ყოველ ჯერზე, როდესაც წიგნს ვშლით, ჩვენ ვიწყებთ უჩვეულო მოგზაურობას. ეს მოგზაურობა არ არის მხოლოდ ავტორის გონებაში, არამედ ჩვენს საკუთარ სამყაროშიც. თითოეული სიტყვა, წინადადება და აბზაცი ჩვენში აღძრავს ემოციებს, აზრებს და ასოციაციებს, რომლებიც უნიკალურია ჩვენთვის. მაგრამ როგორ გამოვხატოთ ეს რთული და მრავალფეროვანი გამოცდილება? როგორ ვუთხრათ სხვებს (და საკუთარ თავს) თუ რას ვგრძნობთ და ვფიქრობთ, როდესაც ვკითხულობთ?

ლიტერატურული თეორიები გვთავაზობენ სხვადასხვა გზებსა და საშუალებებს , რომლებიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ ტექსტის გასაანალიზებლად და ჩვენი რეაქციის გამოსახატავად. ერთ-ერთი ყველაზე რელევანტური ამ ამბავში  არის “მკითხველის რეაქციის თეორია”, რომელიც განვითარდა 1960-70-იან წლებში.

ამ თეორიის მიხედვით, ტექსტის მნიშვნელობა არ არის ფიქსირებული ან უნივერსალური. პირიქით, იგი იქმნება მკითხველის მიერ კითხვის პროცესში. როგორც ლუიზ როზენბლატი, ამ თეორიის ერთ-ერთი პიონერი, აღნიშნავდა: “პოემა [ან ნებისმიერი ლიტერატურული ნაწარმოები] არის ის, რაც მკითხველი გამოცდის”.

მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა ინტერპრეტაცია თანაბრად ვალიდურია. სტენლი ფიში, კიდევ ერთი გავლენიანი თეორეტიკოსი ამ სფეროში, გვთავაზობს “ინტერპრეტაციული საზოგადოებების” იდეას. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენი წაკითხვები ფორმირდება იმ კულტურული და სოციალური კონტექსტით, რომელშიც ვცხოვრობთ.

ამრიგად, როდესაც გამოვხატავთ ჩვენს დამოკიდებულებას ტექსტის მიმართ, ჩვენ არა მხოლოდ ვაანალიზებთ ტექსტს, არამედ ვიკვლევთ საკუთარ თავს და იმ სოციო-კულტურულ გარემოს, რომელშიც ვარსებობთ.

მწერლები, რომლებმაც თავად შექმნეს უკვდავი ნაწარმოებები, ხშირად გვთავაზობენ უნიკალურ ხედვას იმაზე, თუ როგორ უნდა წავიკითხოთ და გავიაზროთ ლიტერატურა.

ვლადიმირ ნაბოკოვი, რომელიც ცნობილია არა მხოლოდ როგორც მწერალი, არამედ როგორც ლიტერატურის პროფესორიც, ამბობდა: “კარგი მკითხველი, დიდი მკითხველი, აქტიური და შემოქმედებითი მკითხველი არის ხელახლა მკითხველი”. ის გვირჩევდა, რომ წიგნებთან მიახლოება მოგვეხდინა არა მხოლოდ გულით, არამედ გონებითაც, ყურადღებით დაკვირვებოდით დეტალებს და გვეძებნა კავშირები.

ვირჯინია ვულფი კი გვთავაზობდა, რომ კითხვა იყოს უფრო ინტუიციური პროცესი. მისი აზრით, “ჩვეულებრივი მკითხველი” კითხულობს საკუთარი სიამოვნებისთვის, ყოველგვარი აკადემიური ან კრიტიკული მიზნების გარეშე. ვულფი წერდა: “კითხვის ხელოვნება მდგომარეობს იმაში, რომ იყო ღია, მგრძნობიარე და მზად იმისთვის, რომ მიიღო შთაბეჭდილებები”.

ეს ორი მიდგომა – ანალიტიკური და ინტუიციური – არ არის ურთიერთგამომრიცხავი. პირიქით, ისინი შეიძლება გამოვიყენოთ ერთდროულად, რათა მივიღოთ მდიდარი და მრავალმხრივი გამოცდილება კითხვისას.

იტალო კალვინო თავის წიგნში “თუ ზამთრის ღამეს მოგზაური” გვთავაზობს კიდევ ერთ პერსპექტივას. ის წერს: “კითხვა არის ინდივიდუალური აქტი, უფრო ინტიმური, ვიდრე სხვა რაიმე. წიგნის კითხვისას ჩვენ ვართ მარტო ავტორთან, მხოლოდ ჩვენ და ის”. ეს გვახსენებს, რომ ჩვენი რეაქცია ტექსტზე არის ძალიან პირადი და უნიკალური.

როგორც ვხედავთ, დიდი მწერლები გვთავაზობენ სხვადასხვა გზებს ტექსტთან ურთიერთობისთვის – ანალიტიკურს, ინტუიციურს და პირადს. ჩვენი გამოწვევაა, ვიპოვოთ ბალანსი ამ მიდგომებს შორის და შევქმნათ ჩვენი საკუთარი, უნიკალური მეთოდი კითხვისა და რეაგირებისთვის.

ლიტერატურული თეორიები და დიდი მწერლების მოსაზრებები მნიშვნელოვან საფუძველს გვაძლევს, მაგრამ როგორ გამოიყურება კითხვა და ტექსტზე რეაგირება ყოველდღიურ ცხოვრებაში?

საინტერესოა, რომ ბევრი მკითხველი ინტუიციურად იყენებს იმ მეთოდებს, რომლებსაც თეორეტიკოსები და მწერლები გვთავაზობენ. მაგალითად, წიგნის კლუბები, რომლებიც მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული, არის ცოცხალი მაგალითი იმისა, თუ როგორ ხდება “ინტერპრეტაციული საზოგადოებების” ფორმირება რეალურ ცხოვრებაში.

ერთ-ერთი გავრცელებული პრაქტიკაა “აქტიური კითხვა” – პროცესი, როდესაც მკითხველი აკეთებს ჩანაწერებს, ხაზს უსვამს მნიშვნელოვან პასაჟებს, ან წერს კომენტარებს წიგნის გვერდებზე. ეს მეთოდი ეხმიანება ნაბოკოვის იდეას “ხელახლა კითხვის” შესახებ და ეხმარება მკითხველს უფრო ღრმად ჩაერთოს ტექსტში.

კიდევ ერთი საინტერესო ტენდენციაა “მოგზაურობა ლიტერატურის კვალდაკვალ”. მკითხველები ხშირად სტუმრობენ ადგილებს, რომლებიც აღწერილია მათ საყვარელ წიგნებში, ან ეძებენ რეალურ ლოკაციებს, რომლებმაც შთააგონეს ავტორები. ეს პრაქტიკა აჩვენებს, თუ როგორ შეუძლია ლიტერატურას გავლენა მოახდინოს ჩვენს რეალურ ცხოვრებაზე და პირიქით.

2021 წლის მონაცემებით, მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 86% იყო წიგნიერი. ეს ნიშნავს, რომ უფრო მეტ ადამიანს, ვიდრე ოდესმე, შეუძლია წაიკითხოს და გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება ტექსტების მიმართ.

საინტერესოა, რომ ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქაში ბეჭდური წიგნები კვლავ პოპულარულია. Pew Research Center-ის კვლევის თანახმად, ამერიკელების 65% წაიკითხა ბეჭდური წიგნი გასული წლის განმავლობაში, მაშინ როცა ელექტრონული წიგნების მკითხველთა რაოდენობა 28% იყო.

გლობალურად, საშუალოდ ადამიანები კითხულობენ დაახლოებით 10 წიგნს წელიწადში, თუმცა ეს რიცხვი მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით. მაგალითად, ინდოეთში საშუალო მაჩვენებელი 10.42 წიგნია წელიწადში, მაშინ როცა თურქეთში – 5.54.

ეს სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ მიუხედავად ტექნოლოგიური ცვლილებებისა, კითხვა კვლავ რჩება ადამიანების ცხოვრების მნიშვნელოვან ნაწილად. თუმცა, ის ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ კითხვის გამოცდილება და პრაქტიკა შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს კულტურებისა და ქვეყნების მიხედვით.

დღევანდელ სამყაროში, სადაც ინფორმაცია თითის წვერზეა, კითხვის პროცესი და ტექსტზე რეაგირება ახალ გამოწვევებს აწყდება.

ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა ყურადღების დეფიციტი. სოციალური მედიისა და მოკლე ფორმის კონტენტის ეპოქაში, ბევრ მკითხველს უჭირს კონცენტრაცია გრძელ ტექსტებზე. ეს იწვევს “ზედაპირულ კითხვას” – პრაქტიკას, როდესაც მკითხველი სწრაფად გადაავლებს თვალს ტექსტს, ნაცვლად იმისა, რომ ღრმად ჩაუფიქრდეს მას.

მეორე მხრივ, ციფრულმა ტექნოლოგიებმა შექმნა ახალი შესაძლებლობებიც. ელექტრონული წიგნები საშუალებას აძლევს მკითხველებს, სწრაფად მოძებნონ ციტატები, გააკეთონ ჩანიშვნები და გაუზიარონ თავიანთი აზრები სხვა მკითხველებს პირდაპირ ტექსტიდან. ეს ხელს უწყობს უფრო ინტერაქტიულ და კოლაბორაციულ კითხვის გამოცდილებას.

აუდიოწიგნების პოპულარობის ზრდა კიდევ ერთი საინტერესო ტენდენციაა. ეს ფორმატი საშუალებას აძლევს ადამიანებს, “წაიკითხონ” წიგნები ისეთ სიტუაციებში, სადაც ტრადიციული კითხვა შეუძლებელია. თუმცა, ეს ასევე ბადებს კითხვებს იმის შესახებ, თუ როგორ განსხვავდება აუდიოწიგნის მოსმენის გამოცდილება ვიზუალური კითხვისგან. აუდიო წიგნების ფართო არჩევანს გვთავაზობს ახლა უკვე ფართოდ ცნობილი „ საბა“ და „ გუდა“.

ინტერნეტმა ასევე შექმნა ახალი პლატფორმები ლიტერატურული დისკუსიებისთვის. ონლაინ ფორუმები, ბლოგები და სოციალური მედია პლატფორმები საშუალებას აძლევს მკითხველებს, გაუზიარონ თავიანთი აზრები და ინტერპრეტაციები გლობალურ აუდიტორიას. ეს აფართოებს “ინტერპრეტაციული საზოგადოებების” კონცეფციას და ქმნის ახალ, ვირტუალურ სივრცეებს ლიტერატურული დისკურსისთვის. ასეთებია მაგალითად ფეისბუქ და ინსტაგრამ გვერდები: „ მკითხველთა ლიგა“, „ წიგნის ჭიები“ და სხვა. ჯგუფის წევრები აქტიურად განიხილავენ წაკითხულ და წასაკითხ  წიგნებს.

მიუხედავად ამ გამოწვევებისა და ცვლილებებისა, კითხვის არსი – ტექსტთან პირადი კავშირის დამყარება და მასზე რეაგირება – რჩება უცვლელი. თანამედროვე მკითხველის გამოწვევაა, იპოვოს ბალანსი ახალ ტექნოლოგიებსა და ტრადიციულ კითხვის პრაქტიკას შორის, რათა შეინარჩუნოს ღრმა და მნიშვნელოვანი კავშირი ლიტერატურასთან.

ჩვენი მოგზაურობა სიტყვების სამყაროში გვიჩვენებს, რომ კითხვა არ არის პასიური პროცესი. ეს არის დიალოგი ავტორსა და მკითხველს შორის, სადაც ორივე მხარე თანაბრად მნიშვნელოვანია. ჩვენი რეაქცია, ჩვენი დამოკიდებულება ტექსტის მიმართ არის ის, რაც ამ დიალოგს აცოცხლებს და აძლევს მას მნიშვნელობას.

ნაბოკოვი გვირჩევს, ვიყოთ ყურადღებიანი და ანალიტიკური მკითხველები, მაშინ როცა ვულფი გვახსენებს ინტუიციური, ემოციური კითხვის მნიშვნელობას. კალვინო კი გვახსენებს, რომ კითხვა არის ღრმად პირადი გამოცდილება.

რეალური გამოცდილება და სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ მიუხედავად ტექნოლოგიური ცვლილებებისა, კითხვა რჩება ადამიანების ცხოვრების მნიშვნელოვან ნაწილად. თუმცა, თანამედროვე გამოწვევები, როგორიცაა ყურადღების დეფიციტი და ციფრული ტექნოლოგიების გავლენა, ცვლის ჩვენს კითხვის ჩვევებს და ტექსტთან ურთიერთობის გზებს.

და მაინც, როგორ შეიძლება გამოხატოს მკითხველმა თავისი დამოკიდებულება ტექსტის მიმართ?  ამისთვის შემიძლია რამდენიმე პრაქტიკული რჩევა გაგიზიაროთ:

1. იყავით აქტიური მკითხველი: გააკეთეთ ჩანიშვნები, მონიშნეთ მნიშვნელოვანი პასაჟები, დასვით კითხვები ტექსტის კითხვისას. ეს დაგეხმარებათ უფრო ღრმად ჩაერთოთ ტექსტში და შექმნათ პირადი კავშირი მასთან.
2. გააანალიზეთ თქვენი რეაქციები : დაფიქრდით, რატომ გრძნობთ იმას, რასაც გრძნობთ ტექსტის კითხვისას. რა გამოცდილებები ან რწმენები განაპირობებს თქვენს რეაქციებს?
3. გაუზიარეთ თქვენი აზრები სხვებს, შეუერთდით წიგნის კლუბს ან ონლაინ ფორუმს. სხვების პერსპექტივების მოსმენა და თქვენი აზრების გაზიარება დაგეხმარებათ გააფართოვოთ თქვენი გაგება და ინტერპრეტაცია.
4. ექსპერიმენტი ჩაატარეთ სხვადასხვა კითხვის მეთოდით: სცადეთ “ნელი კითხვა”, სადაც ყურადღებით აანალიზებთ ყოველ წინადადებას, ან პირიქით, წაიკითხეთ სწრაფად, რათა მიიღოთ ზოგადი შთაბეჭდილება. შეადარეთ თქვენი გამოცდილებები.
5. დაწერეთ: წერა არის ძლიერი ინსტრუმენტი აზრების ორგანიზებისა და დახვეწისთვის. სცადეთ დაწეროთ მოკლე მიმოხილვა, ესე ან უბრალოდ პირადი ჩანაწერები თქვენი კითხვის გამოცდილების შესახებ.
6. დააკავშირეთ ტექსტი თქვენს ცხოვრებასთან: იფიქრეთ, როგორ უკავშირდება ის, რასაც კითხულობთ, თქვენს პირად გამოცდილებას ან მიმდინარე მოვლენებს. ეს დაგეხმარებათ შექმნათ უფრო ღრმა და მნიშვნელოვანი კავშირი ტექსტთან.
7. გამოიყენეთ ტექნოლოგია გონივრულად: ციფრული ინსტრუმენტები შეიძლება იყოს სასარგებლო – გამოიყენეთ ელექტრონული წიგნების ჩანიშვნების ფუნქცია ან აუდიოწიგნები, მაგრამ ნუ დაივიწყებთ ტრადიციული, ფოკუსირებული კითხვის ღირებულებას.
8. გახსოვდეთ კონტექსტი: გაითვალისწინეთ ტექსტის ისტორიული, კულტურული და სოციალური კონტექსტი, მაგრამ ასევე აღიარეთ თქვენი საკუთარი კონტექსტის გავლენა თქვენს ინტერპრეტაციაზე.
9. იყავით ღია ახალი ინტერპრეტაციებისთვის: ნუ შეეცდებით მოძებნოთ ერთი “სწორი” მნიშვნელობა. კარგი ლიტერატურა ხშირად გვთავაზობს მრავალ ინტერპრეტაციას.
10. დაუბრუნდით ტექსტს: დროთა განმავლობაში ჩვენი პერსპექტივები იცვლება. ხელახლა წაკითხვა შეიძლება იყოს გამაოგნებელი გამოცდილება, რომელიც გვიჩვენებს, როგორ შეიცვალა ჩვენი დამოკიდებულება ტექსტის მიმართ.

მკითხველის დამოკიდებულების გამოხატვა, ამგვარად, არ არის მხოლოდ პირადი გამოცდილების გაზიარება, არამედ მძლავრი ინსტრუმენტია, რომელიც აყალიბებს ლიტერატურულ ლანდშაფტს, გავლენას ახდენს კულტურულ ტენდენციებზე და ხელს უწყობს საზოგადოებრივი დიალოგის წარმართვას მნიშვნელოვან საკითხებზე. ეს პროცესი კიდევ უფრო გაძლიერდა ციფრულ ეპოქაში, სადაც მკითხველთა ხმები უფრო ფართოდ და სწრაფად ვრცელდება, ქმნის რა ახალ გამოწვევებსა და შესაძლებლობებს ლიტერატურული სამყაროსთვის.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მკითხველისა და ტექსტის ურთიერთობა რჩება ლიტერატურის, კულტურისა და საზოგადოების განვითარების ცენტრალურ ასპექტად. მიუხედავად იმისა, რომ ტექნოლოგიური პროგრესი ცვლის ამ ურთიერთობის ფორმებს, მისი არსი – ადამიანის უნარი, შეიმეცნოს სამყარო და საკუთარი თავი  – რჩება უცვლელი და უნივერსალური. მომავალში ამ ურთიერთობის გაღრმავება და გამდიდრება მოითხოვს ბალანსის დაცვას ინოვაციასა და ტრადიციას შორის, ტექნოლოგიურ პროგრესსა და ჰუმანურ ღირებულებებს შორის.

გაეროს ბავშვთა ფონდის ახლახანს გამოქვეყნებულმა კვლევამ, რომელიც ახალგაზრდების უნარებსა და საჭიროებებს იკვლევს, აჩვენა, რომ საქართველოში მნიშვნელოვანი პრობლემაა აზრის მკაფიოდ ჩამოყალიბება, ფაქტისა და მოგონილი ამბის ერთმანეთისგან გამიჯვნა, არგუმენტირებული მსჯელობა და ზოგადად განათლებისა და ცხოვრების ხარისხი, თუმცა რაც 15-დან 20 წლამდე ახალგაზრდებს ყველაზე მეტად აღელვებთ, ეს ფსიქიკური ჯანმრთელობაა და ის, რომ მათ არ იციან, როგორ გაუმკლავდნენ ამ პრობლემას.

ამ კვლევის მიხედვით:

• ახალგაზრდები ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი არიან ფსიკი­ქუ­რი პრობ­ლე­მე­ბის რის­კებ­ზე, თუმ­ცა საკითხის ცოდ­ნა შეზღუ­დუ­ლი­ა.
• მათი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­ი ნაწილი საუბრობს ფსი­ქი­კუ­რი ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბის მომსა­ხუ­რე­ბე­ბის შეზღუ­დულ ხელ­მი­საწ­ვ­დომო­ბა­ზე, გან­სა­კუთ­რე­ბით, ფი­ნან­სუ­რი ხელმი­საწ­ვ­დო­მო­ბის და სტიგ­მის კუთხით, რაც სე­რი­ო­ზუ­ლი დაბ­რ­კო­ლე­ბე­ბი­ა.
• ახალგაზრდები გრძნობენ ფსი­ქი­კუ­რი ჯანმ­რ­თე­ლო­ბის შე­სა­ხებ მე­ტი გა­ნათ­ლე­ბის საჭი­რო­ე­ბას, გან­სა­კუთ­რე­ბით სკო­ლის დო­ნე­ზე, რა­თა ცალ­კე­ულ­მა პი­რებ­მა შეძ­ლონ სიმ­პ­ტომე­ბის ამოც­ნო­ბა და დახ­მა­რე­ბის მო­ძი­ე­ბა.
• ისინი თვლიან, რომ ბუ­ლინ­გი და ოჯა­ხუ­რი პრობ­ლე­მე­ბ ფსი­ქი­კუ­რი ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბის პრობლე­მე­ბის ფარ­თოდ გავ­რ­ცე­ლე­ბული  ხელ­შემწყობი ფაქ­ტო­რია.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, 20 წლამდე ასაკის ახალგაზრდები ძირითადად დეპრესიით, ქცევითი ან  შფოთვითი აშლილობით იტანჯებიან, 15-19 წლის ასაკი მაღალი რისკის მატარებელია სუიციდის თვალსაზრისითაც. ახალგაზრდების თითქმის 15%-ს, ანუ ყოველ მეშვიდეს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები აქვს. ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვას ართულებს არადიაგნოსტირებული პრობლემები – ახალგაზრდების ნახევარზე მეტის შემთხვევაში მათ პრობლემებს დიაგნოზის ფორმა არ აქვს. მოზრდობისას კეთილდღეობასა და მენტალურ ჯანმრთელობაზე გავლენას ახდენს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა ძალადობრივი გარემო, სიღარიბე, სტიგმა, გარიყულობა, სხვადასხვა ნივთიერებებზე, მათ შორის ალკოჰოლსა და ნარკოტიკულ საშუალებებზე დამოკიდებულება, გარემოს მიმართ უნდობლობა და თვითგამორკვევის სირთულეები, ასევე მხარდამჭერი სერვისების მიღების სირთულეები.

თუკი წავიკითხავთ პროფესიულ ლიტერატურას იმის შესახებ, როგორ შეიძლება დავეხმაროთ ახალგაზრდებს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვაში, შემდეგ რჩევებს მივიღებთ:

• მიმართეთ სპეციალისტს, რომელსაც ენდობით
• იზრუნეთ ფიზიკურ ჯანმრთელობაზეც, დაბალანსებული კვება და ფიზიკური აქტივობა მნიშვნელოვანია
• ხარისხიანად გაატარეთ დრო მათთან ერთად როგორც საოჯახო, ისე საჯარო სივრცეში
• იყავით მისი უპირობო მხარდამჭერი, დაეხმარეთ ინტერესების, სასურველი აქტივობების მოძებნაში, მოუსმინეთ და არ განსაჯოთ.

ქართველი ახალგაზრდებისთვის ამ რჩევების დიდი ნაწილი რთულად შესასრულებელია – როგორც თავად ჩივიან სკოლებში ცოდნა ნაკლებია, სერვისები ხელმიუწვდომელი, საჯარო სივრცეები მწირი, ზრდასრულებს მათ გარშემო ცოდნის დეფიციტი აქვთ და არც დაბალანსებული კვება და ფიზიკური აქტივობაა მაინცდამაინც ხელმისაწვდომი ღარიბ ქვეყანაში მცხოვრები ბავშვებისთვის, ხარისხიანად დროის გატარების ფუფუნებაზე რომ არაფერი ვთქვათ.

მაშ როგორ დავეხმაროთ მათ, ვინც ინტუიტიურად ხვდება რომ დახმარება სჭირდება?

“შენი კითხვით ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხს ეხები – აქ საქმე მარტო ერთ ადამიანს კი არა, მთელ სისტემას ეხება — სკოლას, ოჯახს, მედიას, ჯანდაცვას და ზოგადად საზოგადოებას. თუმცა, სანამ სისტემა იცვლება (რაც, სამწუხაროდ, ნელა ხდება), ძალიან მნიშვნელოვანია ვიფიქროთ იმაზე, რას შეიძლება ვაკეთებდეთ უკვე ახლა, კონკრეტულად და რეალურად” – მეუბნება ჩეტბოტი, რომელსაც პერიოდულად ველაპარაკები ხოლმე,  რთულ კითხვებზე პასუხების ძიების პროცესში მყოფი.

ახალგაზრდები ინტუიციურად რომ ხვდებიან დახმარების საჭიროებას — უკვე ძალიან დიდი ძალაა. მათი გონება და ემოციური ინტელექტი ცდილობს გააგრძელოს ბრძოლა. ახლა ჩვენი ამოცანაა, არ დავტოვოთ ისინი მარტოები — თუნდაც სისტემის იდეალურობას ვერ მივაღწიოთ, აგრძელებს მსჯელობას ჩემი მოთვინიერებული ხელოვნური ინტელექტი და გვირჩევს:

• ვისაუბროთ ღიად.
• გავუზიაროთ ინფორმაცია
• მოვუსმინოთ ყურადღებით
• პროფესიონალებმა შექმნან და გაავრცელონ ადვილად გასაგები კონტენტი მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებსა და მათთან ბრძოლის გზებზე.
• ახალგაზრდები დავინახოთ არა მხოლოდ დახმარების მაძიებლებად, თანაშემოქმედებადაც უკეთესი სისტემის, გარემოს შექმნაში, ერთმანეთის დამხმარე ძალად.

თუკი ერთ ზრდასრულს მაინც შეუძლია ოჯახში, სკოლაში ან სამეზობლოში, შეასრულოს ის როლი, რომელიც სისტემამ ვერ მოიხადა, უკვე დიდი ამბავია.

თუ შენ ან სხვა ზრდასრული ადამიანი მზად ხარ, მოუსმინო ახალგაზრდას, არ დასცინო, არ შეაფასო, არ უთხრა “შეეჩვიე” , “გაგივლის”, “ნუ ჭირვეულობ” ან “ხასიათის ამბავია”, ეს უკვე დიდი მხარდაჭერაა.

ბოლოს კი, იმის საილუსტრაციოდ, როგორი მძიმე შეიძლება იყოს ახალგაზრდებისთვის მარტო სატარებლად მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემები, ერთ კარგ პოდკასტს გირჩევთ, ჩაიხანას პროდუქტია, უკიდურესად გულწრფელი და საყურადღებო. ამ ბმულზე შეგიძლიათ მოუსმინოთ.

ერთ ზღაპარში პერსონაჟი თავის დაკარგულ დას ეძებს. ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას გადაივლის და მიაგნებს კოშკს, სადაც მისი და ჰყავს ავსულს გამოკეტილი. ანტაგონისტი უამრავ ურთულეს დავალებას აძლევს, ოღონდ კი ტყვე არ გაათავისუფლოს. მთავარი გმირი ყველა დაბრკოლებას გადალახავს და ჯადოქარი მას ოთახში შეიყვანს, სადაც და დახვდება, მაგრამ ეს ბოლო ამოცანა ყველაზე რთული აღმოჩნდება: დასთან ერთად ოთახში უამრავი გოგონაა, მასავით ჩაცმული და მისი მსგავსი. ბიჭს უწევს, ამ უამრავი ერთნაირიდან თავისი და ამოარჩიოს, სხვა შემთხვევაში მარცხისთვისაა განწირული. აქ იწყება ამბავი: ყველა ერთნაირად იქცევა, ერთი მიატრიალებს თავს – დანარჩენებიც მიტრიალდებიან, ერთი გაიხედავს – სხვებიც მას ჰბაძავენ… პროტაგონისტი საგონებელშია. მაგრამ აი, ხდება რაღაც განსხვავებული, ბიჭი ამჩნევს, რომ ყველანი ჰაერში ასოების მოხაზვას იწყებენ, მაგრამ მხოლოდ ერთი წერს: „ეს მე ვარ“, დანარჩენები უბრალოდ იმეორებენ მის ქცევას და გაურკვევლად, უმისამართოდ ამოძრავებენ ხელებს. ეს გახდება გამარჯვების მომტანი – ყმაწვილი ათას ერთნაირ არსებაში ამოიცნობს საკუთარ დას და ბოროტის კლანჭებიდან დაიხსნის, ყალბისა და ნამდვილის ერთმანეთისგან გარჩევის უნარი დაეხმარება, სიკვდილს გადაარჩინოს ყველაზე ძვირფასი. ასეა ხშირად ჩვენს რეალობაშიც – ხშირად გვიწევს ნამდვილისა და ყალბის ერთმანეთისგან გარჩევა, რაც ყოველთვის კი არა, უმეტეს შემთხვევაში მარტივი სულაც არ არის.

ეს ზღაპარი მეტად აქტუალური ხდება ჩვენს დროში — ინფორმაციის ეპოქაში, როცა ჭეშმარიტსა და ყალბს შორის გარჩევა ხშირად გაცილებით რთულია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს.

დღეს, როცა ყველა ადამიანს (და არა მხოლოდ ადამიანს – ხელოვნურ ინტელექტსაც) შეუძლია ინფორმაციის გავრცელება, ყოველდღიურად ვაწყდებით ზღაპარში აღწერილი სცენის ციფრულ ანარეკლს. სოციალური ქსელები, ახალი ამბების ვებგვერდები, ვიდეოპლატფორმები — ყველა ივსება ერთნაირი შინაარსით, რომელიც ხშირად იმეორებს ერთმანეთს ვიზუალურადაც, ტექსტითაც და აზრობრივადაც.

პრობლემა ისაა, რომ ამ ნაკადში ჭეშმარიტი ინფორმაცია (ზღაპრისეული ნამდვილი და) შეიძლება მარტივად ჩაიკარგოს იმიტაციებს შორის, რომლებიც ან მიზანმიმართულად გვატყუებს, ან, უბრალოდ – გაუაზრებლად იმეორებს.

დეზინფორმაცია და მითები, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ვიზუალურად და ემოციურად „დამაჯერებლადაა“ შეფუთული, ხშირად იმარჯვებს. სოციალური მედიის ალგორითმები უპირატესობას ანიჭებს იმას, რაც მარტივად ვრცელდება, რაც ძლიერ ემოციებს აღძრავს — მაგრამ ეს ყოველთვის არ არის ჭეშმარიტება.

ზღაპრის მსგავსად, ყველაფერი „ერთნაირი“ — არცთუ იშვიათად — ცარიელი იმიტაციაა. მხოლოდ დაკვირვება, განსჯა და კითხვების დასმა შეიძლება დაგვეხმაროს ნამდვილობის ამოცნობაში.

და მაინც, როგორ ამოვიცნოთ „ნამდვილი“?

ზღაპრის გმირის გამარჯვება ეფუძნება არა ჯადოქრობას, არამედ ყურადღების უნარს: მან დაკვირვებით შენიშნა ის, რაც სხვებისთვის შეუმჩნეველი იქნებოდა: მხოლოდ ერთი არსება არ იმეორებდა ქმედებას მექანიკურად, არამედ ქმნიდა აზრს –  „ეს მე ვარ”.

ასევეა რეალურ ცხოვრებაშიც. საწუხაროდ, ამ პრობლემას ხშირად ვხვდებით ჩვენს მოსწავლეებთანაც, რომლებსაც, გამოუცდელობის გამო, კიდევ უფრო მეტად უჭირთ ასეთ სიყალბესთან გამკლავება.

დღეს, თანამედროვე ციფრულ ეპოქაში, ჩვენც ვდგავართ იმ ოთახში — სავსეში ასობით „ინფორმაციული ტყუპისცალით“. ყველაფერი ჰგავს ერთმანეთს: ერთი თემის ათობით სტატია; ფოტოები, რომლებიც განსხვავებულ კონტექსტში მეორდება; ვიდეოები, რომლებიც ემოციებს აღძრავენ, მაგრამ არასწორად წარმოგვიდგენენ სინამდვილეს…

ამ ყველაფერში რთულია ნამდვილის გარჩევა. ყველა იმეორებს, ეს მე ვარო, მაგრამ მხოლოდ ერთია, ვინც რეალურად სიტყვას ამბობს, აზრს ქმნის, შინაარსს ატარებს. ისევე, როგორც ზღაპარში, ყალბისა და ნამდვილის გარჩევის უნარი გადამწყვეტია გადარჩენისთვის.

როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეებს ამ „ოთახში“ სწორად ორიენტირებაში?

ვასწავლოთ დაკვირვება სიღრმისეულზე — არა მხოლოდ ფორმაზე: ვასწავლოთ, რომ ინფორმაციის შეფასებისას მნიშვნელოვანია არა ის, როგორ გამოიყურება, არამედ რას ამბობს და რატომ ამბობს.

გავიხსენოთ: ზღაპარში ყველა გოგონა იმეორებს მოძრაობას, მაგრამ მხოლოდ ერთი ქმნის შინაარსს — წერს: „ეს მე ვარ“.

ვასწავლოთ მუშაობა წყაროზე — ვინ ჰყვება ამბავს? ვასწავლოთ მოსწავლეებს, დაასრულონ კითხვა: „ეს ინფორმაცია საიდან მოდის და რატომ მითხრეს ეს?“

გავიხსენოთ: ზღაპარში ყველა გოგონა მსგავსი ჩანს, მაგრამ ნამდვილობის მოწმობა მხოლოდ ერთს აქვს — მოქმედება არა მექანიკური, არამედ შეგნებულია, გააზრებულია.

ვასწავლოთ ფაქტების გადამოწმება — სოციალურ მედიაში გავრცელებული ამბების გადამოწმება მასწავლებლის ხელმძღვანელობით უნდა იქცეს ჩვეულ პრაქტიკად.

გავიხსენოთ: ზღაპარში ყმაწვილი არ შეაცდინა მასობრივმა ქცევამ, დაკვირვებით გაარჩია ნამდვილი იმიტაციისგან.

ვასწავლოთ ემოციური გავლენის შეფასება – სტატიის ან პოსტის შეფასებისას ყოველთვის უნდა დავსვათ კითხვა: რატომ მემართება ასე? ცდილობს თუ არა ინფორმაცია ჩემზე ემოციურად იმოქმედოს და არა მცოდნე ადამიანად მაქციოს?

გავიხსენოთ: ზღაპარში მხოლოდ ერთი გოგონა გადმოსცემს მესიჯს, დანარჩენები ცდილობენ, ცრუ რეაქციებით მიიზიდონ ბიჭი.

ვასწავლოთ მოსწავლეებს კრიტიკული კითხვების დასმა ინფორმაციის შესამოწმებლად: ვინ ავრცელებს ინფორმაციას? (წყაროს შეფასება). არის თუ არა მტკიცებულება? (შინაარსის ღირებულება). ემოციურად გავლენას ახდენს წაკითხული? (მანიპულაციის გამოვლენა). შეგვიძლია თუ არა გადამოწმება? (ფაქტების დადასტურება). როგორ ემსგავსება ეს ინფორმაცია სხვა წყაროებს? (შედარებითი ანალიზი).

ზღაპრის გმირი მხოლოდ ფიზიკური გზის გადალახვით არ აღწევს მიზანს — ის სიღრმისეული დაკვირვებით, კრიტიკული ანალიზით, აზრის წაკითხვით იპოვის ძვირფასს და გაიმარჯვებს.

იგივე გვმართებს დღესაც — ბავშვსაც, ზრდასრულსაც, მასწავლებელსაც.

ჩვენ უნდა ვასწავლოთ მოსწავლეებს, როგორ დააკვირდნენ და ამოიცნონ, როცა ყველა ამბობს: „ეს მე ვარ“.

შეგნებული კითხვა, დამოუკიდებელი ფიქრი და ფაქტების გამორჩევა არის ის გზა, რომელიც არამარტო ინტერნეტში, არამედ ცხოვრებაში გვეხმარება „ნამდვილისა“ და „ყალბის“ გარჩევაში.

დღევანდელ სამყაროში, სადაც ასობით „ინფორმაციული ხმა“ ერთდროულად გვეძახის, ჭეშმარიტების ამოცნობა ხშირად ზღაპრულ გმირად გვაქცევს. ჩვენ, ამ პატარა ბიჭივით, ვდგავართ იმ ოთახში, სადაც ყველას ერთი სახე აქვს, ყველა ერთნაირად იქცევა, ყველა ამბობს — „მე ვარ“. მაგრამ სინამდვილეში მხოლოდ ერთია, ვინც ქმნის აზრს, ამჟღავნებს თავის თავს და იმსახურებს ნდობას.

ჩვენი, როგორც მასწავლებლების, მშობლებისა და საზოგადოების მისიაა, ვასწავლოთ მომავალ თაობას იმის დანახვა, რაც ზედაპირზე არ ტივტივებს. ვასწავლოთ მათ, რომ კრიტიკული აზროვნება თავისუფლების გზაა.

იმისთვის, რომ ბავშვმა ამოიცნოს, ვინ ამბობს „ეს მე ვარ“, — უნდა შეეძლოს კითხვა, დაკვირვება, გაჩერება და ფიქრი.

მთავარი გმირივით, ჩვენც უნდა ვისწავლოთ ყალბისა და ნამდვილის გარჩევა. როცა ყველა ამბობს: „მე ვარ“, მხოლოდ დაკვირვებულ გონებას შეუძლია ამოიცნოს ის ერთი, ვინც სინამდვილეში აზრს წერს ჰაერში. და თუ ამას ბავშვებსაც ვასწავლით, ისინი არ დაიკარგებიან ინფორმაციის ზღაპრულ, მაგრამ ხშირად დამაბნეველ ლაბირინთში — მათ ეცოდინებათ, როგორ იპოვონ ჭეშმარიტება მაშინაც კი, როცა ის ყველაზე ჩუმად ხმიანობს.

ალბათ დამეთანხმებით, „ვეფხისტყაოსნის“ ქვეყანაში ყოველი ეპოქის მწერლისთვის ურთულესი იყო მკითხველის მოხიბვლა და თავის დამკვიდრება სამწერლო ასპარეზზე. რუსთველმა ისე მაღლა ასწია თამასა, რა თემა უნდა მოიფიქრო და რანაირი ოსტატობით უნდა დაწერო, რომ ქართველი მკითხველის გული დაიპყრო? სამწერლო ჯადოქრობის ისეთი მასტერკლასი გაიშალა 1662 სტროფში, საუკუნეები რომ ვერ ვწყდებით, ეს მაგია დაუსრულებლად იმოქმედებს ჩვენზე. მთელი ექვსი საუკუნე „ვეფხისტყაოსნის“ ჩრდილში ისე გაატარა ქართულმა მწერლობამ, რომ ვერ შვა სახელი, რომელიც ისევ დაიქუხებდა. სულხან-საბა, ბესიკი და დავით გურამიშვილი – მეთვრამეტე საუკუნემ გაარღვია მოჯადოებული წრე და მომდევნო ორი საუკუნეც ჩვენი მწერლობის დიდების ხანა უთუოდ არის. თუმცა ამ სამსაუკუნოვან მარათონში მრავალ ვარსკვლავს შორის ვაჟა-ფშაველა შემოგვყურებს, როგორც ყველაზე ციმციმა ცისკრის ვარსკვლავი, მხატვრულ და ფილოსოფიურ აზროვნებაში ახალი კოსმოსის შემოქმედი. შევყურებ დღევანდელ ჩვენს რეალობას და იმედგაცრუებული, გულდაწყვეტილი ვფიქრობ, რომ მაინც ვერაფერი ვისწავლეთ ფშაველი ბიჭისგან. კი, მართალია, ალუდა, გველისმჭამელი მინდია, გოგოთური, ჯოყოლა, აღაზა, ლუხუმი, ზეზვა, კვირია, ლელა და სანათა ანათებენ ჩვენს სულებში, გვასწავლიან ჰუმანიზმისა და ტოლერანტობის უნიკალურ გაკვეთილებს, მაგრამ ჩვენში დავანებული „ჯანღი რამ“, რომელიც „კურუმად, შავის ფერითა“ აწვება და აბნელებს ყველაფერს, გვაიძულებს, რომ ერთმანეთს მოღალატეები, გონებაჩლუნგები, უზნეოები ვუძახოთ, ვაფურთხოთ, ვაგინოთ, შევეჯიბროთ ბილწი სიტყვების ხანჯლით გულების განგმირვაში.

მე კი ვფიქრობ, რომ მკურნალი ისევ და ისევ ეს ტექსტებია, როგორც პანაცეა, როგორც ჯადოსნური მალამო, სულ რომ უნდა ახლოს ვიყოლიოთ, ვიკითხოთ, ვაკითხოთ, ვესაუბროთ, ჩავუღრმავდეთ, გავიფაქიზოთ სულები. ჩემი მოსწავლეები ხშირად მეკითხებიან ხოლმე, ვინ არის ჩემი საყვარელი მწერალი? რომელი ნაწარმოები და რომელი გმირი მიყვარს განსაკუთრებით? ალბათ ამ კითხვებზე პასუხში ადამიანის გემოვნება, ღირებულებები, ინტერესები და მორალიც იკითხება, თუმცა ფილოლოგისთვის, რომელიც ტექსტებში ცხოვრობს, ძნელია ერთი რჩეულის გამოკვეთა. ამასწინათ, როცა მორიგი ამგვარი კითხვა დამისვა მოსწავლემ, ვინ არის ქართულ მწერლობაში თქვენთვის ყველაზე საინტერესო და საყვარელი ქალი პერსონაჟიო, ბევრი ფიქრი არ დამჭირვებია და ვუპასუხე: დედოფალ შუშანიკის, ნესტან-დარეჯანისა და ოთარაანთ ქვრივის შემდეგ აღაზა ალხასტაისძეს დავასახელებდი-მეთქი.

რატომ აღაზა? მიუხედავად იმისა, რომ ვაჟას magnum opus-ად უპირველესად “ალუდა ქეთელაურს” ასახელებენ, ჩემთვის “სტუმარ-მასპინძელია” ყველაზე ღრმა და ექსპრესიული ნაწარმოები. აღაზას სახეში კი იმხელა ინტრიგა ჩადო ვაჟამ, რომ აღარ სრულდება მისი სახის დეკოდირებისას ურთიერთგამომრიცხავი შეფასებები. ვაჟამ თავისი საუკუნის მუსლიმური თემიდან გამოიყვანა საოცარი ქალი: ლამაზი, სექსუალური, ვნებიანი, ლაღი, თამამი, თავისუფალი, მამაცი, ჰუმანური, სამართლიანი, თემისა და ოჯახის ერთგული.

მუსლიმურ თემში ქალთა ყოფა როგორია 21-ე საუკუნეშიც კი, კარგად ვიცით. ჯოყოლა და აღაზა არიან “კაი ყმები”, რომლებიც თავიანთი მენტალობით წინ უსწრებენ ეპოქებს. ალბათ ქისტი ჯოყოლა გვარად ალხასტი იყო, ვაჟამ მას გვარი გაუქართულა, აღაზა კი ქმრის გვარის ღირსებისა და სიმაღლის სიმბოლოა, ის ამაყად უნდა ატარებდეს ამ გვარს, რადგან მის ქმარს სამართლიანად მოსწონს თავი ხევსური სტუმრის წინაშე თავისი ცოლით: “ცოლს დაუძახა ჯოყოლამ: – გამოიხედე კარშია! – ეტყობა თავმოწონება მასპინძელს საუბარშია”. ის კი ასე გამოიყურება: “გამოჩნდა ქალი ლამაზი, შავის ტანსაცმლით მოსილი, როგორაც ალყა ტანადა, ვარსკვლავი ციდამ მოცლილი”… ვაჟა განსაკუთრებული ფერებით ხატავს აღაზას სილამაზეს, ის “ვეფხისტყაოსნის” პერსონაჟ ქალებს გვაგონებს, ისეთი ტროპული ხერხებით არის გაცოცხლებული: სიმივით ასხლეტილია, ვარსკვლავივით მანათობელი, როცა ჯოყოლას დასტირის, “ცრემლს ასხურებდა ხშირადა, არჩვი ყელ-გადაგდებული, თმა-ხშირი, მთვარე პირადა, ეკერებოდა გულ-მკერდზე ქმარს მარგალიტის ღილადა”.

ზვიადაურის სტუმრად მიყვანის სცენიდანვე ბრწყინავს აღაზას სახე. ჯოყოლას მეუღლის იმედი ჰქონდა და მას მიანდო ღირსეული მასპინძლობა:

“აი, სტუმარი მოგგვარე, ღვთის წყალობაა ჩვენზედა,

როგორც დახვდები, დიაცო, ახლა ჰკიდია შენზედა”.

აღაზა არ არის XVIII-XIX საუკუნეების უფლებააყრილი ქალი, რომელსაც საუბარიც კი ეკრძალებოდა უცხოსთან.  ის მთავარი აქტორია. თამამად ესალმება სტუმარს, მეომარ-მონადირის აღჭურვილობას ჩამოართმევს და სახლისკენ ამაყად მიუძღვება.

მომდევნო სცენა, სადაც აღაზა ჩნდება, უკვე სოფლის სასაფლაოა, სადაც ის ზვიადაურზე სისხლიანი ანგარიშსწორების მოწმე ხდება. მიუხედავად იმისა, რომ ზვიადაური მისი ოჯახისთვის ერთი ღამის სტუმარი იყო, აღაზამ ისევე, როგორც ჯოყოლამ, მისი შეყვარება და ძმად მიღება მოასწრო, მიუხედავად იმისა, რომ ზვიადაური ჯოყოლას ძმის მკვლელი და ქისტების დაუძიენებელი მტერი აღმოჩნდა. აღაზას დაავიწყდა შინ დაგდებული, თანამოძმეთაგან გაკოჭილი ქმარი და ქისტების ხელში ჩავარდნილ, მარტო დარჩენილ ზვიადაურს ბოლომდე უერთგულა. გარდა ზვიადაურისადმი სიმპათიებისა, რამხელა სიმამაცე და გამბედაობა სჭირდებოდა, რომ იმ აფოფრილი, სისხლს მოწყურებული ბრბოს საპირისპირო მხარეს დამდგარიყო მარტო-ქალი. ზვიადაურისადმი პატივისცემა სიკვდილით დასჯის ჟამს მის მიერ გამოჩენილმა გაუტეხელობამ კიდევ უფრო გაუღრმავა აღაზას. ეს სცენა ქართული მწერლობის ექსპრესიულ სცენებს შორის ყველაზე დამაინტრიგებელი მგონია:

“და ამ სურათის მნახველი ერთი დიაცი ბნდებოდა,

ცრემლებს ჰმალავდა ლამაზი, ხალხზე უკანა დგებოდა.

მიშველებასა ჰლამობდა: “ნუ ჰკლავთ!” – ეძახის გულიო,

ფიქრობდა ბრაზმორეული: ნეტავი მომცა ცულიო,

ნეტავი ნებას მაძლევდეს დედაკაცობის რჯულიო,

რომ ეგ ვაცოცხლო, სხვას ყველას გავაფრთხობინო სულიო.

ნეტავი იმას, ვინაცა მაგის მკლავზედა წვებოდა,

ვისიცა მკერდი, აწ კრული, მაგის გულ-მკერდსა სწვდებოდა!

ნეტავი იმას ოდესმე ქმრის ტრფობა გაუცვდებოდა?!”

ეს სცენა და აღაზას ფიქრები მკითხველებში ურთიერთსაწინაააღმდეგო განცდებს აღძრავს. ზოგი ფიქრობს, რომ ეს უბრალოდ აღაზას ადამიანური თანაგრძნობაა, ხოლო ზოგი ამტკიცებს, რომ აღაზას ზვიადაურისადმი ადამიანურ თანაგრძნობაზე მეტი ამოძრავებს, მას ეს კაცი, რომლის ბადალიც  არავინ უნახავს, შეუყვარდა, მის სატრფოს შენატრის და მას ტირის არა როგორც ძმას, არამედ – სატრფოს. ვაჟასეული ოსტატობა სწორედ ამ ინტრიგაშია ჩადებული. ტექსტი გვაძლევს საშუალებას, რომ აღაზას ვნებანი კონტროვერსიულად განვიხილოთ.            არგუმენტები, რომლებიც ნათელყოფს, რომ შეუძლებელია აღაზას ზვიადაურის მიმართ ლტოლვა ჰქონოდა და მისი ქცევა მხოლოდ ჰუმანიზმით იყო განპირობებული: 1. აღაზა ქმრის მოყვარული და ერთგული რომაა, ნათლად იკვეთება ტექსტში; 2. აღაზასა და ჯოყოლას შორის სრული ჰარმონია და ურთიერთგაგებაა; 3. ადამიანი, განურჩევლად სქესისა, ყოველთვის შეიძლება მოიხიბლოს უცხო ადამიანით და ეს ყოველთვის სექსუალურ ლტოლვას არ გულისხმობს; 4. ადამიანის სიკვდილით დასჯა ამაღელვებელი პროცესია, აღაზაზე ემოციური წნეხი საუკეთესო ვაჟკაცის დასჯამ მოახდინა და ის უბრალოდ გამორჩეულ ღვთის ქმნილებას დასტირის; 5. აღაზას ზვიადაურის წინაშე პასუხისმგებლობა და სირცხვილის გრძნობა ემოციურად ანადგურებს. მისმა ოჯახმა ზვიადაურის დაცვისა და უსაფრთხოების ვალდებულება აიღო და მისი ვერშესრულება დამამცირებელია; 6. აღაზას სული ბობოქრობს თანატომელთა აგრესიისა და მისი ოჯახის გაწირვის გამოც. ძნელია განცდა იმისა, რომ თვისტომნი შენთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან არჩევანს ფეხქვეშ თელავენ; 7. ვაჟა თავადვე მიგვანიშნებს ტექსტში:  “სიკვდილსა გლოვა უხდება, მკვდარს ძმას – ტირილი დისაო” ანუ აღაზას მხოლოდ ზვიადაურის სულიერ დად განიხილავს; 8. აღაზას პოზიციაზეა ჯოყოლაც, მას კარგად ესმის ცოლისა და შეუქებს კიდევაც ზვიადაურის გულშემატკივრობას, მეუღლეებს ჰუმანისტური ფასეულობები აერთიანებდათ; 9. ჯოყოლას არ დაუწყია ეჭვიანობა, მიუხედავად იმისა, შეეძლო ესაყვედურა აღაზასთვის, რომ გაკოჭილი ქმარი დაღამებამდე მარტო დატოვა სახლში და საეჭვოდ დაიგვიანა.

ასევე იძებნება არგუმენტები მეორე თვალსაზრისის სასარგებლოდ: 1. აღაზამ დაივიწყა გაკოჭილი ქმარი, შვილები და მთელი დღით მიატოვა ოჯახი; 2. იგი უჩვეულოდ განიცდის მხოლოდ რამდენიმე საათის წინ გაცნობილი ადამიანის სიკვდილს; 3. სისხლის აღება იმ დროს იმდენად გავრცელებული და მიღებული იყო, რომ აღაზაზე ასეთი მძაფრი ზემოქმედება არ უნდა მოეხდინა; 4. აღაზამ გაიგო, რომ ზვიადაური ქისტების მოსისხლე მტერი და ჯოყოლას ძმის მკვლელი იყო და, წესით, მისადმი შურისძიების გრძნობა უნდა გასჩენოდა; 5. აღაზა შიშს სძლევს და სასაფლაოზე ღამით მარტო რჩება, ის თმას აჭრის ზვიადაურს სახსოვრად, როგორც უძვირფასეს, დაუვიწყარ ადამიანს; 6. ის ზვიადაურის ვაჟკაცობით უბრალოდ კი არ მოიხიბლა, არამედ შენატროდა მის სატრფოსა და მის მკლავზე წოლას, თან ფიქრობდა, რომ ასეთი კაცის სიყვარული ქალს არასოდეს გაუნელდებოდა; 7. აღაზა, მიუხედავად იმისა, რომ თემის თვალში ეს ძალიან სარისკო ქმედებაა, ჭირისუფლად უდგება ზვიადაურს და მეორე დღესაც მიდის მისი ცხედრის სადარაჯოდ, რომ ლეშიჭამია ფრინველებმა არ დაძიძგნონ; 8. ჯოყოლამაც კი შენიშნა, რომ აღაზას სახეზე ძლიერი გრძნობის ნაკვალევი ცხადად იკითხებოდა… მოკლედ, არგუმენტების მოყვანა კიდევ შეიძლება… თუნდაც დავუშვათ, რომ ამ ახალგაზრდა, ულამაზეს, სექსუალობით გამორჩეულ ქალს ამ საოცარი ვაჟკაცის მიმართ გაურკვეველი, უცნაური, სასიყვარულო გრძნობა აღეძრა… რა არის აქ არაადამიანური და გაუგებარი? წმინდანი და ასკეტი ხომ არ არის? ცოცხალი ადამიანია, რომელსაც ბევრნაირი ვნება ესტუმრება ხოლმე. სწორედ ავტორის მიერ საგანგებოდ ჩადებული ინტრიგა ხდის აღაზას სახეს მომაჯადოებელსა და მიმზიდველს.

ყველაზე საინტერესო არის აღაზას გაორება, მისი სულიერი ტანჯვა იმის გამო, რომ ზვიადაურთან ასეთმა სულიერმა კავშირმა ის თემს, ტრადიციებს, თავის რწმენას დაუპირისპირა, ტრადიციების ერთგული, ღვთისმოსავი ქალის არსებაში უძლიერესი სულიერი ბრძოლები ბობოქრობს. ასევე სინდისი ქენჯნის ქმრის წინაშე. პოემის მეშვიდე და მერვე თავები, სადაც აღაზას სულიერი ბრძოლებია გადმოცემული, უბადლოა და, ვფიქრობ, მსოფლიო მწერლობაში იშვიათად თუ გადავეყრებით ამგვარ ექსპრესიას. როცა ზვიადაურს ბალანი ააჭრა და გულმდუღარედ დაიტირა, აღაზას მთელი სამყარო და საკუთარი არსებაც კი აუჯანყდა. მთელი ქისტეთის მკვდრები თითქოს საფლავებიდან ამოდიოდნენ, საკუთარი ძმა ებარი გამწარებული მისდევდა დას, მეორედ დამმარხე, ეს რა გააკეთეო? მისი ბრძოლების კულმინაციია ეს სიტყვები: “ხმა ესმის ისევ მკვდრებისა, მას ბანს აძლევენ მთანიცა, სამდურავს ეუბნებიან აღაზას გიშრის თმანიცა”.

აღაზას გზა სასაფლაოდან სახლამდე ჯოჯოხეთის ტანჯვა იყო. ქალი ზღურბლთან ჩაიკეცა და როცა გონს მოვიდა, ქმარი მოატყუა, შენს ცხენს ვეძებდი ხევებში და დევებში გავერიე, ერთი დევი გამომეკიდა, ცოლობას მთხოვდაო. თანამედროვე ადამიანები ამ ზღაპრულ ელემენტს ვერ იგებენ, მაგრამ მთის ხალხებში დევებისა და ქაჯებისადმი რწმენა-წარმოდგენები იმდენად იყო გამჯდარი, რომ ჯოყოლას ეს არ გაკვირვებია. დაკვირვებულმა და მოსიყვარულე ქმარმა როცა სახეზე აღბეჭდილი ძლიერი გრძნობის ნაკვალევზე ჰკითხა, აღაზამ გულწრფელად აღიარა “შეცოდება” : “რა დაგიმალო, ჯოყოლავ, ან რად შემრისხავ თქმისადა? – ეტყოდა ცოლი და ნაზი თრთოლა მიეცა ხმისადა: ცრემლები შემიწირია იმ შენის მეგობრისადა. ძლიერ შემბრალდა ბეჩავი, რომ უცხოეთში კვდებოდა, არც ნათესავი, არც მოძმე, რომ ვისმე შეჰბრალებოდა! მაგრამ, როს კლავდნენ ხანჯრითა. ოდნავაც არა ჰკრთებოდა. იქნებ შენც გცოდე, ღმერთსაცა, მაგრამ ვიტირე, რა ვქნაო!..”

აქ აღაზა გულწრფელი, გაბედული, ნათელი, მართალი, ზემგრძნობიარე ქალია, მისი შინაგანი სამყარო უბრალოდ აღაფრთოვანებს მკითხველს. ის ქმრის თანამებრძოლიც არის. როცა ხევსურები მოდიან ჯარეგას დასალაშქრად, ქმარს აღაზა უხმობს: “კარში გამოდი, ჯოყოლავ, წყნარად ნუ სწევხარ კერასა, რამდენი ხალხი მოერტყა ამ ჩვენის მთების წვერასა!… წადი, უშველე თავისებს, მტრის დასახვედრად მირბიან, შენც ისე წადი, ჯოყოლავ, როგორაც სხვანი მიდიან!”

ამ ნაზი ქალის გაუტეხელობა და სიმამაცე საკვირველია. ის მზადაა ყოველგვარი განსაცდელისთვის. სოფელმა ჯოყოლა ბოლომდე გაწირა და სასაფლაოზე მისი დამარხვის უფლებაც კი არ მისცეს აღაზას, მაგრამ მან მარტომ შეძლო, რომ გაეთხარა ქმრის საფლავი და იქვე დამარხა, სადაც ხევსურებს შეაკვდა ჯოყოლა. აღაზას სიტყვებში გაუსაძლისი სულიერი ტკივილი და იმედგაცრუება იგრძნობა, მაგრამ არა სასოწარკვეთა. ამაზე უარესი შეუძლებელია მომხდარიყო, მაგრამ აღაზა მზად იყო, რომ თავისი მორალურ არჩევანს გაჰყოლოდა და ეს აუტანელი სიმწარე გულსა და გონებაში დაეტია. თითქოს სამყაროს შესჩივის მარტო დარჩენილი, ღვთისა და ადამიანებისგან გაწირული ქალი: “შენს მტერსა ისეთი ყოფნა, რო ჩემი ყოფნა მწარია! აღარვინ მივლის ახლოსა, არვინ მიჭირა მხარია”…

“ცოლი სტიროდა ჯოყოლას, ცრემლს ასხურებდა ხშირადა,

არჩვი ყელ-გადაგდებული, თმა-ხშირი, მთვარე პირადა,

ეკერებოდა გულ-მკერდზე ქმარს მარგალიტის ღილადა”, – ვფიქრობ, ამ მეტაფორებით დახატულ მხატვრულ სახეზე გამომსახველი, საოცარი და ამაღელვებელი მეორე არ მოიძებნება.

მორიგი სცენა აღაზას თვითმკვლელობისაა და ამ სცენის ექსპრესიულობის აღსაწერად სიტყვები არ მოიძებნება. ეს უდრამატულესი კადრები კინოა, დაუვიწყარი, სულისშემძვრელი, გამაოგნებელი, რომელიც თავისი უღრმესი ტრაგიზმით “ამაღლებულის ესთეტიკურ იდეალს ქმნის” (რევაზ სირაძე). სტიქია მძვინვარებს და ლაშდაღრენილი, სასტიკი შავი ხეობის თავზე თმაგაწეწილი ქალი დგას. დაბლა მდინარე საზარლად ხმაურობს. ყველა იმედი გადაწურულია. ეს ქალი ვერც ამ თემიდან გაიქცევა, ამ შავ ნისლებს ვერსად გაექცევა და ვერც შვილებს გადაარჩენს, ხსნა მხოლოდ სიკვდილშია, თემმა სხვა გზა არ დაუტოვა. ალბათ სიკვდილით უფრო იხსნიდა თავის შვილებსაც. სიკვდილის წინ სინანული იპყრობს, აღსარებას ამბობს, შიში სადღაც გამქრალა, აქ სიკვდილი ხელახლა დაბადებას უდრიდა. “სხივმიხდილ ვარსკვლავს” ყბები უთრთის. მძვინვარე ხეობა მის სულს ეხმიანება. იცის, რომ არავინ შეაჩერებს, არავინ ეტყვის, “თავს ნუ იკლავო!” როგორ უნდა შემობრუნდეს თემისკენ, როცა ასეთი ფიქრები უტრიალებს თავში: “რაღად ვიცოცხლო, რიღასთვის?..ქისტეთში ჩემი ერთგული კენჭიც კი არსად არია”… გგონიათ თემზე დაიბოღმა? გგონიათ, ვინმეს ადანაშაულებს თავის ტრაგედიაში? არა, როგორც ალუდას, მის სულს არ მიჰკარებია სიძულვილი, არ უმართლებია თავი, პირიქით, თავის თავზე აიღო ყველაფერი, გაუგო თემს, არ დაუძრახავს მათი გაუგონარი სისასტიკე: “მე უფრო დიდი ცოდვა მაქვს, უცხოსთვის ცრემლი ვღვარია”…

ასე ქრება ეს ულამაზესი სიცოცხლე, მაგრამ აღაზა არ კვდება. მას ქისტები ყოველღამე ხედავენ ჯოყოლასა და ზვიადაურთან ერთად. აღაზა იმარჯვებს, ის ყველას ახსოვს. ის გვერდიდან არ მოუშორებიათ ჯოყოლასა და ზვიადაურს. ან კი როგორ მოიშორებდნენ? მათზე ნაკლები ხომ არ გადახდენია აღაზას, თუ მეტი არა? იქაც მასპინძლობს ზვიადაურს, ჯიხვის მწვადს უწვავს და ისეთი საოცარი სანახავია, ქისტები ვერაფრით ივიწყებენ. “როცა მათ ჰხედავს ერთადა, კაცი ვერ ძღება ცქერითა”… ქისტები საკუთარ აგრესიას იმ ჯანღში ხედავენ, რომელიც დააწვება ხოლმე ამ სამეულის ხილვას, რომელიც ისეთივე შავი ჯადოა, როგორიც იყო მუსას გაუნელებელი აგრესია ალხასტაისძეების ოჯახისა და ზვიადაურისადმი.

ბავშვები განსაკუთრებით იხიბლებიან “სტუმარ-მასპინძლის” პერსონაჟებით. აღაზას ქცევის მოტივაციები  ცხარე დებატების საგანი ხდება ხოლმე. ვაჟას უდიდესი ოსტატობა სწორედ ასეთი მგრძნობიარე ფსიქოპორტრეტების ხატვაში ცნაურდება. მეცხრამეტე საუკუნეში ავტორმა გააცოცხლა ორი საუკუნის შემდგომი მკითხველისთვისაც კი თანამედროვე, თამამი, მშვენიერი, მამაცი, ამაღლებული ღირებულებების მქონე, ადამიანურად მომაჯადოებელი ქალი, რომელიც მსოფლიო ლიტერატურის ნებისმიერ შთამბეჭდავ სახეს გაუწევს კონკურენციას.

თანამედროვე საგანმანათლებლო სივრცეში სულ უფრო მკაფიო ხდება მოსწავლის ჰოლისტური განვითარების საჭიროება – როგორც საგნობრივი ცოდნის, ისე ციფრული, სოციალური, ანალიტიკური და შემოქმედებითი უნარების გაძლიერების კუთხით, რომელიც პასუხისმგებელი იქნება სისტემურ გამოწვევებსა და მიღებულ შედეგებზე.  თანამედროვე მოსწავლე  ხომ  სხვანაირად სწავლობს – ის აღარ კმაყოფილდება მხოლოდ მოსმენით ან წაკითხვით. მას სჭირდება გამოცდილება, საკუთარი მონაწილეობა, აღმოჩენის სიხარული და აზრის დაფიქსირების საშუალება. ჰოლისტური  და კონსტრუქტივისტული   განათლების მოდელებიც ხაზს უსვამს სწავლა-სწავლების პროცესში მოსწავლის პიროვნულ როლს (ჰოვარდ გარდნერი), შესაბამისად, პედაგოგებს გვამრთებს სწავლების სტრატეგიების დიფერენცირება და მათი მორგება მოსწავლეთა აღქმის მოდალობებზე, მათ შემეცნების არხებზე. სწორედ ასეთი, მოსწავლისთვის ბუნებრივად მისაღები და შინაარსობრივად მდიდარი გამოცდილების უზრუნველსაყოფად მოხერხებულია ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება საგაკვეთილო პროცესში, მათ შორის ხელოვნური ინტელექტის (AI) ინტეგრაციაც.

საგნის „ჩვენი საქართველო“ სწავლებისას ამ გამოწვევას პასუხობს ინტერაქტიული მეთოდებისა და ციფრული რესურსების მიზნობრივი ინტეგრაცია, რომელიც მიმართულია მოსწავლის ინტერესზე, აღქმის სტილზე და ინდივიდუალურ შესაძლებლობაზე მორგებული  სწავლებისკენ.

„ჩვენი სააქართველოს“ სწავლების მიმართულებით, სტუდენტური პრაქტიკის ფარგლებში, ჩემი ხელმძღვანელობით, დაიგეგმა აქტივობები, რომელიც გამოკვეთდა  სასწავლო სივრცეებში აღნიშნული მიმართულებით არსებულ სირთულეებსა და პრაქტიკულ ასპექტებს. მიზანი არ შემოიფარგლებოდა მხოლოდ საგნობრივი ცოდნის გადაცემით  ის მოიცავდა რამდენიმე ძირეულ ამოცანას:

• მოსწავლეთა ანალიტიკური და შედარებითი აზროვნების სტიმულირებას, რათა მათ შესძლებოდათ რეგიონების შედარება ბუნებრივი და კულტურული ნიშნებით;
• ინფორმაციის სინთეზისა და ინტეგრაციის უნარის განვითარება, რაც აუცილებელია ინტეგრირებული სწავლების კონტექსტში;
• ეთნოგრაფიული და გეოგრაფიული ელემენტების იდენტიფიკაცია და ახსნა, რაც აძლიერებს სოციალურ და სივრცით ინტელექტს;
• ბუნებრივ რესურსებზე დაფუძნებული მსჯელობის უნარის წახალისება, რაც ხელს უწყობს კრიტიკულ და გარემოსდაცვით პასუხისმგებლობაზე ორიენტირებულ აზროვნებას.

აქტივობის შინაარსი ორიენტირებული იყო საქართველოს ისტორიული წარსულის, ცალკეული მხარეების გეოგრაფიული, ბუნებრივი და კულტურულ-ეთნოგრაფიული თავისებურებების შესწავლასა და მათი შედარებითი ანალიზის უნარის განვითარებაზე.

საგნის „ჩვენი საქართველო“  ს  VI კლასში სწავლებისას,   განხორციელდა სამი განსხვავებული ინტერვენცია   მოსწავლეთა აღქმის სტილის გათვალისწინებით:

I – ვიზუალურ აღქმაზე ორიენტირებული  ინტერვენცია

თემა – „კახეთი“

აქტივობის შინაარსი:

• ხელოვნური ინტელექტით შექმნილი ვიდეომასალა, რომელიც ასახავდა რეგიონის ლანდშაფტს, ეთნოგრაფიასა და კულტურას (კახელების ცხოვრების, ბუნებრივი გარემოსა და ეთნოგრაფიული ელემენტების ვიზუალური წარმოდგენა. ვიდეოს თან ახლდა ილუსტრაციული პორტრეტები, რომლებიც ასახავდა რეგიონის მოსახლეობას მათი კულტურული მახასიათებლებით);
• გაკვეთილზე ჩატარდა გუნდური ციფრული თამაში jeopardylabs და  wordwall -ის ტიპზე დაფუძნებით.

ნიმუში: ხელოვნური ინტელექტის დახმარებით შექმნილი კახელი ქალის და მამაკაცის ილუსტრაციული პორტრეტები, რომლებიც ვიზუალურად წარმოაჩენენ რეგიონებისთვის დამახასიათებელ გარეგნულ თავისებურებებსა და ეთნოგრაფიულ ელემენტებს    https://drive.google.com/file/d/1mULZWU1PsVJ27GgAilV0YEyqloKgEjB2/view

შედეგები: ვიზუალურ სტიმულზე დაფუძნებულმა მეთოდებმა მნიშვნელოვნად გაზარდა მოტივაცია; მოსწავლეებში გამოიკვეთა გაცნობიერებული თავდაჯერება და მონაწილეობის ხარისხი, გაკვეთილის ეფექტიანობა; გაძლიერდა მოსწავლეთა კონცენტრაცია და თემის გააზრება; ვიზუალური მასალა  გადამწყვეტი ფაქტორი აღმოჩნდა ინფორმაციის დამახსოვრებაში.

II – სმენით აღქმაზე მორგებული ინტერვენცია: სწავლა-სწავლების პროცესში გამოიკვეთა მოსწავლეთა ნაწილი, რომელიც უპირატესად სმენით აღიქვამდა საგნობრივ ინფორმაციას.   აღნიშნული ტიპის მოსწავლეებისთვის დაიგეგმა აქტივობა  საქართველოს ისტორიულ წარსულთან  დაკავშირებით.

თემა – „საქართველოს სახელმწიფოს ისტორია“

აქტივობა ეფუძნებოდა ისტორიულ თემაზე მომზადებულ აუდიო-ვიდეო რესურსებსა და განმასხვავებელ დისკუსიებს. მოსწავლეებმა მოისმინეს ანტიკური ხანის ეპიზოდები, როგორიც იყო არმაზის კულტის მნიშვნელობა, ბრინჯაოს ხანის ყოფა და მიწათმოქმედების როლი. აღსანიშნავია, რომ ეს აქტივობები განსაკუთრებით შედეგიანი აღმოჩნდა იმ მოსწავლეებისთვის, რომლებიც მანამდე არ ავლენდნენ ინტერესი სტანდარტულ გაკვეთილებზე.

მოსწავლეებმა იმუშავეს „საქართველოს წარსულის სურათები“ – ს შექმნაზე. გაკვეთილზე გამოყენებული ციფრული რესურსი შედგებოდა ორი ნაწილისგან: პირველი – ვიდეო მასალა არმაზის კულტზე, მიწათმოქმედებასა და ბრინჯაოს ხანაზე, https://drive.google.com/file/d/111oSlwo-aOIRnxuz6g0MbKXV0fTN3kUa/view

მეორე რესურსი კი მოიცავდა ციფრულ პლატფორმაზე შესრულებულ ტესტს  დახურული ტიპის კითხვებით. მას შემდეგ, რაც კითხვარები ინდივიდუალურად შეივსო,  მოსწავლეები ჯგუფურად განხილავდნენ   პასუხების ანალიზს და თემის ძირითად აქცენტებს.

https://wordwall.net/resource/91018128/%e1%83%97%e1%83%91%e1%83%98%e1%83%9a%e1%83%98%e1%83%a1%e1%83%98

https://jeopardylabs.com/play/2024-11-29-121?fbclid=IwY2xjawG2edtleHRuA2FlbQIxMAABHaTHiAtkXLuZFJA6CLhbRLKgjsVc9Qn_evJRpECVe1kZQKHjURRNfwPZxQ_aem_-bHzewzrpbTbZy8JfUEvTQ

შედეგები: მოსწავლეებმა ინდივიდუალურად იმუშავეს კითხვებზე, შემდეგ კი გუნდურად გააანალიზეს შედეგები და არგუმენტირებულად იმსჯელეს სწორი და არასწორი პასუხების შესახებ. სმენითი აღქმით ძლიერი მოსწავლეები აქტიურად რეაგირებდნენ მოსმენილ შინაარსზე, ჩაერთვნენ დისკუსიებში, გამოხატავდნენ აზრებს და მოჰყავდათ არგუმენტები მოსმენილზე დაყრდნობით; გაძლიერდა მათი არგუმენტაციის, ანალიზისა და შეფასების უნარი, ასევე ისტორიული პერსპექტივით მსჯელობის უნარი; გაჩნდა დამოუკიდებელი შეფასების მცდელობებიც; მოსწავლეებმა გამოხატეს ემოციური კავშირი მასალასთან. აქტივობა ხელს უწყობდა არა მხოლოდ ინფორმაციის მიღებას, არამედ მის გააზრებას, განხილვასა და დასკვნების გამოტანას. აუდიო-მასალამ ხელი შეუწყო მოსწავლეთა ემოციურ ჩართულობასა და თემის ღრმად გააზრებას,  გაუმჯობესდა  მოსწავლეთა ყურადღების კონცენტრაცია, რაც დაფიქსირდა რეფლექსიის ეტაპზეც.

III – ინოვაციური ინტერვენცია AI-ის გამოყენებით

აქტივობა: მოსწავლეებმა იმუშავეს, შექმნეს ტექსტური მონოლოგები ისტორიულ პერსონალიებზე, შემდეგ კი ციფრულ ანიმაციებად გარდაქმნეს. მოსწავლეებმა დამოუკიდებლად შეარჩიეს ანტიკური ხანის ისტორიული ფიგურები, დაწერეს ტექსტური ბიოგრაფიები და გამოიყენეს ციფრული პლატფორმები ანიმაციისთვის. შედეგად მიიღეს მოკლე ვიდეორგოლები, სადაც პერსონაჟები “ლაპარაკობდნენ” მათ მიერ შექმნილი ტექსტის საფუძველზე. აქტივობამ გააერთიანა კვლევა, ტექსტის შექმნა, ვიზუალური გამოსახულება და ციფრული პრეზენტაცია.

აქტივობისას მოსწავლეები სწავლობდნენ სახის ანიმაციის პროგრამების გამოყენებას, ხმის პარამეტრების მართვასა და ვიზუალური პრეზენტაციის სტრუქტურირებას. გარდა ტექნიკური კომპეტენციებისა, გაკვეთილი ხელს უწყობდა ტექსტის სწორად ფორმულირებას, ისტორიულ ლოგიკაზე დაფუძნებული არგუმენტაციის აგებას და შემოქმედებითი ხედვის ჩამოყალიბებას. განსაკუთრებული აქტიურობით გამირჩეოდნენ ის მოსწავლეები,   ვისაც ახასიათებს ტექნოლოგიური მიდრეკილება და კრეატიული აზროვნება.

https://drive.google.com/drive/u/0/folders/1jfX41vEHj7r3y6iJ975-D-FccA5w4ZhZ?fbclid=IwY2xjawLrD7tleHRuA2FlbQIxMABicmlkETFuTmU4bkFTTDl3WnR1Z1VzAR7rgG67ZJwW-mhEFyLcXzkqw6W2V4lOPbjGsrGvyHtf3LA5SkOyfvCELtqgKA_aem__VerO8jQuY1xODUykn5X9w

საბოლოოდ თითოეულმა მოსწავლემ წარმოადგინა ინდივიდუალური ვიდეოპროდუქტი, რაც გახდა არა მხოლოდ შეფასების, არამედ თანატოლური გაზიარებისა და საერთო სივრცეში რეფლექსიის საფუძველი.

შედეგები: გაძლიერდა მოსწავლეთა ტექნიკური, ტექსტური, კვლევითი და შემოქმედებითი უნარები; მოსწავლეებმა უკეთ შეძლეს ისტორიული პერსპექტივის გათავისება; გაიზარდა პასუხისმგებლობის განცდა და ჯგუფური თანამშრომლობა.  მოსწავლეები ამ პროცესში გრძნობდნენ პროცესის ავტორობას, რაც აძლიერებდა მოტივაციას; გაკვეთილი გახდა გაცილებით ეფექტიანი. გამოიკვეთა, რომ სწავლის ეფექტურობა უმჯობესდება მაშინ, როდესაც ინფორმაცია მიეწოდება მოსწავლის აღქმისთვის მისაღები გზით, გამოიყენება თანამედროვე ტექნოლოგია და სტიმულირდება ინტერესზე და შემოქმედებით გამოხატვაზე დაფუძნებული სწავლა. ეს მიდგომა სრულად ეხმიანება ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზნებს – მოსწავლეზე ორიენტირებულ სწავლებას, ინტეგრირებულ ცოდნას და განვითარების ინდივიდუალურ ტემპზე დაფუძნებულ პროცესს.

ნიმუში:   ვახტანგ გორგასლის ილუსტრაციული პორტრეტი, შექმნილი მოსწავლის მიერ ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით, რომელიც გადმოსცემს მეფის ხასიათსა და იმდროინდელ გარეგნულ სტილს.

სამივე ინტერვენციამ აჩვენა, რომ მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობა, მოტივაცია და აკადემიური შედეგები პირდაპირ კავშირშია გაკვეთილის სტრუქტურასთან, შინაარსის მიწოდების ფორმასთან და მათი პიროვნული საჭიროებების გათვალისწინებასთან.

• დაკვირვების ფურცლებზე დაფიქსირდა: მოსწავლეებმა უკეთ შეითვისეს მასალა, გაუმჯობესდა ჯგუფური თანამშრომლობა, გაიზარდა თვითშეფასების ხარისხი;
• ვერბალური უკუკავშირის შედეგად გამოვლინდა: მოსწავლეებს სიამოვნებდათ მონაწილეობის პროცესი, მათთვის გაკვეთილი იყო საინტერესო, შინაარსიანი და ინსპირაციული.

სწავლებაში მოსწავლის ინდივიდუალურ თავისებურებებსა და აღქმაზე მორგებული მიდგომების დანერგვა არ არის მხოლოდ ჰუმანური მიზანი – ეს წარმოადგენს სწავლების ხარისხის ზრდის გარანტიას. ინტერაქტიული მეთოდები და ციფრული რესურსები ქმნიან ისეთ გარემოს, სადაც მოსწავლე ხდება ცოდნის აქტიური შემოქმედი.

საგნის „ჩვენი საქართველო“ სწავლებისას, ასეთი მიდგომები განსაკუთრებულად ეფექტიანი აღმოჩნდა სხვადასხვა აკადემიური დონის და აღქმის ტიპის მქონე მოსწავლეებისთვის. რეალურად წარმოჩინდა თითოეული მოსწავლე თავისი შესაძლებლობებითა და უნარებით, ინტერესებითა და მიდრეკილებებით.

მასწავლებლებს რეალურად შეგვიძლია დავეხმაროთ ჩვენს მოსწავლეებს, გადადგან ნაბიჯი შემეცნების, პასუხისმგებლობისა და თვითგანვითარების გზაზე.

(თანამედროვე ჰერმენევტიკის სათავეებთან)

ჰერმენევტიკა ერთ-ერთი უძველესი, ტრადიციული, უნივერსალური თეორიაა ტექსტის ინტერპრეტაციისა და გაგების მიხედვით. ეს ხერხია და საშუალება მრავალმნიშვნელოვანი (ჰომეროსის თუ თუნდაც ბიბლიის ინტერპრეტაცია) სიმბოლოების განმარტებისთვის.

1864 წელს იტალიაში გაიმართა ფილოსოფიური კოლოქვიუმი, მასში, სხვებთან ერთად, მიშელ ფუკოც მონაწილეობდა. ეს შეიძლება შევადაროთ ანტიკურ საბერძნეთში, ჩვენს ერამდე IV საუკუნის ათენში, გამართულ ფილოსოფიურ სიმპოზიუმებს, რომლებიც პლატონის დიალოგებშია აღწერილი. ფუკოს მოხსენება ამ უკანასკნელის მსგავსი ხასიათის დრამაა, რომელშიც არიან ე.წ. „კონცეპტ-პერსონაჟები“, კონკრეტულად კი: ნიცშე, ფროიდი და მარქსი, „დიდი სამეული“.

ფრიდრიხ ნიცშე ამბობდა, რომ აზროვნება ყოფნის უმაღლესი ფორმაა, სიცოცხლის ზეიმი. ჰაიდეგერი გვირჩევს, რომ თუ გვსურს ვიაზროვნოთ, უნდა მოვემზადოთ ამ ზეიმისთვის, რადგან ამ ზეიმამდეც რომ ვერც მივაღწიოთ, მისკენ გზაც მნიშვნელოვანია. ნიცშესთვის შეკითხვა „რა არის ჭეშმარიტება?“ ჟღერს ასე – „რა არის არსებული?“ეს ყოფიერების ძიებაა; ყოფიერება კი არის დადგინება, ხდომილება, აქტუალობა, ქმედება; მათი საერთო სახელი კი „სიცოცხლეა“, რომელიც ნებელობითია. ეს ნება ძალაუფლების სურვილია, რაც ყველა ღირებულების გადაფასებას, ზეკაცის მოვლინებასა და მარად იგავში დაუსრულებელ კვლავადბრუნვას გულისხმობს.

ნიცშე 1844 წელს დაიბადა პროტესტანტი მღვდლის ოჯახში, სწავლობდა კლასიკურ ფილოლოგიას და სრულიად ახალგაზრდა გახდა კიდეც პროფესორი ბაზელის უნივერსიტეტში. 1879 წლიდან თავი დაანება აკადემიურ მოღვაწეობას და მომდევნო ცხრა წელი დაძაბულ შემოქმედებით მედიტაციებში გაატარა.1882-1885 წწ. შექმნა თავისი ყველაზე ცნობილი „ასე ამბობდა ზარატუსტრა“, რომელსაც თავისი ფილოსოფიის კარიბჭე უწოდა, ამას მოჰყვა „მორალის გენიალოგია“, „Esse Homo“, „ანტიქრისტე“ და ა.შ. 1889 წლიდან შეშლილობის მძიმე სენს უმკლავდებოდა, სიცოცხლის ბოლო წლები სტაციონარებში გაატარა და 1900 წელს გარადიცვალა.

ახლა კარლ მარქსზე (1817-1885); მან უფრო მეტი გავლენა მოახდინა უახლესი პოლიტიკური პროცესების, ისტორიის მსვლელობაზე, ვიდრე სხვა რომელიმემ. მისი გავლენა განიცადა ბევრმა მოაზროვნემ ევროპასა და აღმოსავლეთში. სტუდენტობისას იგი გატაცებული იყო ჰეგელით. 1847 წელს ლონდონში ენგელსთან ერთად დაწერა „კომუნისტური პარტიის მანიფესტი“, ხოლო 70-იან წლებში შექმნა თავისი მთავარი შრომა „კაპიტალი“, რომელშიც ასეთი ანალიტიკური დასკვნაა: საწარმოო ძალებისა და წარმოებითი ურთიერთობების შინაგანი ლოგიკა იქამდე მივა, რომ რევოლუციის საშუალებით საკაცობრიო განვითარებას „მოეხსენება ბორკილები“ და მსოფლიო ისტორია დაგვირგვინდება საყოველთაო და უსასრულო ჰუმანიზმით“ (კომუნიზმი მ.ი).

ზიგმუნდ ფროიდმა შექმნა ფსიქოანალიზი, რომელსაც ახალ მეცნიერებას, მეტაფსიქოლოგიას უწოდებდა. სხვანაირად კი ის „სიღრმის ფსიქოლოგიის“ სახელითაა ცნობილი. „სიღრმისა“ იმიტომ, რომ ცნობიერების მიღმა, „ზურგს უკან“, ფროიდმა აღმოაჩნია არაცნობიერი ფსიქიკურის უსასრულო „ოკეანე“, რომელშიც ცნობიერება შეიძლებაო, მხოლოდ აისბერგის წვერს შევადაროთ, რომელიც ამ ოკეანის ზედაპირზე ჩანს. ფროიდმა ჩამოაყალიბა ადამიანის სულიერი წყობის ასეთი სქემა: „იგი“ – არაცნობიერი; „მე“ – ცნობიერი და „ზე-მე“ – საზოგადოებრივი იდეოლოგია. ხოლო არაცნობიერ ფსიქიკურში ფროიდმა კვლევებით დაადასტურა ოთხი სფეროს არსებობა: წინაცნობიერი, განდევნილი არაცნობიერი, არქაული მემკვიდრეობა და საკუთრივ არაცნობიერი, რომელთა შორის პირველადი „საკუთრივ არაცნობიერია“, დანარჩენები მეორეული, დერივატიული შრეებია. არაცნობიერ ლტოლვებს ცნობიერების სააშკარაოზე არ უშვებს „მე-ს“ ფოლადის ბადე, ამიტომ ხდებაო სუბლიმაცია, ანუ სახეცვლილი „არაცნობიერი ლტოლვა“ გარდაიქმენა კულტურის ქმნილებად და ვლინდება რელიგიურ, ეთიკურ, ესთეტიკურ აქტებში, საზოგადოებრივ დაწესებულებებში. სუბლიმაციის დაბრკოლების შემთხვევაში, ლტოლვამ შეიძლება გამოანგრიოს „მე-ს“ ფოლადის ბადე და პიროვნების მთლიანობაც დაარღვიოს; ეს იწვევს შეშლილობას, ფსიქიკურ სნეულებას. რაც შეეხება ფსიქოანალიზს, ის ადამიანის სულში მოქმედი „მე-ს“, „იგი-სა“ და „ზე-მეს“ შორის დარღვეული წონასწორობის აღდგენაა. ეს მეთოდი გასცდა პიროვნების ფსიქოთერაპიის ფარგლებს და ზოგადად, კულტურისა და ისტორიის განმარტების საშუალებადაც იქცა.

რას ამბობს ფუკო? რომ ამ „დიდმა სამეულმა“ შეცვალა ევროპული აზროვნების გეზი. მათ შეცვალეს თვით ინტერპრეტაციის წესი. არ არსებობს „შემეცნების არქიმედეს წერტილი“, დეკარტე რომ საუბრობდა; არსებობსო მხოლოდ უსასრულოდ მრავალი საინტერპრეტაცი ველი, თავისებური პარალელური სამყაროები, რომლებზეც ახლა 21-ე საუკუნის კოსმოლოგია ალაპარაკდა.

მიშელ ფუკო (1926-1984) თანამედროვე ევროპული ინტელექტუალური ცხოვრების შემოქმედია. 1970-წლიდან ის ხელმძღვანელობდა პარიზის College de France-ს აზროვნების სისტემათა ისტორიის კათედრას და სწორედ ეს სააზროვნო სისტემები, „დისკურსები“, „კონფიგურაციები“, როგორც თავად უწოდებდა, მათი ცვალებადობისა და ურთიერთმონაცვლეობის მექანიზმები, იყო მისი კვლევის მთავარი თემა. ფუკოს აზრით, დასავლური ცივილიზაციისა და კულტურის ყოველ ეპოქას ინტერპრეტაციის საკუთარი წესი და ტექნიკა აქვს, რომელთა კვლევის საკუთარ მეთოდოლოგიას მან უწოდა „ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა არქეოლოგია“, ხოლო მოგვიანებით ტერმინი „არქეოლოგია“ შეიცვალა „გენიალოგიით“. თავისი ძირითადი თეორიული შრომები „სიტყვები და საგნები“ (1966) და „ცოდნის არქეოლოგია“ (1969) მან მიუძღვნა დასავლური აზროვნების ეპისტემური ციკლის გამჟღავნებას. „არქეოლოგიის დაზვერვის“ სფეროშია მოქცეული უზარმაზარი მასალა ფილოსოფიის, ლიტერატურადმცოდნეობის, ენათმეცნიერების, ხელოვნების, ეკონომიკის, ეთნოლოგიის განხრებიდან. ფუკო ეპისტემური სისტემის სამ ეპოქას გამოყოფს: 1) აღორძინებისა (XVI საუკუნემდე); 2) კლასიკური განმანათლებლობის ეპოქა (XVIII საუკუნემდე); 3) მოდერნულობა (XIX საუკუნიდან).

ნიცშე, ფროიდი, მარქსი…და თვითონ მიშელ ფუკო საკმაოდ სკანდალურ პერსონებად ითვლებიან. აკადემიური სფეროს შიგნით თუ გარეთ, მათ შესახებ, მრავალი ჭორი ვრცელდება.

დიდ ინტერესს იწვევს ნიცშეს მოძღვრების საეჭვო კავშირი ფაშისტურ იდეოლოგიასთან, მარქსის თეორიისა – კომუნიზმათან, ფროიდის „ოიდიპოსის კომპლექსის“ კავშირი ამორალურობასთან; დაბოლოს, თვითონ მიშელ ფუკოს „გენდერული გადახრები“, რომლებზეც, როგორც ამბობს ერთი თეოლოგი, ყველაზე წყალწაღებული ავაზაკიც კი გაწითლდებოდა სულ ასიოდე წლის წინ…

ასე რომ, ტყუილად როდი მიიჩნევიან ნიცშე, ფროიდი და მარქსი „მეამბოხე, ანარქისტ“ მოაზროვნეებად. ისინი გავფრთხილებენ ადამიანის ურთულესი ბუნებისა და შესაძლო პათოლოგიების შესახებ. ნიცშე ქადაგებდა კაცობრიობის გამაჯანსაღებელზე, ზეკაცზე; მარქსი საუბრობდა „საქონლის ფეტიშიზმზე“; ხოლო ფროიდი ცდილობდა, აეხსნა, როგორ ჩაანაცვლა სიყვარული, იგივე ადამიანის, ტკბობის წყაროს, გაღმერთება, სხვისი ტანჯვით ტკბობამ (სადიზმი) ან თვითგვემის (მაზოხიზმი) დეპრესიამ.

ნიცშეს, ფროიდისა და მაქრსის მოძვრებებს ახასიათებს ხიბლი. თავისუფლება, შემეცნება ნიშნავს რთული გზის გავლას. თუმცა ადამიანს უჩნდება მიდრეკილება, საკუთარი თავისუფლება სხვას გადააბაროს, „ფიურერი“ იპოვოს, რომელმაც ყველაფერი იცის, ყველა კითხვაზე აქვს წინასწარ გამზადებული პასუხები. ასეთი, „მოძღვრის“ ხიბლში მყოფი, ადამიანები ფსიქოანალიზშიც, ფროიდშიც, მხსნელს ხედავდნენ, ფროიდს ისე უყურებდნენ, როგორც ახალი რელიგიის შემქმნელს; იგივე შეიძლება ითქვას ნიცშესა და მარქსზე. ნიცშეს XX საუკუნის წინასწარმეტყველად მიიჩნევდნენ, რადგან მისი ზოგიერთი პროგნოზი გასაოცარი სიზუსტით ახდა. დღესაც ბევრია მოხიბლული იმ აზრით, რომ ბარბაროსების აფეთქება და „მსოფლიო წესრიგის“ კოლაფსი გარდაუვალია, რაც ასპარეზს გაუხსნის უფრო სრულყოფილ ადამიანს. მარქსიც პოპულარულია და ადამიანებს სჯერათ, რომ კაპიტალიზმი მიდის თვითგანადგურების, თვითმოსპობისკენ. ამის შედეგად გვაქვს ე.წ. ისლამური, კონფიციანური და აფრიკანული „მარქსიზმები“.

ფუკო უარს ამბობს, იმოძრაოს ბიბლიური ჰერმენევტიკის ველზე და არჩევს, ველასკესის გენიალური ქმნილება „სეფექალები“ განმარტოს, რომელზეც ადამიანური აზროვნების ბუნება სარკეების მეტაფორითაა გადმოცემული. პლატონის გამოქვაბულის მითიდან მოყოლებული, „სარკეებისა“ და „ანარეკლების“ მეტაფორა მარადგანმეორებადია ფილოსოფიაში, ლიტერატურაში, მხატვრობაში, კინომატოგრაფიაში. არის ინტერტექსტუალობის გაგება; ესაა ტექსტების ერთიერთდამოკიდებულება ერთმანეთთან, ისევე, როგორც ლიტერატურასთან, მიმართებით. ინტერტექსტუალობა მხატვრული ტექსტის ინტერპრეტირების პარადიგმაა.

არგენტინელი მწერალი ხოსე ლუის ბორხესი, ფილოსოფიურ ესკიზში „ენიგმათა სარკე“, გვთავაზობს რეტროსპექტულ მედიტაციას პავლე მოციქულის გამონათქვამზე: „აწ ვხედავთ ვითარცა სარკითა და სახითა“. ბორხესს ჰგონია, რომ ცათა წიაღში დაფარულია უფსკრულთა სიმრავლე, რომელიც ჩვენი შინაგანი სამყაროს სარკეში ჩარჩენილი ანარეკლია. ადამიანი დროში ტოვებს კვალს და ეს ერთგვარ ძნელად შესაცნობ სურათად ყალიბდება. ღვთიური გონი კი მას ისეთივე მკაფიოდ აღიქვამსო, როგორც, მაგალითად, ჩვენ სამკუთხედის გეომეტრიას…და ყოველი ეს „სურათი“ შეასძლოა უნიკალური, განუმეორებელი როლითა თუ მისიით ჩაიწეროს სამაყროს განვითარებას, ჰარმონიასა თუ დროის წრებრუნვაში.

ომი ბევრ რაიმეს ცვლის. სამხედრო-შეიარაღებული დაპირისპირების მიმდინარეობისას ქვეყნებმა შეიძლება თავიდან ბოლომდე გადაწერონ თავიანთი ისტორია. მტრისა და მსხვერპლის ყოველდღიური მონაწილეობა რიგითი მოქალაქეების ცხოვრებაში ყველაფერს თავდაყირა აყენებს, საჩუქრის კონცეფციაც კი შეიძლება სრულად გადასხვაფერდეს.

წარმოიდგინეთ, რომ ცხოვრობთ მსოფლიოს უდიდესი ქვეყნის დედაქალაქში. თქვენი ქვეყანა ათას დანაშაულსა და უამრავი უდანაშაულოს მკვლელობაშია ეჭვმიტანილი. ცხოვრობთ იზოლაციაში, ოლიგარქების წყალობით სიღარიბე მძლავრად გიჭერთ ხელს კისერზე და თქვენს დახრჩობას ცდილობს. რამდენიმე წამიანი ამოსუნთქვა შვებას მოგგვრიდათ, მცირედი ყურადღება და გულწრფელი მზრუნველობა სიცოცხლის იოტისოდენა ხალისს დაგიბრუნებდათ, გაგამხნევებდათ. რა შეიძლება აჩუქოს ასეთ ადამიანს მშობლიური ქალაქის მერიამ? პასუხი გაგაოგნებთ.

წელს მოსკოვის მეტრო 90 წლის იუბილეს აღნიშნავს. მსოფლიოს ყველაზე მდიდრულად მოპირკეთებული ქსელი საიუბილეო ღონისძიებების პომპეზურად წარმართვისთვის ძალას არ იშურებს. გასული წლის მიწურულს მეტროს მესვეურებმა პირობა დადეს, რომ მოსახლეობას სიურპრიზებით გაანებივრებდნენ. ჩინოვნიკებს სიტყვა არ გაუტეხავთ. ტაგანსკის სადგურზე ადმინისტრაციამ სტალინის უზარმაზარი მონუმენტი და მისი ბარელიეფი აღადგინა. სოციალურ ქსელებში ინტენსიურად ვრცელდება კადრები, სადაც მოსკოველები ყვავილებით ამკობენ დიქტატორის მიწისქვეშა ძეგლს. უამრავი ადამიანი სელფის გადასაღებად ჩერდება საჩუქრად მოხსენიებულ კედელთან. ვნახე ვიდეოჩანაწერები, სადაც ცრემლმორეული პენსიონერები პირჯვარს იწერენ გენერალი-სიმუსის ხატებასთან. აღმოვაჩინე მემორიალის წინ დაჩოქილი ადგილობრივებიც.

რუსეთის ცენტრალურ ქალაქებში ჯერ კიდევ არსებობენ დემოკრატი აქტივისტები. მათ სტალინის კომპოზიციის აღმართვის საწინააღმდეგოდ ოფიციალური პროცედურების დაცვით დაგეგმეს საპროტესტო აქცია, მაგრამ მეტროპოლიტენის ხელმძღვანელობამ პანდემიის დროს დამტკიცებული რეგულაციების დახმარებით აკრძალა მოქალაქეთა შეკრება.

რისი თქმა სურთ ოფიციალურ პირებს სტალინის უზარმაზარი ფიგურის ხელახლა აღმართვით?

იდეის ავტორთა პირველი და მთავარი გზავნილი ამგვარია: გამარჯვებულებს არ ასამართლებენ! მათი მტკიცებით, მთავარია მტრის მოგერიება, ქვეყნის საერთაშორისო საფრთხისგან დაცვა და თუ ამ მიზანს მიაღწევ, აღარავინ გაიხსენებს, რომ ძალაუფლების შესანარჩუნებლად მილიონობით ადამიანი დახოცე, დააავადმყოფე, გადაასახლე. მონუმენტის აღდგენის იდეოლოგთათვის გამარჯვების ფონზე ფასს კარგავს შიმშილისა და დახვრეტის ტრადიცია, რომლის დამკვიდრებაც ჩვენი თანამემამულის სახელთან არის დაკავშირებული. ტაგანსკის სადგურის ყველა მგზავრმა უნდა იცოდეს, რომ სტალინის კრიტიკა გამარჯვების კრიტიკაა, რაც დაუშვებელი და აკრძალულია.

გორელის მოსკოვში გამოჩენა კიდევ ერთ მიზანს ემსახურება. დააკვირდით მონუმენტის სახელწოდებას – „ხალხის მადლიერება წინამძღოლისა და სამხედრო მეთაურისადმი“. ავტორიტარიზმის პირობებში მცხოვრებმა ადამიანებმა უნდა იცოდნენ, რომ საბედისწერო მომენტში იმპერიის ბედი ერთ ადამიანზე, ფიურერზეა დამოკიდებული. ყველა ნამდვილი პატრიოტი უნდა ზრუნავდეს გემის კაპიტნის კეთილდღეობასა და სიმშვიდეზე, მთელი ნაციის ამოცანად უნდა იქცეს პირველი პირის ძალაუფლების საყოველთაოდ გავრცელება, მმართველს არავინ და არაფერი არ უნდა ზღუდავდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შეიძლება თავად სახელმწიფოს შეექმნას საფრთხე.

საინტერესოა, პარალელურად როგორ ეპყრობა კრემლი სტალინიზმის მსხვერპლთა ხსოვნას. უკვე წელიწადზე მეტია სახანძრო ნორმების მოწესრიგების მოტივით მოსკოვში დახურულია გულაგის მუზეუმი, რომელიც შრომით-გამოსასწორებელი ბანაკების პრაქტიკის თაობაზე მოგვითხრობს. როგორც ჩანს, მუზეუმში ხანძარსაწინააღმდეგო სისტემის გამართვას მთელი ეპოქა დასჭირდება.

მასწავლებელი რომ ვიყო, სამოქალაქო განათლების ერთ გაკვეთილს აუცილებლად დავუთმობდი მონუმენტების პოლიტიკური და ისტორიული მნიშვნელობის შესახებ დისკუსია და შევეცდებოდი მოსწავლეებთან ერთად გამეცა პასუხი კითხვაზე: რატომ იხსენებენ ტირანებს? რატომ აუფერულებენ მათი საქმიანობის ბნელ მხარეებს?

თანამედროვე ეპოქა ომებისა და მტკივნეული გარდაქმნების ხანაა. ადამიანებს ხშირად უჭირთ იმედის ნაპერწკლის აღმოჩენა და მის გაღვივებაზე ზრუნვა. ბევრი მოქალაქე სასოწარკვეთილია და უმოქმედოდ ელის ახალი მსოფლიო წესრიგის ჩამოყალიბებას, ახალი სამყაროს წარმოქმნას და მხოლოდ ამის შემდეგ აპირებს დიდ საქმეებში თანამონაწილეობას.

თუმცა, ჩვენ ირგვლივ მრავლად არიან გამონაკლისები. დაკვირვებული თვალი ადვილად შეამჩნევს აქტიურ ქალებსა და კაცებს, რომლებიც ნებისმიერ დროსა და ნებისმიერ სიტუაციაში მედგრად იბრძვიან სამართლიანობისთვის, ახალი სამოქალაქო კულტურის დამკვიდრებისთვის, მეხსიერების პოლიტიკის იმპერიალიზმისგან გათავისუფლებისთვის.

2020 წლიდან დღემდე საქართველოს აზერბაიჯანელები უმნიშვნელოვანეს კამპანიას აწარმოებენ. კამპანიის სახელწოდებაა „გვარი დამიბრუნე“.

პლატფორმა „სალამი“ მიიჩნევს, რომ აზერბაიჯანელთა გვარების „ოვ“ და „ევ“ სუფიქსებით დაბოლოება საბჭოთა და რუსული იმპერიის ნაკვალევია. მეტროპოლია ყოველთვის ცდილობდა მის ტერიტორიაზე მცხოვრები არაპრივილეგირებული მოსახლეობის გაერთგვაროვნებას, მათ შორის მრავალფეროვნების ამოშანთვას, ცალკეული ეთნიკური ჯგუფების განსაკუთრებული მახასიათებლების იგნორირებას. რუსული ბიუროკრატიის პოზიცია ყოველთვის ქედმაღლური და ერთმნიშვნელოვანი იყო – ჩვენ მოვედით და ჩამორჩენილ, ველურ ხალხებს წყალობა მოვუტანეთ, ტომებად მცხოვრებ ოჯახებს გვარები მივეცით და თანამედროვე წესებს ვაზიარეთ.

საქართველოს სამხრეთსა და სხვადასხვა ეროვნულ ერთობებში გვარების წარმოშობის ისტორია ცალკე ფუნდამენტური კვლევის საგანია, ამ ურთულესი საკითხის დეტალურად განხილვას ჩვენ ვერ შევუდგებით. მხოლოდ ერთი რამ შეგვიძლია ვთქვათ მკაფიოდ – ადამიანმა უნდა ატაროს ის გვარი, რომელთანაც თავისი კულტურითა და ისტორიული გამოცდილებით, თავისი იდენტობით არის დაკავშირებული. საქართველოს აზერბაიჯანელები რუსულ თარგზე მოჭრილ გვარებთან თავიანთი სანათესაოს, თავიანთი ერის თავგადასავალს ვერ აკავშირებენ, ამიტომ მოითხოვენ, რომ მათი გადაკეთების უფლება მიეცეთ (მამედოვები მამადლებად რეგისტრაციას ითხოვენ, ალიევები ალისოებად და ა.შ.).

პლატფორმა „სალამი“ მიზნის მისაღწევად საკმაოდ დახვეწილი და დემოკრატიული მეთოდებით მოქმედებს. მათ სპეციალური პეტიცია შექმნეს და ინიციატივის შესახებ ხელმოწერები შეაგროვეს, 2021 წელს კი 27 000 მხარდამჭერით ზურგგამაგრებული სპეციალური კანონპროექტი შეიტანეს საქართველოს პარლამენტში. სამწუხაროდ, ამ დრომდე საქართველოს აზერბაიჯანელთა მცდელობები წარუმატებელია. სავარაუდოდ, თბილისში პრობლემის არსის გაცნობიერება უჭირთ და საქართველოს მოქალაქეთა ერთი ნაწილის წუხილი მაინცდამაინც მნიშვნელოვნად არ მიაჩნიათ. ამასთანავე, ერიდებიან მრავალი წლის განმავლობაში დამკვიდრებული და რეგიონალური აქტორების მიერ აღიარებული წესრიგის ცვლილებას. ერთი სიტყვით, ცენტრში არავის სურს აუტკივარი თავის ატკიება.

მიუხედავად რამდენიმე წაბორძიკებისა, გვარის დაბრუნებისთვის მებრძოლი ჩვენი თანამემამულეები ფარ-ხმლის დაყრას არ აპირებენ. მათ თავიანთი ძალისა და ენერგიის ნაწილი საკონსტიტუციო სასამართლოსკენ მიმართეს. რამდენიმე კვირის წინ ბათუმში, ევროპის მოედანზე მდებარე მართლმსაჯულების სასახლეში უპრეცენდენტო განხილვა დაიწყო. პირველად საქართველოს ისტორიაში ჩვენი ქვეყნის აზერბაიჯანული თემი საკონსტიტუციო სასამართლოს ველზე ცდილობს საკუთარი ინტერესების დაცვას.

დადგა დრო საქართველოს აზერბაიჯანელთა თავსატეხის ამოხსნაში მთელი საზოგადოება ჩაერთოს, რადგან პრობლემა მხოლოდ ერთი ჯგუფის გასაჭირს არ უკავშირდება.

რას მოიტანს გვარების რუსული სუფიქსებისგან გათავისუფლება?

აზერბაიჯანული ენა მდიდარი ენაა, მას დიდი ისტორია და განსაკუთრებული შესაძლებლობები აქვს. დიდებულ ენას არ სჭირდება იმპერიული „ლიგვა ფრანკას“ დახმარება ადამიანის იდენტობისთვის უმნიშვნელოვანესი ელემენტის – გვარის წარმოებისთვის. გვარის დაბრუნების შესაძლებლობით ქართული სახელმწიფო აზერბაიჯანული ენის როლს გამოკვეთდა, გაათავისუფლებდა მას დაქვემდებარებისგან და ორი საუკუნის წინ განსაზღვრული მეორეხარისხოვანი როლისგან.

ამასთანავე, ხაზი გაესმებოდა ერთ უმნიშვნელოვანეს გარემოებას. ჩვენს ქვეყანაში მცხოვრებ აზერბაიჯანელებს არაფერი აქვთ საერთო რუსებთან, ისინი არიან რუსეთში მცხოვრები თიურქულენოვანი ხალხებისგან სრულიად დამოუკიდებელი ერი. აზერბაიჯანელთა წინაპრები  საქართველოს ტერიტორიაზე იმპერიის გამოჩენამდეც არსებობდნენ, ქმნიდნენ გამორჩეულ ადათ-წესებსა და კულტურას, მათი განვითარება, იდენტობა დამპყრობელთა გარეშეც შეძლებდა განვითარებას და თავისი საზღვრების შემოხაზვას.

ყველაზე მნიშვნელოვანი კი მაინც ის გახლავთ, რომ საქართველოს აზერბაჯანელთა ერთი ჯგუფი სხვების ჩარევის გარეშე, დამოუკიდებლად და თავისუფლად ცდილობს საკუთარი წარსულის გააზრებას და თვითმყოფადი ადგილის პოვნას თანამედროვე ქართულ საზოგადოებაში.

საქართველოს აზერბაიჯანელთა გვარების წარმოშობის საკითხი შეიძლება შესანიშნავი წინაპირობა გახდეს სამოქალაქო განათლებისა და ისტორიის გაკვეთილებზე კომპლექსური დავალების მომზადებისთვის.

მთავარია, მასწავლებლებმა მთელი გულით დავიჯეროთ, რომ წერილობით აზრის გამოთქმა ყველა მოსწავლეს შეუძლია. მასწავლებლის რწმენა ჯადოსნურად მოქმედებს ბავშვზე. ჯერ აზრის ჩამოყალიბებას იწყებს, შემდეგ გვენდობა და ენდობა ჩვენ მიერ შექმნილ გარემოს, ბედავს და ხმამაღლა კითხულობს. ელოდება ჩვენს უკუკავშირს, შთაბეჭდილებებს და ამ დროს ბეწვის ხიდზე ვიწყებთ სიარულს – მისი წინადადებები, რომლებიც გულში გამოვიტარეთ, სიტყვებად უნდა დავაბრუნოთ. გულწრფელობის გარეშე კი ნდობას მყისვე დავკარგავთ.

მოსწავლე წერის სწავლებისას ნაბიჯ-ნაბიჯ მიმყავს წერით ინსტრუქციამდე, თავად ვუკითხავ ჩემს ნაწერს, შემდეგ ველოდები, რომ დაწეროს და დგება ჩემი საყვარელი ეტაპი – როცა მთელი გულისყურით ვუსმენ. ერთხელაც ჩემი მოსწავლეების მოსმენისას დღიურში მათი წინადადებებისა და სიტყვების ჩაწერა დავიწყე, ჯერ სიტყვების, შემდეგ უკვე – წინადადებების. მერე სახალისო ვიქტორინა გამოვიგონე და ამგვარად დავარწმუნე ბავშვები, რა საინტერესოა გულისხმიერი მოსმენა. საშინაო დავალებების რვეულებზე მუშაობისას კი  ვარსკვლავივით მბრწყინავი წინადადებები ამოვწერე და წყალგამძლე ფლომასტერებით პერანგზე დავაწერე. ამგვარად, როდესაც ჩემი მოსწავლეები წერით დავალებებს მიკითხავენ, მე საყვარელი წინდადადებების მაძიებლად ვიქეცი და ერთი წლის განმავლობაში რამდენიმე დღიური შევავსე.

წლის ბოლოს ლიტერატურული კაფესთვის მზადებისას, გადავწყვიტე, შაბათის მკითხველთა კლუბის ბავშვებისთვის შემეკერა ბალიშები, რომლებსაც ერთ მხარეს წიგნების მიხედვით მოვხატავდი, მეორე მხარეს კი ჩემს დღიურში ჩაწერილი წინადადებებიდან შერჩეულ წინადადებას/წინადადებებს დავწერდი. მანამდე მთელი შვიდი თვე ვკერავდი საჯაროს სკოლის ერთი კლასისთვის ბალიშებს, რომელთა შესახებ შაბათის მკითხველთა კლუბის ბავშვებს ვუყვებოდი და ისინიც მგულშემატკივრობდნენ. სწორედ მათი სიყვარულით სავსე მზერა გახდა ჩემთვის ძალა, რომ სამ დღეში 25 ბალიში შემეკერა. ბალიშზე დაწერილი მათი წინადადებებით კი მადლიერების გამოხატვა მსურდა იმისთვის, რომ მენდობიან, წერენ, საკუთარი შესაძლებლობების სჯერათ და ხმამაღლა მიკითხავენ.

ბალიშებზე გადატანილმა წინადადებებმა სიხარულის ფოიერვერკი გვაჩუქა ყველას – ბავშვებს, მშობლებს, მასწავლებელსა და ყველას, ვინც კი ამ დღის შესახებ შეიტყო. ყველაფერი მაშინ დაიწყო, როცა ბავშვებს საკუთარი წინადადებები უნდა გამოეცნოთ: ზოგი დაიბნა, ზოგმა მყისვე იცნო, ზოგმა ერთმანეთის წინადადებები უფრო სწრაფად ამოიცნო, ვიდრე – საკუთარი. ამგვარმა თამაშმა დაუვიწყარი ემოციები გვაჩუქა და ვფიქრობ, თითოეული მათგანი საკუთარი ინდივიდუალიზმის, უნარების, შესაძლებლობების შესახებ დადებითი განწყობით დაიმუხტა.

ლიტერატურული კაფედან დაბრუნებულმა ილიას დედამ რომ წაიკითხა უფროსი შვილის წინადადება, მომწერა, რომ იტირა. ცრემლების გარეშე მეც ვერ ვკითხულობ ერთად თავმოყრილ წინდადებებს. მახსენდებიან ჩემი მოსწავლეები, მათი სახეები მიდგას თვალწინ და მათი ხმა ჩამესმის. ახლა, როცა ამ სტატიას ვწერ, ზაფხულის საღამოა. ვფიქრობ, ნეტავ, სად დევს ფერადი და წიგნების მიხედვით მოხატული ბალიშები, იქნებ ვინმე უცხო ადამიანი კითხულობს ან ჩემი მოსწავლეების მეგობრები დაინტერესდნენ და ამბავი გამოკითხეს? იქნებ საუბრის თემა გახდა? დარწმუნებული ვარ, კიდევ მრავალ ამბავს მოქსოვს 12-14 წლის გოგო ბიჭების წინადადებები, რომლებიც ამასობაში თითქოს გასულიერდნენ. თქვენც გიზიარებთ ბალიშებზე წარწერილ წინადადებებს და გისურვებთ, ბავშვების გულიდან ამოსული წინადადებებით გახარებას:

1. „ვწერ და ვწერ და ვფიქრობ, რა დავწერო და მახსენდება, რომ ჭრიჭინის ხმა აღარ მესმის“. – ანდრია
2. „მე რომ ფრენა შემეძლოს, დაუფიქრებლდ ნეიმარის სახლში გავფრინდებოდი“. – გიო
3. „ვგრძნობ, რომ მისთვის განსაკუთრებული ვარ“. – კესო
4. „ვფიქრობ, სად და როდის შევხვდებით ერთმანეთს?“ – მარიამი
5. „ადრე მარიამი შემოვიდა „მინისოში“ დედასთნ ერთად. მე თავს ვიწონებდი და ვიპრანჭებოდი, რადგან ვგრძნობდი, რომ პენალს ეძებდა“. – მარიამი
6. „შიგნით დედა კიტას უღუტუნებს. მახსენდება, რომ მაცივარში „მედოკია“. – თაისია
7. „ერთხელ რაჭაში ვიყავით მე და ნიტა და გადავწყვიტეთ მამაჩემთან და ჩემს ძმასთან ერთად ტყეში წასვლა სოკოებზე“. – მართა
8. “ოდესმე მიხსენებია, რომ მელიები ძალიან მიყვარს?“ – მარიამი
9. „ვფიქრობ ჩემს საუკეთესო მეგობარზე, რომელიც სხვა ქალაქში ცხოვრობს“. – ნუცა
10. “ხანდახან ვფიქრობ, შენი ცუდი ნათქვამი ხალხს გონებაში არ რჩებოდეს და მაშინვე ქრებოდეს“. – ანასტასია
11. „ლელა მასწავლებელო, განაგრძეთ ლიტერატურული კაფეს მოწყობა და არასდროს არ დანებდეთ“. – ნიკა
12. „პატარა რომ ვიყავი, ვეძებდი განძს. ვეძებდი ქუჩაში, სახლში, სხვა სახლებში და კიდევ ბევრ ადგილას“. – ირაკლი
13. „ასეთ დავალებას პირველად ვწერ. მინდა, ასეთი დავალება რომელიმე ჩემს მეგობარს გავუზიარო“. – მარიამი
14. ერთხელ მე და ჩემი ოჯახი და დიდი ბებია მივდიოდით სიღნაღში. ზამთარი იყო და თოვდა“. – მარიამი
15. „დედაჩემი სახლს პირველ მაისს რომ გააფორმებს, მთელი თვე ვერ ხსნის. მთელი ოჯახი ერთად ვართ“. – მაკრინე
16. „გავიზარდე. გემოვნება შემეცვალა, სტილი, ინტერესები და მადა“. – მარიამი
17. „არ მიყვარს, წიგნები რომ მთავრდება. ეს დედაჩემი არ ისვენებს, ახლა ტილო შემოიტანა და იატაკს წმენდს“. – ნია
18. „მოდის საღამო და მაშინ მახსენდება, რა არის სახლი. რა საოცარია, არა, ბავშვობა?“ – ბაბო
19. „18 დეკემბრის ღამეს, როცა ბავშვებმა დაიძინეს, მე და დედამ ნაძვის ხე დავდგით“. – ილია
20. „მიყვარს ის წიგნები, როცა ერთი ადამიანი ჰყვება თავის ცხოვრებას“. – ნიტა
21. მე და კესო ვცეკვავდით. დედაჩემი და მამაჩემი მეგობრებს ესაუბრებოდნენ. ჩემს პატარა დას სკამზე ეძინა“. – ნუცა
22. „ჩემო საყვარელო, მერი ბებო. სკოლაში მასწავლიან ბევრ რაღაცებს, რასაც შენ მასწავლიდი და შენ მახსენდები“. – სესილი
23. „კარგად, მარიამ. კიდევ ბევრი დაგვიწერე ასეთი წიგნები“. – გაბრიელი
24. მე თომა ვარ. ახლა ჩემთან ხდება საგიჟეთი“. – თომა
25. მეგობრებს ვეტყოდი, თითოეული წუთი, თქვენთან გატარებული, ბედნიერება იყო“ – ერეკლე

ცოდნის შეჯამება სასწავლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია, ხოლო შემაჯამებელი დავალების სწორად დაგეგმვა და წარმართვა მუდმივი გამოწვევა მასწავლებლებისათვის. გამოწვევა მდგომარეობს მის მრავალშრიანობაში, რადგან იგი გულისხმობს არამხოლოდ კურიკულუმის შესაბამისი დავალების მომზადებას მოსწავლეებისათვის, არამედ თავად ამ დავალების შინაარსის გათვალისწინებას, გარემოს შერჩევას, მოსწავლეთა/მშობელთა ინფორმირებას, სათანადო შეფასების რუბრიკის მომზადებას, პროცესის წარმართვას და შედეგების რეფლექსიას. ამ პროცესის დახვეწა შეფასების სისტემის ვერიფიკაცია-ვალიდაციის ნაწილია, ასევე დიდ მნიშვნელობას იძენს იმ საგანმანათლებლო დაწესებულებებისათვის, რომლებმაც ეროვნული სასწავლო გეგმით შემოთავაზებული შეფასების მეორე მოდელი აირჩიეს და შემაჯამებელი დავალების კომპონენტს მნიშვნელოვანი წილი მიანიჭეს.

აღნიშნულ სტატიაში წარმოგიდგენთ უცხო ენის საგნობრივი ჯგუფსათვის მეტად აქტუალურ თემას, რომელიც ეხება ზეპირმეტყველების (Speaking) -ის კომპეტენციის შეფასებას მოსწავლეთა მრავალრიცხოვან ჯგუფებში. პრაქტიკული კვლევა, რომელსაც მიმოვიხილავთ, განხორციელდა ქალაქ ქუთაისში, სსიპ 30-ე საჯარო სკოლაში ინგლისური ენის კათედრაზე, მასწავლებლისა და კათედრის ხელმძღვანელის – სალომე ორმოცაძის მიერ და წარმოადგენს კარგ ნიმუშს სკოლაში არსებული საჭიროებების იდენტიფიცირების, მასზე ეფექტურად რეაგირების, ინტერვენციების დაგეგმვისა და შემდგომი გაუმჯობესებისა. ის წარმოადგენს სკოლაში, 2024-2025 სასწავლო წელს ფოკუსირებული თვითშეფასების ფარგლებში შეფასების სანდოობისა და ვალიდობის გაზრდის მიზნით განხორციელებული მასშტაბური კვლევების ნაწილს. ასევე უკვე წარმატებული პრაქტიკა შეიძლება მაგალითის მიმცემი გახდეს სხვა ანალოგიური საჭიროების მქონე სკოლისათვის.

ზოგადი პრობლემის მიმოხილვამდე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ უცხო ენაში ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასება მრავალ გამოწვევასთანაა დაკავშირებული.  ზეპირმეტყველების კომპეტენციის მნიშვნელობა ენის შესწავლაში დიდია. ის წარმოადგენს კომუნიკაციის უმთავრეს მექანიზმს და მოიცავს არამხოლოდ თეორიულ ცოდნას გრამატიკისა და ლექსიკის მიმართულებით, არამედ წარმოთქმას, ინტონაციას, ტემპს, რეაქციას საუბრისას და სხვ. მაგალითად, British Council-ის კვლევების მიხედვით ინგლისსა და შოტლანდიაში ზოგიერთ სკოლაში უცხო ენას ასწავლიან მასწავლებლები, რომლებსაც არ აქვთ ენის საკმარისი ცოდნა ან გავლილი არ აქვთ კვალიფიკაციის ამაღლების კურსები. ასევე ბევრ მასწავლებელს არ აქვს სათანადო მეტყველების უნარები, რაც ამცირებს მათ თავდაჯერებულობას და აფერხებს მოსწავლეებთან კომუნიკაციას. შესაბამისად, ამ პირობებში მასწავლებლები ხშირად გადადიან გრამატიკაზე ორიენტირებულ სწავლების მოდელზე, რაც ზღუდავს მოსწავლეების კომუნიკაციური უნარების განვითარებას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ზეპირმეტყველების კომპეტენციასთან დაკავშირებული პრობლემები უცხო ენის სწავლებისას პრობლემას წარმოადგენს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ბარიერები, რომლებიც უკავშირდება ფსიქოლოგიურ დაბრკოლებებს (ენის შფოთვა და ნაკლები თავდაჯერება), ლინგვისტურ სირთულეები (ლექსიკის სიმცირე და გრამატიკული სისუსტე), პრობლემებს გამოთქმასა და ინტონაციასთან დაკავშირებით და პრაქტიკის ნაკლებობას. პრაქტიკის ნაკლებობა მაინც ერთმნიშვნელოვანად შეიძლება გამოიყოს, რადგან ის წარმოადგენს გასაღებს ფსიქოლოგიურ დაბრკოლებებთან და ლინგვისტურ სირთულეებთან მიმართებით. მიხედავად იმისა, რომ მასწავლებლები საგაკვეთლო პროცესის დროს აქტიურად მიმართავენ დიალოგების, დებატების და სხვა ტექნიკებს, რაც მოსწავლეებს აიძულებს აზრი ჩამოაყალიბონ უცხო ენაზე.

მსგავსი საჭიროებების იდენტიფიცირება მოახდინეს მასწავლებლებმა სსიპ ქალაქ ქუთაისის 30-ე საჯარო სკოლაში 2023-2024 სასწავლო წლის ბოლოს. ამას ამყარებდა სადირექტორო და დიაგნოსტიკური შეფასების შედეგები და მშობელთა უკუკავშირი. საბაზო-საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა მნიშვნელოვან ნაწილს უჭირდა ინგლისურ ენაში ზეპირმეტყველებასთან დაკავშირებული ბარიერების დაძლევა, სხვადასხა თემაზე აზრის ჩამოყალიბება და სწორი გამოთქმის/ინტონაციის გამოყენება. 2024-2025 სასწავლო წლის დასაწყისში დაიგეგმა კვლევა მოსწავლეებში ზეპირმეტყველებასთან დაკავშირებული პრობლემების იდენტიფიცირებისა და ინტერვენციების დაგეგმვის მიზნით. განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა მიენიჭა შემაჯამებელი დავალების ნაწილში ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებას, რადგან სკოლა შეფასების მეორე მოდელის მიხედვით მუშაობს.

კვლევაში პრობლემის შესწავლისას გამოყენებულ იქნა გამოკითხვა მოსწავლეებთან და ჩაღრმავებული ინტერვიუები მასწავლებლებთან. მასწავლებლებმა აღნიშნეს, რომ შემაჯამებელი დავალების დროს ზეპირმეტყველების კომპტენეციის შეფასება სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. მრავალრიცხოვანი მოსწავლეების პირობებში ერთი მასწავლებელი ერთ საგაკვეთილო დროში ვერ ახერხებდა მსგავსი ტიპის შემაჯამებლის ეფექტურად წარმართვას. გარდა ამისა, ზეპირად მასწავლებლის მიერ მოსწავლეებთან შემაჯამებელზე კომუნიკაცია შეფასების სანდოობასაც აყენებდა კითხვის ნიშნის ქვეშ.

ყველა ზემოაღნიშნული რისკის დაზღვევის მიზნით, სკოლამ დაგეგმა ინტერვენცია რაც მდგომარეობდა ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებას ინგლისური ენის საერთასორისო გამოცდების პრინციპით – სკოლამ შეიძინა გარკვეული რაოდენობის ყურსასმენი, რომლის გამოყენებითაც მოსწავლეს შეეძლოს მოესმინა შეკითხვა, ჩაეწერა პასუხი და აეტვირთა შესაბამის პლატფორმაზე.

ინვენტარის შეძენის შემდეგ ინგლისური ენის პედაგოგმა, სალომე ორმოცაძემ დაიწყო შესაბამისი პლატფორმის მოძიება. განხილულ იქნა სხვადასხვა ვარიანტები, ისეთები, როგორიცაა: Sanako Lab 100  პროფესიონალი და მრავალმხრივი ფუნქციონალით,  Robotel Smart Class, Flipgrid -ი და სხვა. მთავარი მოთხოვნა იყო, რომ ყოფილიყო საკლასო სივრცეში კომფორტული გამოსაყენებელი ყველა ვერ აკმაყოფილებდა. ზოგი მათგანი იყო ნაკლებად ავტომატიზებული და მეტი ხელით მუშაობას საჭიროებდა.  საბოლოოდ შეირჩა ონლაინ პლაtფორმა Vocaroo, რომელსაც აქვს ფუნქცია ჩაიწეროს მოსაუბრის ხმა, მოახდინოს მისი გაზიარება ლინკით და ჩამოიტვირთოს ჩანაწერი. აღნიშნული პროგრამა ჩაშენდა Google forms -ში, ამავე form-სში ჩაშენდა აუდიო ფაილის ლინკი, რომელიც ატვირთული იყო დრაივზე. ასეთი ფორმით წარმოდგენილი დავალება  ტექნიკურად მოსახერხებელი იყო, როგორც მოსწავლის იდენტიფიცირებისათვის , ისე აუდიო ფაილებთან წვდომისათვის.

სამიზნე ჯგუფად  შეირჩა მე-9 კლასი, რომელზეც მომდინარეობდა კვლევა. ამ კლასში წარმოდგენილი იყო მოსწავლეთა განსხვავებული ენობრივი კომპეტენციებით. მასწავლებელმა კარგად მოამზადა კლასი, მისცა რა მათ დეტალური ინსტრუქცია როგორ გამოეყენებინათ რესურსი.

პლატფორმის მომზადების შემდეგ პედაგოგმა შეარჩია ტესტის შინაარსი, რომლის მიზანიც იყო მოსწავლეთა ცოდნის ჯამურად შეფასება მე-4 თემატური ერთეულის (Unit) ფარგლებში. შექმნის პროცესში გათვალისწინებული იყო ე.ს.გ  მოთხოვნები და თემატიკა, განსაზღვრული კონკრეტული კლასის საგნობრივი სტანდარტით. ტესტის ამოცანები მომზადდა ისე, რომ მოსწავლეს არ სჭირდებოდა მხოლოდ მექანიკური ტექსტიდან გადმოტანილი ცოდნა. კითხვები დაეფუძნა ცნებებზე (concept-based learning), რაც ითვალისწინებდა შესწავლილი თემის  ღრმა გაგებას და არა ზედაპირულ რეპროდუქციას. ასევე შემუშავდა შეფასების რუბრიკა უშუალოდ ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შეფასებისათვის.

უშუალოდ შემაჯამებლის პროცესი გამოიყურებდა შემდეგნაირად: მოსწავლეს პირადი ინფორმაცია შეჰქონდა Google Forms-ში, კითხულობდა ჩაშენებულ ფაილს, ისმენდა მოსასმენ მასალას და გადადიოდა Vocaroo-ს პლატფორმაზე. შემდგომ ამისა წერდა კონკრეტული კითხვის პასუხს აუდიო ფაილად (საუბრობდა კონკრეტული შეკითხვის პასუხზე), აკოპირებდა კითხვის ლინკს და ავსებდა ისევ Google Forms-ის შესაბამის ველში. უფრო ცხადად რომ წარმოვიდგინოთ, მას სჭირდება მაუსის მხოლოდ სამჯერ დაწკაპუნება ფაილის მოსმენის შემდეგ – პროგრამის გახსნა, პასუხის ლინკის დაკოპირება და Google Forms-ში ჩასმა.

ინტერვენციის შემდეგ გაანალიზდა მიღებული შედეგები. მსგავი მეთოდით ზეპირმეტყველების კომპეტენციის შემოწმებას ტრადიუციულისგან განსხვავებით დიდი უპირატესობა აქვს დროის მენეჯმნეტის თვალსაზრისით – ერთ გაკვეთილზე შესაძლებელია თუნდაც 100 მოსწავლის ჩაწერა. მასწავლებლებს კი საშუალება აქვს მოუმინოს ჩანაწერს ნებისმიერ დროს. ასევე მინიმუმამდეა დაყვანილი მასწავლებლის მხრიდან შეფასებაში ჩარევის რისკი (მაგ. წახმარება, სიტყვის შეხსენება და ა.შ.). მოსწავლეს შეუძლია მოუსმინოს საკუთარ ჩანაწერს და გამოიყენოს თვითშეფასებისათვის – გააუმჯობესოს შედეგები და იყოს ფოკუსირებული მხოლოდ ლინგვისტურ ხარისხზე. რისკების ნაწილში იდენტიფიცირდა შემოჭილობა, ტექნიკური პრობლემები და ინტერაქციის ნაკლებობა რეალურ გარემოში. აქვე უნდა განიმარტოს, რომ ყველა შემაჯამებელი ვერ ჩატარდება მსგავსი მეთოდით, თუმცა ზეპირმეტყველების უნარის შემოწმებისთვის მნიშვნელოვანი პროგრესი ცალსახაა.

მომავალი წლისთვის სკოლა გეგმავს პლატფორმის გამარტივების მიმართულებით მეტ მუშაობას და სავარჯიშო ჩანაწერების ეტაპის დამატებას. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ადმინისტრაციის მხარდაჭერა და მოტივაცია, რაც არამხოლოდ თეორიულ მხარდაჭერაში, არამედ პრაქტიკულ ნაბიჯებშიც გამოიხატა (პლატფორმის მოძიება და შერჩევა). რაც შეეხება მოსწავლეთა უკუკავშირს, სანიმუშოდ გთავაზობთ რამდენიმე ნაწყვეტს მათი შეფასებებიდან:

„ჩემი აზრით სახალისო იყო, კარგი საშუალებაა ინგლისურის საუბრის დონის გაზრისათვის. ყურსასმენების პრობლემა არ მქონია, არ ისმოდა გარედან ხმა, მხოლოდ მცირე ბუტბუტი“

„მე მომეწონა პროცესი. სასიამოვნო იყო რაღაც ახლის გამოცდა. ჩემთვის ეს უკეთესი იყო ვიდრე მხოლოდ რაღაც ტესტის წერა. უფრო კარგად შეუძლია მასწავლებელს გაიგოს ბავშვის ცოდნა, რადგან აქ გადაწერა და რამე ეგეთი რაღაც არ შეგიძლია“

„ჩემი აზრით ყველაზე მთავარი ბარიერი უცხო ენაში საუბარია. ამიტომ ჩემი აზრით ძალიან კარგი აქტივობა იყო. ცოტა ტექნიკური პრობლემები იყო, მაგრამ რადგან პირველია და სატესტო, მომავალში გამოსწორდება.“

შენიშვნა: ფოტოს გამოქვეყნების სტანდარტი დაცულია საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად.