ამბავს. ძირითადად, ვიწყებ სიმღერების კრებულის შექმნას, რომლის ფონზეც შემიძლია დავწერო.
3. ვცდილობ, მოვეჭიდო ჩემს განწყობას. ძირითადად, იდეა რომ გამიჩნდება „აქშას“ ვეუბნები და ვაფრთხობ. რაც გადარჩა, ვერ „გავუშვი“ და ყველა ეს პირობა შეიქმნა, დაიწერება კიდეც.

ვასო გულეური

(„დაბრუნებული ბგერები“, „ლუკა და ნუკა“, „ქარის მოყოლილი ზღაპრები“, „ნეტავ, მალე გავიზრდები“)

1. სხვადასხვა ამბავი სხვადასხვანაირად იწერება. ლექსის შემთხვევაში შეიძლება სულ პატარა რაიმე გახდეს ინსპირაცია – ქუჩაში გაგონილი ბავშვის ნათქვამი ფრაზა, ახლობელი ბავშვის ქცევა ან მოყოლილი ამბავი, ან სულაც უბრალოდ, უცებ დაიბადოს იდეა და მერე უკვე ამაზე აეწყოს. ამიტომ ლექსი ხშირად შეიძლება სულ ერთი წინადადებით დაიწყოს და მერე ამაზე „შემოექსოვოს“ ტექსტი. პროზა უფრო სხვაგვარად იწერება – ჩემს გამოცდილებას ვგულისხმობ, ცხადია. პროზისთვის მთავარი სიუჟეტი და პერსონაჟებია. დანარჩენი – როგორ განვითარდება ამბავი, რა მოხდება – ეს უკვე წერის დროს იკვეთება. ყოფილა შემთხვევა, რომ ჯერ პერსონაჟები გაჩენილა და მერე დამიწყია ამბის თხრობა, თუ რა შეიძლება გადახდეთ ამ პერსონაჟებს.
2. უმეტესად, რა არა, არამედ ვინ – ბავშვები! რა თქმა უნდა, განწყობა მნიშვნელოვანია – საბავშვო ტექსტზე მუშაობისას უხასიათოდ ვერ იქნები. თორემ ტექსტს აუცილებლად დაეტყობა. სადიდო ტექსტების და თარგმანის დროს – ხშირად პირიქით. როცა მოწყენილი ვარ, მაშინ უფრო მეტად ვთარგმნი. ამდენად, ყველას საკუთარი მეთოდი შეიძლება ჰქონდეს. ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ უბრალოდ, სტატიაა დასაწერი – დამიკვეთეს კონკრეტულ თემაზე და უნდა დავწერო. ასეთ დროს, ცხადია, უნდა დაჯდე, მოიკრიბო გონება და იფიქრო. საერთოდ, ნებისმიერ ტექსტს მუშაობა სჭირდება და არ იფიქროთ, რომ „მუზა მოვა“ და თავისით დაიწერება. მთავარია, იდეა – იცოდე, რაზე გინდა დაწერო, დანარჩენი კი უკვე შრომის შედეგია.
3. არა, სრულიად სხვადასხვაგვარად შემიძლია დავიწყო წერა. ყოფილა შემთხვევები, როცა უცებ, ქუჩაში მიმავალს, გამიჩნდა რაღაც იდეა, ან სულაც ლექსის მთელი სტროფი. ასეთ დროს ტელეფონში ვიწერ ხოლმე, რომ არ დამავიწყდეს. ყოფილა ისეც, რომ დამსიზმრებია ტექსტის იდეა ან ფრაზა. ამას გაღვიძებისთანავე ვიწერ. უმეტესად კი, უბრალოდ, ვჯდები საწერ მაგიდასთან (უფრო სწორად, კომპიუტერთან) და ვიწყებ ფიქრს. თუ პირველი სიტყვა, პირველი წინადადება მოვიდა, მერე უკვე ადვილია. როგორც წესი, დაწყებაა რთული და მერე – დასრულება. ამიტომ, ნუ დაელოდებით განწყობას, მუზებს – თუკი გინდათ, რომ წეროთ, უბრალოდ აიღეთ ფურცელი ან ჩართეთ კომპიუტერი და წერეთ!

ამ სტატიის მომზადებისას, ეს წერილები ჩემს შინაგან ბავშვს იმდენჯერ წავუკითხე და ისე გულდასმით, დარწმუნებული ვარ, გული მოეცემა და თავის გზას მონახავს, ისე როგორც, არაერთი ჩემი მოსწავლისთვის გადაიქცევა საყვარელი ავტორების წერილები გამხნევებისა და შეგულიანების ექოდ.

(გეგმა, მასალა, თვალსაჩინოება)

გამოწვევა

უკვე რამდენი ხანია, ჩვენს წიგნში ვმოგზაურობთ.

ბევრი ლექსი და მოთხრობა წავიკითხეთ, ბევრი ნახატი ვნახეთ, ბევრიც ვითამაშეთ.

ძალიან მაინტერესებს შენი შთაბეჭდილება:

შენ და შენს კლასელებს რომელი ამბავი მოგეწონათ,

რომელმა გაგაცინათ,

რომელმა გაგამხიარულათ.

და საერთოდ,

მოგწონს ეს წიგნი?

სანამ მიპასუხებ, მოდი, წიგნებზე ვილაპარაკოთ.

მთავარი კითხვა:

• რა არის წიგნი?
• როდის შეიქმნა პირველი წიგნი?
• წიგნი არის ფურცლების კონა, რომელიც უნდა იყოს აკინძული, ჰქონდეს ყდა, გარეკანი, ყუა…
• წიგნს ასევე უნდა ჰქონდეს სათაური;

• ჰყავდეს ერთი ან რამდენიმე ავტორი – ყველა წიგნი ვიღაცის დაწერილია, ზოგ წიგნს, მაგალითად, სახელმძღვანელოს, შეიძლება ათზე მეტი ავტორიც ჰყავდეს;
• ჰქონდეს სარჩევი – გვერდების მიხედვით დანომრილი ჩამონათვალი იმისთვის, რომ სასურველი ტექსტი უცებ იპოვო;
• მითითებული ჰქონდეს გამოცემის წელი,
• გამოცემის ადგილი
• და სხვა დეტალები.

წიგნში ტექსტების დაბეჭდვასაც თავისი წესი აქვს:

დააკვირდი შენი სახელმძღვანელოს ნებისმიერი გაკვეთილის ტექსტს:

მარჯვენა მხარეს ცარიელი ადგილია, იქ არც რამის დაწერა შეიძლება და არც დახატვა. ამ ადგილს „მინდორი“ ჰქვია და ის წიგნის აუცილებელი ნაწილია.

მოდი, კიდევ ერთხელ დაათვალიერე შენი სახელმძღვანელო – ხომ არაფერი აკლია? 

მთავარი ნაწილი:

წიგნის ისტორია

დარწმუნებული ვარ, სასკოლო ჩანთაში სამი-ოთხი წიგნი მაინც გიდევს და როცა წიგნებზე გელაპარაკები, თვალწინ წარმოგიდგება აკინძული ნაბეჭდი ფურცლები, რომლებიც ფერად გარეკანშია ჩასმული.

ასეა?

მაგრამ წიგნი განა ყოველთვის ასეთი იყო.

წინათ, სანამ ადამიანი საბეჭდ მანქანას გამოიგონებდა, ამბების ჩასაწერად სხვადასხვა მასალასა და საშუალებას იყენებდა.

მაგალითად:

კედლის წარწერები

ყველაზე ძველმა წარწერებმა სწორედ ამ გზით მოაღწია ჩვენამდე.

ქვა და ქვის ფირფიტები

თიხის ფირფიტები

პაპირუსი

საწერი ფურცლები სპეციალური მცენარის ფოთლებისა და ღეროებისგან მზადდებოდა.

ტყავი

იმის გამო, რომ მასალა ძვირი და იშვიათი იყო, ძველ ნაწერს შლიდნენ და ზემოდან ახალ ტექსტს გადააწერდნენ. წიგნების გადაწერას წლები სჭირდებოდა.

მერე კი, მეთხუთმეტე საუკუნეში, პირველი წიგნიც დაიბეჭდა და აქედან დაიწყო ნაბეჭი წიგნის ხანგრძლივი ისტორია…

პირველი ქართული წიგნი იტალიაში დაიბეჭდა. ეს იტალიურ-ქართული ლექსიკონი იყო.

ლექსიკონი ისეთი წიგნია, რომელშიც ანბანის რიგზე ჩამოწერილია სიტყვები და მათი მნიშვნელობები.

ლექსიკონში შეიძლება უცხო ენიდან, მაგალითად, ინგლისურიდან ნასესხები სიტყვები იყოს განმარტებული

ან ქართული სიტყვა ქართულად იყოს ახსნილი.

მაგალითად:

კალამი – წერისათვის განკუთვნილი სასწავლო ნივთი.

დღეს ნაბეჭდის გარდა არსებობს ელექტრონული და ხმოვანი წიგნებიც. მათ წაკითხვა და მოსმენა სხვადასხვა მოწყობილობით შეიძლება.

მათთვის, ვინც მცირედმხედველია ან საერთოდ ვერ ხედავს, წიგნები სპეციალური, ბრაილის შრიფტით იბეჭდება.

დამატებითი ტექსტი გაკვეთილისათვის:

ჩემი უბნის ბიბლიოთეკა

სიტყვების ღრუბელი

ალექსის კითხვა ძალიან უყვარს, განსაკუთრებით კომიქსების. ეს ისეთი წიგნებია, რომლებშიც ტექსტთან ერთად ბევრი ნახატიცაა. უფრო მეტი ნახატიც კი, ვიდრე სიტყვები და წინადადებები. თითქოს წიგნს კი არ კითხულობ, მულტფილმს უყურებ.

ალექსის კომიქსების მდიდარი კოლექცია აქვს. რამდენიმე თვითონ იყიდა, ზოგიც მშობლებმა აჩუქეს. კომიქსებით უფროსი დებიც ამარაგებენ. ბევრი კი აქვს, მაგრამ უკვე ყველა წაიკითხა. ასეთ დროს ბებია ეხმარება.

ბებია ბიბლიოთეკარია. ძალიან უყვარს თავისი საქმე. უბნის პატარა, საბავშვო ბიბლიოთეკაში მუშაობს. ბიბლიოთეკა ის ადგილია, სადაც ძალიან ბევრი წიგნია შენახული. მიხვალ, კატალოგში შენს წიგნს მოძებნი და პატარა ბარათს შეავსებ. მერე წიგნის შინ წამოღება შეგიძლია, მაგრამ აუცილებლად უნდა დააბრუნო, რომ სხვებმაც წაიკითხონ.

ბებიას არ უყვარს კომიქსები, სხვანაირი წიგნები ურჩევნია, მაგრამ შვილიშვილი ბიბლიოთეკაში მიჰყავს და სასურველი წიგნის მოძებნაში ეხმარება.

ამას წინათ ალექსიმ ბიბლიოთეკიდან ახალი კომიქსი გამოიტანა. ის არა განსაკუთრებული ძალის მქონე სუპერგმირზე, არამედ ერთ ჩვეულებრივ ბიჭზე იყო. ისეთზე, როგორიც ალექსია.

ალექსის პრიალაყდიანი კომიქსები უყვარს, ბებოს – ძველი წიგნების სურნელი. მაგრამ ორივეს ძალიან უყვარს წიგნები.

• შენ რის კოლექციას აგროვებ?
• როგორი წიგნია კომიქსი?
• ვინ ეხმარება ალექსის კოლექციის შევსებაში?
• სად მუშაობს ალექსის ბებია?
• რა ინახება ბიბლიოთეკაში?
• როგორ უნდა მოიქცე, რომ წიგნები შინ წამოიღო?
• როგორ გგონია, როგორი წიგნები უყვარს ბებიას?

სახალისო ნაწილი

ბიბლიოთეკით სარგებლობის წესები ადამიანებისთვის: 

1. მოუფრთხილდით წიგნებს!
2. არ ჩაწეროთ და ჩახატოთ წიგნებში!
3. დროულად დააბრუნეთ წიგნები!
4. ბიბლიოთეკაში არ იხმაუროთ!
5. მეხუთე წესი თავად დაამატეთ! 

ბიბლიოთეკით სარგებლობის წესები თაგვებისთვის:

• წიგნის კითხვისას არ მოაღრღნათ ყდა!
• არ შეჭამოთ წიგნები!
• განსაკუთრებით ფერად წიგნებს ნუ შეჭამთ! 

წერითი დავალება:

გაიხსენე წიგნთან დაკავშირებული ერთი შთაბეჭდილება და ჩაწერე რამდენიმე წინადადებით.