პარასკევი, ივლისი 4, 2025
4 ივლისი, პარასკევი, 2025

ბუნებისმეტყველებისა და ინგლისური ენის ინტეგრირებულად სწავლება დაწყებით საფეხურზე – 2

0

(პრაქტიკული ნაწილი)

განვიხილოთ რამდენიმე ინტეგრირებული დავალება, რომლებიც დაწყებითი საფეხურის (I-IV) მოსწავლეებისთვისაა განკუთვნილი და მასში ინტეგრირებულია ბუნებისმეტყველება და ინგლისურ ენა. დავალებები აგებულია კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მიდგომაზე და ხელს უწყობს მოსწავლეებში ინგლისურ ენაზე წერის, მოსმენის, კითხვისა და ზეპირი მეტყველების უნარების განვითარებას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ შემოთავაზებული აქტივობები და დავალებები შესაძლებელია განხორციელდეს ბუნებისმეტყველებისა და ინგლისური ენის მასწავლებლის ერთობლივი მუშაობით. თუმცა, არანაკლებ ეფექტიანია, რომ ბუნებისმეტყველებისა და ინგლისური ენის მასწავლებლებმა მოსწავლეებს დავალება შეასრულებინონ ცალკეულ გაკვეთილებზე, ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად. ბუნებრივია, აღნიშნული მიდგომა საჭიროებს მასწავლებლებს შორის მჭიდრო თანამშრომლობას, წინასწარ საგნობრივი სტანდარტების, სასწავლო შინაარსისა და არსებული შესაძლებლობების კარგად შესწავლას, პროცესის ინტეგრირებულად დაგეგმვასა და კურიკულუმში ასახვას.

დავალება 1: წყლის თვისებებზე დაკვირვება და აღწერა

მიზანი: მოსწავლეები დაკვირვებით აღმოაჩენენ წყლის ძირითად თვისებებს, აღწერენ მარტივი წინადადებებით, ამავდროულად ხელი შეეწყობა კვლევითი, ლაპარაკის, მოსმენისა და წერის უნარების განვითარებას.

მოსწავლეები აკვირდებიან წყლით სავსე კონტეინერში წყლის ფიზიკურ თვისებებს, თერმომეტრის მეშვეობით ზომავენ წყლის ტემპერატურას, აკვირდებიან წყლის მოძრაობას ერთი ჭურჭლიდან მეორეში გადასხმის დროს. პარალელურად, მასწავლებლის ფასილიტაციით, საუბრობენ დაკვირვების შედეგებზე – როგორია წყალი ფორმის, აგრეგატული მდგომარეობის, ტემპერატურისა თუ ფერის მიხედვით.

მასწავლებელი ასახელებს ლექსიკურ ერთეულებს, როგორიცაა მაგალითად,

სველი, ცივი, თბილი, ცხელი დასხმა, დაღვრა, თხევადი, უფერო, უსუნო.

Wet, cold, warm, hot, pouring, spilling, liquid, no color, no smell.

მასწავლებელი მოსწავლეებს ჩამოურიგებს ფურცლებს, სადაც მათ უნდა ჩაწერონ მინიმუმ ორი წინადადება ინგლისურად, მაგალითად, The water is wet. It is cold.

დავალება 2: წყლის ციკლის შესწავლა

მიზანი: მოსწავლეები განივითარებენ კითხვისა და ლაპარაკის უნარებს.

მასწავლებელი ანაწილებს მოსწავლეებს მცირე ჯგუფებში და ურიგებს სამუშაო ფურცლებს მარტივი ტექსტით წყლის ციკლის შესახებ.

სამუშაო ფურცელი – წყლის ციკლი

„წყალი ძალიან მნიშვნელოვანია ყველა ორგანიზმისთვის. ის ბუნებაში გარემო პირობების გავლენით იცვლის აგრეგატულ მდგომარეობას. როცა მზე ანათებს, ის ათბობს წყალს მდინარეებში, ტბებსა და ოკეანეებში. წყალი თბება და გადადის ორთქლში. ამას ეწოდება აორთქლება. ორთქლი ადის ცაში. აქ ორთქლი გრილდება და პატარა წვეთებად გარდაიქმნება, იკრიბება და ქმნის ღრუბლებს. ამას ეწოდება კონდენსაცია. როდესაც ღრუბლები ზედმეტად მძიმდება, წყალი ბრუნდება მიწაზე წვიმის, თოვლის ან სეტყვის სახით. ამას ეწოდება ნალექი. წყალი კვლავ უბრუნდება მდინარეებს, ტბებსა და ოკეანეებს და კვლავ ახალი ციკლი იწყება“.

Water Cycle

„Water is very important for all living organisms. It changes its state in nature due to environmental conditions. When the sun shines, it warms up the water in rivers, lakes, and oceans. The water heats up and turns into steam. This process is called evaporation. The steam rises into the sky. There, the steam cools down and turns into tiny droplets, gathering together to form clouds. This is called condensation. When the clouds become too heavy, the water returns to the ground as rain, snow, or hail. This process is called precipitation. The water then flows back into rivers, lakes, and oceans, and the cycle begins again“.

მასწავლებელი თითოეულ ჯგუფს სთხოვს ტექსტის ხმამაღლა წაკითხვას. მასწავლებელი ეხმარება მოსწავლეებს ახალი სიტყვების გაგებაში.

მასწავლებელი თითოეულ ჯგუფს წაახალისებს, რომ განიხილონ ტექსტის შინაარსი და ერთად შეადგინონ მარტივი დიალოგი ინგლისურად. მაგალითად, „What happens to water when it is cold?” “It becomes ice“…

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ სტატიაში

გამოყენებული ლიტერატურა:

ავალიანი ი., ბაღათრიშვილი ნ. (2023) ბუნებისმეტყველება II კლასი, მოსწავლის სახელმძღვანელო, გამომცემლობა „ინტელექტი“

უსენ ზორაბაბელი- ისტორიული ალუზიების კვალი ვეფხისტყაოსანში

0

გაოცებული კითხულობს მეფეთამეფე თამარი:

კაცნო ვითარ ღირს [არს] შეუტყუებული ესე ქმნად? არა ვიცით კაცისა ამის უცხოსა ქცევა და საქმე. არცა მჴედრობისა, არცა ბუნებისა, და არცა ქცევისა. მაცალეთ, ვიდრემდის განიცადოთ ყოველთა სიკეთე, გინა სიდრკუე მისი“.[1] როგორ გავყვე ამ კაცს, არ ვიცნობ, არც ზნენი ვიცი მისი და არც ვნებანიო. არავინ არ დაუჯერა.  გამორჩეულ და სათაყვანებელ ქართველ მეფეზე, უხეშად რომ ვთქვათ, იძალადა სამეფო კარმა- არსებითად, ის ძალად დააქორწინეს და  ამ საქმის  მოგვარების ნიშანმესვეტედ ზანქან ზორაბაბელი გამოდის, დამკვეთად კი საერო და სასულიერო დიდებულთა ხომლი.

[შეკრბეს წინაშე რუსუდან დედოფლისა პატრიაქი და დიდებულნი, სპასპეტნი და ერისთავნი და] აცნობეს თამარს და აწუევდეს ქორწინებასა და ასწრაფობდეს ამის პირისათჳს.[2]

ალბათ,  რუსუდანი უბრალოდ დაჰყვა სამეფო კარის ნებას,- როგორც გახსოვთ, ამ ეტაპზე  ახალჩამცხრალია  „ისნის კარავის“  იდეოლოგთა წინააღმდეგობა, იმავდროულად თამარმა საკმაოდ მძიმე  დაპირისპირება დათმო ქართლის კათალიკოს მიქაელთან[3], რომელიც იმავდროულად, იყო მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელი[4]  და თამარის მამიდა, როგორც ჩანს სიფრთხილეს იჩენს და ამიტომაც  არის სასიძოს ჩამომყვანთა ბანაკში. არახალია, და ამ ისტორიული ეპიზოდის გამოძახილად ითვლება  რუსთველის ვეფხისტყაოსანში ნესტან-დარეჯანისთვის სასიძოდ ხვარაზმშას შვილის მოწვევის ეპიზოდი. ეს ყველასთვის ცნობილია და არ გავაგრძელებთ ამაზე  საუბარს, ჩვენ გვაინტერესებს  ამ ამბავში  ერთ-ერთი მთავარი პირის,  დიდვაჭარ ზანქან ზორაბაბელის  როლი და შესაძლო პროტოტიპობა  გულანშაროს  დიდვაჭარ უსენთან. თუმცა, ალბათ უპრიანი იქნება ერთ სავარაუდო პროტოტიპის შესაძლო შტრიხიც ვახსენოთ, მამიდა რუსუდანთან დაკავშირებით: გვახსოვს ვეფხისტყაოსანში დავარ მამიდა რა სახითაცაა გამოხატული; საერთოდ უბედურების მთავარი წყაროა, ისტორიული პარალელი რომ გავავლოთ, შეიძლება დავუშვათ, რომ  თამარის მამიდის, რუსუდანის, ქცევას საერთოდ არ განაპირობებდა  სიფრთხილე; რუსთველი არაფერს წერს შემთხვევით და შესაბამისად არაა ალბათ  აზრსმოკლებული ის ამბავი, თუ რატომ სძულს ასე ავტორს „დავარ მამიდა“, უსენზე მეტად, რეალურად, სწორედ ის აღიქმება პოემაში უბედურების მთავარ სიმბოლოდ. ახლა დავუბრუნდეთ სტატიის მთავარ ხაზს:

ჩვენი ისტორიის ასეთი საკვანძო  შემთხვევისას, მთელი სამეფო კარი დაირაზმა თამარისთვის  ქმრის „შესართველად“.  „ვეფხისტყაოსანში“  ტარიელის გარდა სამიოდე  დიდებული ზის თათბირზე, თუმცა ეს არ გვიშლის ხელს, უზუსტესად წარმოვიდგინოთ, რა უდევს ამ სიუჟეტს საფუძვლად და რამ შთააგონა  ეს სცენა მწერალს, მით უმეტეს, როცა პოემაშიც აშკარაა დედოფლის როლი,- ნესტანის დედა, ფარსადანთან ერთად, უტყვი  მებაირაღეა ამ იდეის, რომლის განხორციელებასაც ისტორიაში თამარის მამიდა ითავსებს. ეზოსმოძღვარი წერს:

ხოლო აღივსებოდა რა კრება, შემოვიდეს ყოველნი სპასალარნი და ერისთავნი სამეფოსანი და მოაჴსენეს მამათა, რათა ზოგად იღუაწონ შემოყვანებად სიძისა თამარისთჳს, რომელი ყვესცა. და შემოკრბეს წინაშე რუსუდან დედოფლისა და განზრახვითა ყოველთათა წარავლინეს კაცი ვინმე რუსთა სამეფოდ ქრისტიანობისა და მართლმადიდებლობისათჳს მათ ნათესავთასა და ესე ვერა კეთილად განაგეს…“ [5]. დაუფარავად ამბობს ისტორიკოსი, რომ ძალიან ცუდად „მოაკვარახჭინეს“ ეს ამბავი. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ეზოსმოძღვარი არსად აღარ ახსენებს ზანქან ზორაბაბელს, უფრო სწორედ, მას ყველგან სახელდების გარეშე წარმოგვიდგენს:

რამეთუ არცა კაცი იგი ღირსი საქმისა წარავლინეს და არცა მისსა მეცნიერ იყვნეს, რომელსა იგი მოიყვანებდეს.

შემდგომად ჟამისა მოიწია კაცი იგი წარვლინებული და მოიყვანა კაცი დიდად გუარიანი, უდიდესი ყოველთა მათ მეფეთა მის კერძოსათა და სახითაცა არა უმარჯჳ. რომელიცა იხილეს რა, ყოველთა კაცთა სთნდა, რამეთუ არარას მეცნიერ იყვნეს ჩუეულებისათჳს მისისა.[6]

ისტორიკოსი პირდაპირ წერს, რომ ელჩი თუ დესპანი ამ საქმისთვის  შეარჩიეს არა ღირსი. რადგან ამ პატარა სტატიას ზორაბაბელისა და  ვეფხისტყაოსანში  მისი უსენთან პროტოტიპობის ჭრილში განვიხილავთ, ვფიქრობთ, რომ ეს ერთი შტრიხი აშკარად ემთხვევა უსენისას, პოემაში  მისი დახასიათებიდან:

დამეთანხმებით, რომ ერთ-ერთი, ფრიად არადადებითი გმირი უსენია პოემაში, ასეთ დამამცირებელ-სატირულ-სალანძღავ პერსონაჟად თითქმის არავინ არ გამოჰყავს რუსთველს. საერთოდ, ვაჭართა ფენას ნამდვილად არ ეპყრობა უდიერად, პირიქით, ზედმეტი პატივისცემითაც კი- ლამის თავს წირავს მათთვის ავთანდილი. ერთი ხანი, საერთოდაც, ვაჭრად არათუ შეიმოსება, იღვწის კიდევაც… ვაჭართა ქარავნის უხუცესი უსამი მხოლოდ დადებითი შტრიხებითაა დახატული[7]. აი, უსენს კი ლამის წირავს ავტორი, როგორც კაცს, როგორც ქმარს, როგორც სამეფო ტახტთან ვაჭართა უპირველესს… მიწასთან ასწორებს:

„აწ ნახო მთრვალი ვაჭარი, ცქაფი, უწრფელი, მსწრომელი.“

„მართლად თქმულა: «არა მართებს ყვავსა ვარდი, ვირსა რქანი».“

„უთხრა დიდმან ხელმწიფემან უჭკუოსა უსენს, მთრვალსა:“

„მით არ ჯერ ვარ ქმარსა ჩემსა, მჭლე არის და თვალად ნასი,“

„რას ვაგრძელებდე! გატეხა ფიცი, სიმტკიცე სჯულისა,“

„უსენ, გამტეხი ფიცისა, მიჩს უსჯულოთა სჯულითა,

ვერ მიმიახლოს საახლოდ კრულმან პირითა კრულითა.“

 

მართალია, უსენი ხვარაზმშას შვილის მოწვევასთან არაფერ შუაშია, მაგრამ „უგვანო მაჭანკლობა“ აშკარად არის მის  „მოღვაწეობაში“: სწორედ ის გადასცემს მელიქ-სურხავს არაამქვეყნიური სილამაზის ნესტან-დარეჯანს, ფიცის გატეხითა და ღალატით შვილისთვის, სარძლოდ.

 

მოკლედ, თავადაც გახსოვთ, სიუჟეტურადაც რა ზნედაცემულადაა დახატული პოემაში…

ჰოდა, მგონია- წარმოუდგენელია უსენში ზორაბაბელის სახე არ იყოს: სასახლის დიდვაჭართა უხუცესია. სხვა ვაჭარი, ამ რანგის, პოემაში არ არის აღწერილი და გამოყვანილი. უსენ-ზორაბაბელის სიძულვილი კი ცხადია, საიდანაც შეიძლებოდა ჰქონოდა პოეტს (რომელიც თვითონ, ვინ იცის, რა  დონის დიდებული იყო თამარის სამეფო კარზე): ზანქანმა დღე და ღამე იარა და იური რუსი, ვადაზე ადრე ჩამოიყვანა, ციმ-ციმ ჩამოიყვანა უცხოთესლი… ალბათ,ისედაც  ანტითამარელთა გუნდს მიეკუთვნებოდა სამეფო კარზე…

უკვე აღვნიშნეთ, რომ ბასილი ეზიოსმოძღვარი სახელით არ მოიხსენიებს დიდვაჭარს. სახელით  მას თამარის პირველი ისტორიკოსი იხსენიებს მატიანეში- „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“ – „მაშინ მომსმენართა მისთა უმეს ერთი მხედრთაგანი დიდვაჭარი, სახელით ზანქან ზორაბაბელ. მსწრაფლ მისრულმან ცვალებითა ჰუნეთათა წარმოიყვანა და მოიყვანა უწინარე პაემნისა მოყმე სახეკეკლუცი, სრული ანაგებითა და მჭურეტთაგან საჩენი გუარისშვილად. ამისთა მნახველთა და გამცდელთა პატრიაქმან, დიდებულთა, ვაზირთა და სპათა მოასენეს თამარს და მათგან ნებადაურთავი განმზადეს ქორწილი.[8]

არა, აშკარად იძალადა მაშინ სამეფო კარმა თამარზე…

ზანქანმა კი, ვაიდა, არ დავაგვიანო, ვაიდა, სხვას არ უწიოს თამარმაო, იცვალა და იცვალა ცხენები და  ვარდის ფურცლობის ნიშანზედ ადრე, პაემანზედ ადრე ჩამოიყვანა ტახტიდან მოსროლილი რუსი ნაუფლისწულარი გაბრწყინებულ საქართველოში.

…უსენ, გამტეხი ფიცისა, მიჩს უსჯულოთა სჯულითაო… ჰო, როგორ აიტანდა ფიცის გამტეხსა და ღვთისმგმობს… თამარის წამრთმევს…

 

 

[1] ქართლისა ცხოვბრება. თბილისი 2008. ბასილი ეზოსმოძღვარი.- “ცხოვრებაჲ მეფეთ-მეფისა თამარისი” გვ 487

[2] ქართლისა ცხოვრება. თბილისი 2008. ბასილი ეზოსმოძღვარი.- “ცხოვრებაჲ მეფეთ-მეფისა თამარისი”  გვ 486

[3] ქართლისა ცხოვრება. თბილისი 2008. ბასილი ეზოსმოძღვარი.- “ცხოვრებაჲ მეფეთ-მეფისა თამარისი”  გვ 486

[4] საქართველოს ისტორიის ნარკვევები. თბილისი 1979.გვ 310

[5][5] ქართლისა ცხოვრება. თბილისი 2008. ბასილი ეზოსმოძღვარი.- “ცხოვრებაჲ მეფეთ-მეფისა თამარისი”   გვ 486

[6] იქვე გვ 486

[7] „უსამ იყო ქარავნისა უხუცესი, კაცი ბრძენი.“ 1031. რუსთაველი. სიმფონია. https://saunje.nekeri.net/rustaveli/symphony/2009.htm#6164

[8]ქართლისა ცხოვრება. თბილისი 2008. “ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი”  გვ 486 გვ411

ნათურის ისტორია, ანუ სინათლის რევოლუცია

0

ნათურის გამოგონებამდე დედამიწაზე ცხოვრება მთლიანად ბუნებრივი სინათლის – მზის, მთვარისა და ვარსკვლავების ციკლით განისაზღვრებოდა. ადამიანები და სხვა ცოცხალი ორგანიზმები დღისა და ღამის რიტმს მიჰყვებოდნენ. რადიკალურად განსხვავებული იყო ჩვენი წინაპრების საქმიანობა და ურთიერთობები. კაცობრიობა საუკუნეების განმავლობაში სანთლის შუქზე ცხოვრობდა, ვიდრე დედამიწელთა არსებობის განუყოფელი ნაწილი არ გახდა ელექტროენერგია. სიბნელე ცხოვრებას შეზღუდულს ხდიდა. ადამიანები ძირითადად მზის ამოსვლისას იწყებდნენ აქტიურობას და მისი ჩასვლისას ასრულებდნენ. სიბნელეში მოძრაობა და საქმიანობა თითქმის ვერ ხერხდებოდა. მზის ჩასვლა სამყაროს დაბნელების ტოლფასი ხდებოდა.

ხელოვნურმა განათებამ რადიკალურად შეცვალა გარემო და ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი გახდა. ადამიანები არც კი აქცევენ ყურადღებას ხელოვნური სინათლის მნიშვნელობას. ღამის ულამაზესი ქალაქები ხომ სწორედ ამ უდიდესი აღმოჩენის შედეგია. თუ ელექტროენერგიის მიწოდება მზის ჩასვლის შემდეგ შეწყდება, ირგვლივ დაისადგურებს წყვდიადი. სწორედ ამ დროს ვაფასებთ ხოლმე ელექტროენერგიის მნიშვნელობას. ელექტრობის განვითარებამ ყველაფერი შეცვალა: სამყაროს ვიზუალი ღამით, ადამიანის გაიოლებული შრომა, გამარტივებული ურთიერთობები, ტელევიზია, ინტერნეტი, ციფრული მოწყობილობები, ხელოვნური თანამგზავრები და კიდევ უამრავი სხვა აღმოჩენა, რაც ელექტრობის განვითარებას უკავშირდება.

ნათურა არის გამოგონება, რომელმაც რადიკალურად შეცვალა ადამიანის ცხოვრება და საზოგადოება, დამარცხდა წყვდიადიშესაძლებელი გახდა სინათლისა და სიბნელის კონტროლი. ადამიანებს გაეხსნათ ახალი შესაძლებლობები. მნიშვნელოვნად შეიცვალა ცივილიზაციის განვითარების მიმართულება. ნათურის გამოყენების დამკვიდრებამ მოახდინა:

იხილეთ ვრცლად

ზეგამტარობის შესახებ

0

        ელექტროობის განვითარებამ კაცობრიობის ცხოვრებში რევოლუცია მოახდინა.   ელექტროენერგია თანამედროვე სამყაროს საფუძველია და მის გარეშე ჩვენი ყოველდღიურობა წარმოუდგენელია. ელექტროინდუსტრიამ განათებაში, გათბობაში, კონდიცირებაში და სხვა ყოველდღიურ საქმიანობაში, რადიკალურად შეცვალა და კომფორტული გახადა ცხოვრების ხარისხი. განაპირობა უდიდესი მიღწევები მედიცინაში, განსაკუთრებით  დიაგნოსტიკურ და სამკურნალო აპარატებში.  გაიოლდა ადამიანთა შორის  კომუნიკაცია და ინფორმაციის გავრცელება. ტელეფონები, ინტერნეტი და სხვა საკომუნიკაციო საშუალებები სწორედ ელექტროობის  განვითარების შედეგია.  კომპიუტერები, ტაბლეტები და სხვა მოწყობილობები ინფორმაციის მოძიებას და გაზიარებას აადვილებს.

ზეგამტარობა

ქიმიური იარაღი

0

 (გაგრძელება)

14 ოქტომბრის ორშაბათი საღამოა და საქართველო-ალბანეთის საფეხბურთო შეხვედრა იწყება. ახლა მე თუ თქვენი დარწმუნება დავიწყე, რომ ფეხბურთის გულშემატკივარი ვარ, კითხვას თავი დაანებეთ და სხვა გვერდზე გადადით, რადგან გატყუებთ… მე და ფეხბურთი განსაცვიფრებლად შორს ვართ ერთმანეთისგან. დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ ბოლოს ფეხბურთს სადღაც 8 წლისამ ვუყურე. ისიც იმიტომ, რომ მამა გულშემატკივრობდა და მეც დავინტერესდი, რატომ უკრავდა ტელევიზორს ტაშს და რატომ გაჰყვიროდა:

 

  • მიდი, ბიჭოოო, მიდი, ეგრე, მასე, გენაცვალე მე შენ!

 

ჰოდა, მეც ჩავაცქერდი ეკრანს და რა ვიცი, ვიღაც კაცები ბურთს დასდევდნენ. ჩავიქნიე ხელი და უკან, ჩემს ოთახში შევტრიალდი „სამი მუშკეტერის“ კითხვა რომ გამეგრძელებინა.

 

ახლა კი, 2024 წლის 14 ოქტომბერს, ალბანეთში, ტირანაში ვარ და მინდა, რომ ჩვენ მოვიგოთ. აქვე ისიც უნდა დავწერო, რომ მართალია ფეხბურთს არ ვუყურებ, მაგრამ ჩვენების მოგება და წარმატება ყოველთვის მიხარია, აბა, სხვანაირად როგორ იქნება? უბრალოდ, თამაშის შემდეგ ვიგებ ხოლმე შედეგს.

 

ტირანაში NATO-ს პროექტის საწყის შეხვედრაზე ვარ. ჩემთან ერთად პროექტის პარტნიორი პოლიციის ქიმიკოსი გენერალი გახლავთ და უნივერსიტეტის წარმომადგენელი, რომელიც პროექტის ადმინისტრაციულ ნაწილზეა პასუხისმგებელი. ჰოდა, სამივენი დიდ კაფეტერიაში მივდივართ, სადაც უზარმაზარი ეკრანი, ბევრი ლუდი და კიდევ უფრო ბევრი „მტრულად“ განწყობილი ალბანელია.

 

სამწუხაროდ, წავაგეთ… იმ კაფეტერიიდანაც ფეხაკრეფით გამოვიპარეთ… თუმცა, მეორე დღეს უკვე ალბანეთის გაცნობის ახალი გეგმა დავსახეთ და ბუნკერ მუზეუმში ჩავედით.

 

დიახ, ჩავედით, რადგან მუზეუმი მიწისქვეშაა.

https://bunkart.al/2/virtual_tour

 

ბუნკერი ბირთვული, რადიაციული და ქიმიური იარაღისგან დასაცავად აიგო, თუმცა მისი ისტორია ენვერ ჰოჯას დიქტატორულ და შემდგომ პოლიციურ რეჟიმებსაც მოიცავს. რას აღარ ნახავთ გამოფენილს, მათ შორის აირწინაღებსაც და ვფიქრობ, ის დროა ქიმიურ იარაღზე თხრობა გავაგრძელო. პირველი ნაწილი წინა თვეს დაიბეჭდა.

 

მოყოლას 1899 წელს გამართული ჰააგის პირველი კონფერენციიდან განვაგრძობ. მიიღეს დეკლარაცია, რომ ასაფეთქებლებს მომწამლავი ქიმიური ნივთიერებებით აღარ გამოიყენებდნენ.

 

თუმცა, მანამდე, 1879 წელს ჟიულ ვერნიმ დაწერა რომანი „ბეგუმის 500 მილიონი მილი“ (Les Cinq Cents Millions de la Begum), სადაც აღწერა გერმანელი პროფესორის მიერ შექმნილი ზარბაზანი, რომელსაც მომწამლავი გაზებით სავსე ბომბი შორ მანძილებზე შეეძლო ესროლა.

ვერნი ფანტასტიკურ ჟანრში წერდა, თუმცა მომწამლავი გაზები ფანტასტიკა სულაც არ ყოფილა.

 

აი, მაგალითად, 1774 წელს შვედმა ქიმიკოსმა კარლ შეელემ აღწერა პიროლუზიტისგან და მარილმჟავასგან ქლორის მიღების მეთოდი:

4HCl+MnO2=MnCl2+2H2O+Cl2.

 

1812 წელს ინგლისელმა მეცნიერმა ჰამფრი დევიმ ქლორის და ნახშირჟანგის ურთიერთქმედებით პირველად მიიღო ფოსგენი:

Cl2+CO=COCl2.

 

1822 წელს ბელგიელმა სეზარ მანსუეტ-დეპრესმა ეთილენისგან და გოგირდის ქლორიდისგან სინთეზით მიიღო ნივთიერება, რომელსაც მოგვიანებით იპრიტი უწოდეს:

CH2=CH2+SCl2=(CH2Cl-CH2)2S

 

1848 წელს შოტლანდიელმა ქიმიკოსმა ჯონ სტენჰაუსმა პიკრინმჟავასა და ნატრიუმის ჰიპოქლორიდისგან ქლორპიკრინი მიიღო.

 

ასევე მიღებული იყო უამრავი სხვა ქიმიური ნივთიერება, რომელთა გამოყენება ქიმიურ იარაღად თავისუფლად შეიძლებოდა. დაიხვეწა უკვე არსებული მეთოდებიც. ევროპაშიც გაქანებული სამრეწველო რევოლუცია მიმდინარეობდა და ჟიულ ვერნისაც სწორედ ეს ამბები აქვს აღწერილი და ის აზრი აქვს გატარებული, რომ შეუძლებელი არაფერი იყო.

 

დაახლოებით ამ პერიოდში ბალკანები (ალბანეთიც მათ შორის) თურქეთის ბატონობისგან განთავისუფლდნენ. გერმანიამ, ავსტრია-უნგრეთმა და იტალიამ რუსეთის საწინააღმდეგო კავშირი დადეს. საპასუხოდ რუსეთი საფრანგეთს დაუკავშირდა და კავშირი გააფორმა. ასევე, ეს ორნი ინგლისის წინააღმდეგ იდგნენ, რომ ახლო სამხრეთში მისი გავლენა არ დაეშვათ. ჰოდა, მთელმა ამ აბლაბუდამ იარაღის წარმოება გაზარდა, მათ შორის ქიმიური იარაღისაც. ქიმიური მრეწველობა ისე სწრაფად ვითარდებოდა, რომ ქიმიურ იარაღად „ბერძნული ცეცხლი“, დარიშხანი ან ბელადონას წვეთები აღარავის სჭირდებოდა. სწორედ ქიმიური მრეწველობა გთავაზობდა უამრავ ნივთიერებას, მხოლოდ ისღა რჩებოდა, რომ ამ ნივთიერებებით დატვირთული ბომბი ჟიულ ვერნისა არ იყოს, უამრავ კილომეტრზე გაგეტყორცნა.

 

ამასობაში პირველი მსოფლიო ომი დაიწყო… 4 წელი და 4 თვე გაგრძელდა. 38 ქვეყანამ მიიღო მონაწილეობა. სწორედ აქ გამოიკვეთა ქიმიური იარაღის ქონის აუცილებლობა. თუ გინდა გაიმარჯვო, შექმენი ქიმიური იარაღი. დიახ, პირველ მსოფლიო ომში იპრიტი იქნა გამოყენებული და ამის შესახებ დეტალური სტატია წინა წლებში გამოვაქვეყნე.

 

თუმცა, მანამდე, პირველივე შემოდგომაზე საფრანგეთის ჯარმა ჰააგის დეკლარაცია დაარღვია და პირველმა გამოიყენა ქიმიური იარაღი. დიახ, სწორედ ფრანგები იყვნენ პირველები და არა გერმანელები. ეს იყო ხელყუმბარა, რომელიც ეთილბრომ აცეტატს შეიცავდა. როდესაც ეს გაზი თვალებში გვხვდება, სამწვერა ნერვის გაღიზიანებას იწვევს. შემდეგ კი მამოძრავებელი კუნთები ღიზიანდება. ადამიანს ეხუჭება თვალები და იწყება დიდი რაოდენობით ცრემლის გამოყოფა. ჰოდა, ასეთი ჯარისკაცი ბრძოლის ველზე ხომ წარმოგიდგენიათ, რა უსუსურია. ასევე გამოიყენეს პერქლორმეთილ მერკაპტანი, რომელიც ორგანიზმში ბევრი ნივთიერების ფუნქციურ ჯგუფს ბლოკავს, მაგ. ჰიდროქსილის ჯგუფს, სულფჰიდრულ ჯგუფებს, ამინო და კარბოქსილის ჯგუფებს. ეს კი ფერმენტების დათრგუნვას იწვევს. გარდა ამისა, მას შეუძლია შევიდეს რეაქციაში წყალთან და წარმოქმნას მარილმჟავა. ჰოდა, ხომ წარმოგიდგენიათ, რასაც მარილმჟავა უჯრედებში იზამს. მთელ ცილებს და ფერმენტებს დაშლის. თუმცა, ფრანგების ეს მცდელობა წარმატებული ვერ აღმოჩნდა. რატომ? ნივთიერებებს თხევადი სახით იყენებდნენ. ჰოდა, ყუმბარის აფეთქების შემდეგ, მტრებამდე მხოლოდ მცირე რაოდენობით წვეთები აღწევდა. დანარჩენი უბრალოდ მიწაზე იღვრებოდა. შემდეგ ქიმიური იარაღი გერმანელებმა მოიშველიეს, მაგრამ ეფექტი კვლავ არ იყო. ამჯერად, გამოიყენეს ბრომქსილილი და ბრომ ქსილილენი. საქმე ზამთრის პერიოდში მოხდა და დაბალი ტემპერატურის გამო ნივთიერებების აქროლადობა დაითრგუნა, საჭირო სიდიდის ღრუბელი ვერ წარმოიქმნა. ეფექტი კი იყო, მაგრამ არა ისეთი, როგორსაც ელოდნენ. მარტში ჰააგის დეკლარაციას ინგლისიც არღვევს და იყენებს ეთილიოდაცეტატს. ამათ ყუმბარაში იყო მოწყობილობა, რომელსაც აღნიშნული ნივთიერება, აფეთქებისას აეროზოლში გადაჰყავდა და უფრო დიდ მანძილზე ავრცელებდა. აი, უკვე ამის შემდეგ გამოიყენეს გერმანელებმა იპრიტი.

 

აქვე უნდა აღინიშნოს თეთრი ფოსფორიც, რომლის გამოყენება ასევე პირველი მსოფლიო ომის დროს დაიწყეს. თეთრი ფოსფორი იდებოდა ყუმბარაში ან სხვა ასაფეთქებელში და აფეთქების დროს შორ მანძილზე იფანტებოდა. ფოსფორი ძალიან კარგად ურთიერთქმედებს ჰაერის ჟანგბადთან და წარმოქმნის ოქსიდს:

4P+5O2=2P2O5.

 

შედეგად, ჩნდება ხანძრები, რადგან გამოიყოფა სითბო, ფოსფორი კი კარგად იწვის და ჩაქრობა წყლითაც შეუძლებელია. ასევე, უნდა გაითვალისწინოთ, რომ მიღებული ოქსიდი მჟავა ტიპისაა და წყალთან იოლად შედის რეაქციაში. თუმცა, იმხანად თეთრ ფოსფორს მხოლოდ ცეცხლის გასაჩაღებლად იყენებდნენ და კარგად არ ჰქონდათ შესწავლილი მისი მომწამლავი თვისებები.

 

მთლიანად პირველი მსოფლიო ომის დროს ქიმიური იარაღის მსხვერპლი მილიონ სამას ოცდაათი ადამიანი გახდა.

 

ბავშვობაში ძალიან ბევრი თოჯინა მქონდა. მერე ზოგი სად გაჩუქდა და ზოგი სად. თუმცა, მაინც ბევრი დარჩა და ზოგიერთის სკეპტიკურ შეკითხვაზე:

  • რაღად გინდა?

ვპასუხობ:

  • მინდა ბატონო! ჩემი ბავშვობის ნაწილია და კიდევ დედის მუდმივი მოგონება, თითოეული თოჯინა დიდი სიყვარულით რომ მომიძღვნა და მომიტანა.

ერთი თოჯინა-გოგო ალბანელია. ეროვნული სამოსი აცვია და კედლიდან ოდნავ გაოცებული მიმზერს.

ჰოდა, გახსენებაც კი მზარავს, რამდენი ამ თოჯინას მსგავსი ბავშვი შეეწირა ქიმიურ თუ არაქიმიურ ომს!

 

სიმბოლიზმის სწავლა-სწავლების პრაქტიკა სკოლებში  – მონოკულტურული ჭრილი

0

 

XVII საერთაშორისო სამეცნიერო სიმპოზიუმი „ლიტერატურათმცოდნეობის თანამედროვე პრობლემები“ წელს ქუთაისში გაიმართა. თემა გახლდათ „პატარა ქვეყნების ლიტერატურები და თანამედროვე გლობალური სამყაროს გამოწვევები“. მონაწილეობა მოქმედ მასწავლებლებს შემოგვთავაზეს. მე და ჩემი კოლეგები სიხარულით დავთანხმდით. სასკოლო პროცესისადმი, ლიტერატურის სასკოლო კურსისადმი ინტერესი მნიშვნელოვანია. ამაზე საუბარი და გამოცდილების გაზიარება სასიკეთო ცვლილებების წინაპირობად მიგვაჩნია.

მრგვალი მაგიდის ფორმატში სასაუბრო თემად სიმბოლიზმის სწავლა-სწავლების პრაქტიკა შევარჩიეთ და შეხვედრაზე ლიტერატურის სასკოლო კურსში სიმბოლიზმის სწავლებაზე,  თანმხლებ პრობლემებსა და არსებულ ვითარებაზე ვისაუბრეთ.

ამ წერილში წარმოგიდგენთ სიმპოზიუმისთვის მომზადებულ სათქმელს. ვფიქრობ, ლიტერატურის სასკოლო კურსის განხილვა ერთ კონკრეტულ მაგალითზე დაყრდნობით მნიშვნელოვანია და ეს „სიმპტომური“ მიდგომა ზოგადი, საერთო პრობლემების აღმოჩენაშიც დაგვეხმარება.

 

***

დღეს ვსაუბრობთ სიმბოლიზმის სწავლა-სწავლების პრაქტიკაზე სკოლებში. იმ პრობლემაზე გავამახვილებ თქვენს ყურადღებას, რომელიც ზოგადად ქართულის სასკოლო კურსს აქვს. ეს არის მონოკულტურული ჭრილი – ლიტერატურა ისწავლება მსოფლიო ლიტერატურული პროცესისგან განცალკევებით, არ არის ხოლმე დრო და საშუალება, ჩავუღრმავდეთ ამ მიმართულებით საფიქრალს.

ჩემთვის მნიშვნელოვანია, სიმბოლიზმის სწავლების პრობლემატიკა ვაქციო დაკვირვების ობიექტად, გამოვიყენო ეს დრო იმისთვისაც, რომ საერთო, ზოგადი პრობლემა გამოვკვეთოთ. იქნებ ამ პრობლემის გადაჭრის გზებზე დავფიქრდეთ ან სამომავლოდ დავსახოთ ნაბიჯები.

როგორ ვასწავლით სიმბოლიზმს და, საზოგადოდ, ლიტერატურულ მიმდინარეობებს სკოლებში?

ჩავიხედოთ სახელმძღვანელოებში.

აუდიტორიაში პრაქტიკოსი მასწავლებლები იქნებიან და ისინი ცხადად წარმოიდგენენ. იქნებიან ისინიც, ვისაც ბოლო ხანებში არ დასჭირვებია სასკოლო სახელმძღვანელოების გადაფურცვლა, მაგრამ თავიანთი მოწაფეობის ხანიდან ემახსოვრებათ – ბევრი არაფერი შეცვლილა სწავლების პრინციპში, ბირთვ პროგრამასა და მეთოდოლოგიაში. საერთოდ, ეს ცალკე განსახილველი პრობლემაა და ამაზე ბევრს ვსაუბრობთ მე და ჩემი კოლეგები.

მაშ, წარმოსახვით გადავფურცლოთ სახელმძღვანელოები და დავაკვირდეთ, როგორ შემოდის სიმბოლიზმი:

 

  • მოწოდებულია თეორია
  • ფრჩხილებში მიწერილი უცხოელი წარმომადგენლები (ზოგჯერ – ინიციალებით, ზოგჯერ – ფრჩხილების გარეშე, სრულად…), მათი ტექსტები, ლექსებისა თუ გამოცემების სათაურები…
  • ქართული კონტექსტი
  • ბიოგრაფიები
  • ლექსი/ლექსები
  • ლექსის შესწავლის ტრადიციული პაკეტი – გაგება-გააზრების სავარჯიშოები

 

რა არის ამ მეთოდოლოგიაში ისეთი, რაც შეყოვნებასა და დაფიქრებას საჭიროებს?

ჩემი სამსჯელო საკითხის ფოკუსს რომ არ ავცდე, დავასახელებ ორ ძირითად პრობლემას:

  1. ევროპული და მსოფლიო ლიტერატურული კონტექსტი გაკვრით, მხოლოდ ფაქტებით, ცნობების მიწოდებით შემოიფარგლება. ეს ისაა, რასაც ივიწყებენ, ვერ ითავისებენ, რა რჩებათ, გარდა მშრალი ფაქტებისა?!
  2. ქართული კულტურისა და ქართული ლიტერატურის გააზრება ვერ ხერხდება მსოფლიო ლიტერატურის კონტექსტში. ის ისწავლება, როგორც რაღაც ლოკალური მნიშვნელობის, ღირებულების ფაქტი. არადა ქართული ლიტერატურული პროცესი მე-20 საუკუნის 30-იან წლებამდე ფეხდაფეხ მიჰყვება ევროპულ ლიტერატურულ და კულტურულ, ხელოვნებით პროცესებს, პირდაპირი ბიოგრაფიული და ბედისწერული კავშირებია ევროპასთან და ამ დიდი კულტურული მოვლენების ღირებული შემადგენელია, აქ რაც ხდება.

რატომაა ლიტერატურის ნაციონალურ ჭრილში გააზრება და ლიტერატურის ისტორიის შესწავლა იმ მეთოდოლოგიით, რომელიც აღიწერა, პრობლემური? სამ მიზეზს დავასახელებ:

1 ვიწრო თვალსაწიერი – მხოლოდ ნაციონალურ მონოკულტურულ  ჭრილში განხილვა ხელს უშლის ფართო თვალსაწიერის განვითარებას. ეს იმას ემსგავსება, გულზე მჯიღის ცემით გამოხატო პატრიოტიზმი, გიყვარდეს მხოლოდ შენი და ვერ კი აცნობიერებდე, რატომაა ღირებული.

2 ვაკლებთ მოსწავლეებს ესთეტიზმითა და პოეტური ოსტატობით ტკბობის საშუალებას. ფრანგი სიმბოლისტების განსხვავებული ხმა, მათი სათქმელი, განსაკუთრებული პოეტური, ხატოვანი, სიმბოლური პოეტიკა, რეალობის გულითადი, გულწრფელი, ღია, გაბედული აღქმა, მათი დანახული სამყარო, თანადროულობა, შემჩნეული და სიტყვიერად გამოხატული სანახაობანი, გრძნობები. როგორია იქ, რა ხდება, რას გრძნობენ, რას განიცდიან. რა აქვთ საერთო ჩვენებთან. რა განასხვავებთ.

  1. კრიტიკული აზროვნება, ერუდიცია, სამყაროს მიმართ ინტერესი – ამის გაღვივება და განვითარება შეუძლებელია ფართო თვალსაწიერის გარეშე, ჩარჩოებში მოქცეული პროგრამის ფარგლებში.

ამასთან, ლიტერატურულ მიმდინარეობათა კვლევა ბევრი საინტერესო შემეცნებითი თავგადასავლის მომტანი შეიძლება იყოს და შემოსაზღვრა, შემოფარგვლა ამ საფიქრალისა, ამ თავგადასავლებისა არ ღირს.

როგორ შეიძლება მიწოდება, ინტერესის გაღვივება, აღძვრა, შემოქმედებითი და კვლევითი უნარების, იმპულსების გააქტიურება ამ სტრუქტურული და მეთოდოლოგიური ჩარჩოების მიღმა – მნიშვნელოვანი საკითხია.

რასაკვირველია, ამ მოკლე დროში გადაწყვეტის გზებზე აქ ვერ ვისაუბრებთ. გაგიზიარებთ ერთ მეთოდს, პირადი გამოცდილებიდან მაგალითს, ნიმუშს, როგორ ვაცნობ ლიტერატურულ მიმდინარეობას მოსწავლეებს.

თავდაპირველად აღვნიშნავ, რომ საკუთარი დაკვირვების საფუძველზე დასკვნების გამოტანა, ნაცვლად წინასწარ მოწოდებული თეორიის დასწავლისა, მეტად ღირებულად მიმაჩნია.

 

რას ვგულისხმობ:

 

მოგეხსენებათ, სიმბოლიზმმა პოეზიაში შემოიტანა განსხვავებული თემატიკა, ეპატაჟი, ტემპი, სახეები. ესთეტიკა სიმახინჯის, ყოველდღიურობის, ურბანული ცხოვრების სცენები, მექანიზაცია-ტექნიკის კულტი, ეროტიზმი, დენდიზმი… ქართველი სიმბოლისტების ლექსებში ეს ყველაფერი ნიაღვარივით მოედინება (პაოლო იაშვილის „წერილი დედას“ ამ მხრივ მეტად საყურადღებო ლექსია).

ნაცვლად იმისა, რომ ეს ყველაფერი თეორიულად და წინასწარ ვაცნობოთ მოსწავლეებს ან სახელმძღვანელოს თეორიული ნაწილიდან ამონარიდები დაათეზისონ, მივცეთ პირდაპირ, ყოველგვარი შემზადების გარეშე, მაგალითად, პოლ ვერლენის „აი ჩემი შარაგზა“ (მთარგმნელი – ბაჩანა ჩაბრაძე):

 

კაბარეთა ხმაური, გარყვნილების მორევი,

გაძარცული ჭადრები, ქართა ნაამბორევი,

ოთხთვალათა ჭრიჭინა, ზორბა რკინის ბორბლები,

ზლაზვნით მოგორავენი, შლამით დანადორბლები.

მწკრივი დაღლილ მუშათა, ბნელთა და უსიერთა,

მხრჩოლავ ჩიბუხებითურთ ცხვირწინ პოლიციელთა,

ოღროჩოღრო ქუჩები, სავსე ნამწვავ-ნაღვერდლით,

ნესტი სახურავთაგან კედლებს ჩამონაღვენთი,

წვიმის ჩამონაჟონი სავსე გუბე მრავალი,

აი, ჩემი შარაგზა – ტაძრისაკენ მავალი.

 

მოსწავლეებს რომანტიზმი და რომანტიკოსების პოეზია უკვე შესწავლილი აქვთ. რომანტიზმისთვის დამახასიათებელი პესიმიზმი, ბუნების კულტი, წარსულის განდიდება, რომანტიზებული, სევდიანი ხედვა, ზოგადსაკაცობრიო, ღრმა საფიქრალი – ამ ყველაფერზე ნაფიქრი და ნამსჯელია. და უცებ იჭრება ლექსიდან კაბარეთა ხმაური, ჭრიჭინა ზორბა რკინის ბორბლები, მუშათა მწკრივი, ოღროჩოღრო ქუჩები ქალაქისა. ვთხოვოთ დაკვირვება და იმ თემების, იმ მოტივების, განწყობის, აღქმისა და ხედვის ამოცნობა, რაც აქ ხვდებათ. ვთხოვოთ, ჩაუკვირდნენ ლექსის თარგმანს. ამოთქვან ყველაფერი, რაც აზრად დაებადებათ.

ამის შემდეგ დაუსვან კითხვები (წარმოსახვით) პოეტს – რა აინტერესებთ? რას ჰკითხავდნენ? რა სურთ იცოდნენ მისი ცხოვრების ან ამ კადრის შესახებ?

ხშირად ვთხოვ ხოლმე მოსწავლეებს ილუსტრირებას – ამასაც წარმოსახვით. ვისაც შეუძლია, მართლა დახატოს, ვისაც არა – აღწეროს, რას დახატავდა.

ამგვარად გაცნობილი პოეტი და მისი ერთი ლექსი გარკვეული იმპულსების გამაღვივებელი გახდება. მოსწავლეები სამომავლო კვლევა-ძიების ბილიკებსა და ნაბიჯებს თავად მოინიშნავენ. ვიღაც ბიოგრაფიას მოიძიებს, ვიღაც ხელოვნებაში სიმბოლისტების შემოჭრას, მათ სახასიათო ნიშან-თვისებებს ამოიკითხავს წყაროებში და გაუზიარებს სხვებს.

ბოლოს და ბოლოს, ევროპული კონტექსტის გარეშე იმ შემოქმედის შესწავლა, ვინც ასე ხმამაღლა განაცხადა: „ბესიკის ბაღში ვრგავ ბოდლერის ბოროტ ყვავილებს“, – ვერ იქნება სამართლიანი მიდგომა.

პაოლო იაშვილიც მოდერნიზმისთვის სახასიათო სიხისტით, პირდაპირობით, თვითირონიით, ალალად და ხმამაღლა ამბობს: „საქართველოს შემდეგ უწმინდესი ქვეყანა არის პარიზი. ადიდე, ხალხო, ეს ჩვენი მრისხანე ქალაქი, სადაც გატაცებით ჯამბაზობდნენ ჩვენი ლოთი ძმები – ვერლენი და ბოდლერი, მალარმე, სიტყვების მესაიდუმლე და არტურ რემბო, სიამაყით მთვრალი“.

ჰოდა, ამ ძმობისა და ერთობის, ამ „ქართულ-ევროპული ჯამბაზობის“ განცალკევებით სწავლება ვერ ივარგებს.

ნაწყვეტი რომანიდან

0

 

(წინა თავის გაგრძელება)

დეიდა ქალთა უფლებების დამცველი ორგანიზაციის საგუბერნიო განყოფილების ხელმძღვანელი იყო, დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა იმ ცნობილ ქალებში, რომელთა სახელები ადრე მხოლოდ ჟურნალიდან იცოდა. ორგანიზაციისთვის ოთახის დასაქირავებელი ფული არ ჰქონდათ, ამიტომ დეიდას სახლში იკრიბებოდნენ ხოლმე. ერთ-ერთი ასეთი შეკრების დროს გადაწყდა, სტატია დაეწერათ ცნობილ აბრაგ ქალზე, რომელიც არა მარტო – იმპერიაში, საზღვრებს გარეთაც იყო ცნობილი, მასზე უცხოური პრესა აქტიურად წერდა. აბრაგი ქალი მათ ორგანიზაციას მუდმივად სწირავდა მოზრდილ თანხებს და, როგორც შემოთვალა, მათი ჟურნალის ერთგული მკითხველი იყო, ამიტომ მასზე სტატიის დაწერას სიამოვნებით დათანხმდა. სტატიის დაწერა დეიდას დაევალა. უამრავი სტატიის ავტორი იყო, იმ წლების მანძილზე ძალიან გაიწაფა წერაში. მისი სტატიები, რომლებიც პუბლიცისტიკის და ბელეტრისტული ესეისტიკის ნაზავი გახლდათ, დიდი პოპულარობით სარგებლობდა მკითხველში.
– მეც წამიყვანე, გთხოვ! – შეევედრა თირთე.
– გაგიჟდი?! ყაჩაღებში მივდივარ. ეგ ქალი კაბიანი დიასახლისი ნუ გგონია! – იუარა დეიდამ
– თუ საშიშია, მაშინ რატომ მიდიხარ?!
– მე არაფერს დამიშავებენ.
– არც მე დამიშავებენ რამეს. ეგ ქალი ხომ ჩვენიანია?!
დეიდას “ჩვენიანზე” გაეცინა, მაგრამ მაინც ორჭოფობდა:
– დედაშენმა რომ გაიგოს, ფეხით ჩამოვა. მისი წუწუნის ნერვები არ მაქვს.
– ვერაფერს გაიგებს, არავის ვუთხრათ. – თქვა თირთემ. მიხვდა, დეიდას დაიყოლიებდა.
პარასკევს, ნაშუადღევს, ტრამვაიში ჩასხდნენ და ქალაქის მეორე ბოლოში, ტრამვაის ბოლო გაჩერებაზე ჩამოვიდნენ, ცოტა ფეხით გაიარეს და დუქანთან გაჩერდნენ. აბრაგი ქალის ხალხს დეიდისთვის ნათქვამი ჰქონდა, რომ “თვითონ გამოეცნაურებოდნენ”, ამიტომ წარმოდგენა არ ჰქონდა, ვის უნდა დალოდებოდა. კარგა ხანს იდგნენ, მერე დეიდა დუქანში შევიდა, გაზეთში ცხვირჩარგულმა მედუქნემ გამოხედა, შეატყო, საჭმელად რომ არ იყო შემოსული, და კითხვა გააგრძელა. დუქანი თითქმის ცარიელი იყო, მხოლოდ კუთხის მაგიდას უჯდა სამი კაცი, დეიდამ ცოტა ხანს უყურა, შემდეგ ისევ გარეთ გავიდა.
– ნახე ვინმე?! – ჰკითხა თირთემ.
– არა. რამდენიმე ლოთი ზის. საეჭვოა, ისინი იყვნენ!
– იქნებ, მოგატყუეს?!
დეიდამ არაფერი უპასუხა, პორტსიგარი გახსნა და სიგარეტს მოუკიდა. იმ დროის მანძილზე, რაც იქ იდგნენ, რამდენიმე ავტომანქანამ ჩაიარა, მაგრამ არც ერთს არ შეუნელებია სვლა, ახლა კი ერთმა დუქანთან შეანელა, ცოტა გაიარა და გადახურულთან გაჩერდა, სადაც ქალი ჩურჩხელებს ყიდდა. მანქანა ცოტა ხანს საეჭვოდ იდგა, რამაც დეიდას აფიქრებინა, რომ ისინი იყვნენ, და ნელა გაემართა იქითკენ, შუამდეც არ იყო მისული, როცა მანქანიდან ქალი და ბავშვები გადმოვიდნენ, ჩურჩხელები იყიდეს და ისევ უკან ჩასხდნენ.
– ალბათ, რაღაც მოხდა! – თქვა დეიდამ, როცა დაბრუნდა. ამის თქმა იყო და, დუქნის ცოტა ზევით, ორღობიდან დახურული ეტლი გამოვიდა, მათკენ გამოემართა და გაჩერდა. მეეტლეს თავი არ მოუბრუნებია, ისე ანიშნა ხელით, დასხედითო.
დაღამებული იყო, როცა რომელიღაც გზისპირა, იაფფასიანი სასტუმროს წინ, ელექტროგანათების ბოძის ქვეშ გაჩერდნენ, მეეტლემ ისევ ხელით ანიშნა, ჩადითო. ჩავიდნენ და, სანამ დეიდა რამეს ჰკითხავდა, მეეტლემ გზა გააგრძელა. მთელი გზა ხმა არ ამოუღია, გზაში რომ შეისვენეს, დეიდამ საუბრის წამოწყება სცადა, მაგრამ მეეტლეს თავიც არ აუწევია, უხმოდ ღეჭავდა პურს და ძეხვს.
დეიდას წარმოდგენა არ ჰქონდა, სასტუმროში უნდა შესულიყვნენ თუ იქ უნდა მდგარიყვნენ. იქაურობის დათვალიერება გადაწყვიტა, მაგრამ ამ დროს სასტუმროდან მარაოიანი, მსუქანი ქალი გამოვიდა:
– სტატიაზე?!
– ბატონო?! – ვერაფერს მიხვდა დეიდა.
– სტატიასთან დაკავშირებით ხართ?!
– დიახ! – შვებით ამოისუნთქა დეიდამ, რადგან გაბრაზებას ცოტაღა აკლდა.
ქალმა თირთე და დეიდა სასტუმროში შეიპატიჟა და ფოიეში, წინასწარ გაწყობილ მაგიდასთან დასვა სავახშმოდ. მშივრები იყვნენ და ჭამამ ორივე მოაყოჩაღა. შემდეგ ქალმა მეორე სართულზე, კუთხის ოთახში აიყვანა ისინი.
– კიდევ სადმე უნდა წავიდეთ, თუ აქ უნდა დაველოდოთ?! – ჰკითხა დეიდამ.
– აქ დაელოდეთ! – აივნის კარი გააღო ქალმა, მერე კი ისევ ქვევით ჩავიდა.
დეიდა სავარძელში ჩაჯდა და სიგარეტს მოუკიდა, თირთე კი ლოგინზე წამოწვა, ძალიან დაღლილი იყო, გულის სიღრმეში ნანობდა კიდეც, ამხელა გზაზე წამოსვლა რომ აიჩემა, არ ეგონა, ასეთი მოსაწყენი თუ იქნებოდა ეს ყველაფერი. აივნის კარიდან, ხანდახან ჩავლილი, ავტომანქანების ხმა შემოდიოდა, სადღაც ძაღლებიც ყეფდნენ. ცდილობდა, ფხიზლად ყოფილიყო, მაგრამ ბოლოს მაინც ჩაეძინა. ლაპარაკმა გააღვიძა, თვალი არ გაუხელია, იფიქრა, ალბათ, ისევ სასტუმროს ქალი მოვიდაო, თუმცა ყური რომ მიუგდო, მიხვდა, ვინც იყო: სტუმარი ქალი დეიდას კითხვებს პასუხობდა.
თვალი გაახილა და ისე, რომ არ განძრეულა, მათკენ გაიხედა, კაცურად ჩაცმულ, იარაღასხმულ ქალს ელოდა, დეიდას გვერდით, მეორე სავარძელში მჯდომ ქალს კი ლამაზი კაბა ეცვა, სახეზე ფერუმარილი ესვა და ხელში ყავის ფინჯანი და ლამბაქი ეჭირა. თირთე თავიდან დაეჭვდა კიდეც, იქნებ სხვა ვინმე გამოგზავნაო, მაგრამ ქალი აშკარად პირველ პირში ლაპარაკობდა, ბავშვობას და ოჯახს იხსენებდა. შუქი ჩამქრალი იყო, მხოლოდ მაგიდის ნათურა ანათებდა დეიდას და აბრაგი ქალის სახეებს, ქალი არც ისე ლამაზი ჩანდა, როგორც აღწერდნენ ხოლმე, თუმცა მიმზიდველი ნამდვილად იყო. თავაზიანად ლაპარაკობდა და ერთი შეხედვითვე ეტყობოდა, რომ არისტოკრატული მანერები ჰქონდა. თირთემ, მიუხედავად იმისა, რომ სიბნელეში იწვა, თავი ოდნავ წამოწია თუ არა, ქალი ისე შეტოკდა და ისე სწრაფად გამოხედა, ყავა ლამბაქზე და კაბაზე გადმოეღვარა.
– გოგო, წესიერად ვერ ადგები?! – მკაცრად უთხრა დეიდამ თირთეს და ოთახის შუქი აანთო. მშვენივრად იცოდა, თირთეს არაფერი დაუშავებია, მაგრამ რამე ხომ უნდა ეთქვა.
– არაფერია. ჩემი ბრალია, ცხოვრებამ შემაჩვია. – მობოდიშებასავით გამოუვიდა ქალს, მერე თირთეს გაუღიმა, ფინჯანი და ლამბაქი მაგიდაზე დადო და გამოწვდილი ხელსახოცები გამოართვა დეიდას.
დილით, როცა თირთე და დეიდა ფოიეში საუზმობდნენ, ის კაცი მოვიდა, წუხელ, სანამ აბრაგი ქალი მათთან იყო, დერეფანში, მათი კარის წინ რომ იდგა, და გაყოლა სთხოვა.
– საწერი არ მოგაქვს?! იქ გაგესაუბრება! – უთხრა კაცმა დეიდას, რადგან შეამჩნია, თან არაფერი ჰქონდა.
დეიდას არ მოეწონა მისი ფამილარულობა და მიმართვის “შენობითი” ფორმა, ვერ იტანდა ხეპრე კაცებს, უნდოდა, რამე ეთქვა მისთვის, მაგრამ თავი შეიკავა და თირთე ნომერში ააგზავნა კალმის და ბლოკნოტის ჩამოსატანად. ეტლმა, რომელშიც ჩასხდნენ, სასტუმროს გვერდით შეუხვია და გაშლილ ველს გაუყვა. ცოტა ხანში სროლის ხმა მოისმა, შემდეგ ისევ მოისმა ზედიზედ, თანდათან უფრო მკაფიოდ ისმოდა. რა ხდება, ვინ ისვრისო, ჰკითხა შეშფოთებულმა დეიდამ მეეტლის გვერდით მჯდარ კაცს. ჩვენ ვართ, საშიში არაფერიაო, უპასუხა კაცმა და ისევ წინ გაიხედა.
ეტლი გორაკის ძირში გაჩერდა და ფეხით აუყვნენ გზას. ფერდობზე კუნელის ბუჩქები იყო შეფენილი, გორაკის თავზე კი ნაძვის კორომი ჩანდა. ახლა უფრო მკაფიოდ ისმოდა სროლა. ფერდობი რომ აათავეს, დაინახეს, ნაძვებს მიღმა, გაშლილ ადგილას იდგა ვიღაც და დამბაჩას დამიზნებით ისროდა. მიუხედავად იმისა, რომ ახლა კაცის ტანსაცმელი ეცვა და ყაბალახიც ჰქონდა შემოხვეული, მაშინვე მიხვდნენ, ვინც იყო. აი, ახლა კი ნამდვილად ჰგავდა აბრაგს.
– დაჩვეული ვარ ყოველ დილით მიზანში სროლას, სხვანაირად არ შემიძლია! – უთხრა დეიდას, როცა ახლოს მივიდნენ. – მოგწონს?! – ჰკითხა თირთეს, შეამჩნია, როგორი აღფრთოვანებული თვალებით მისჩერებოდა დამბაჩას. თირთემ თავი დაუქნია. – გინდა სროლა?! – თირთემ ისევ დაუქნია თავი. – წინააღმდეგი ხომ არ იქნებით?! – ისევ დეიდას მიუბრუნდა ქალი.
– არა, რა თქმა უნდა. მეც სიამოვნებით ვისროდი.
ქალმა გაიღიმა და მათ მომყვან კაცს ანიშნა, დამბაჩა მიეციო, კაცმა უკმაყოფილოდ გაუწოდა დამბაჩა დეიდას, მაგრამ ქალს ეს არ შეუმჩნევია, დეიდას კი ძალიან ესიამოვნა მისი უკმაყოფილება. კარგა ხანს ესროდნენ თუნუქის ქილებს, მერე კი იქვე, ხის ძირას დასხდნენ და წინა ღამეს შეწყვეტილი საუბარი გააგრძელეს, რამდენიმე კაცი, მათ შორის – მათი მომყვანი, შორიახლო დადიოდა და გარემოს ზვერავდა.
კვირა საღამოს ქალაქში დაბრუნდნენ. დეიდა მიხვდა, რომ სტატია კი არა, წიგნი გამოსდიოდა. კიდევ რამდენჯერმე შეხვდა ქალს სხვადასხვა ადგილას, ოღონდ თირთე აღარ წაუყვანია, რის გამოც ეს უკანასკნელი გაბუტულიც კი იყო დეიდაზე. ბიოგრაფიული რომანი ერთ წელიწადში გამოვიდა და დიდი პოპულარობა მოიპოვა, იმპერიის მასშტაბით არაერთ ენაზე ითარგმნა, რამდენიმე ევროპულ ენაზეც თარგმნეს. წიგნის გამოსვლისთანავე დეიდა ჟანდარმერიაში დაიბარეს გამოკითხვაზე, აინტერესებდათ, რა კავშირი ჰქონდა აბრაგ ქალთან, რომელსაც წლები იყო, ამაოდ დასდევდნენ. დეიდამ აუხსნა, რომ თავისი წიგნის გმირი მას აინტერესებდა, როგორც ქალი და არა, როგორც – სახელმწიფოსთან დაპირისპირებული ადამიანი, მუდმივად რომ ძარცვავდა სახელმწიფო დაწესებულებებს და ჩინოვნიკებს და ფინანსურად ეხმარებოდა რევოლუციონერებს.
– თქვენს ორგანიზაციასაც ხშირად ეხმარება ფინანსურად!
– ჩვენ ბევრი გვეხმარება, ეს არ ნიშნავს, რომ ყველას შეხედულებებს და მისწრაფებებს თანავუგრძნობთ! – თავს იმართლებდა დეიდა.
– სად შეხვდით?!
– ხელნაწერი ავტობიოგრაფია გამომიგზავნა და იმ მასალაზე დაყრდნობით დავწერე წიგნი.
– სადაა ხელნაწერი?!
– გადავაგდე, რაში მჭირდებოდა! – მერამდენედ იმეორებდა დეიდა ერთსა და იმავეს. ასე აწვალეს დღის ბოლომდე და გამოუშვეს, რადგან მიხვდნენ, ქალის დაჭერაში არ დაეხმარებოდა. მოთვალთვალე მიუჩინეს, რომელიც რამდენიმე კვირის მანძილზე ამაოდ დაჰყვებოდა დეიდას, მერე ეგეც მობეზრდათ და შეეშვნენ. მშვენივრად მოეხსენებოდათ, რომ დეიდას მხოლოდ ქალთა უფლებები და მათი მდგომარეობის გაუმჯობესება აინტერესებდა, იატაკქვეშა მოძრაობა, რევოლუციური იდეები და მსგავსი რაღაცები შორს იყო მისგან, ხელისუფლების დამხობა არარეალისტურ მიზნად მიაჩნდა, ამიტომ იატაკქვეშა მოძრაობის წევრთა მხრიდან არაერთი მცდელობის მიუხედავად, არანაირი კავშირი არ ჰქონდა მათთან.
რაც შეეხება წიგნს, რა დასამალია და, დიდი ლიტერატურული ღირსებებით არ გამოირჩეოდა, განსაკუთრებით სუსტი ის ადგილები იყო, სადაც ავტორი ფაქტების გამხატვრულებას და პროტაგონისტის ზედმეტ ჰეროიზაციას ცდილობდა. წიგნზე რამდენიმე რეცენზია დაიწერა, აქედან მხოლოდ ერთი იყო დადებითი, რადგან მისი ავტორი ქალთა უფლებების დამცველი ორგანიზაციის წევრი და დეიდას ახლო მეგობარი გახლდათ (რეცენზია მათივე ჟურნალში დაიბეჭდა). რამდენიმე რეცენზია – ზომიერად კრიტიკული, ხოლო ერთი სრულიად გამანადგურებელი იყო, რეცენზენტი, წიგნის კრიტიკასთან ერთად, ავტორის შეურაცხყოფასაც არ ერიდებოდა. ჩანდა, კარგად ჰქონდა შესწავლილი დეიდას განვლილი ცხოვრება და ათას ღვარძლიან მაგალითს იშველიებდა მისი ბიოგრაფიიდან. რეცენზია კონსერვატორულ გაზეთში დაიბეჭდა, რომელიც ჩვენს დედაქალაქში გამოდიოდა, იქ ხშირად იბეჭდებოდა ქალთა უფლებების დამცველი ორგანიზაციის დამაკნინებელი სტატიები, გაზეთის რედაქციას სასაცილოდ არ ჰყოფნიდა ორგანიზაციის მხრიდან ქალთა საარჩევნო უფლებებისთვის და მსგავსი საკითხებისთვის ბრძოლა, მაგრამ წევრებისთვის პირადი შეურაცხყოფა არასდროს მიუყენებიათ, ამჯერად კი ყოველგვარ ზღვარს გადავიდნენ. რეცენზია ფსევდონიმით იყო გამოქვეყნებული, თუმცა გაცოფებულმა დეიდამ იმდენი ქნა, რომ მაინც გაარკვია რეცენზიის ავტორის ვინაობა. კიდევ უფრო გაცოფდა, როცა რეცენზიის ავტორი ქალი აღმოჩნდა, არადა რეცენზიის ქალთმოძულე პათოსით თუ ვიმსჯელებდით, უეჭველად კაცის დაწერილს ჰგავდა. სანამ რეცენზენტის სქესს გაიგებდა, დეიდას მისთვის, უბრალოდ, წერილის მიწერა ჰქონდა განზრახული, შეეძლო, წერილი რედაქციაში გაეგზავნა, მაგრამ პირადად მიწერა ერთგვარ შეფარულ მუქარას გულისხმობდა იმასთან დაკავშირებით, რომ, რაც არ უნდა ფსევდონიმს ამოფარებოდა, მსგავსი შეურაცხყოფის განმეორების შემთხვევაში, ვერსად დაიმალებოდა ავტორი. ვიღაცებმა ურჩიეს, სასამართლოში ეჩივლა რედაქციისთვის, მაგრამ ამას აზრი არ ჰქონდა, რადგან რედაქციას უამრავი მფარველი ჰყავდა “ზემოთ”, ამიტომ დეიდა მხოლოდ წერილის მიწერით და თავიანთ ჟურნალში საპასუხო რეცენზიის გამოქვეყნებით დაკმაყოფილებას აპირებდა. სქესის გარკვევამ კი ამ, ასე ვთქვათ, ჰუმანურ, გეგმაზე ხელი ააღებინა და სრულიად სხვა, გაცილებით მკაცრი გეგმა შეიმუშავა, ოღონდ არავისთვის გაუმხელია. მხოლოდ მეზობელს, რომელიც დაინტერესდა, რატომ გადაწყვიტა ასე უცებ დედაქალაქში წასვლა, უთხრა წინა ღამით, ვიღაც-ვიღაცების დედის სატირებლად მივდივარო. მეზობელი ვერაფერს მიხვდა, მისი ნათქვამი მხოლოდ უცენზურო ხატოვანებად ჩათვალა და გულიანად გაიცინა, რადგან დეიდას სჩვეოდა ასეთი ლაპარაკი.
მეორე დღის ნაშუადღევს დეიდა უკვე დედაქალაქში იყო და რეცენზენტის სახლის წინ, სკვერში იჯდა. იმ კაცისგან, ვინც მისამართი უთხრა, იცოდა, რომ რეცენზენტი ნაშუადღევს ბრუნდებოდა რედაქციიდან, კაცმა გარეგნობაც აღუწერა და, წესით, არ უნდა გასჭირვებოდა ცნობა. სკვერში უფრო მკაფიოდ იგრძნობოდა ადრეული შემოდგომა, ძელსკამებზე და წიდამოყრილ ბილიკებზე უკვე ეყარა ჩამოცვენილი ფოთლები. მოშორებით რამდენიმე მოხუცი იჯდა და ამაოდ ელოდა მზის გამოსვლას – ღრუბლიანი, მოღუშული დღე იყო. პარკის შემოსასვლელთან რამდენიმე ძაღლი დაეძგერა ერთმანეთს, გამორთული შადრევნის აუზში მოთამაშე ბავშვებმა თამაშს თავი მიანებეს და სეირის საყურებლად ძაღლებისკენ გაემართნენ.
– ახლოს არ მიხვიდეთ! – ისეთი მკაცრი ხმით დაუძახა დეიდამ, რომ იმ წამსვე გაჩერდნენ და შორიდანღა უყურებდნენ გაავებულ ძაღლებს. ძაღლები ჩხუბით დაიღალნენ და გაჩუმდნენ, იმედგაცრუებული ბავშვები კი ისევ ჩამშრალ აუზში ჩახტნენ. დეიდას სახლისკენ ჰქონდა თვალი, მაგრამ რეცენზენტი არ ჩანდა. სკვერის მოპირდაპირე მხრიდან მოხუცი ქალი გამოჩნდა. ძაღლებთან გაჩერდა, პროდუქტების ბადე ასწია და შიგნით ქექვა დაიწყო, ქვევიდან პურის ნატეხი ამოიღო და ძაღლებს გადაუგდო. ძაღლები ახლა პურის გამო დაერივნენ ერთმანეთს. მოხუცმა ქალმა ბადე მკლავზე ჩამოიკიდა და ტაში შემოკრა, თან უხმო, ამაზრზენი სიცილით იცინოდა და, დროდადრო, დასისხლიანებული ძაღლებისკენ იშვერდა თითს. პურის ნატეხი ერთ-ერთმა ძაღლმა მოიგდო პირში და გაიქცა, სხვა ძაღლები გამოეკიდნენ, მათი ყეფა სადღაც, ქუჩის ბოლოს მიწყდა. მოხუცი ქალი ცოტა ხანს კიდევ იცინოდა, მერე კი პარკიდან გავიდა. დეიდას გაახსენდა, რომ დილით არ უსაუზმია, ჩანთაში პური და ყველი ედო, მაგრამ ჭამის ნერვები არ ჰქონდა, ისე იყო აღტყინებული მომავალი შეხვედრით. სახლების ზევით, პლატოს თხემზე, იმპერატორის ძეგლის თავი ღრუბლით იყო დაფარული და ისეთი შთაბეჭდილება იქმნებოდა, თითქოს უთავო მონუმენტი იდგა. დეიდამ თვალის კუთხით შენიშნა მოძრაობა და სახლისკენ გაიხედა, აშკარად ის ქალი იყო – მაღალი და გამხდარი, მოკლე, წითური თმით. დეიდა ინსტინქტურად წამოიჭრა ფეხზე, მაგრამ მალე მოთოკა თავი, ჩანთა მხარზე გაისწორა და ჩქარი, მაგრამ არასაეჭვო ნაბიჯებით გაუყვა ბილიკს, უნდა მიესწრო, სანამ შესასვლელში შევიდოდა. ქალი სახლის წინ გაჩერდა, დეიდა მისკენ გაემართა მტკიცე, ხაზგასმულად მუქარანარევი ნაბიჯებით, მაგრამ, სანამ მიუახლოვდებოდა, შესასვლელიდან პატარა გოგონა გამოვიდა და ქალთან მიირბინა. ქალმა ხელი ჩაჰკიდა და წავიდნენ. დეიდამ იმედგაცრუებისგან, ლამის, ტუჩი მოიკვნიტა, მაგრამ რას იზამდა. ერთი გაფიქრება გაიფიქრა, ისევ აქ დაველოდებიო, მაგრამ მერე გაყოლა გადაწყვიტა იმ იმედით, რომ სადმე მოიხელთებდა მარტოს. ქალი და ბავშვი ტრამვაის გაჩერებასთან იდგნენ, დეიდაც მიუახლოვდა და შორიახლოს დადგა. მალე ტრამვაი მოვიდა, ქალი და ბავშვი ავიდნენ, დეიდაც აჰყვა. ბევრი ხალხი არ იჯდა, ამიტომ ადვილი იყო თვალყურის დევნება. ასაკიანი კონდუქტორი გაღიმებული უყვებოდა რაღაცას წინა სკამზე მსხდომ, თავისი ასაკის ორ კაცს, რომლებიც ხმამაღლა იცინოდნენ. ტრამვაიმ კარგა ხანს იარა, სანამ ქალი და ბავშვი, მეფისნაცვლის სასახლის წინ, ჩავიდოდნენ და ფეხით გაუყვებოდნენ გზას, დეიდაც მიჰყვებოდა. პირველივე ასახვევთან აუხვიეს და ერთ-ერთ ჭიშკარში შევიდნენ. უკვე ცრიდა, დეიდას ქოლგა არ ჰქონდა, გზის აქეთ, ტირიფის ქვეშ იდგა და იმედოვნებდა, რომ ქალი მარტო გამოვიდოდა, მაგრამ გაუცრუვდა იმედი: ქალს, ამჯერად, ორი ქალი ახლდა, უფრო ახალგაზრდები. ზევით აუყვნენ გზას, მერე მარჯვნივ გადაუხვიეს და ფუნიკულიორის ქვედა სადგურის კიბეზე ავიდნენ. სანამ ვაგონი ჩამოდგებოდა, დეიდა ქალის ზურგს უკან იდგა, ერთი სული ჰქონდა, წვრილ კისერში ჩაევლო ხელი და ძირს დაგებულ, გრანიტის კვადრებზე ეთრია, მაგრამ სამის მორევა გაუჭირდებოდა, თან იქ სხვებიც იყვნენ და გააშველებდნენ. არც იცოდა, მოიხელთებდა თუ არა მარტოს, მაგრამ მაინც გაყოლა არჩია, ქალთან სიახლოვე და მისი თვალთვალი უფრო მეტად აღავსებდა შურისძიების ჟინით. ზედა სადგურზე, როცა ვაგონიდან გადიოდნენ, იმ ქალს ვიღაც მიაწვა მხრით და დეიდას მიაჯახა, ქალმა მოწიწებით მოიხადა ბოდიში, და ამან უფრო გააცოფა დეიდა, თავი ძლივს შეიკავა, რომ თვალები არ ამოეკორტნა მისთვის. ქალი და მისი თანმხლებნი იმპერატორის ძეგლისკენ წავიდნენ, დეიდა აქ არასოდეს იყო ნამყოფი, მაგრამ ახლა გარემოს თვალიერების თავი არ ჰქონდა. ძეგლის უშველებელ პიედესტალში კარი იყო დატანებული, შიგნით, ლიფტთან, ხალხი იდგა. ლიფტიორმა მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი, მათ შორის – ქალი და მისი თანმხლებნი, შეუშვა ლიფტში, დეიდას და დანარჩენებს შემდეგ მოუწიათ ასვლა. იმ დაწესებულებას, რომელშიც ლიფტიდან გასვლისთანავე აღმოჩნდა დეიდა, დუქანი კი ერქვა, მაგრამ კეთილმოწყობილი რესტორანი აღმოჩნდა. ყველა მაგიდა დაკავებული იყო, გრძელი ფანჯრის მიღმა, ქვევით, თხელ ბურუსში გახვეული სახლების სახურავები ჩანდა ბუნდოვნად. ვერასოდეს იფიქრებდა, რომ აქ აღმოჩნდებოდა, თანაც – თავისი ნებით. ეს ადგილი უთავმოყვარეო ხალხის თავშეყრის ადგილად მიაჩნდა სულ. ვინც არ მოსწონდა, კაცი იქნებოდა თუ – ქალი, “ყვერების მუშტარს” ეძახდა. ახლა კი თვითონაც აქ იყო, ოღონდ თავს იმით იმშვიდებდა, რომ საჭმელად და დროის სატარებლად არ მოსულა. იმ ქალს და მის თანმხლებებს დაუწყო ძებნა თვალებით, როიალის გვერდითა მაგიდასთან ისხდნენ, ქალი მისკენ ზურგით იჯდა, ქოთნის პალმის ტოტები ეფარებოდა და ცალი მხარი უჩანდა მარტო.
– ყველა ადგილი დაკავებულია, თუ შეიძლება, აქეთ მოიცადეთ! – უთხრა მიმტანმა დეიდას და დერეფნისკენ ანიშნა, სადაც ხალხი გრძელ სკამებზე იჯდა და მაგიდების გათავისუფლებას ელოდა. დეიდა დერეფნის კიდესთან დადგა, აქედან უკეთ ჩანდა ქალი. მაგიდები თანდათან თავისუფლდებოდა და ახალმოსულები სხდებოდნენ, დეიდა ყველას ატარებდა, მათ შორის – მასზე გვიან მოსულებსაც, რადგან არ უნდოდა დაჯდომა. კარგა ხნის ლოდინის შემდეგ ის ქალი ადგა და საპირფარეშოსკენ წამოვიდა, რომელიც დერეფნის გვერდით იყო. ასეთი შანსი მეტი აღარ ექნებოდა, ხოდა, მოემზადა. ქალი მიუახლოვდა თუ არა, გაშლილი ხელი დაარტყა სახეში. ძილის წინ არაერთხელ დაუგეგმავს, როგორ სცემდა ქალს, მაგრამ, როცა ფაქტის წინაშე აღმოჩნდა, ყველაფერი აერია და მხოლოდ ინსტინქტით მოქმედებდა. სანამ ქალი გონს მოვიდოდა, წააქცია, ზედ შეჯდა და გამეტებით ურტყამდა, თან ფრჩხილებით უკაწრავდა ლოყებს, იმ სიმაღლე ქალის ცემა იმაზე მარტივი აღმოჩნდა, ვიდრე წარმოედგინა. განწირულ კივილზე ყველამ აქეთ გამოიხედა, სანამ ქალის თანმხლებნი და სხვა სტუმრები რამის გაკეთებას მოიაზრებდნენ, დეიდამ ჩანთიდან გაზეთის ის გვერდი ამოიღო, სადაც რეცენზია იყო დაბეჭდილი, დაჭმუჭნა და პირში ჩატენა რეცენზენტს, რომლის თანმხლები ქალები ახლოს მოსულიყვნენ, მაგრამ ცალსახად წაგებულ ჩხუბში ჩართვას ვერ ბედავდნენ და სხვებს უყვიროდნენ, გააშველეთო. მიმტანებმა დეიდა მოაშორეს ძირს დავარდხოლენილ ქალს, სეირის მაყურებელ ზოგიერთ სტუმარს კი აშკარა უკმაყოფილება ეტყობოდა წარმოდგენის ასე მალე დასრულების გამო. დეიდა ამაყად შევიდა ლიფტში. ძირს ჩასვლის მსურველები სხვებიც იყვნენ, მაგრამ არავინ შეჰყოლია. ლიფტიორი, რომელსაც ჩხუბი არ უნახავს, ამაოდ უხმობდა სხვებსაც, შემობრძანდითო, ბოლოს კი ხელი ჩაიქნია და მარტო დეიდა ჩაიყვანა ძირს. დეიდა იქიდან, კითხვა-კითხვით, პოლიციის უახლოესი განყოფილებისკენ გაემართა. პოლიციას ჩაბარება, რა თქმა უნდა, თავიდანვე ჰქონდა გადაწყვეტილი, რადგან ამ საქმის გახმაურება უნდოდა. ინციდენტი ისეთ ადგილას მოხდა და იმდენი თვითმხილველი ჰყავდა, ისედაც გახმაურდებოდა, თან იქაურ ფოტოგრაფს, რომელიც სტუმრებს ფოტოებს უღებდა ხოლმე, ცემის ამსახველი ფოტოც გადაეღო (დეიდას ეს არ დაუნახავს), რომელიც გაზეთებში დაიბეჭდა და სასამართლოზეც წარმოადგინა ბრალდების მხარემ. დეიდამ იმთავითვე მშვენივრად იცოდა, რომ ამ საქმიდან სასჯელის გარეშე ვერ გამოძვრებოდა, მაგრამ მაინც გადადგა ეს ნაბიჯი, რადგან იყო ამაში რაღაც რომანტიკული. მართალია, მისი თანამებრძოლებიდან ზოგიერთი მის ამ საქციელს არ იწონებდა, თუმცა ციხეში გატარებულმა სამმა წელიწადმა ყველას თვალში აუმაღლა ავტორიტეტი. ციხიდან რომ გამოვიდა, თირთე და თეჯი გიმნაზია-ცხრაწლედის დამამთავრებელ კლასში იყვნენ უკვე. სამწლიანი განშორების მიუხედავად, თირთე დეიდისადმი არანაირ გაუცხოებას არ გრძნობდა, პირიქით, ისე შეხვდა, თითქოს წინა დღეს დაშორებოდნენ ერთმანეთს. დეიდა ციხის ამბებს უყვებოდა ხოლმე, თმაში ჭაღარა შეჰპარვოდა და, რაღაცნაირად, გაცილებით მშვიდი ჩანდა. უფრო აქტიურად დაუბრუნდა თავის საქმიანობას. ამჯერად, მათ გაცილებით მეტი ფულიანი ადამიანი ეხმარებოდა და ქალთა უფლებების დამცველი ორგანიზაცია ცენტრალურ ქუჩაზე, რამდენიმე ოთახში იყო დაბინავებული.

პოეტები

0

ხშირად მსმენია ხოლმე უტრირებული მტკიცება, რომ დღეს, თანამედროვე საქართველოში, ოცი-ოცდაათი დიდი პოეტია. ოცი და ოცდაათი დიდი პოეტი რუსთაველიდან მოყოლებული ძლივს გვყავს. თუ შევთანხმდებით (და არანაირი საფუძველი არ გაქვს, არ შევთანხმდეთ) იმაზე, რომ დიდი პოეტი არის ის, ვინც ან ვერსიფიკაცია გადაახალისა, ან ძველი ფორმით-ფორმებით ოპერირებს, მაგრამ ამ ფორმას-ფორმებს სრულიად ინდივიდუალური ინტონაციური აკუსტიკა შესძინა, დიდი პოეტების ჩემეული ჩამონათვალი ასეთია:

1. რუსთაველი – კაცი, რომელმაც უკვე არსებული დაბალი და მაღალი შაირი გააერთიანა და მათი შემთხვევითი მოდულაციით გენიალური დუალისტური სიმფონია შემოგვთავაზა. წარმოდგენაც მზარავს, რა იქნებოდა “ვეფხისტყაოსანი”, პანტორითმებით უკიდურესად შებოჭილი ჩახრუხაულით ან შავთელურით რომ დაწერილიყო;

2. გურამიშვილი – კაცი, რომელმაც ქართულ პოეზიაში რუსთველური შაირის მრავალსაუკუნოვანი განუკითხავი ჰეგემონია დაასრულა, თვითონაც რუსთველური შაირით დაიწყო და აბსოლუტურ ინდივიდუალიზმსაც მიაღწია, მაგრამ ამით არ დაკმაყოფილდა, ოთხ ათეულამდე ახალი საზომით წელში გადატეხა ვერსიფიკაციულ ჩიხში შესული ქართული პოეზია;

3. “ნარგიზოვანის” უცნობი ავტორი – ვიღაც მადლიანი, რომელმაც კლასიცისტური ქართული პოეზიის თერთმეტლექსიან შედევრალურ ციკლში რამდენიმე ახალი საზომი და ძველი საზომების სრულიად ახლებური ინტერპრეტაციები შემოგვთავაზა;

4. ბესიკ გაბაშვილი – კაცი, რომელმაც შექმნა თოთხმეტმარცვლიანი საზომი, ე. წ. მცირე ბესიკური, და, ფაქტობრივად, გეზი შეუცვალა მომდევნო საუკუნეების პოეზიის ვერსიფიკაციულ მდინარებას, ოდნავ მოდიფიცირებული (შიდა რითმებისგან თავისუფალი და გარითმვის შეცვლილი სქემით) ბესიკური დომინანტური საზომი გახდა “რომანტიკოსებში”, ბესიკურით თარგმნეს შექსპირი ილიამ და მაჩაბელმა, ბესიკური დომინანტური გახდა მოდერნისტულ ქართულ პოეზიაში და დომინანტური კონვენციური საზომია დღესაც. თანაც მცირე ბესიკური ქართული ვერლიბრის ყბადაღებულ სქემაში, რომელიც მცირე და დიდბესიკურის, ლოგაედური ათმარცვლედის და მეორე პეონურ-დიქორული და ლოგაედური კომბინაციებით კონსტრუირებული რამდენიმე მეტრული ერთეულის მოდულაციებს გულისხმობს, დომინანტი მეტრული ერთეულია;

5. ალექსანდრე ჭავჭავაძე – კაცი, რომელიც თავისი რაფინირებული და მელოსური პოეზიით მკვეთრად გამორჩეულია ქართველი “რომანტიკოსების” მონოფონიურ და ტექნიკურად მოკრძალებულ პოეზიაში;

6. ბარათაშვილი – კაცი, რომელმაც ქართული მედიტაციურ-ინტროსპექციური პოეზია დაამკვიდრა და თავისი დროის მსოფლიო გენიოსთა პოეზიის რეგისტრში აიყვანა, თანაც ეს გააკეთა ჩვენში მანამდე უჩვეულო რკალური რითმებით, ჰეტერომეტრული ლექსით და ანჟამბემანით;

7. აკაკი – კაცი, რომელმაც “რომანტიკოსების” რთული და არქაულ-მწიგნობრული ენისგან გაათავისუფლა პოეზია და ყველასთვის თვალ და ყურსმისაწვდომი გახადა, ვერ წარმომიდგენია, გიყვარდეს პოეზია და არ გიყვარდეს აკაკის ჯადოსნური შემოქმედება;

8. ვაჟა – კაცი, რომელმაც თავისი მიუწვდომელი ეპიკური პოეზიით ქართული ლექსი კიდევ უფრო მაღლა ატყორცნა;

9. გალაკტიონი – კაცი, რომელმაც აკაკის და ვაჟას დაბალ-მაღალი შაირის ეპიგონისტურ ჩიხში შესული პოეზია თავდაყირა დააყენა, კლასიცისტური ქართული პოეზიის და, პირველ რიგში, გურამიშვილის ვერსიფიკაციული მიღწევების სრულიად გააზრებული რეცეფცია-ათვისებით და ორიგინალური ფორმათქმნადობით რვა ათეულამდე ახალი საზომი შემოიტანა და შეცვალა მეოცე საუკუნის ქართული პოეზიის მდინარება;

10. ცისფერყანწელები – კარგი კაცები, რომელთა საუკეთესო წარმომადგენლებმა (ტიციანმა, პაოლომ, გაფრინდაშვილმა) დიდი ამაგი დასდეს ქართული ლექსის განახლებას (ტონური ლექსის დამკვიდრება, მყარი სალექსო ფორმების კულტივაცია), მე მიყვარს მათი საუკეთესო, დაახლოებით ოც-ოცი ლექსი, სადაც ისინი ინტონაციურ ინდივიდუალიზმს აღწევენ, და საშინლად მწყინდება საერთო პოეტიკით, მცირე ბესიკურით დაწერილი დუნე სონეტები და ლექსები. აქ გოგლაც უნდა ვახსენოთ, თუმცა, ჩემი აზრით, გოგლა გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი პროზაიკოსია, ვიდრე – პოეტი;

11. გრანელი – კაცი, რომელმაც რეკორდულ დროში დააღწია თავი გალაკტიონის და ცისფერყანწელების გავლენას და შექმნა სრულიად უნიკალური სააზროვნო-ინტონაციური პოეტური სისტემა და ეს თითქმის ერთი საზომით – ლოგაედური ათმარცვლიანით მოახერხა. მისი ეპიგონების არმია დღემდე მრავალრიცხოვანია;

12. ნიკო სამადაშვილი – კაცი, რომელმაც ქართული პოეზიის კოსმიური ხაზი გაჭრა, კრეაციულ-ქრისტიანული და პაგანურ-მითოლოგიური მოტივების სინკრეტიზაციით გენიალური პოეზია შექმნა;

13. ლადო ასათიანი – კაცი, რომელმაც სიმბოლისტური და დეკადენტური სიმძიმის შემდეგ სილაღე შემოიტანა ქართულ პოეზიაში და ეს ღრმად ინდივიდუალისტური ინტონაციური აკუსტიკით მოახერხა;

14. ანა – ქალი, რომლის პირველი პერიოდის შემოქმედება აბსოლუტურად გენიალურია, არქაიზმებით შეზავებულმა მისმა პოეტიკამ შეუძლებელია, არ აგაღელვოს. მისი გამოჩენა დიდი ამბავი იყო ქართულ პოეზიაში, ერთი ცნობილი კრიტიკოსი იმასაც კი წერდა, ვაჟას მერე ძლივს ნამდვილი პოეტი გამოჩნდაო, ანუ, ფაქტობრივად, რამდენიმე დიდ ქართველ პოეტს და, მათ შორის – გალაკტიონს, აიგნორებდა, თუმცა ეგ სხვა საუბრის თემაა;

15. მურმანი – კაცი, რომლის ღვაწლი ქართული პოეზიის წინაშე შეუფასებელია, მან, სრულიად გააზრებულად და მეთოდურად, გალაკტიონის მერე ყველაზე მეტი ახალი საზომი შემოიტანა და ძველ საზომებს ღრმად ინდივიდუალისტური ინტონაცია შესძინა, ის იყო აბსოლუტური პროსოდიული სმენის მქონე პოეტი;

16. მუხრანი – კაცი, რომლის განუმეორებელი სინტაქსით დაწერილმა პატრიოტულმა ლირიკამ უმნიშვნელოვანესი როლი ითამაშა საბჭოთა სისტემის მიერ რედუცირებული ეროვნული ცნობიერების გაღვივებაში, თუმცა, პატრიოტული ლირიკის გარდა, მისი ადრინდელი პოეზია მკვეთრად ავანგარდისტული ნაკადებით ხასიათდება, შოთა ჩანტლაძესთან ერთად ის პირველია, რომელმაც ზემოთ უკვე ნახსენები ვერლიბრის ყბადაღებული სქემის სრულიად ანტიპოდური მიმართულება განავითარა;

17. შოთა ჩანტლაძე – კაცი, რომლის სრულიად ავანგარდისტული პოეზია ფასდაუდებელი განძია. ვერლიბრის რიტმიკაში, მუხრან მაჭავარიანთან ერთად, მისმა ძიებებმა სხვა არხი გაჭრა ქართულ თავისუფალ ლექსში, მართალია, მუხრანის და შოთას ეს ძიებები რამე სისტემას არ ქმნის და ინტუიციურია, მაგრამ ეს არ აკნინებს მათ მნიშვნელობას;

18. ოთარ ჭილაძე – კაცი, რომელმაც, გრანელის და სამადაშვილის დარად, ყველაზე გაცვეთილი საზომი – ლოგაედური ათმარცვლიანი აიღო და მკვეთრი ინტონაციური ინდივიდუალიზმით გენიალურად აამეტყველა;

19. გივი გეგეჭკორი – კაცი, რომელმაც ორი ფოლკლორული საზომის (4/3 და 4/2) შეერთებით სრულიად უნიკალური ევფონიის მქონე სალექსო საზომი შექმნა. ეს საზომები გურამიშვილმა გაალიტერატურულა (თუმცა პირველი მათგანის – შვიდმარცვლედის – მწიგნობრულ ვარიანტს გაცილებით ადრე, მეცხრე საუკუნეში ვხვდებით ატენის სიონის კედელზე), გეგეჭკორმა კი ამ ორი საზომის ინდივიდუალური პოტენციალები შეადუღაბა. 4/3 – საფერხულო საზომია, ამ საზომითაა შექმნილი ქართული საფერხულო-საცეკვაო სიმღერები, რადგან ამ შვიდმარცვლედის რიტმი თავისთავად გიბიძგებს კინეტიკური აქტივობისკენ, მოძრაობისკენ. გივი გეგეჭკორმა ბინარულ შვიდმარცლედს ქორეთი მოსხეპილი ექვსმარცვლედი დაამატა და მიიღო ეს უნიკალური საზომი. ზედიზედ ორი დაქტილური და ბოლოს ერთი ქორეული კადენციის მოდულაცია დაუვიწყარ ეფექტს იძლევა;

20. თამაზ ბაძაღუა – კაცი, რომელიც მაშინ გარდაიცვალა, როცა რაღაც გენიალურ საბადოს მიაგნო, უფრო სწორედ, როცა ის-ის იყო, იპოვა თავისუფალი ლექსი, როგორც თვითგამოხატვის ოპტიმალური ფორმა. მისი კონვენციური ლექსები (მიუხედავად იმისა, რომ სხვათა ინტონაციების რელიქტური ექოები ისმის) მშვენიერია, მაგრამ ვერლიბრში მან საოცარ სიმაღლეებს მიაღწია, შექმნა თავისი სააზროვნო-სახეობრივი მოდუსი და ლექსის კომპოზიციური აგების სრულიად ორიგინალური მოდელი, მისეულ მოსხლეტილ აზრობრივ-ინტონაციურ ფინალ-კადენციებს დღესაც მრავლად გადააწყდები კაცი ახალგაზრდა პოეტების შემოქმედებაში;

21. დავით წერედიანი – კაცი, რომელმაც სხვა დიდი ქართველი პოეტების დარად, შექმნა სრულიად ორიგინალური იდიოლექტი და სინტაქსი, და ეს მოახერხა სულ რამდენიმე ათეული ლექსით;

22. ვახტანგ ჯავახაძე – კაცი, რომლის დაუცხრომელმა ექსპერიმენტატორულმა ჟინმა არაერთი შედევრით გაამდიდრა ქართული პოეზია, ასი წლის მერე თუ რამეს წაიკითხავენ, ერთ-ერთი მისი მკვეთრად ავანგარდისტული და სიახლით დახუნძლული პოეზია იქნება;

23. ბესიკ ხარანაული – კაცი, რომელმაც მთავარი როლი შეასრულა მეინსტრიმული პოეზიისგან მარგინალიზებული თავისუფალი ლექსის ლიტერატურულ ლეგიტიმაციაში და საკუთარი მკერდი დაუხვედრა საპირისპირო მხარეს მდგარ, კონვენციური ლექსის კონფორმისტ ადეპტებს. ამ საქმეში მას სხვა პოეტებიც ედგნენ გვერდით, მაგრამ დროშა უდავოდ მას ეჭირა.

შეიძლება, ამ სიას სულ რამდენიმე ცოცხალი პოეტი დავამატოთ, მაგრამ ამჯერად ამით შემოვიფარგლები.

რესურსი მონაცემების ანალიზის უნარის განვითარებისთვის 

0

ჩემ დას იტალიელი მეგობარი წერდა, ,,ერთი კვლევით ერთმა პარტიამ მოიგო, მეორეს მიხედვით მეორემ,   გამაგებინე ვის უნდა მივულოცოთ“. ასე ვიყავით ქართველებიც, ვუყურებდით ეკრანს და ერთ არხზე ერთი იმარჯვებდა, მეორეზე – მეორე. ბევრს საუბრობდნენ კვლევის ცდომილებაზე და ა. შ. იმისათვის რომ სწორად გავიგოთ რა ხდება, მონაცემების ანალიზი და ინტერპრეტაცია უნდა შეგვეძლოს.  ეს ცალკე მეცნიერებაა, თუმცა მასწავლებლებს, მით უფრო ტექნიკური საგნებისა, შეგვიძლია ამ მიმართულებით მუშაობა. რაოდენობრივი წიგნიერების უნარის განვითარება ესგ-ს მიხედვითაც გვევალება. გიზიარებთ წინა წლებში ფიზიკის გაკვეთილზე გამოყენებულ რესურსს. მეშვიდე კლასში როცა მოსწავლეები სწავლობდნენ მასას და მასის გაზომვას ძალიან მარტივად გაართვეს თავი. ჯგუფის წევრების ნაწილი მონაცემებს აგროვებდა, ნაწილი სტატისტიკურად ამუშავებდა. მმმ სტრატეგიის გამოყენებით გააკეთეს პრეზენტაცია.

კვლევა:   ორეოს ორცხობილა ნამდვილად ორმაგია?

კვლევა

ბგერების აღმოჩენა (მე-2 წერილი სერიიდან ,,სწავლის ძირი”)

0

ამ წერილში ვისაუბრებთ ჩვენ ირგვლივ არსებული საგნების  გამოყენებით მოსწავლეთა ფონოლოგიური კომპეტენციის ჩამოყალიბების გზებზე. უფრო სწორად, ამ გზის დასაწყებად სიტყვებში პირველ ბგერაზე დაკვირვებით ქართული ენის ბგერების  ,,აღმოჩენას” შევეცდებით. ზოგადად, ბგერების სწავლება იგნორირებულია ქართული სკოლიდან, მას სათანადო ყურადღება არ ექცევა და მხოლოდ ფონოლოგიური კომპეტენციის ჩამოყალიბების კონტექსტში ვამახვილებთ მასწავლებლები ამაზე ყურადღებას.

პირველკლასელების მასწავლებლები უამრავ საგანს, სათამაშოს ვიყენებთ ხოლმე მოსწავლეების მოტივირებისა და მათი წიგნიერების უნარების განვითარების მიზნით. რა საგნებს ვგულისხმობთ?

  • საკლასო ოთახის საგნები: დაფა, მერსი, მაგიდა, სკამი, ცარცი, ჩვარი, მარკერი, კედელი იატაკი, ჭერი, კარი, კარადა…
  • მოსწავლის ჩანთის საგნები: ჩანთა, წიგნი, რვეული, კალამი, პანელი, ფანქარი, ფლომასტერი, მარკერი, წებო, საშლელი, სათლელი…
  • სათამაშო-საგნები: დათუნია, მგელი, ძაღლი, ფისო, ნიანგი, გველი, თუთიყუში, მანქანა, მატარებელი, ბურთი, ბუშტი…

ამ საგნებს სხვადასხვა მიზნით ვიყენებთ ხოლმე მასწავლებლები. პირველკლასელებისთვის მათი გამოყენება ძალიან სასარგებლო იქნება ქართული ანბანის ბგერების კონსტრუქტივისტული სწავლებისთვის.

როგორია გავრცელებული პრაქტიკა ქართული ენის ბგერების შესწავლისას? არის თუ არა იგი კონსტრუქტივისტულ საფუძველზე დამყარებული? არა. ასე არაა. ბავშვებს ჩვენ ქართულ ბგერებს ვაწვდით, როგორც მოცემულობას, ხოლო შემდეგ ამ მოცემულობაში თანდათან ვასწავლით ბგერათა შესაბამისი ასოების ამოცნობასა (ამოკითხვას) და დაწერას. რომ დავაზუსტოთ, ბავშვები ბგერებს სრულად მხოლოდ მაშინ ,,გაივლიან”, როდესაც ასოების შესწავლას დაასრულებენ ხოლმე და მანამდე ბგერებზე ყურადღება მახვილდება მხოლოდ ბგერებზე მანიპულირების ფონოლოგიური უნარების — ზეპირი სიტყვის ბგერებად დაშლისა და ბგერების სიტყვად გაერთიანების კონტექსტში. სინამდვილეში, ბავშვები ისე გადადიან ასოების შესწავლაზე, რომ ბგერები არ იციან, ვერც კი ხვდებიან, მაგალითად, განსხვავებას ასოსა და ბგერას შორის და ეს გაუგებრობა დიდხანს გაჰყვებათ ხოლმე (,,ასოს ვწერთ და ბგერა გვესმის.” — ამ დაზეპირებული ფრაზის შეუგნებლად გამეორებას ცოდნას ვერ დავარქმევთ.)

ჩვენ შეგვიძლია პირველკლასელებისთვის ბგერების შესწავლა აღმოჩენებით წარვმართოთ და ამ პროცესს მეტი ხალისი შევძინოთ. რაც მთავარია, ასე წარმართული პროცესის შედეგად, ბავშვების ჩართულობის მაღალი მაჩვენებლის წყალობით, გაცილებით შთამბეჭდავი იქნება თითოეული ბგერა მათთვის. და, რაც მთავარია, ბგერის არსსა და მის სიტყვასთან ურთიერთმიმართებას ჩასწვდებიან.

მაშ ასე, დავიწყოთ ბგერების შეგროვება პირველივე დღეს და ამისთვის გამოგვადგება, რასაკვირველია, თავად მოსწავლეთა სახელები. ბავშვისთვის ყველაზე ,,ახლო” და ნაცნობი არის თავისივე სახელი — სწორედ ეს სიტყვა გაუგონია მას ყველაზე ხშირად და ყველაზე ტკბილი ტემბრით. პირველკლასელთა საკუთარი სახელების გამოყენებით ჩვენ ბავშვებს ყურადღება უნდა გავამახვილებინოთ მათს პირველ ბგერებზე: ლ-ლ-ლ–ლუკა, ნ-ნ-ნ-ნათია, ა-ა-ა-ანა, ე-ე-ე-ეთერი, თ-თ-თ-თამარი, ნ-ნ-ნ-ნინი…

უნდა აღვნიშნოთ, რომ ზეპირ სიტყვაში პირველი ბგერის ამოცნობა (იდენტიფიცირება) ისეთი ფონოლოგიური კომპეტენციაა, რომლის ჩამოყალიბებაც არც ერთ დღეში ხდება და არც ერთ კვირაში (თუმცა, შესაძლებელია ეს კომპეტენცია, უკვე ჰქონდეს კიდეც გამომუშავებული მოსწავლეთა გარკვეულ ნაწილს სკოლაში შესვლის მომენტში.). ჩვენ ამის ისლუზია არ უნდა გვქონდეს, მაგრამ მასწავლებლის მიერ პირველი ბგერის ხაზგასმით წარმოთქმა და მასზე აქცენტის დასმა ის პირველი ნაბიჯია, რომელიც ამ მიმართულებით უნდა გადაიდგას.

(აქვე აღვნიშნოთ, რომ მოსწავლეთა საკუთარი სახელები უნდა გამოვიყენოთ სხვა ფონოლოგიური უნარების ჩამოსაყალიბებლადაც: დამარცვლა, ბგერა-ბგერა დაშლა, მარცვლების სიტყვად გაერთიანება, ბგერა-ბგერა ნათქვამი სიტყვის გამთლიანება, საკუთარი სახელის რითმული სიტყვების ამოცნობა-მოფიქრება, ბოლო/მეორე მარცვლის თუ ბგერის ამოცნობა, პირველი/ბოლო მარცვლის თუ ბგერის შეცვლა და სხვა. გაკვეთილის დასაწყისში სიის ამოკითხვისას, თანდათან გავართულებთ სახელის ამოცნობას: ერთი კვირის შემდეგ უკვე შეგვიძლია დამარცვლით წარმოთქმული სახელები ამოიცნონ პირველკლასელებმა, გარკვეული პერიოდის შემდეგ — ბგერა-ბგერა წარმოთქმული…)

სახელებზე ვარჯიშისა და მათი პირველი ბგერის გააქტიურების შემდეგ კარგი იქნება, თუკი მოსწავლეთა ფოტოებს ან ავტოპორტრეტებს კედელზე გავაკრავთ სათანადო ადგილზე (შესაძლოა, ფოტოებზე სიტყვებიც იყოს მიწერილი — მიხედავად იმისა, რომ ბავშვებისთვის ჯერ ასოები არ გვისწავლებია, ზოგიერთმა უკვე იცის საკუთარი სახელის ცნობა. თუ არ იცის, არც ეს არაა პრობლემა — თანდათან ისწავლის და ამაში კედელზე გაკრული თავისი სახელიც დაეხმარება.). სად არის ეს ,,სათანადო ადგილი”?

საკლასო ოთახის რომელიმე მოსახერხებელ კედელზე გამოყოფილი უნდა გვქონდეს ადგილი სიტყვების გასაკრავად. როგორც წესი, პირველი კლასის მასწავლებლები აქტიურად ვიყენებთ ხოლმე ე. წ. ანბანური სიტყვების კედელს, რომელზეც ანბანის მიხედვითაა გაკრული სხვადასხვა სიტყვის ბარათები. მაგრამ პირველ ეტაპზე ამ ადგილზე შეგვიძლია საგნები (და/ან ამ საგანთა ნახატები, მათ შორის, მოსწავლეთა ფოტოებიც) მივაკრათ ანბანური თანმიმდევრობითვე. კარგი იქნება, თუკი ეს ადგილი დაფის გვერდზე გვექნება შერჩეული.

ვნახოთ, რა სავარაუდო სახე შეიძლება მიიღოს დაახლოებით ორ კვირაში ჩვენმა კედელმა:

(ფოტო მოდიფიცირებულია USAID საბაზისო განათლების პროგრამის ფილმიდან ,,ჯადოსნური ყუთი”. ამავე ფილმშია საუბარი წერილში წარმოდგენილი ძირითადი იდეების შესახებაც: 3. ჯადოსნური ყუთი ბგერების აღმოსაჩენად)

თუ კარგად დავაკვირდებით ამ ფოტოს, მივხვდებით, რომ მასზე 33 ადგილია გამოკვეთილი ქართული ანბანის ბგერების შესაბამისად. მოსწავლეთა პორტრეტების გარდა სხვა საგანთა ნახატების განთავსების მიმდევრობა დამოკიდებული იქნება იმ თემატიკაზე, რომელსაც საწყის ეტაპზე ვსწავლობთ — როგორც, წესი, ეს არის ხოლმე ოჯახი და სკოლა. ამას მოჰყვება ცხოველები, წელიწადის დროები და ა. შ.

ერთი შეხედვით მოგვეჩვენება, რომ ეს ნიმუში მეტად რთულია პირველკლასელებისთვის თან პირველივე კვირებში. რასაკვირველია: თუკი ჩვენ ამ ნიმუშს იმ გაგებით განვიხილავთ, რომ ბავშვებმა ყველა ადგილის შესაბამისი ბგერა უნდა გააცნობიერონ, ეს დაუძლეველი სირთულეა. არა. პირველ კვირაში ეს ნახატები კედელზე განლაგდება ბავშისთვის სრულიად სპონტანურად — უბრალოდ, ,,ატამი” ყველაზე მაღლა და მარცხნივ დაიკავებს ადგილს, ,,ბურთი” ,,რატომღაც” მის გვერდზე, ,,ხე” და ,,ხორცი” სადღაც დაბლა და მარჯვნივ და ა. შ.

ბგერებზე კონცენტრირების დრო მაშინ დადგება, როდესაც ბავშვები სიტყვების დამარცვლაში გაიწაფებიან (როგორც წესი, ფონოლოგიური კომპეტენციის გამომუშავების პროცესში ჯერ მარცვლებზე ვავარჯიშებთ ხოლმე, შემდეგ — ბგერებზე.). თუმცა პირველ ბგერაზე ყურადღების გამახვილება მასწავლებელმა დასაწყისშივე უნდა მოახერხოს და ბავშვები თანდათან გააცნობიერებენ, რომ ,,გულის” ნახატის ქვეშ ,,გიორგის” ფოტოა, ,,დროშის” ქვეშ — ,,დათოსი” და ა. შ.

კიდევ უფრო დეტალური განვითარება შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ ქვემოთ მოცემული ილუსტრაციების მიხედვით. თავდაპირევლად კედელს ასეთი სახე ექნება:

შემდეგ თანდათან შეივსება:

თანდათან დაწერილი სიტყვებიც შემოგვეპარება:

ბოლოს კი, სრულად ჩანაცვლდება ანბანური სიტყვების კედლით:

დავბრუნდეთ პირველი ბგერის ამოცნობაზე… პირველი ბგერის ამოსაცნობად კარგად მუშაობს ე. წ. ჯადოსნური ყუთი, რომელშიც სხვადასხვა საგანი (სათამაშო თუ სასწავლო ნივთები) გვექნება ჩაწყობილი. ასეთი საგანი უამრავი შეიძლება იყოს: კალამი, ფანქარი, საშლელი, პატარა მანქანა, პატარა ბურთი, პატარა მაიმუნი, თასმა, თაგვი, პატარა შარვალი, კაბა და ა. შ. თავისთავად, ეს საგნების ყუთი ისედაც სასარგებლო რესრუსია, თუკი გონივრულად დავგეგმავთ მისი გამოყენებით სხვადასხვა მიზანზე (ზეპირმეტყველების განვითარება, ლექსიკური მარაგის გამდიდრება, ფილოლოგიური კომპეტენციის გაწაფვა, კითხვისა და წერის სწავლება) ორიენტირებულ აქტივობებს. მაგალითად:

  • საგნის ამოღება და აღწერა
  • საგნის მალულად შერჩევა და აღწერით მისი გამოცნობა სხვა მოსწავლეების მიერ
  • საგნების მიხედვით ფონოლოგიური აქტივობების წარმართვა — დამარცვლა, ბგერებად დაშლა, ბგერა-ბგერა (ანდა დამარცვლით) ნათქვამი საგნის ამოცნობა…
  • ნივთების შერჩევა გარკვეული მახასიათებლის (მაგალითად, ფერის, ზომის, გამოყენების…) მიხედვით
  • შერჩეულ საგანთა ჯგუფში ზედმეტი საგნის დამატება და მისი ამოცნობა — რომელია ზედმეტი?
  • ნივთის, როგორც პერსონაჟის გამოყენება და მასზე/მათზე ამბის მოფიქრება, ხოლო თანდათან ამ ამბების ჩაწერა
  • საგნების შესახებ ენობრივი პრაქტიკის მეთოდით ტექსტების (მხატვრული თუ საინფორმაციო) შექმნა და სხვ.

ანუ სრულიად ჩვეულებრივი საგნებით სავსე ჩვეულებრივი ყუთი ჯადოსნური გახდება, თუკი ბავშვების გონებაზე მოვახდენთ საჭირო ზემოქმედებას და მისი გამოყენებით ბავშვებს თვითონვე აღმოვაჩენინებთ ბგერებს. მოგეხსენებათ, კონსტრუქტივისტი მასწავლებლები ცდილობენ მოსწავლეები ნაბიჯ-ნაბიჯ მიიყვანონ ახალ ცოდნამდე და ერიდებიან მზა პროცედურებისა თუ მოსაზრებების შეთავაზებას. სამწუხაროდ, ფონოლოგიური ცნობიერების ჩამოყალიბების დროს სწორედ ასეთ მოცემულობად ვთავაზობთ მოსწავლეებს, რომ ზეპირი სიტყვა ბგერებისგან თუ მარცვლებისგან შედგება და შემდეგ ვავარჯიშებთ სიტყვები დამარცვლასა თუ ბგერებად დაშლაში. ამისთვის, ამ პროცესის გამრავალფეროვნების მიზნით, ხან ტაშის დაკვრის პარალელურად ვამარცვლინებთ სიტყვებს, ხან დაჭრილი ნახატის მიხედვით ამოვაცნობინებთ  ბგერას ან მარცვალს და ა. შ.

რასაკვირველია, ეს აქტივობები ბავშვს ეხმარება ფონოლოგიური უნარ-ჩვევების გაწაფვაში, რაც, საბოლოო ჯამში უზრუნველყოფს ასოს შესაბამის ბგერასთან დაკავშირებას ანუ ანბანური პრინციპის გაცნობიერებას და სიტყვების ამოკითხვას, გაშიფვრას, დეკოდირებას.

ამ პროცესის სრულად კონსტრუქტივისტულად წარმართვის მიზნით, ჩვენ შეგვიძლია მოსწავლეებს თავად აღმოვაჩენინოთ ბგერები და სწორედ ამისთვის გამოგვადგება ზემოთ აღნიშნული ყუთი მასში მოთავსებული საგნებით.

ამის მოხერხება ძალიან მარტივია. ჯერ ბავშვები უნდა მივაჩვიოთ სხვადასხვა ნიშნის მიხედვით საგნების დაჯგუფებას. ეს ნიშანი შეიძლება იყოს:

  • ფერი (წითელი საგნები, მწვანე, ყვითელი…)
  • დანიშნულება (სასწავლო, სათამაშო…)
  • სხვა საერთო ნიშანი (მანქანები, ცხოველები, ჭურჭლეული…)

ამ მიმართულებით გავარჯიშების შემდეგ უნდა დავაჯგუფოთ ის საგნები, რომლებიც ერთ კონკრეტულ ბგერაზე იწყება და ბავშვებს ვკითხოთ, რატომ დავაჯგუფეთ ეს საგნები.

მაგალითად, შევარჩიოთ საგნები, რომელთა დასახელებაც იწყება მ-ზე:

მაიმუნი, მარწყვი, მატარებელი, მზე, მთვარე… მარკა, მაუსი, მუხლუხი, მამა, მერხი… მაგიდა, მაუგლი, მერცხალი, მწყემსი, მარკერი, მაკრატელი…

ამ საგნების ყუთიდან ამოღებისას ხაზს ვუსვამთ პირველ ბგერაზე, ისე ვასახელებთ და ვდებთ მაგიდაზე. და თუკი ბოლოს შევეკითხებით, რატომ დავაჯგუფეთ სხვადასხვა ნიშან-თვისები საგნები ერთად, ბავშვები ადვილად ამოიცნობენ, რომ ეს ყველა საგანი იწყება მ-ზე. (ამ საგანთა აღმნიშვნელი სიტყვების პირველი ბგერა არის ,,მ”.)

ჩვენს ყუთში აღმოჩნდება სხვა საგანთა ჯგუფებიც. მაგალითად, ,,წ” – წიწილა, წინდა, წერო, წყალი, წამალი… ,,ჰ” – ჰანტელი, ჰალსტუხი, ჰულა-ჰუპი, ჰალვა, ჰამაკი, ჰიპოპოტამი…

ცხადია, სასარგებლო იქნება დავალებები დაჯგუფებულ საგნებზე სამუშაოდ:

  • გადავარჩიოთ სიტყვები მარცვლების რაოდენობის მიხედვით…
  • გადავარჩიოთ სიტყვები მეორე ხმოვნის მიხედვით…
  • გადავარჩიოთ ცოცხალი საგნები…

მივუდგეთ პესიმისტურად და დავუშვათ, პირველკლასელთაგან ვერც ერთმა ვერ ამოიცნო, რომ მ-ზე დაწყებული საგნები სწორედ ამ პრინციპითაა დაჯგუფებული (შეუძლებელია ასე მოხდეს, მაგრამ მაინც…). ამ შემთხვევაში ჩვენ ვეტყვით, ავუხსნით. და უკვე შემდეგი ბგერის მიხედვით დაჯგუფებულ სიტყვებში აუცილებლად ამოიცნობენ პირველ ბგერას.

ამის შემდეგ უნდა აღმოვაჩინოთ სხვა ბგერებიც. ვთხოვოთ ბავშვებს, რომ დაიჭირონ სხვა ბგერებიც და ,,მოიტანონ” სკოლაში “ახალი ბგერით” დაწყებული სიტყვის შესაბამისი საგნები ან მათი ნახატები… და მეორე დღიდან მართლაც “წამოვა ბგერები”:

— მასწავლებელო, მე “დ” მოვიტანე თუ მოვიყვანე, — და მოგვცემს პატარა დათუნიას ერთი.

— მასწავლებელო, მე “ბ” მოვიყვანე, — და მოგვცემს პატარა ბუს მეორე.

— მასწავლებელო, მე “რ” მოვიტანე, — და სათამაშო რეკეტას ან რობოტს გვაჩვენებს…

— მასწავლებელო, მე “ნ” მოვიფიქრე, — გვეტყვის სხვა მოსწავლე და თავის დახატულ ნავს გვაჩვენებს.

ასე ნელ-ნელა დავაგროვებთ ქართული ენის ბგერებს. რასაკვირველია, შეიძლება 33-ვე ბგერა ვერ აღმოვაჩინოთ, მაგრამ რასაც აღმოვაჩენთ, ისიც ძალიან სასარგებლო, გაცილებით სასარგებლო იქნება ბავშვებისთვის წიგნიერების  ფუნდამენტის — კითხვის შესწავლის — გასმაგრებლად. აქვე, ეჭვგარეშეა, სათანადო ყურადღებას გავამახვილებთ თითოეული ბგერის (იქნება ეს ყბადაღებული ,,ლ” თუ ძნელად გამოსათქმელი ,,რ”) სწორად წარმოთმა-აღქმაზე…

ბავშვების მიერ დახატული და ,,მოტანილი” ყველა სიტყვა ჩვენს ბგერების კედელზე ვერ დაგვეტევა. კარგი იქნება, თუკი დავამზადებთ ბგერების კონვერტებს ან ,,სახლებს”, კედელზე მივამაგრებთ და მათში ჩავალაგებთ ხოლმე მოსწავლეების მიერ მითითებულ საგნებს ანდა ამ საგნების ილუსტრაციებს.

ბგერების კედლის ა-ს ქვეშ განთავსებული სიტყვების ადგილზე მოვათავსებთ ა-ზე დაწყებულ საგნებსა და/ან ნახატებს და ამ ნახატების ჩასაწყობ კონვერტს, ბ-ს ქვეშ – ბ-ზე დაწყებულ საგნებს და ა. შ. ერთ თვეში კი ამ ნახატებს უკვე დაწერილი სიტყვები ჩაანაცვლებს. თანდათან კი ჩვენი საგნების ანუ ბგერების კედელი ანბანური სიტყვების კედლად გადაიქცევა.

ბგერების კედლის ფრაგმენტი პირველ ეტაპზე:

ბგერების კედლის ფრაგმენტი მცირე ხნის შემდეგ

რაც მთავარია, ბგერების კედელის საგნების/ნახატების გამოყენებით აქტიურად წარიმართება ზემოთ ნახსენები აქტივობები ფონოლოგიური უნარების განმტკიცების, ლექსიკური მარაგის გამდიდრების, ზეპირმეტყველების განვითარების მიზნით.

პირველი ბგერის აღმოჩენით არ სრულდება ფონოლოგიურ კომპეტენციაში გაწაფვა. შემდეგი ნაბიჯები უნდა იყოს სიტყვაში მეორე ბგერის აღმოჩენა…

მას შემდეგ, რაც ბავშვები სიტყვების პირველ ბგერაზე დაკვირვებით ბევრ ბგერას ,,აღმოაჩენენ”, ვიმუშავებთ მეორე ბგერის ,,დასაჭერადაც”.

ამ მიზნით ავიღებთ და დავასახელებთ ნივთებს: მაგიდა, მანქანა, მაკრატელი, მერხი. და ვიკითხავთ, ,,რომელია ზედმეტი”?

Მოსწავლეებმა უნდა ამოიცნონ ,,მერხი”. მოსალოდნელია, ბავშვებმა პირველ ჯერზე ვერ ამოიცნონ სამიზნე სიტყვა და მასწავლებელმა პირდაპირ განუმარტოს, რომ პირველ სამ სიტყვებში “მ”-ს მერე არის “ა”, მეოთხე სიტყვაში კი — “ე”.

ცხადია, ასეთი ვარჯიში უნდა წარვმართოთ სხვა ფილოლოგიური უნარების (კერძოდ, დამარცვლისა და ბგერების დაშლის) გაწაფვის კონტექსტში – პარალელურად და თანმიმდევრულად. ისე არ უნდა გამოგვივიდეს, რომ ბავშვებს საერთოდ ავუბნიოთ თავგზა.

ასევე გაგრძელდება მეორე ბგერის ამოცნობა სხვა ჯგუფის სიტყვებზეც:

  • დათვი, დაფა, დამკა, დევი;
  • ჩაიდანი, ჩაქუჩი, ჩამჩა, ჩურჩხელა;
  • სარკე, სასწორი, სახლი, სელაპი;
  • ვერძი, ვეფხვი, ვერცხლი, ვაშლი;
  • გველი, გვირილა, გვრიტი, გმირი…

რასაკვირველია, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ გაკვეთილები გარკვეული თემის, ტექსტის (ლექსი, მოთხრობა, ზღაპარი…) კონტექსტში მიმდინარეობს. შესაბამისად, ჩვენი ყუთისა და ბგერების კედლის სიტყვებიც უნდა უკავშირდებოდეს ამ კონტექსტს. თუმცა, შიგადაშიგ უკონტრქსტო სიტყვების შემოტანასაც და მასზე ვარჯიშსაც თავისი დადებითი ეფექტი მოაქვს ხოლმე.

…მნიშვნელოვანია ხმოვნისა და თანხმოვნის ერთმანეთისგან გამიჯვნაც. მოგეხსენებათ, შეგონება: ,,ქართულ ენაში 33 ბგერაა და მათგან 28 თანხმოვანია და 5 ხმოვანი”, არაფერს ეუბნება პირველკლასელებს (არც მეორეკლასლეებს, სხვათაშორის).

სხვათაშორის, ხმოვანისა და თანხმოვნის ერთმანეთისგან გამიჯვნაც შეგვიძლია სრულად მივანდოთ მოსწავლეებს. უფრო ზუსტად, ვუბიძგოთ ამისკენ. არაა აუცილებელი, პირველივე თვეს ბავშვებს ეს კომპეტენცია მოვთხოვოთ. მაგრამ, როდესაც ბგერათა ,,საკმარისი მარაგი” უკვე დაგროვებული გვექნება და ბავშვებიც გაიწაფებიან ბგერების კედელზე ორიენტირებაში, შემდეგ შეგვიძლია ასეთი შეკითხვაც დავუსვათ:

– რომელია ჩვენს ბგერებში ისეთი ბგერები, რომლებიც გაგრძელებით შეგვიძლია წარმოვთქვათ? შევამოწმოთ?..

 

 

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...