თანამედროვე მოსწავლე და ძველი ტექსტები

აკაკი წერეთლის ისტორიული პოემა „თორნიკე ერისთავი“ ქართული ლიტერატურის მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია, რომელიც საქართველოს ოქროს ხანას და ეროვნულ გმირებს ასახავს. თუმცა, ტრადიციული სწავლების მეთოდებით ისტორიული პოემების სწავლება შეიძლება მოსაწყენი ან რთული აღმოჩნდეს თანამედროვე მოსწავლეებისთვის. ამ სტატიაში განვიხილავთ ინოვაციურ მიდგომებს, რომლებიც დაეხმარება მასწავლებლებს, გახადონ „თორნიკე ერისთავის” სწავლება უფრო საინტერესო, ინტერაქტიური და შედეგიანი.

1. ციფრული ამბის თხრობა (ე.წ. სტორითელინგი) და ვიზუალიზაცია

ინტერაქტიური ქრონოლოგია

შევქმნათ ციფრული ქრონოლოგია, სადაც მოსწავლეები განათავსებენ პოემაში აღწერილ ისტორიულ მოვლენებს. ამისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ ისეთი პლატფორმები, როგორიცაა TimelineJS ან Sutori, ან, უბრალოდ, powerpoint მარტივი ინტერაქტიური პრეზენტაცია ავაწყოთ. ქრონოლოგიაში ჩავსვათ X საუკუნის საქართველოს ისტორიული კონტექსტი, ათონის მთის მნიშვნელობა და ბიზანტიის იმპერიასთან ურთიერთობა. თუ ტექნიკურად ამის საშუალება არ გვაქვს, ფლიპჩარტის ფურცელი ან დაფაც გამოგვადგება მოვლენების აღსადგენად და აღსაწერად.

ციფრული რუკები და სივრცითი ვიზუალიზაცია

Google Earth-ის ან სხვა ინტერაქტიური რუკის საშუალებით მოსწავლეებს შეუძლიათ დაათვალიერონ პოემაში ნახსენები ადგილები: ათონის მთა, კლარჯეთი, ბიზანტია. ეს დაეხმარება მათ, უკეთ გაიაზრონ გეოგრაფიული კონტექსტი და გმირების მოგზაურობის მარშრუტები.

ვირტუალური რეალობა

თუ შესაძლებელია, გამოვიყენოთ ციფრული რესურსები, რათა მოსწავლეებმა „იმოგზაურონ“ X საუკუნის საქართველოსა და ათონის მთაზე. თუნდაც მარტივი სურათების გამოყენებით შესაძლებელია ათონის მთის ან შუა საუკუნეების ქართული მონასტრების ვირტუალური დათვალიერება.

2. როლური თამაშები და დრამატიზაცია

პერსონაჟების დღიურები

მოსწავლეებს დავავალოთ, დაწერონ დღიურები პოემის სხვადასხვა პერსონაჟის პერსპექტივიდან (თორნიკე ერისთავი, იოანე-თორნიკე, დავით კურაპალატი, იოანე ათონელი). ეს დაეხმარებათ, ჩასწვდნენ პერსონაჟების მოტივაციებს, დილემებსა და გრძნობებს.

სასამართლო პროცესის სიმულაცია

მოვაწყოთ „სასამართლო პროცესი“, სადაც განიხილება თორნიკეს გადაწყვეტილება, დატოვოს ბერობა და დაბრუნდეს სამხედრო სამსახურში. მოსწავლეები გაინაწილებენ დამცველის, ბრალმდებლის, მოწმეების როლებს და წარმოადგენენ არგუმენტებს ორივე მხრიდან.

ინტერვიუები ისტორიულ პერსონაჟებთან

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, მოამზადონ კითხვები და ჩაატარონ სიმულირებული ინტერვიუები პოემის პერსონაჟებთან. ერთი მოსწავლე კითხვებს სვამს, მეორე კი უპასუხებს პერსონაჟის სახელით, მისი ხასიათისა და პოემაში არსებული ინფორმაციის გათვალისწინებით.

3. ინტერდისციპლინური მიდგომა

ისტორიული კონტექსტის კვლევა

მოსწავლეებს შეუძლიათ, ჩაატარონ კვლევა X საუკუნის საქართველოს შესახებ, ბიზანტიის იმპერიასთან ურთიერთობაზე, ათონის მთის მნიშვნელობაზე. შევქმნათ პროექტები, რომლებიც აკავშირებს ისტორიასა და ლიტერატურას.

არქეოლოგიური სიმულაცია

მოვაწყოთ „არქეოლოგიური აღმოჩენების“ სიმულაცია, სადაც მოსწავლეები „აღმოაჩენენ“ ხელნაწერებს, ნივთებს, წერილებს, რომლებიც პოემაში აღწერილ მოვლენებს უკავშირდება. მათ უნდა „გაშიფრონ“ და ინტერპრეტაცია გაუკეთონ ამ არტეფაქტებს.

მუსიკა და ხელოვნება

შევისწავლოთ X საუკუნის ქართული საეკლესიო მუსიკა და ხელოვნება. მოვაწყოთ გალობის ან ხატწერის მასტერკლასები, რათა მოსწავლეებმა უკეთ იგრძნონ ეპოქის სული.

4. შედარებითი ანალიზი და კრიტიკული აზროვნება

ლიტერატურული პარალელები

დავავალოთ მოსწავლეებს, იპოვონ პარალელები „თორნიკე ერისთავსა“ და სხვა ქართულ ან უცხოურ ლიტერატურულ ნაწარმოებებს შორის, რომლებიც მსგავს თემებს შეეხება (გმირობა, თავგანწირვა, ბერული ცხოვრება, პატრიოტიზმი).

პოემის თანამედროვე ინტერპრეტაცია

განვიხილოთ, როგორ შეიძლება თორნიკე ერისთავის დილემები და გადაწყვეტილებები თანამედროვე კონტექსტში. რა მორალურ დილემებს აწყდებიან დღევანდელი ადამიანები, რომლებიც მსგავსია პოემაში აღწერილი სიტუაციებისა?

5. ტექნოლოგიის გამოყენება

პოდკასტების შექმნა

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, შექმნან პოდკასტები, სადაც განიხილავენ პოემის სხვადასხვა ასპექტს, გააანალიზებენ პერსონაჟებს, სიუჟეტს, ისტორიულ კონტექსტს.

სოციალური მედიის სიმულაცია

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, წარმოიდგინონ, რომ პოემის პერსონაჟებს აქვთ სოციალური მედიის პროფილები. რას გამოაქვეყნებდნენ ისინი? როგორი იქნებოდა მათი ინტერაქცია ერთმანეთთან? მოსწავლეებს შეუძლიათ, შექმნან სიმულირებული პოსტები, დიალოგები ან „სტატუსის განახლებები“ პერსონაჟების სახელით.

ციფრული კომიქსები და ანიმაციები

მოსწავლეებს ეხალისებათ კომიქსების შექმნა, ეს აქტივობა კი ტექსტის გააზრებასაც უწყობს ხელს. შესაძლოა, ბავშვებმა ხელით შეასრულონ დავალება, და ასევე, გამოიყენონ ისეთი უფასო პლატფორმები, როგორიცაა, მაგალითად, Storyboard That ან Pixton, რათა მოსწავლეებმა შექმნან ციფრული კომიქსები ან მარტივი ანიმაციები პოემის ეპიზოდების მიხედვით.

6. გამოწვევაზე დაფუძნებული სწავლება

პოემის თანამედროვე ადაპტაცია

დავავალოთ მოსწავლეებს, შექმნან „თორნიკე ერისთავის“ თანამედროვე ადაპტაცია – რეპი, მოკლე ფილმი, პიესა ან პროზაული ნაწარმოები.

დოკუმენტური ფილმის პროექტი

მოსწავლეებმა შექმნან მოკლე დოკუმენტური ფილმი თორნიკე ერისთავის შესახებ, რომელიც მოიცავს ისტორიულ ფაქტებს, პოემის ანალიზსა და ინტერპრეტაციას.

ბრძოლის გეგმა

მოსწავლეებს ვთხოვოთ, შექმნან ბრძოლის გეგმა, რომელიც თორნიკემ გამოიყენა ბარდა სკლიაროსის წინააღმდეგ. შესაძლოა, დახატონ/დახაზონ მარტივი სქემა ან მოგვცენ მთელი რეტროსპექტივა იმისა, თუ რა ხდებოდა იმ კონკრეტულ დღეს და როგორ განვითარდა მოვლენები — დაგეგმვიდან ბრძოლის დასრულებამდე. ყველაფერი მოსწავლეთა წარმოსახვის უნარსა და მარჯვე ხელებზეა დამოკიდებული.

გამოფენის ორგანიზება

მოვაწყოთ სკოლის მასშტაბით გამოფენა, სადაც წარმოდგენილი იქნება მოსწავლეების მიერ შექმნილი ნამუშევრები – ნახატები, მაკეტები, პლაკატები, ციფრული პროექტები, რომლებიც პოემას უკავშირდება.

7. დიფერენცირებული სწავლება

მრავალმხრივი ინტელექტის გათვალისწინება

შესთავაზეთ მოსწავლეებს სხვადასხვა ტიპის დავალებები, რომლებიც მორგებულია მათ შესაძლებლობებსა და ინტერესებზე:

• ვერბალურ-ლინგვისტური: პოემის ანალიზი, დღიურები, ესეები
• ვიზუალურ-სივრცითი: ილუსტრაციები, რუკები, მაკეტები
• მუსიკალური: საუნდტრეკი პოემისთვის, მუსიკალური ადაპტაცია
• კინესთეტიკური: როლური თამაშები, დრამატიზაცია
• ინტერპერსონალური: ჯგუფური პროექტები, დებატები
• ინტრაპერსონალური: რეფლექსიები, დღიურები

მოსწავლეების დიფერენციაცია

შევქმნათ სხვადასხვა სირთულის დავალებები, რომლებიც მორგებულია მოსწავლეების უნარებსა და ცოდნის დონეს. ზოგიერთ მოსწავლეს შეუძლია ჩაატაროს უფრო ღრმა კვლევა ისტორიული კონტექსტის შესახებ, სხვებს კი – იმუშაონ პოემის მარტივ ვიზუალიზაციაზე.

8. შეფასების ინოვაციური მეთოდები

პორტფოლიო შეფასება

მოსწავლეები აგროვებენ მთელი სემესტრის განმავლობაში შექმნილ ნამუშევრებს პორტფოლიოში, რომელიც აჩვენებს მათ პროგრესს და გაგების დონეს.

თანატოლების შეფასება

მოსწავლეები აფასებენ ერთმანეთის ნამუშევრებს წინასწარ განსაზღვრული კრიტერიუმების მიხედვით, რაც ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას.

პროექტზე დაფუძნებული შეფასება

სავსებით შესაძლებელია, ჩვენი მოსწავლეები შევაფასოთ კომპლექსური პროექტების საფუძველზე, რომლებიც მოითხოვს ცოდნის გამოყენებას, კრეატიულობასა და კრიტიკულ აზროვნებას.

დაბოლოს:

აკაკი წერეთლის „თორნიკე ერისთავის” სწავლებისას ინოვაციური მეთოდების გამოყენება საშუალებას იძლევა, მე-19 საუკუნეში დაწერილი ისტორიული პოემის შესწავლა გადაიქცეს საინტერესო, შთამაგონებელ და მნიშვნელოვან გამოცდილებად თანამედროვე მოსწავლეებისთვის. რასაკვირველია, ყველა აქტივობის ჩატარება ერთ კლასთან გაგვიჭირდება, თუმცა მასწავლებელს შეუძლია, ისინი ინსპირაციისთვის გამოიყენოს, რაც მოეწონება, მიიღოს ან სურვილისამებრ შეცვალოს. მთავარი ალბათ ისაა, რომ მრავალფეროვანი მიდგომებით შესაძლებელია არა მხოლოდ ლიტერატურული ნაწარმოების შინაარსის გაცნობა, არამედ კრიტიკული აზროვნების, შემოქმედებითობის, ტექნოლოგიური უნარებისა და კულტურული თვითშეგნების განვითარება. მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა შეარჩიოს ისეთი მეთოდები, რომლებიც მორგებულია კონკრეტული მოსწავლეების საჭიროებებსა და ინტერესებზე, და გამოიყენოს მრავალფეროვანი მიდგომები სწავლების პროცესში.
ჩვენს სტატიას არ აქვს ერთადერთობის პრეტენზია. უამრავი სხვადასხვა მეთოდის გამოყენება შეგვიძლია, რათა გაკვეთილები უფრო მიმზიდველი და სახალისო გავხადოთ ჩვენი ბავშვებისთვის. ჩვენ რამდენიმე ვერსია შემოგთავაზეთ, კომენტარებში, შეგიძლიათ, საკუთარო მეთოდები და აქტივობები გაგვიზიაროთ.

ქვეყნებმა, რომლებმაც ხელი მოაწერეს პარიზის შეთანხმებას, შეიმუშავეს დოკუმენტი ემისიების შემცირების შესახებ – ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილი (NDCs), რომელშიც გაწერილია შერბილებისა და ადაპტაციის ღონისძიებების სამიზნე მაჩვენებლები. ეს არის ოფიციალური კლიმატის სამოქმედო გეგმები, რომლებსაც თითოეული ქვეყანა ყოველ ხუთ წელიწადში ერთხელ წარუდგენს გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციას (UNFCCC). დოკუმენტში დეტალურად არის ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილის მიზნები და მათი მიღწევის სტრატეგიები, რომლის ფარგლებშიც თანაბრად განიხილება კლიმატური, გარემოსდაცვითი და სოციალურ-ეკონომიკური გამოწვევები.

NDC-ის მიზნების მისაღწევად მხარეებმა უნდა განახორციელონ შერბილებისა და ადაპტაციის ღონისძიებები და რეგულარულად წარმოადგინონ ინფორმაცია NDC-ის განხორციელებისა და მისი მიზნების შესრულებაში მიღწეული პროგრესის საჩვენებლად.

პარიზის შეთანხმების ქვაკუთხედი, NDC შექმნილია პროგრესის თვალყურის დევნებისთვის და დროთა განმავლობაში კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ უფრო ამბიციური მოქმედების წახალისებისთვის.

კლიმატის პრიორიტეტები განსხვავდება სხვადასხვა ქვეყნებში. უფრო მდიდარი ქვეყნები, როგორიცაა აშშ, იაპონია და ევროკავშირი, მიდრეკილნი არიან ფოკუსირდნენ ემისიების შემცირების მიზნებზე, მაგრამ ხშირად არ აქვთ დეტალური პოლიტიკა ან მარეგულირებელი ზომები მათ მისაღწევად. მაგალითად, ევროკავშირის პირველი NDC შედგება მისი ემისიების შემცირების მოკლე განცხადებისგან, რომელსაც თან ახლავს ტექნიკური ინფორმაციის ცხრილი და მოკლე „შემდეგი“ განყოფილება. დაახლოებით 1000 სიტყვით, დოკუმენტი ერთ-ერთი ყველაზე მოკლე დაპირებაა. მიუხედავად იმისა, რომ ბლოკის განახლებული NDC-ები აწვდიან პოლიტიკისა და კანონმდებლობის ზოგიერთ შეჯამებას, აკლია დეტალები იმის შესახებ, თუ როგორ უწყობს ხელს მიზნების მიღწევას. ტექსტები შეიცავს ზოგად განცხადებებს, როგორიცაა: „მდგრადმა სატრანსპორტო პოლიტიკამ შეიძლება ითამაშოს გადამწყვეტი როლი სათბურის გაზების ემისიების შემცირებაში“. ანალოგიურად, შეერთებული შტატების 2021 წლის განახლებული NDC ადგენს სათბურის აირების წმინდა ემისიების 50-52%-ით შემცირებას 2005 წლის დონემდე 2030 წლისთვის; თუმცა დოკუმენტი, რომელიც ასახავს ამ მიზნის მიღწევის გეგმებს, არ შეიცავს დეტალებს კონკრეტული პოლიტიკის შესახებ.

ამის საპირისპიროდ, განვითარებადი ქვეყნები ხშირად მიმართავენ უფრო ფართო მიდგომას, ათავსებენ კლიმატის პოლიტიკას მდგრადი განვითარების მიზნებში. მათი NDC ხაზს უსვამს ეკონომიკურ ზრდას, სოციალურ სამართლიანობასა და კლიმატის ზემოქმედებასთან ადაპტაციასა და შერბილებას; აღნიშნავენ, რომ სჭირდებათ ფინანსური და ტექნოლოგიური მხარდაჭერა უფრო მდიდარი ქვეყნებისგან, რათა შეასრულონ თავიანთი ვალდებულებები. ვენესუელას განახლებული 2021 წლის NDC ალბათ ამის ყველაზე ექსტრემალური მაგალითია. 76000 სიტყვას აღემატება, დოკუმენტი არის ყველაზე გრძელი წარდგენილი დოკუმენტებიდან და აერთიანებს ქვეყნის მდგრადი განვითარების პოლიტიკის უფრო ფართო ხედვას.

ზოგიერთმა განვითარებადმა ქვეყანამ მიუხედავად მათი შეზღუდული რესურსებისა, შექმნა გამჭვირვალე, მკაფიო და დეტალური NDC. ეთიოპიის განახლებული 2021 წლის NDC გვთავაზობს ემისიების სექტორის სპეციფიკურ პროგნოზებს სხვადასხვა სცენარით და მკაფიო პოლიტიკას მიზნების მისაღწევად. ვანუატუს განახლებული 2022 წლის წარდგენა სისტემატურად აკავშირებს პოლიტიკის ქმედებებს მდგრადი განვითარების შესაბამის მიზნებთან და განსაზღვრავს საერთაშორისო ფინანსური მხარდაჭერის დონეს, რომელიც საჭიროა განხორციელებისთვის. ეს მაგალითები ასახავს იმას, თუ როგორ აერთიანებს ზოგიერთი დაბალი შემოსავლის მქონე ქვეყანა არა მხოლოდ კლიმატის ქმედებებს უფრო ფართო განვითარების გეგმებში, არამედ ასახავს მათ განხორციელების კონკრეტულ გზებს.

კონტრასტი  NDC-ებს შორის აჩენს ფუნდამენტურ კითხვებს კლიმატის სამართლიანობის შესახებ. მაგალითად, ვინ უნდა იტვირთოს კლიმატის პოლიტიკის ეკონომიკური ტვირთი – განვითარებულმა ქვეყნებმა ისტორიულად მაღალი ემისიებით თუ განვითარებადმა ქვეყნებმა, რომლებიც ისწრაფვიან ეკონომიკური ზრდისკენ? ეს კითხვა ეჭვქვეშ აყენებს ერთიანი კლიმატის პოლიტიკის დაწესების სამართლიანობას, რადგან ქვეყნებს ძალიან განსხვავებული ეკონომიკური შესაძლებლობები აქვთ. სხვა კითხვები მოიცავს შემდეგს: როგორ შეიძლება კლიმატის პოლიტიკა იყოს სამართლიანი განვითარებადი რეგიონებისთვის, რომლებიც არაპროპორციულად მოქმედებენ ემისიების შესამცირებლად? როგორ შეიძლება შეიქმნას პოლიტიკა, რათა მინიმუმამდე დაიყვანოს სოციალური ხარჯები გარემოსდაცვითი მიზნების მიღწევისას? განვითარებადი ქვეყნების NDC-ები ასახავს ამ საკითხებს, აბალანსებს კლიმატის მოქმედებას მწვავე ეკონომიკურ და სოციალურ გამოწვევებთან.

კლიმატის დაპირებები დროთა განმავლობაში შეიცვალა

ადრეული NDCs ხშირად იყო ფართო განცხადებები, რომლებიც ფოკუსირებული იყო ზოგად ვალდებულებებზე და არა კონკრეტულ ქმედებებზე. უახლესი განახლებები, როგორც წესი, უფრო დეტალურია, ზოგიერთ ქვეყანაში შერბილების სტრატეგიები დაყოფილია ისეთი სექტორების მიხედვით, როგორიცაა ენერგეტიკა, სოფლის მეურნეობა და ტრანსპორტი. თუმცა, გამჭვირვალობა კვლავ პრობლემად რჩება – ბევრ დაპირებას ჯერ კიდევ არ აქვს სპეციფიკა და დეტალები იმის შესახებ, თუ როგორ გეგმავენ მთავრობები დაფინანსებას ან განხორციელებას  კლიმატის მიზნების მისაღწევად, რაც გაურკვევლობას ტოვებს, გადაიქცევა თუ არა დაპირებები მოქმედებაში.

მკვლევრებმა გამოავლინეს მსგავსი მიდგომის ქვეყნების ცხრა ჯგუფი, რომელთაც  მსგავსი პრიორიტეტები აქვთ.

კლასტერები NDC თემის გავრცელების მიხედვით.

დსთ – დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა.

LMDC1 და 2 – ნაკლებად საშუალო განვითარებული ქვეყნები ჯგუფი 1 და 2.

SIDS -პატარა კუნძულოვანი განვითარებადი ქვეყნები.

AILAC – ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის დამოუკიდებელი ალიანსი.

 G77– გაეროს განვითარებადი ქვეყნების კოალიცია, რომელიც შექმნილია ეკონომიკური ინტერესების გასაძლიერებლად,რათა ხელი შეუწყონ სამხრეთ-სამხრეთის თანამშრომლობას განვითარებისთვის.

Umbrella ჯგუფი არაფორმალური კოალიციაა, რომელსაც აქვთ საერთო პოზიცია კლიმატის მოლაპარაკებების დროს. დამფუძნებელი წევრები არიან- იაპონია, შეერთებული შტატები, კანადა, ავსტრალია, ნორვეგია და ახალი ზელანდია. მოგვიანებით რამდენიმე ქვეყანა შეუერთდა, მათ შორის – რუსეთი და უკრაინა.

კლასტერი, რომელიც მოიცავს ბრაზილიას, რუსეთს და სხვა ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებს, ხაზს უსვამს კლიმატის მოქმედების გავლენას ეკონომიკურ განვითარებაზე. იმავდროულად, პატარა კუნძულოვანი განვითარებადი ქვეყნები (SIDS), რომლებიც ძალიან დაუცველები არიან კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების მიმართ, ხაზს უსვამენ ადაპტაციას და საერთაშორისო მხარდაჭერის საჭიროებას.

ეს კლასტერები ხაზს უსვამენ იმ რთულ კომპრომისებს, რომლებსაც აწყდებიან ქვეყნები ემისიების შემცირების ეკონომიკურ და სოციალურ პრიორიტეტებთან დაბალანსებისას. მაგრამ მკვლევრები ფიქრობენ, რომ ისინი აგრეთვე ხაზს უსვამენ უფრო ღრმა იდეოლოგიურ და პოლიტიკურ განხეთქილებას, რომელიც აყალიბებს კლიმატის ვალდებულებებს. უფრო მდიდარი, საბაზრო ეკონომიკებისთვის, გამოწვევა ხშირად მდგომარეობს ემისიების შემცირების ზრდაზე დამოკიდებულ მოდელებთან, კონკურენტულ ინდუსტრიულ პოლიტიკასთან და წიაღისეული საწვავის ინტერესების გავლენის შეჯერებაში. იმავდროულად, ნაკლებად კაპიტალისტურ და სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებად ეკონომიკებში, სოციალურმა პრიორიტეტებმა – როგორიცაა დასაქმების გარანტიები, ენერგიის ხელმისაწვდომობა და პოლიტიკური სტაბილურობა – შეიძლება შექმნას წინააღმდეგობა აგრესიული დეკარბონიზაციის მიმართ. ამ თვალსაზრისით, NDC არ ასახავს მხოლოდ პრაგმატულ კომპრომისებს: კლიმატის ვალდებულებების განსხვავება ასევე ასახავს იმას, თუ როგორ განსაზღვრავენ სხვადასხვა მთავრობები პასუხისმგებლობას, სამართლიანობასა და სახელმწიფოს როლს ეკონომიკური ტრანსფორმაციის ჩამოყალიბებაში.

NDC-ებისთვის სტანდარტიზებული ფორმატის არარსებობა მთავარი გამოწვევაა. თითოეული ქვეყანა წარადგენს საკუთარ დოკუმენტს საკუთარ ფორმატში, რაც ართულებს იმის შეფასებას, თუ რომელი პოლიტიკაა ეფექტური და რამდენად პროგრესია რეალურად. ზოგიერთი ქვეყანა აწვდის მაღალ სტრუქტურირებულ და დეტალურ ანგარიშებს, ზოგი კი მხოლოდ მოკლე რეზიუმეს წარადგენს. ბევრ დაპირებას ჯერ კიდევ აკლია გამჭვირვალობა, განსაკუთრებით დაფინანსებასა და განხორციელებასთან დაკავშირებით.

UNFCCC-ის მიერ შემუშავებული ანგარიშგების საერთო ფორმატი, რომელიც დაფუძნებულია NDC-ების საუკეთესო მაგალითებზე საშუალებას მისცემს უკეთ შეადაროს კლიმატის ვალდებულებები და გაზარდოს მათი გამჭვირვალობა. ასეთი ფორმატი შეიძლება მოიცავდეს ემისიების სტანდარტიზებულ საბაზისო ხაზებს, ინფორმაციას ფინანსური და ტექნოლოგიური მხარდაჭერის შესახებ, სექტორის შემცირების მიზნებს, პოლიტიკის განხორციელების ვადებსა და პროგრესის გაზომვის მკაფიო მეთოდოლოგიას. ეს ელემენტები არა მხოლოდ NDC-ებს უფრო შესადარებელს გახდის, არამედ ხელს შეუწყობს ხარვეზების, საუკეთესო პრაქტიკისა და საერთაშორისო თანამშრომლობის პოტენციური სფეროების იდენტიფიცირებას.

გლობალური კლიმატის მოლაპარაკებების მორიგი რაუნდის მოახლოებასთან ერთად, საჭიროა უფრო მკაფიო ვალდებულებების განსაზღვრა და მეტი ანგარიშვალდებულება. მათ გარეშე პარიზის შეთანხმების მიზნები შეიძლება მხოლოდ ქაღალდზე დარჩეს.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://theconversation.com/how-countries-define-climate-action-in-paris-agreement-pledges-and-why-a-standard-format-could-help-assess-outcomes-251848 ; https://en.wikipedia.org/wiki/Umbrella_Group ; https://www.g77.org/doc/

გრენლანდია არის ავტონომიური ქვეყანა დანიის სამეფოში.  მიუხედავად იმისა, რომ გრენლანდია გეოგრაფიულად ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტის ნაწილია, იგი ათასწლეულის განმავლობაში პოლიტიკურად და კულტურულად ასოცირდება ევროპასთან, განსაკუთრებით ნორვეგიასთან და დანიასთან. 1721 წლიდან დანიას აქვს კოლონიები გრენლანდიაში, მაგრამ ქვეყანა დანიის ნაწილი გახდა 1953 წელს. 1979 წელს დანიამ გრენლანდიას მიანიჭა  თვითმმართველობის უფლება, ხოლო 2009 წელს გრენლანდიის მთავრობას გადაეცა კიდევ უფრო მეტი გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება და მეტი პასუხისმგებლობა. ახალი სტრუქტურის მიხედვით, გრენლანდიას აქვს თვითმმართველობა და ჰყავს საკუთარი პარლამენტი, მაგრამ კვლავინდებურად დიდად არის დამოკიდებული დანიაზე.

გრენლანდია დარჩა დანიის სამეფოს შემადგენლობაში და თითოეული გრენლანდიელი როგორც დანიის მოქალაქე სარგებლობს თანაბარი უფლებებით. დანიამ შეინარჩუნა კონტროლი კუნძულის კონსტიტუციურ საკითხებზე, საგარეო ურთიერთობებზე და თავდაცვაზე, ხოლო გრენლანდია ინარჩუნებდა იურისდიქციას ეკონომიკურ განვითარებაზე, მუნიციპალურ რეგულაციაზე, გადასახადებზე, განათლებაზე, სოციალური კეთილდღეობის სისტემაზე, კულტურულ საკითხებზე და სახელმწიფო ეკლესიაზე. მინერალურ რესურსებს ერთობლივად მართავენ დანია და გრენლანდია. შესაძლოა, სწორედ ამ უკანასკნელმა პუნქტმა შთააგონა გრენლანდიელებს, რომ 2008 წელს ხმა მისცეს დანიისგან ავტონომიის გაზრდას და გრენლანდია ახლა ოფიციალურად არის დანიშნული დანიის თვითმმართველ საზღვარგარეთ ადმინისტრაციულ განყოფილებად. გაფართოებული საშინაო წესების შეთანხმების მიხედვით, რომელიც ძალაში შევიდა 2009 წლის 21 ივნისს, გრენლანდიამ შეინარჩუნა ნავთობისა და მინერალური შემოსავლების უფრო მეტი პროცენტი. ის ასევე მართავს პრაქტიკულად ყველა საშინაო საქმეს, მათ შორის სისხლის სამართლის მართლმსაჯულებას და გრენლანდიურმა დანიური ჩაანაცვლა, როგორც მთავრობის ოფიციალური ენა. დანიამ, გრენლანდიის პოლიტიკურ ლიდერებთან თანამშრომლობით, განაგრძო კუნძულის საგარეო ურთიერთობებისა და თავდაცვის მართვა.

საკუთარი ადგილობრივი ხელისუფლების გარდა, გრენლანდიას ჰყავს ორი წარმომადგენელი დანიის პარლამენტში, ფოლკეტინგი .

კუნძულის 80%-ზე მეტი დაფარულია 3000 მ-ზე მეტი სისქის მუდმივი ყინულით. მიუხედავად იმისა, რომ მიწის ფართობი 2,16 მილიონი კმ², არ არსებობს გზები ან სარკინიგზო სისტემა, რომელიც დასახლებებს ერთმანეთთან აკავშირებს. ქალაქებში არის გზები, მაგრამ ისინი მთავრდება გარეუბნებში. ქალაქებს შორის  მგზავრობა ხდება თვითმფრინავით, ნავით, ვერტმფრენით, თოვლმავალით ან ძაღლებით. ნავები ყველაზე პოპულარული სატრანსპორტო საშუალებაა, რომლებითაც ადგილობრივები ყოველ ზაფხულს ფიორდებში მოგზაურობენ.

არქტიკული კლიმატის გამო, გრენლანდიის ხალხი ძირითადად ცხოვრობს სანაპიროზე დასახლებებში და ქალაქებში. ისტორიულად, თევზაობა და ნადირობა იყო გადარჩენის გზა ხანმოკლე ზაფხულის გამო. გრენლანდიის კლიმატი და გეოგრაფია თითქმის შეუძლებელს ხდის მეურნეობას, გარდა ქვეყნის უკიდურესი სამხრეთისა, სადაც პოპულარულია მეცხვარეობა.

მეცნიერთა აზრით, პირველი ადამიანები გრენლანდიაში ჩვ.წ.აღ-მდე 2500 წელს ჩავიდნენ. როგორც ჩანს, მიგრანტთა ჯგუფი დაიღუპა, რომელთა ნაცვლად რამდენიმე სხვა ჯგუფი გადავიდა ჩრდილოეთ ამერიკიდან. X საუკუნის დასაწყისში ნორვეგიელები ისლანდიიდან გადასახლდნენ გრენლანდიის დაუსახლებელ სამხრეთ ნაწილში, მაგრამ ისინი გაქრნენ XV საუკუნის ბოლოს. ინუიტები აქ XIII საუკუნეში გადმოვიდნენ აზიიდან. ადგილობრივ ენაზე გრენლანდიას უწოდებენ  Kalaallit  Nunaat , რაც ნიშნავს “ხალხის ქვეყანას”.

XVI და XVII საუკუნეებში ჰოლანდიელი და ინგლისელი მეზღვაურები ხშირად მოგზაურობდნენ გრენლანდიის გარშემო ზღვებში და ზოგჯერ ისინი ურთიერთობდნენ ადგილობრივ მოსახლეობასთან, თუმცა 1721 წლამდე კოლონიზაციის შემდგომი მცდელობა არ განხორციელებულა. ჰანს ეგედემ, დანია – ნორვეგიის გაერთიანებული სამეფოს ნებართვით, დააარსა სავაჭრო კომპანია და ლუთერანული მისია დღევანდელ ნუუკთან, რითაც აღნიშნა გრენლანდიის კოლონიური ეპოქის ნამდვილი დასაწყისი. 1776 წელს დანიის მთავრობამ აიღო გრენლანდიასთან ვაჭრობის სრული მონოპოლია და გრენლანდიის სანაპირო 1950 წლამდე დახურული იყო უცხოეთისთვის. ამ პერიოდში დანია ცდილობდა  ეკონომიკური ექსპლუატაციის საფრთხის გარეშე, თანდათან მოეხდინა გრენლანდიელების გარე სამყაროსთან ადაპტაცია.

გრენლანდია შეერთებული შტატების მფარველობის ქვეშ მოექცა მეორე მსოფლიო ომში დანიის გერმანიის მიერ ოკუპაციის დროს. 1945 წელს დაუბრუნდა დანიას, რომელმაც გრენლანდიის სავაჭრო კომპანიის მონოპოლია გააუქმა. მას შემდეგ, რაც გრენლანდია გახდა დანიის სამეფოს განუყოფელი ნაწილი 1953 წელს, განხორციელდა რეფორმები ადგილობრივი ეკონომიკის, სატრანსპორტო და საგანმანათლებლო სისტემების გასაუმჯობესებლად.

შეერთებული შტატების მხრიდან გრენლანდიის ყიდვის პირველი წინადადება 1867 წელს გაკეთდა, როდესაც იდეა სერიოზულად განიხილა ვაშინგტონმა. 1946 წელს კოპენჰაგენს გაუგზავნეს კონკრეტული შეთავაზება, რომელიც ეკვივალენტურია დაახლოებით 1 მილიარდი აშშ დოლარისა. მაშინ ერთ-ერთმა ამერიკელმა სენატორმა გრენლანდიას შეერთებული შტატებისთვის „სამხედრო აუცილებლობა“ უწოდა. დანიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა უარყო შეთავაზება და განაცხადა: „მიუხედავად იმისა, რომ დიდად დავალებული ვართ, არ მჯერა, რომ მთელი კუნძული გრენლანდია გვმართებს“.

ვაშინგტონის თქმით, გრენლანდია, სხვა საკითხებთან ერთად, საშუალებას მისცემს ამერიკას, შექმნას „არქტიკაზე სამხედრო ოპერაციების პლატფორმები“. გრენლანდიის ირგვლივ ყინულის დნობით, ახალი სავაჭრო გზების გახსნის შესაძლებლობამ გაზარდა არქტიკის მნიშვნელობა.

ყინულის დნობა ასევე გაზრდის წვდომას გრენლანდიის მინერალურ რესურსებზე. გრენლანდიას აქვს სხვადასხვა ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი საბადოები.

კუნძულზე არის  იშვიათი ძვირფასი მინერალები, რომლებიც საჭიროა ტელეკომუნიკაციისთვის, ასევე ურანი, მილიარდობით გამოუყენებელი ბარელი ნავთობი და ბუნებრივი აირის უზარმაზარი მარაგი, რომელიც ადრე მიუწვდომელი იყო.

ბევრი წიაღისეული ამჟამად ძირითადად ჩინეთის მიერ არის მიწოდებული, ამიტომ ქვეყნები, როგორიცაა აშშ, დაინტერესებულნი არიან გამოიყენონ ხელმისაწვდომი რესურსები. თუმცა გრენლანდიელები შეიძლება გაჯიუტდნენ, კონსერვატიული პოზიცია დაიკავონ. მომგებიანი შესაძლებლობების ნაცვლად ისინი ფიქრობენ სამშობლოზე, რომელსაც დაცვა სჭირდება. გრენლანდიაში ამჟამად მხოლოდ ორი მოქმედი მაღაროა და ბოლო არჩევნებზე, 2021 წელს, მოსახლეობამ გადაწყვიტა, შეზღუდოს ნავთობისა და გაზის ძიება, ხოლო ურანის მოპოვება აიკრძალა.

გრენლანდიის ეკონომიკა დიდწილად დამოკიდებულია თევზჭერის მრეწველობაზე და ასევე დანიის სუბსიდიებზე. გრენლანდიის სტატისტიკის მონაცემებით , 2023 წელს თევზჭერის წლიური ექსპორტი შეადგენდა დაახლოებით 5,3 მილიარდ დანიური კრონას (DKK), ანუ გრენლანდიის მშპ-ს 23 %-ს. იმავდროულად, სახელმწიფო ხარჯებმა შეადგინა 9,6 მილიარდი DKK, ანუ მშპ-ს 42 %. ამ უკანასკნელი თანხის მხოლოდ ნახევარზე ნაკლები დაფინანსდა დანიის მთავრობის წლიური გრანტით, რომელიც შეადგენდა გრენლანდიის მშპ-ს დაახლოებით 20 %-ს.

გრენლანდია ყოველწლიურად დაახლოებით 600 მილიონი დოლარის დახმარებას იღებს კოპენჰაგენისგან. ეს ფონდი შეადგენს გრენლანდიის მთელი სახელმწიფო ბიუჯეტის ნახევარზე მეტს – თითო მოსახლეზე (სულ 57 000$ -ია) 10 000 დოლარზე მეტს.

მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის მოსახლეობა ძირითადად კოპენჰაგენისგან დამოუკიდებლობის მომხრეა, დანია რჩება მნიშვნელოვანი გარანტი გრენლანდიის ეკონომიკისთვის. ევროპის პარლამენტის კვლევის სამსახურის თეთრი წიგნის მიხედვით, დანიის მთავრობის დამატებითი ხარჯები 2023 წელს დაახლოებით 204 მილიონ ევროს შეადგენდა. ეს მოიცავს ისეთ რესურსებს, როგორიცაა პოლიციის სამსახურები, სამხედრო და თავდაცვა, ციხეები, სასამართლოები და გარემოს დაცვა. გრენლანდია ყოველწლიურად იღებს დამატებით 17,29 მილიონ ევროს ევროკავშირისგან, როგორც კუნძულის ექსკლუზიურ ეკონომიკურ ზონაზე (EEZ) წვდომისთვის, ასევე მისი მეთევზეობის პოლიტიკის მხარდასაჭერად.

ბოლო გამოკითხვის მონაცემები აჩვენებს, რომ გრენლანდიელებს არ სურთ მათი ქვეყნის გაყიდვა, გამოკითხულთა მხოლოდ 8%-მა განაცხადა, რომ მათ სურთ მიიღონ აშშ-ს მოქალაქეობა. დანია იყო სასურველი ქვეყნა, რომელიც შეარჩია გრენლანდიელ რესპონდენტთა 55 %-მა, ხოლო 37 %-მა განაცხადა, რომ არ იცოდა რომელს აირჩევდა.

გამოკითხვამ, რომელიც Verian-მა ჩაატარა დანიური გაზეთ Berlingske-ისა და გრენლანდიური მედიის Sermitsiaq-ის სახელით იანვარში, ასევე ჰკითხა რესპონდენტებს მათი შეხედულებების შესახებ დამოუკიდებლობაზე, რომელიც გრენლანდიაში მთავარი სალაპარაკო თემაა. მან დაადგინა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ამ თემაზე შეხედულებების ფართო სპექტრი არსებობს, აბსოლუტურმა უმრავლესობამ თქვა, რომ მათ სურთ დამოუკიდებლობა, თუ მათი ცხოვრების ხარისხი იგივე დარჩება ან სულაც არ გაუარესდება. თუმცა, როდესაც გრენლანდიის მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 20 % მოდის დანიის ყოველწლიური გრანტიდან, რომელიც დასრულდება დამოუკიდებლობის მიღების შემთხვევაში, ცხოვრების ხარისხის დაქვეითებაც სავარაუდოდ გარდაუვალია.

გრენლანდიის ლიდერები გააბრაზა აშშ-ს დელეგაციის დაგეგმილმა მოგზაურობამ გრენლანდიაში. მეორე ლედის უშა ვენსის ხელმძღვანელობით დელეგაციაში შევლენ თეთრი სახლის ეროვნული უსაფრთხოების მრჩეველი მაიკ უოლცი და ენერგეტიკის მდივანი კრის რაიტი; დაგეგმილია ვიზიტი აშშ-ს სამხედრო ბაზაზე, დასწრება ძაღლების რბოლაზე და კულტურული ადგილები მონახულება.

მიუხედავად იმისა, რომ ვიზიტი, რომელიც მიზნად ისახავს „ერებს შორის ურთიერთპატივისცემისა და თანამშრომლობის ხანგრძლივი ისტორიის აღსანიშნავად“, გრენლანდიაში ასე არ აღიქმებოდა. პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის მიერ გაკეთებული განმეორებითი კომენტარების ფონზე მისი განზრახვა დაეპატრონოს დანიის ავტონომიურ ტერიტორიას, გრენლანდიის პრემიერ-მინისტრმა მუნე ეგედემ ვიზიტი უწოდა “უაღრესად აგრესიული” და “პროვოკაცია”.

კონგრესში თავის პირველ მიმართვაში, ტრამპმა გაიმეორა მისი სურვილი გააკონტროლოს გრენლანდია „ეროვნული უსაფრთხოებისთვის და თუნდაც საერთაშორისო უსაფრთხოებისთვის“ და ასევე პირდაპირ მიმართა „გრელანდიის წარმოუდგენელ ხალხს“. გარდა იმისა, რომ დაჰპირდა მათ უსაფრთხოებას, სიმდიდრეს და საკუთარი მომავლის განსაზღვრის უფლებას, მისი კომენტარები ასევე შეიცავდა ფარულ საფრთხეს, რომ აშშ „მიიღებდა“ გრენლანდიას „ასე თუ ისე“.

შეერთებული შტატების მიერ გრენლანდიაზე კონტროლის აღება „სხვა გზით“, ანუ სამხედრო ძალის მეშვეობით, ძალზე ნაკლებად სავარაუდოა. ასეთი მკვეთრი ნაბიჯი ასევე არ იქნება მხარდაჭერილი ამერიკული საზოგადოების მიერ. The Economist-ის სახელით YouGov-ის მიერ ჩატარებული გამოკითხვის თანახმად, აშშ-ს მოსახლეობის 69 % ეწინააღმდეგება აშშ-ის მიერ გრენლანდიის ძალის გამოყენებით კონტროლის აღებას, გამოკითხულთა მხოლოდ 11 %  უჭერს მხარს მას. რესპუბლიკელებშიც კი ეს იდეა ზოგადად უარყოფილია,  გამოკითხულთა 57 % ამბობს, რომ ეწინააღმდეგება მას.

“ჩვენ არ გვინდა ვიყოთ ამერიკელები, არა, ჩვენ არ გვინდა ვიყოთ დანიელები, ჩვენ გვინდა ვიყოთ გრენლანდიელები. და ჩვენ გვინდა ჩვენი დამოუკიდებლობა მომავალში. ჩვენ გვინდა ავაშენოთ ჩვენი ქვეყანა საკუთარი თავის იმედით”- თქვა დემოკრატიული პარტიის ლიდერმა  იენს-ფრედერიკ ნილსენმა, რომელმაც არჩევნებში ხმების 30% მოიპოვა და გაიმარჯვა.

გამოყენებული ინტერნეტგვერდები: https://www.bbc.com/news/world-europe-18249474

https://visitgreenland.com/articles/10-facts-nellie-huang/ ; https://www.statista.com/chart/33754/countries-with-the-greatest-known-reserves-of-rare-earths/ ; https://www.statista.com/chart/19047/total-area-of-the-worlds-largest-islands/ ; https://www.statista.com/chart/34175/greenland-gdp-in-current-prices/; https://www.statista.com/chart/34174/greenlanders-who-would-want-independence/; https://www.statista.com/chart/34173/us-views-on-the-us-taking-control-of-greenland/

(კონსტანტინე გამსახურდიას „დიდი იოსებისა“ და

ნუგზარ შატაიძის „ორი მეგობრის“ მიხედვით)

1921 წლის 25 თებერვალი ისეთი თარიღია, ყოველ ქართველს კარგად ესმის ამ ტრაგიკული დღის მნიშვნელობა. ის ასოცირდება სუსხთან, სისხლთან, ცრემლთან, თავისუფალი საქართველოს ოკუპაცია-ანექსიასთან. ამაზე უარესი თავისუფლებისმოყვარე ერისთვის სხვა რა უნდა იყოს? ქართველმა მწერლებმა მრავალი მხატვრული ტექსტი მიუძღვნეს ამ შავბნელ ისტორიულ მოვლენას. ყველაზე პოპულარული ალბათ კოლაუ ნადირაძის ლექსი “25 თებერვალია”, რომელზეც ბევრი დაწერილა. ამჯერად გვინდა ყურადღება შევაჩეროთ გასული საუკუნის დასაწყისსა და დასასრულს შექმნილ ორ მოთხრობაზე. კონსტანტინე გამსახურდიას “დიდი იოსები” და ნუგზარ შატაიძის “ორი მეგობარი” სწორედ ამ საბედისწერო დღის მიერ ქართველი ხალხისთვის მოტანილ უბედურებაზე საოცარი ექსპრესიით გვიყვება.

მოცემული მოთხრობები საუკეთესო მასალაა მოსწავლეებისთვის საშუალო საფეხურზე არა მხოლოდ ამ ისტორიული მოვლენის არსის შესაცნობად, არამედ ტექსტების სინთეზირების უნარების განსავითარებლად.

“დიდი იოსები” კონსტანტინე გამსახურიდამ 1926 წელს შექმნა და 5 წლის წინ ქვეყანაში დატრიალებული ტრაგედია საოცარი დრამატიზმით გააცოცხლა. 24 თებერვლის ღამეს თბილისელები საათს მისჩერებიან, რადგან კოჯრისა და ტაბახმელის გზიდან “წითელ ცხენზე ამხედრებული ეშმა” შემოდიოდა.

“დიდი იოსები” მოცულობით აღემატება ნუგზარ შატაიძის მოთხრობას. კლასიკური გაგებით, პირველი მოთხრობაა, ხოლო მეორე – ნოველა, თუმცა საბჭოთა ოკუპაციის გარემოს აღწერა, ავტორთა სულისკვეთება და პერსონაჟთა განწყობები თითქმის იდენტურია. ავტორები დიდი დროს არ უთმობენ წითელარმიელთა ქვეყანაში შემოსვლისა და დაპყრობის ამბებს, მაგრამ ყოველ ფრაზაში იგრძნობა ქვეყნის ოკუპაციით განპირობებული შემზარავი განწყობა. ორივე მწერალი ცდილობს, რომ კოჯორ-ტაბახმელის ბრძოლებისა და ქალაქის ოკუპაციის სცენების ნაცვლოდ ამ მოვლენებით გამოწვეული პერსონაჟთა ბედისწერა გადმოსცენ. “დიდ იოსებში” მთავრობის მაღალჩინოსანი გარბის ქალაქიდან და მეკურტნე იოსებს სთხოვს ტვირთის გადაზიდვაში დახმარებას. ის უეცრად ქუჩაში შეხვედრილ იუნკრებს გამოელაპარაკება:

– “საიდან, ძმებო?

– სოღანლუღიდან.

– გენერალი მ.. მოიხსნა?

– მოიხსნა. იმ მხარეზე გვარდიელებმა მთლად გააშიშვლეს ფრონტი.

– სროლა რომ ისმოდა მოგვიანებით?

– ეს ჩვენ ვიყავით, იუნკრები, სროლით ვიხევდით უკან!

– წითლები?

– ალბათ ლილოს გზით შემოვლენ ქალაქში…

უცნობი დადუმდა, მუნჯური სალამი გააყოლა მიმავალთ. მისწყდა ზარბაზნების ბორბლების რახრახი. სადღაც კარი მიარახუნეს, კუთხეში ბავშვი ტიროდა, შორიდან მილიციელის სტვენა ისმოდა. ისევ დაყრუვდა ქუჩა. ორი მგზავრის ფეხის ხმაღა ისმოდა დაცარიელებულ ფილაქანზე”.

კაცი მცირეოდენ იმედს ებღაუჭებოდა. ოცნებობდა, რომ სროლის ხმა თეთრგვარდიელთა გამარჯვებისა იქნებოდა, მაგრამ…

სიმბოლურია ნუგზარ შატაიძის მოთხრობაში 1921 წლის თებერვლის ამბების აღწერისას დახატული პეიზაჟი: “წამოვიდა სულ მალე ჩრდილოეთიდან შავი ღრუბელი, ცა შეკრა და ქვეყნიერება კვლავინდებურად ჩამოაბნელა”… ჯერ კიდევ ერთი წლის წინ, 1920 წლის 7 მაისს, ულიანოვ-ლენინმა საქართველოზე თავდაუსხმელობის პაქტს ხელი მოაწერა, მაგრამ… დიახ, “მშობელო დედავ, ისევ გაგყიდეს, ისევ წამების ჯვარი აგკიდეს”… ჩრდილოურ შავ ღრუბელს ვერ გავუმკლავდით.

კონსტანტინე გამსახურდია მხოლოდ მოთხრობის ექსპოზიციაში აღწერს წითელარმიელთა შემოსვლას ქალაქში, ხოლო მოთხრობის სიუჟეტი გვიყვება, რა ბედი ეწევა ამ მოვლენების ფონზე სრულიად გაუგებარ რყევებში მოყოლილ პატარა ადამიანს – დიდ იოსებს. უადგილო ეპითეტი აქ ირონიაა. იოსები დიდი და ზორბა მხოლოდ ფიზიკურად იყო. სხვა ყველაფრით სრულიად უმწეო და მოწყვლადი არსება გახლდათ. დიდი გამბედაობა იყო საჭირო ავტორის მხრიდან, რომ ბოლშევიზმის ეპოქაში ესოდენ დამაჯერებლად მოეთხრო ამბები იმისა, თუ როგორ გაანადგურა საბჭოთა სინამდვილემ ერთი საწყალი ადამიანი, უკეთილშობილესი, უწესიერესი, უბოროტო კაცი როგორ აქცია კრიმინალად. მოთხრობა გვიყვება იოსებ ქველაძის გულისმომკვლელ ისტორიას. პერსონაჟის დაცემა აქ უთუოდ იმის საილუსტრაციოდ სჭირდება ავტორს, რომ აჩვენოს, რამდენად უცხო და უხეშმა ძალამ დაიპყრო ჩვენი ქვეყანა, როგორ განადგურდნენ ათი ათასები და როგორ გადააგვარეს საზოგადოება ბოლშევიკებმა.

ნუგზარ შატაიძის ნოველის შექმნის თარიღი ვერ დავადგინე, თუმცა, სავარაუდოდ, იგი მეოცე საუკუნის დასასრულს ქმნიდა ამ ნაწარმოებს, როცა საბჭოთა ცენზურის საფრთხე უკვე აღარ არსებობდა, თუმცა ამ ეპოქის ქართველებისთვის 1921 წლის ამბების შეხსენება ნამდვილად ძალიან აქტუალური იყო და იქნება მომავალშიც. ნოველაში  თებერვალ-მარტის ამბებია მოთხრობილი. მართალია, ნოველისთვის დამახასიათებელი ფრაგმენტული თხრობის მანერით, მხატვრული შტრიხ-კოდებით, თუმცა ვინც ამ ეპოქას კარგად იცნობს ისტორიიდან, მას არ გაუჭირდება თბილისსა და ბათუმში მიმდინარე მოვლენების მთლიანი სურათის კონსტრუირება. ბათუმური პეიზაჟიც სიმბოლურ-ალეგორიულია: “ბათუმშიც უჟმური ამინდი იდგა. ქალაქი სქელ ბურუსში გახვეულიყო. ირგვლივ აღარაფერი ჩანდა. ჩამუქებული ციდან ნაპირზე გამორიყული მკვდარი მედუზის ნაფლეთებივით ცვიოდა თოვლის სველი, მძიმე ფანტელები და ბულვარსა და მის გასწვრივ ჩარიგებულ მაგნოლიებს ზედ ადნებოდა. ზღვა ავის მოლოდინში გატრუნულიყო”.

მოცემულ ეპიზოდში გადმოცემული განწყობა ლეო ქიაჩელის “ჰაკი აძბას” იმ მონაკვეთს გვახსენებს, როცა სოხუმში შემოდიან კრეისერ “შმიდტის” მეზღვაური წითელარმიელები. ქალაქი სრულ გაურკვევლობაშია. ოსმალო ქიაზიმ-ბეის რამდენიმე დღის წინ ართვინი აეღო და ქართველების დახმარების საბაბით ბათუმში დიდძალი ჯარით შემოსულიყო. სრული პოლიტიკური დომხალია. ამ ქაოსში გაძლება და გადარჩენა სათუოა. ქიაზიმ ბეის თავი ბათუმის გუბერნატორად გამოუცხადებია, ხოლო ბოლშევიკები უკვე ფოთში ყოფილან და მალე ბათუმს უნდა სწვეოდნენ. დამარცხებული ქართველების ყოფა შემაძრწუნებელია: “ვისაც ომში დამარცხებული ქართველის ქეიფი არ უნახავს, ამ სურათს ძნელად წარმოიდგენს: სვამდნენ უხმოდ, ხარბად და რაღაცნაირი დაჟინებით”. ასე აღწერს ავტორი სასტუმრო “ორიენტის” რესტორანში თავმოყრილი, უცხოეთში გასაქცევად მომზადებული ქართველი ჯარისკაცების ყოფას.

თუ “დიდ იოსებში” ავტორმა გვაჩვენა პერსონაჟის სრული დემორალიზაცია და მორალური კრახი, ნუგზარ შატაიძე გვიხატავს საოცარ გმირებს, სამხედრო სკოლის კურსანტებს – სანდრო ლომოურსა და ვანიჩკა გოგუაძეს. საოცრად ექსპრესიულია კოჯრის ბრძოლებში ბარძაყში დაჭრილი სანდროს სულიერი მდგომარეობის აღწერა: “სანდრო ლომოური ღვინოს არ სვამდა, ისედაც მაღალი სიცხე ჰქონდა, გაბრუებული იჯდა და ეჩვენებოდა, რომ ყველაფერი წყლის ფსკერზე ხდებოდა, – სუფრასთან მსხდომი მისი ამხანაგები თევზებივით უხმოდ ალამუნებდნენ ტუჩებს, თითქოს თვითონაც რაღაც მღვრიე, ბლანტ სითხეში ჩაძირულიყო და გრძნობდა, როგორ ნელ-ნელა პატარავდებოდა, ილეოდა, ნამცეცდებოდა და ის იყო, უნდა გამქრალიყო, რომ რაღაც სასწაულის ძალით, ისევ იზრდებოდა, თავბრუდამხვევი სისწრაფით დიდდებოდა, ლამის მთელი სამყაროსოდენა ხდებოდა”…

ეს სურათი მთელი მაშინდელი ქართველობის ყოფაა – კოშმარი! სანდროს აგონდება აღა-მაჰმად ხანის შემოსევის დროს ყიზილბაშების მიერ თაბორის მთაზე ალყაშემორტყმული ქართველ მეზარბაზნეთა მცირე რაზმი, რომელსაც მაიორმა გურამიშვილმა ასე მიმართა:  “ძმებო, ქართველებო, ცხადად ვხედავთ, აუცილებელი სიკვდილია მოსული ჩვენზედ, მაგრამ ისიც შეგვიძლია, რომ მტერს უნამუსოდ დავნებდეთ. აბა, რომელი გირჩევნიათ, სახელიანი სიკვდილი თუ უნამუსო სიცოცხლე?”

გმირი დროში მოგზაურობს და იქ გადადის, 1795 წლის თბილისის ცხელ ამბებში: “ამ სიტყვებზე სანდრო ქვემოთ ჩაქანდა, გლიცერინივით ბლანტ სითხეში ჩაიძირა, დაპატარავდა, დაპატარავდა და სანამ საბოლოოდ გაქრებოდა, თვალი მოჰკრა, იმ მეზარბაზნეებთან ერთად თვითონაც როგორ დაიჩოქა, რანაირად აიღო სამი თითით მიწა და ზიარების ნიშნად როგორ შეჭამა”.

კოჯრის შეტაკების დროს სანდროს შაშხანის ტყვიამ მუხლს ზემოთ, რბილში გაუარა, მაგრამ სისხლი ბლომად დაკარგა და ვანიჩკა გოგუაძემ გადაარჩინა, მოხალისე სანიტარ გოგონებს გადასცა მეგობარი მოსავლელად.  ბარძაყში დაჭრილი გმირი – ღმერთთან მებრძოლი კოჭლი იაკობის ალუზია მგონია. სანდრო არ ნებდება. მას აგონდება ტაბახმელის სანგრები, მტრის ქვემეხებით გაჩენილი უშველებელი ორმო. “ჰაერში სველი მიწის სურნელი რომ იგრძნო, გაახსენდა გაზაფხულზე სოფელში ნანახი: სოსნებითა და გვირილებით მოჩითულ  ბალახიან ფერდობზე ხარებშებმული გუთნეული გაბაწრულიყო და ნიავს იქიდან ტკბილი, ძარღვების დამადუნებელი “ოროველა”  და ტოროლების გამაბრუებელი წკრიალი მოჰქონდა… “მალე გაზაფხული მოვა,” – გაიფიქრა მაშინ სანდრომ და უცნაური სიმშვიდე იგრძნო”.

საგულისხმოა, რომ მტრის ქვემეხით ამოთხრილი მიწის სურნელი სანდროს ხვნა-თესვის, სოფლური იდილიის სურნელს აგონებს. ეს ომი, ქართველი ხალხის წინააღმდეგობის მოძრაობა სწორედ ხვნა-თესვის, ბარაქის, მშვიდობიანობის, სოფლური იდილიის მოპოვების გარანტიაა.

ვანიჩკა სანდროს ეუბნება, რომ ბოლშევიკები დასახვრეტი ქართველების სიებს ადგენენ და კოჯრისა და ტაბახმელის ბრძოლებში მონაწილეობა მათ ამ სიაში უეჭველად მოახვედრებს. მეგობრები იტალიურ გემ “კირალზე” ორ ბილეთს შოულობენ. მარტის თვეა. გემი მარსელისკენ მიდის. საქართველოს მთავრობაც ამ გზით წავიდა და გაზიდა ეროვნული განძიც. გემზე მოხვედრა სიცოცხლის გარანტიაა, მაგრამ სანდროს წასვლა არ შეუძლია! მორჩა და გათავდა! მან სრულიად მშვიდად უთხრა მეგობარს, რომ აღარ დაეძებდა საფრთხეებს და წასვლას არ აპირებდა. ვანიჩკა მიხვდა, რომ სანდრო არ გადათქვამდა. თავად ავიდა გემზე, ხოლო სანდრომ თავისი ბილეთი ბავშვიან ქალს დაუთმო. როცა გემი ნაპირს მოშორდა, პირველად ერთმა მგზავრმა ისროლა ქუდი ნაპირისკენ, შემდეგ მეორემ და ასე ყველამ, ნიშნად იმისა, რომ გულსა და გონებას სამშობლოში ტოვებდნენ, ქუდები ზღვაში გადაყარა. გემზე მყოფი ვანიჩკა მეგობარს ეძებდა ნაპირზე, შემდეგ კი “Hellados”- ის გმირივით გემბანიდან გადახტა. იანგულიმ ნაპირამდე ცოცხალმა ვერ გამოაღწია. დიდი იმედია, რომ ვანიჩკა გამოცურავს და ისევ ჩაეხუტება თავის უღალატო მეგობარს, მაგრამ ვინ იცის, რა ჯოჯოხეთი ელის სისხლისმსმელი ბოლშევიკებისგან ორ საოცარ ახალგაზრდას?

სანდროს ოჯახში აკაკი წერეთელი დადიოდა სტუმრად. სიკვდილამდე ორი კვირით ადრე ის გამოსამშვიდობებლად მისულა ლომოურების ოჯახში. უთქვამს, რომ სიკვდილის მოახლოებას გრძნობდა, საჩხერეში აპირებდა დაბრუნებას და ენანებოდა, რომ ვერასდროს ნახავდა მათ. როცა მამამ ჰკითხა, კი მაგრამ რამეს იტკიებო? აკაკის უპასუხია: “არა, ჩემო კარგო, არაფერი მტკივა, მაგრამ ეს ბოლო დღეებია მოვსხლტი როგორღაც”…

აბა, რა ღირებულებებით უნდა ყოფილიყო აღზრდილი სანდრო, რომელიც პატარაობისას აკაკისთან ერთად ტრაპეზობდა ოჯახში? სიმბოლურია ამ ამბის მოგონებაც. აკაკის სიკვდილიდან დიდი დრო არ იყო გასული, სულ რაღაც 6 წელი. აკაკის სიკვდილის წინათგრძნობა სანდროსა და ვანიჩკას ბედზე მინიშნებაც არის. ბევრი ასეთი რჩეული ქართველი შეეწირა წითელ რუსულ იმპერიალიზმს, ზოგიც გადარჩა. ქვეყნის ბედიც შეიცვალა და ამ ქვეყნის შვილებისაც. 70 წელი დასჭირდა საქართველოს, რომ საბჭოეთის წყვდიადისთვის თავი დაეღწია. რამდენი სისხლი დავღვარეთ ამ გზაზე? რამდენი დიდებული ქართველი შეიწირა სამშობლოს თავისუფლებისთვის ბრძოლის ეკლიანმა გზამ?

კონსტანტინე გამსახურდია და ნუგზარ შატაიძე საოცარი მთხრობელები არიან. მათ შეუძლიათ მკითხველზე დაუვიწყარი ემოციური ზემოქმედება. სააბიტურო საათებში ამ ორ მოთხრობას უსათუოდ ვაძლევ ჩემს მოსწავლეებს ანალიზისა და სინთეზისთვის. ორივე ნაწარმოები ახალგაზრდების აღტაცებას იწვევს თავისი იდეური სიღრმით, ფსიქოლოგიზმის ხერხებით, პერსონაჟთა პორტრეტების ხატვის ოსტატობით, თხრობის არაჩვეულებრივი, დამატყვევებელი მანერით.

(რეი ბრედბერის „451  ფარენჰაიტით“)

„შეხედეთ, როგორ იზრდებიან ველის შროშანნი: არც შრომობენ, არც ართავენ; მაგრამ გეუბნებით     თქვენ: თვით სოლომონი, მთელი თავისი დიდებით არ იყო ისე შემოსილი, როგორც თვითეული მათგანი.“ (ლუკა, 12:27)

დავიწყე ჩემი საყვარელი რეი ბრედბერის კითხვა, „451  ფარენჰაიტით“;
მწერალი მომავალზე წერდა, ხომ? წაუკითხავი, ყავლგასული, „მტრედებივით ფარფატა წიგნების“ დაწვაზე (რა, წარსულის ან აწმყოს ფანატიზს არ გახსენებთ ეს?!), პნევმატურ მატარებლებზე, რეაქტიულ ბომბდამშენებსა და მანქანებზე, ელექტრონულ კრაზანებზე, მექანიკურ, თან ცოცხალ, თან მკვდარ, რვაფეხა ძაღლებზე, გახშირებულ თვითმკვლელობებზე, რომელთა „აღსაკვეთად“ მიდიან არა ექიმები, არამედ მოდის ტექნიკური პერსონალი, გველი-შლანგებით, ბურღივით რომ შეჰყავთ ორგანიზმში სიცარიელის ამოსაწოვად, დამყაყებული წარსულის სიბნელის დასალევად, სისხლის პლაზმის სრულად შესაცვლელად ბედნიერების ნიღბებივით მატარებელ, სიცოცხლის ენერგიისა და აზრისგან დაცლილ ადამიანებთან, რომლებმაც აღარ იციან, რა არის ბალახი თუ ყვავილი; წლობით ატარებენ ყურის „რადიონიჟარებს“ და მარტო ტუჩის მოძრაობითღა ხვდებიან, რა ითქვა. ისინი ვეღარ შეიგრძნობენ სამყაროს, ერთმანეთს, წვიმის რომანტიკას…არაფერი გეცნობათ? განა, ეს უკვე აწმყო არ არის, მზარდი მომავლისკენ? გვესმის ერთმანეთისა? ლითონის „მგრძნობელობისა“ არაა ზოგჯერ ჩვენი გულები, როცა ერთმანეთს „ფეხს გადავაბიჯებთ“ და ვაგრძელებთ ცხოვრებას? როცა სატანასავით ყველასა და ყველაფერზე აღმატებული გვგონია თავები?
რაღატო გვნუსხავს ჯერ კიდევ ბუნების შეურყვნელობა? იმიტომ, რომ იქ პირველსაწყისთან სიახლოვეა, იმიტომ, რომ ჩვენ ისევ პირველყოფილი შეგრძნებებით აღვიქვამთ სამყაროს და ეს აღქმა სუნისა თუ ხილვისა, შეხებისა, ახალშობილისას ჰგავს, სისუფთავითა და სიმძაფრით, რომლებიც მაინც მოჟონავს ჩვენი ცივილიზაციისგან გაცვეთილ-გაუცხოებულ-გაუხეშებული სულებიდან, სხეულებიდან…
სანამ ჩვენ, საკუთარი თავით, ეგოთი, შეპყრობილი ადამიანები, არ ვინდობთ ერთმანეთს, წვიმა მაინც მოდის, ხე იფოთლება, მზეწვია გალობით გვნუსხავს, ჩვენდაუნებურად, მერცხალი გამოგვარკვევს ცნობიერებამოღლილობის შხამიანი ბანგიდან, სულ პაწაწინა, იისფერი, მისტიკური პეპელა მიგვანიშნებს რაღაცა უნივერსალურად სრულყოფილზე, დაკარგულზე, აკაკის „სულიკოსავით“, დასაბრუნებელზე, რადგან იდეასთან სწორების გარეშე ჩვენ ჩვეულებრივი რობოტები ან პირუტყვები ვიქნებით, სამყარო აღარ იქნება „უთვალავი ფერითა“, ის გავერცხლისფერდება, როგორც დიდი მწერლის რომანშია…
თითქოს, დღევანდელი რომელიმე მეგაშოუს წამყვანის (მშვენივრად ჩაანაცვლებდა რომელიმე კარგად დაპროგრამებული რობოტი) „დაყენებული“, აღტკინებული ხმა ჩამესმის, უადგილო ზეიმითა თუ მანქანური ზრიალით რომ გვამცნობს:
„– დიახ, ჩვენს საუკუნეში ყველაფერი გაუფასურდა. ადამიანსა და ქაღალდს ერთი ფასი აქვს…“
ქაღალდს გააჩნია: თუ ის ტკიცინა და მაღალი კუპიურაა, გადააჭარბებს ადამიან(ობა)საც, არა? ბიტკოინების ეპოქა მოდის, რა მოწყვლადობა თუ თანაგანცდა?! იყავით რაციონალურები, „მგელზე უფრო მგლები“, რომ გადარჩეთ…გულგრილობასაც ჰქონია ძალა ან თუნდაც თავდაცვა ზოგიერთი ადამიანადწოდებული „მავნე ტოქსინისგანო“ – გამიგონია ასეთი „ფსიქოთერაპიაც“ თანამედროვე პრაგმატიკოსებისგან.
ნუთუ, აღარავის ეხსომება მალე ისეთები, ატავისტურები, სხვისთვის შეწუხება, მსხვერპლობა, უდიდეს ადამიანურ მისიად რომ მიაჩნდათ?! ან დედატერეზასნაირი უანგარო მსახურები ღატაკი, წუთისოფლის მარგინალი, ტანჯულებისა?
რა არის ის, რაც ყველაზე მეტად გვაქცევდა ადამიანებად? ერთი…ერთი რომ გამოვყოთ მრავალთაგან.
მე სულიერ სისათუთეს ვიტყოდი, სიფაქიზეს, რადგან ყველაზე კარგად ეს შეგაგრძნობინებს ყოფიერებას…და მაინც ტკივილამდე მივდივართ, რომელიც ყველაზე დიდ სიღრმეებში ჩაგვახედებს. სწორედ სხვისი ტკივილის შეგრძნებაა მაღალი ადამიანობა. სულიერ სიცარიელეში არც წუხილია და არც აღტაცება, რომლებითაც იქმნება კულტურა, ხასიათი, ისტორია, ცივილიზაცია; ეს უკანასკნელი ტექნიკურამდე თუ დავა, კატასტროფა იქნება.
სულს წიგნი აფაქიზებს, ადამიანური განუმეორებლობით შესრულებული მუსიკის ჰარმონია და ღვთაებრივი გენიალური „სიმარტივით“ შექმნილი ბალახის სიჯიუტე თუ სიცოცხლისუნარიანობა.
ამიტომ ვერ ჩაანაცვლებს ადამიანს, სულს, ხელოვნური ინტელექტი, მანქანა.
გახსოვთ, ღმერთმა ერთი მართალი კაცის გამო ქალაქი რომ გადაარჩინა? ასე გადავრჩებით, სანამ ერთი მაინც იფიქრებს არა შავ, რაკეტისმჭვარტლიან, ანამედ იისფერ თოვლზე. გადავრჩებით, სანამ ციფრებამდე არ დავა და შეგვძრავს ადამიანური განსაცდელი, სანამ ანგარიშით, ანგარებით არ გაუბრალოვდება ჩვენი ოცნებები, ამაღლებული გრძნობები, ფიქრები…

ნაწარმოების მთავარი გმირი, გაი მონტეგი, რომელიც მეხანძრეა და ადრინდელი მეხანძრეებისგან განსხვავებით, კი არ აქრობს, აჩენს ცეცხლს – წვავს წიგნებს („წიგნები აცვიოდა მხრებზე, მკლავებზე, სახეზე. წიგნები უშიშრად, შინაური მტრედებივით ასხდებოდნენ ხელებზე და თან ფრთებს აფარფატებდნენ. აი, სუსტ, მოციმციმე სინათლეზე ქათქათა ფრთასავით აფარფატდა სიტყვებით მოქარგული ფურცელი…“), შეხვდება 17 წლის კლარისა მაკლელანს და ამის შემდეგ „ამოტრიალდება“ მისი ხელოვნურად „ჩაპროგრამებული“ წარმოდგენებიც ცხოვრებაზე და თავად ცხოვრებაც. აქამდე თუ გაიმ იცოდა, რომ არც მას და არც სხვას არ უნდა ჰქონოდა წიგნები („დაწვით დანტეს, სვიფტის და მარკუს ავრელიუსის წიგნები.“), ფიქრს იწყებს: „ეტყობა, ამ წიგნებში რაღაცა ისეთი რამ არის, რასაც ჩვენ ვერ ვხვდებით“. აი, რა შეძრავს გაის ყველაზე მეტად კლარისასთან საუბრიდან:

„– ბედნიერი ხართ?

• რა ხარო? –

ეს რაღა სისულელეა?“

გაის პიროვნული ბზარი, მოჯანყე მეორე „მე“ ადრე დაეწყო. ეს სინდისის, ღმერთის ხმაა, თუნდაც შინაგანი ცენზორი დავარქვათ ან თანდაყოლილი სულიერი წესრიგი…როგორც თანამოძმეები, „ბედნიერებას ნიღაბივით ატარებს“ და გოგონა მოსტაცებს ამ ნიღაბს. მიდის სახლში და ცოლს, მილდრედს, ეკითხება: „აბა, მითხარი, რამდენი ხანი გავიდა მას შემდეგ, რაც ნამდვილად გაწუხებდა რაღაც?…რაიმე მნიშვნელოვანი, რაიმე არსებითი?“ რეი ბრედბერის მომავალში „გადასროლილი“ მკითხველისთვის საგანგებოდ შექმნილი წარმოსახვითი ფატნასმაგორიის მთავარი მახასიათებელი ხომ ისაა, რომ უნდა მოისპოს ყველაფერი, რაც გაწუხებს და ასე იქნები ბედნიერი…მე კი, ბრედბერისა არ იყოს, ყურში ჩამესმის: „მხოლოდ მაშინ ვარ ბედნიერ, როცა ვარ შეწუხებული“…როცა სწავლების ვადა შეკვეცილია და განათლება ინფორმაციის ფლობასთან, ფაქტების ცოდნასთან ასოცირდება, ეს ფაქტებიც ერთმანეთს არ უნდა დაუკავშირო, დასკვნები არ უნდა გამოიტანო, რომ მელანქოლიამ არ წაგიღოს; როცა მუსიკა თუნუქის, სპილენძის, ვერცხლისა და თითბირის ჟღარუნისა და გრუხუნის ნარევია; როცა ფილოსოფია, ისტორია, უცხო ენები გააუქმეს და ისმება კითხვა: „რა საჭიროა რაიმეს სწავლა, თუ ღილაკზე თითის დაჭერა, ამომრთველის გადმოწევა და ხრახნებისა და ჭანჭიკების მოჭერა იცით?“(78); ღილი ელშესაკრავს შეუცვლია, დროს ჟამმზომის დუდუნი ავიწყებთ და იმასაც, რომ ის საფიქრებლადაც სჭირდება ადამიანს თუნდაც განთიადისას, ფილოსოფიურსა და მელანქოლიურ ჟამს…თეტრებში მხოლოდ კლოუნებიღა არიან, ოთახებში კი მინის კედელი-რობოტებია მოწყობილი; მეტი სპორტი და გართობა, რომ ადამიანმა აღარ იფიქროს! არ იყოს ინტეელქტუალური; „კი არ უნდა დავიბადოთ თანასწორნი, როგორც კონსტიტუციაში წერია, არამედ მერე უნდა გავხდეთ, ყოველი ადამიანი მეორის ასლი უნდა იყოს და მაშინ ყველა ბედნიერი იქნება, რადგან პირველი ვეღარ დაჩრდილავს მეორეს“(81); ასეთ „ინკუბატორის ბედნიერებაში“ კი „წიგნი გატენილი თოფია…დაწვით იგი და თოფი უტყვიოდ დარჩება“, წიგნის კითხვა კი ისჯება ციხით; აღარც გარდაცვლილების გლოვითაა თავის ატკივება საჭირო: კრემატორიუმებში უნდა დაწვა ისინი და დაივიწყო, ცეცხლი ხომ ყველაფერს „აცისკროვნებს და ასპეტაკებს“; როცა კულტურა განადგურებულია და ცივილიზაცია უფსკრულისკენ მიექნება…მოკლედ, როცა ყოველივე ზემოთქმული დამდგარია, რა გასაკვირია, რომ როგორც უამრავი ადამიანი, გაის ცოლი მილდრედიც თვითმკვლელობას გადაწყვეტს. მას ყველაფერი აქვს, თითქოს, იმისთვის, რომ ბედნიერად იგრძნოს თავი, მაგრამ შინაგან სიცარიელეს ვერ დაძლევს…გაი კი, ამ კონდიციამდე რომ არ მივიდეს, მიხვდება, რომ საჭიროა იმისი შენახვა, რისი დავიწყებაც საშიშია; მიხვდება, რომ კაცობრიობის შექმნის უდიდეს განძში – წიგნებშია ხსნა: „იცით თუ არა, რომ წიგნებს მუსკატისა და შორეული ქვეყნის სხვა რომელიღაც სუნელების სუნი უდის? ბავშვი რომ ვიყო, წიგნებს ვყნოსავდი“.

მოხუცი ფაბერის, ერთ დროს ინგლისური ენის პროფესორის, დახმარებით გაი მონტეგი გადაწყვეტს, საკუთარ თავს დაუბრუნდეს და ისევე დაინტერესდეს არა ნივთებით, არამედ მათი მნიშვნელობით, როგორც ფაბერი. მას წინ დიდი განსაცდელი ელის ყველაფრის წამლეკავ „მანქანურ-მექანიკურ“ ცინიზმთან: „არა, ნუთუ მართლა გაგასულელეთ იმ პატარა ჯიუტმა შეშლილმა? ყვავილები, პეპლები, ფოთლები, მზის ჩასვლა და რა ვიცი, ათასნაირი ოხრობა…ბალახის ღეროები, ნამგალა მთვარე…რა სისულელეებია!“

„ყოველმა ადამიანმა რაიმე უნდა დატოვოს ამქვეყნად, – …ბავშვი, წიგნი, ნახატი, საკუთარი ხელით აშენებული კედელი, საკუთარი ხელით შეკერილი ფეხსაცმელი, საკუთარი ხელით გაშენებული ბაღი. რაიმე, რასაც შენი ხელი შეხებია და რაშიც შენი სული ჩასახლდება სხეულის სიკვდილის შემდეგ. ხალხი შეხედავს შენ მიერ დარგულ ხეს ან ყვავილს და გაცოცხლდები.“ – ეს რეი ბრედბერის სიცოცხლის მარადიული წრებრუნვის ფორმულაა, მატრიცა, გინდაც თეორია და ამას ვწერ დღეს, როცა კიდევ ერთხელ აღსდგა მაცხოვარი, დაამტკიცა ეს კანონიც უწყვეტობისა, გაგრძელების პარადიგმაც თუ ღვთაებრივი განზრახულება, ხუთი ტალანტის იგავისა არ იყოს…მართლაც, რომ „სიყვარულის ტრიალია ყველაფერი“, როგორც ახლა უკვე მარადისობის მკვიდრი ჩემი მეგობარი ინგა მილორავა ამბობს; გინდა მეორედ მოსვლა დავარქვათ ამას, გინდაც ხელახლა დაბადება ყოველი ჩვენგანისა თუ წუთისფლის ხელში „ჩაცრილი“ საათის დამარცხება მარადისობის „უისრო“ დროით.

„ყველა თაობა იძლევა ხალხს, რომელთაც ახსოვთ ძველი შეცდომები და ჩვენ სწორედ ისინი უნდა შევარჩიოთ“; – განა, კლასიკოსი რისი კლასიკოსია, მისი სიტყვები დღევანდელობასაც რომ არ მოერგოს, ვითარცა „სამოსელი პირველი“…

მრავალ ბედნიერ აღდგომას, სამყაროვ!

მაია იანტბელიძე (ციტატები წიგნიდან რეი ბრედბერი

„451 ფარენჰაიტით“, გამომცემლობა პალიტრა L, 2024 წელი)

აღიარებულია და ყოფიერების ტრაგიზმი მის ორსახოვნებაშია; სიკვდილი თუ სიცოცხლე; კეთილი თუ ბოროტი; ნათელი თუ ბნელი; ტრაგიზმი თუ კომიზმი; ინი თუ იანი და ეს ორბუნებოვნება ამთლიანებს ცხოვრებას, კრავს, შინაარსსაც აძლევს, ფილოსოფიასაც და სიღრმესაც. მოდი, დავფიქრდეთ, რა იქნებოდა სამყარო სიცილის, იუმორის, ირონიის გარეშე. ამისთვის ჩამოთვლილთა არსში გარკვევას შევეცადოთ, ასე თუ ისე და, ცხადია, ჩვენ არც პირველნი ვიქნებით ამ მხრივ და არც უკანასკნელნი.

ირონიის ისტორიული გავითარების ორი ეტაპი იცის კაცობრიობამ: ე. წ. სოკრატესეული – ძველი საბერძნეთიდან მე-18 საუკუნებმდე და მე-19 საუკუნეში ჩამოყალიბებული რომანტიკული ირონია. თუმცა, როგორც ნავას რუისი მიიჩნევს, ირონიის ამ ორ, რიტორიკულსა და რომანტიკულ სახელს შორის არაა წყვეტა, ისინი სრულყოფენ და ავსებენ ერთმანეთს. სოკრატული ირონიის ფარგლებში, ცალკე ოთხი გამოხატული სახეა: ა) ენის ფიგურა, რომლის არსს მოტყუება წარმოადგენს; ბ) ტროპი, რომელიც გულისხმობდა მნიშვნელობათა ცვლას; გ) ცხოვრებისა და მსჯელობის სტილი; დ) მოხერხებულობის ფორმა, რომელიც უახლოვდება ხუმრობას, მოხდენილ იუმორსა და სატირას.

რომანტიკული ირონიის წარმოშობა  ტექსტების შექმნის დრო გამოყენებულმა, ტრადიციული, სემიოტიკური კოდების შეცვლამ განაპირობა. კერძოდ, უარყვეს  არსებობის აბსოლუტური ნორმა და ის შეცვალეს ცვალებადი ნორმებით, რომლებიც უკავშირდებოდა ისეთ მოცემულობებს, როგორებიცაა: ავტორი/ტექსტი/კონტექსტი/მკითხველი.

ირონიის ფენომენის კვლევისას ამოსავალნი თუ მესაძირკვლენი არისტოტელე და პლატონი არიან. აქვე უნდა ვთქვათ, რომ პლატონისთვის ტერმინი „ირონია“ სოკრატესთან ასოცირდება. ხოლო სოკრატული ირონიის მიზანია, შემტევს კარი გაუხსნას მაშინაც, როცა შეტევის სუბიექტი უცნობია.  კითხვების დასმით სოკრატე აშიშვლებდა მოსაუბრის სუსტ ადგილებს და ამით მის „გახსნას“ უწყობდა ხელს. თუ სოკრატესეული ირონია, საბოლოო ჯამში, უარყოფს მოსაუბრის იდეას, პლატონის ირონია არის კონცეპტი, როგორც მოიცავს ცოდნის სპეციფიკურ მეთოდს და დარწმუნების ფორმაცაა, ამავე დროს. ირონიისადმი სამყაროს შემეცნებისა და ახსნის ფუნქციის მინიჭება მისი ფილოსოფიურ განზომილებაში გადანაცვლებაა. პლატონისგან განსხვავებით, არისტოტელესთვის ირონია ჭეშმარიტებასთან ურთიერთობის ფორმულაა, რომლის საშუალებით ფიქცია უპირისპირდება რეალობას (ფიქცია საგნებს აზვიადებს, ცვლის რეალობას – ესაა ფანფარობა; ხოლო ამ ნაკლის მქონეს კი – ფანფარონი ეწოდება, ანუ დამმალავი). არისტოტელე ირონიას რიტორიკულ ხერხად მიიჩნევს (მჭერმეტყველების შემადგენელ ნაწილად) და მის ფუნქციად სასაცილოს გამოხატვა მიაჩნია; ანუ „პოეტიკაში“ არისტოტელე ირონიას რიტორიკის ილეთად ასახელებს, თუმცა არა როგორც იუმორთან დაკავშირებულ სიტყვიერ სტრატეგიას, არამედ როგორც პერიპეტიას.

არისტოტელეს მსგავსად ფიქრობდა ციცერონიც. იგი ირონიის საკითხზე ყურადღებას თეორიულ-ლიტერატურული ნაშრომების არგუმენტირებისას ამახვილებდა. მისი აზრით, არსებობს ხუმრობა (Facetiarum) და გესლიანობა (dicacitatis); ერთს ვიყენებთ რაიმე მხიარულის გადმოსაცემად, მეორეს – სასაცილოს გესლიანად სათქმელად. ციცერონისთვის მნიშვნელოვანი იყო, სასაცილო ბოროტად არ გამოეყენებინათ, რათა თავი დაეღწიათ ბუფონადისთვის, ენაბილწობისთვის, შეურაცხყოფისთვის, არაჰუმანურობისთვის, აგრესიულობისთვის, უსირცხვილობისთვის. ციცერონი ირონიას არა ცალკეულ კატეგორიად, არამედ სასაცილოს შემადგენლობაში მოიაზრებს.

ციცერონმა ირონიის ტიპებიც განსაზღვრა და ეს იყო პირველი მცდელობა მისი სისტემატიზაციისა:

ა) მარტივი ირონია (რაიმე განსხვავებული იმისგან, რისი თქმაც სურთ); ბ) მიმღების ირონია (როდესაც იღებენ და ესმით თქმულისგან განსხვავებული ნათქვამი); გ) საზოგადო ირონია (მოიცავს მჭერმეტყველურ მახასიათებლებს, ანუ მოიაზრებს კონტექსტს).

შლეგელმა, რომელმაც რიტორიკა ტრანსცენდენტულ ინსტრუმენტად გარდაქმნა, გამოხატვის მხატვრული ხერხებით, შემოგვთავაზა ირონიის ახალი შეხედულება – ე.წ. რომანტიკული ირონია, რომელიც თავისი ხასიათით სოკრატული ირონიისგან განსხვავდებოდა. რომანტიკული ირონია კი დაეფუძნა სოკრატულს, კერძოდ, ისეთი მახასიათებლებით, როგორებიცაა: დიალოგიზმი, ირონიის ორობითობა და ჩაფიქრებულობა, პრაქტიკისა და თეორიის შერწყმა და საკრატესეული მორალურობა (ის, რაც არ უნდა იყოს);

შლეგელის აზრით, ირონია პარადოქსის ფორმა. ეს უკანასკნელი კი ყველაფერიაო, რაც ერთდროულად კარგია და დიდი. ნოვალისის მიხედვით, გრძნობის საშუალებით, რომელიც ყოველთვის უპირატესია, რომანტიკოსები ეძებენ ამაღლებას პირობითობაზე და ეს ირონიის ძირითადი ნიშანია. სწორედ ასეთ ირონიას ეწოდებაო რომანტიკული ირონია. ამ ამაღლების ფუნქციაა, იყოს ამაღლებული საკუთარ თავზე. გამოდის, ირონია წამყვანი რომანტიკული იარაღია, რომელიც ადამიანს ათავისუფლებს. ერთი მხრივ, ადამიანი ვერ იქნება ირონიული, თუ იგი თავისუფალი არაა; მეორე მხრივ, ორონია თავად ათავისუფლებს. გამოდის, ირონია თავისუფლებაა….თუ სოკრატული ირონიის მიზანია მოსაუბრის დამარცხება, რომანტიკული ირონია საკუთარ თავს გამოგითავისუფლებს. ის, ცხადია, იწვევს ტკივილს, თუმცა გვანიჭეებს სიამოვნებასაც, რადგან თავისუფლების შეგრძნებას მოგვაპოვებინებს და ეს ისაა, რაც ადამიანად გვაქცევს.

რომანტიკული ირონია გაჩნდა მაშინ, როცა კლასიციზმი, მონარქია, რელიგია კრიზიში აღმოჩნდა და მათი დოქტრინები ვეღარ ხსნიდა თანამედროვე აზროვნების ევოლუციას. ამ დროს გაჩნდა ახალი ფასეულობები: ინდივიდუალური თავისფლება, რეალობის ახლებური აღქმა და ა.შ. ამას კი ახალი ინტერპრეტაციები სჭირდებოდა. ამაზე ამბობდა კიერკეგორი, – რომ ირონია კრიტიკულ ვითარებაში იბადება.

როგორც წერდა კიერკეგორი: „ზოლგერი იყო ალბათ ერთადერთი, რომელმაც შეძლო ირონიის ფილოსოფიური ბუნების შემეცნება“. ზოლგერი განასხვავებდა გარეგან და ჭეშმარიტ ირონიას და სწორედ ამ უკანასკნელს მიიჩნევდა ადამიანის მდგომარეობის განუყოფელ შემადგენელ ნაწილად. ზოლგერი ამბობს, რომ სახუმარო აქტივობა, რომელიც საგნებს სერიოზულ ჭრილში არ განიხილავს, არც ცხოვრების მორალურ, რელიგიურ თუ სამეცნიერო მხარეებს, არ არისო ირონია. მისთვის ირონია ადამიანის, როგორც ამბივალენტური ორგანიზმის, დასრულებულსა და დაუსრულებელს შორის, მიწიერსა და ღვთაებრივს შორის მერყევის, მთავარი შემადგენელი ნიშანია; და გამოხატავს მის ფუნდამენტურ მდგომარეობას. აი, როგორ განმარტავდა ის ტრაგიკულ ირონიას – როგორც „რაიმე ღვთაებრივს, რომელიც ანათებდა ღვთიურ ბუნებას ადამიანურ ქმედებებში.“

მოვედით უმბერტო ეკოსთანაც და მის ორიგინალურ დამოკიდებულებასთან ირონიისადმი. მისი აზრით, ირონია არის პროცესის შედეგი, რომელშიც ემისორიც და მიმღებიც ერთნაირად იღებენ კოდს და ამ უკანასკნელს საზოგადოსგან განსხვავებულ მნიშვნელობასა თუ ღირებულებას  ანიჭებენ. ხოლო ირონიზირება კოდის მსხვრევაა, მისი გაორმნიშვნელოვნება…

უმბერტო ეკოს „ვარდის სახელი“  – ნაწარმოებში ავტორი ჩვენ წინაშეა არა როგორც სატირიკოსი, არამედ სატირის საკითხების მკვლევარი. არისტოტელეს „პოეტიკის“ მეორე წიგნი, რომანის მიხედვით, მთელ ბიბლიოთეკასთან ერთად, გაანადგურა ფანატიკოსმა ბერმა ხორხემ ბურგოსიდან. ამ უკანასკნელის აზრით, სიცილი ადამიანის ბუნების გამრყვნელია და არისტოტელეს ეს წიგნიც „დამანგრეველი“ შედეგის მომტანიაო; რატომ და – უდიდესი, თვით პაპებისა და წმინდანებისთვისაც კი სამაგალითო, ფილოსოფოსი განმარტავს რა სიცილის ხელოვნების არსს, სძენს მას (სიცილს) მჭრელი იარაღის ფუნქციას. ის არა მარტო ჩაანაცვლებდა რიტორიკას, არამედ მოთმინებას, მოლოდინსა და სასოებას დაუღალავი ბრძოლის იდეით შეცლიდა და რელიგიასაც დიდ საფრთხედ მოევლინებოდა, რამეთუ „ამოატრიალებდა“ შეხედულებებს სამყაროსა თუ ყოფიერებაზე.

„ვარდის სახელში“ დაპირიპირებულია: 1) სიცილი და მისი ამკრძალავი ფანატიზმი; 2) ღირებული ხელოვნება და ფანატიზმი, რომელიც მოსურნეა, ჩაკლას ფანტაზია და შემოქმედება მშრალ დოგმებში მოაქციოს; 3) განათლებულობა და განათლებით შენიღბული ფანატიზმი, რომელიც ანადგურებს განათლების კერას, თუნდაც ბიბლიოთეკას გადაწვავს; 4) ჭეშმარიტება, რომელიც ისიცაა, რომ „გათავისუფლდე ჭეშმარიტების ავადმყოფური სიყვარულისგან“ და ფანატიზმი – ჭეშმარიტების სწორედ ეს ავადმყოფური სიყვარული; 5) სიცილი, ნიშანი ღვთაებრიობისა, ჭეშმარიტისკენ, ღვთისკენ სწრაფვის საფუძველი და სიცილი, როგორც ღმერთისგან შორს ყოფნა. ავტორის აზრით, ფანატიზმზე საშიში არაფერია, რადგან ის ყოველგვარი მორალური ფასეულობის შემმუსვრელია.

უმბერტო ეკოს ნაწარმოების გმირი ვენანაციუსი ამბობს: „არისტოტელემ სწორედ სიცილს მიუძღვნა „პოეტიკის“ მეორე წიგნი, და თუკი ასეთმა დიდმა ფილოსოფოსმა მთელი წიგნი მიუძღვნა სიცილს, სიცილი მნიშვნელოვანი რამ უნდა იყოს“. მაგრამ ამ წიგნის ხელში ჩაგდების მცდელობა ვენანციუსის დაღუპვის მიზეზი ხდება. აი, როგორია ფანატიკოს ხორხეს საპირისპირო არგუმენტი: „წმინდა მამათაც არაერთი წიგნი მიუძღვნიათ ცოდვისთვის, რაც უმნიშვნელოვანესი, მაგრამ უკეთური რამაა“. ვენანაციუსი არ ეპუება და უპასუხებს, რომ არისტოტელე სიცილს სიკეთისა და ჭეშმარიტების წყაროს უწოდებდაო. ასევე არისტოტელე თავის პირველ წიგნში ხელოვნებას სინამდვილის მიბაძვად მიიჩნევს, მაგრამ არა ბრმა ან უბრალო აღწერად, არამედ შემოქმედების რანგში აყვანილად; ხელოვნება ფანტაზიის ნიჭით გვთავაზობს იმას, რაც შეიძლება ყოფილიყო და ამით პირველმიზეზთან, ცოდნასთან (ღვთაებრივ სიბრძნესთან) ახლოსაა. ხელოვანი, შემოქმედი იწვევს ჩვენში რაფინირებულ სიამოვნებას, ესთეტიკურ ტკბობას, ადამიანურ კათარზისს – განწმენდას. ეს უკანასკნელი სხვა არაფერია, თუ არა პირადულზე, საკუთარ „მეზე“ ამაღლება. გამოდის, სიცილის ხელოვნებით გამოწვეული სიამოვნება, უბრალოდ, ხორციელი სიამოვნებაა არაა, ამამაღლებელია, განმწმენდი…ბერები თვლიან, რომ არისტოტელეს მეორე წიგნში ხელოვნების რანგში აყვანილი სიცილი ყოველგვარი უკუღმართობის წინააღმდეგ იარაღადაა ნაქცევი და მისი შედეგიც ხელოსნობის შედეგისგან განსხვავდება – მიდის თავისუფლებამდე.

ხორხეს რაც შეეხება, ის არც სიცილის „თერაპიას“ აღიარებს, არც იუმორს, როგორც პროდუქტს მაღალგანვითარებული, ინტელექტუალური გონებისა. მისთვის მიუღებელია პლინიუს უმცროსის სიტყვები: „როცა ვიცინი, ვთამაშობ, ვხუმრობ, ადამიანი ვარ“; მისთვის სატირაც მიუღებელია, როგორც ბრძოლის იარაღი, რადგან „ვინც იცინის, არ სწამს იმის, რაზეც იცინის, მაგრამ არც სძულს იგი. ამრიგად, ბოროტზე სიცილი არ ნიშნავს მასთან საბრძოლველად განწყობას, კეთილზე სიცილი კი ნიშნავს, არ აღიარო სიკეთის ძალა – ძალა სიკეთის თვითგავრცელებისა“. ხორხეს ძალიან აღიზიანებს ბერების სიცილი, რადგან ბერი უბრალო კი არა, მოაზროვნე არსებაა, ხოლო მისი სიცილი ბოროტისკენ მიემართება, რაც არ ეპატიება: „მასხარაობა და სიცილი სამარადისოდაა განკვეთილი ყოველი ჩვენი სავანიდან და ბერის ფუჭსიტყვაობას არ დავუშვებთ“. ბერი ხორხე ღვთისმეტყველია, მაგრამ ავიწყდება ის, რომ ამქვეყნიური, წითისოფლური ჰარმონია დაპირიპირებულ საწყისთან ერთიანობაშია; ანუ ღვთიურობა წუთისოფელში გულისხმობს კომიკურისა და ტრაგიკულის შეთავსებას, ურთიერთბალანსს. ხორხე კი კრძალავს სიცილს, რადგან ეჭვის წინაპირობად მიაჩნია: „ჭეშმარიტებასა და სიკეთეში სასცილო არაფერია; ამიტომაც არ იცინოდა ქრისტე“. მოკლედ, ხორხესთვის სიცილი უარყოფითი მოვლენაა, რადგან „სიცილით ბრიყვი გულისხმობს, რომ ღმერთი არ არსებობს“.

მონასტერში ინახება ის წიგნებიც, რომელიც მიუწვდომელი უნდა იყოს და არისტოტელეს „პოეტიკის“ მეორე წიგნიც ერთი ასეთია; ხოლო მეორეა არაბულ და სირიულ ტექსტებთან ერთად აკინძული „კვიპრიანეს ნადიმის“ ასლი. წიგნი მოწამლულიაო იდეურად, რადგან მასში მახვილგონიერებაა წახალისებულ/შექებული ნაკლებად ცნობილი, არაქრისტიანი ავტორებისგან.

განა, ბერმა ხორხემ არ იცის, რომ სიცილს წიგნისგანადგურებით ვერ მოსპობს? ეს ადამიანის ბუნებაა. ამიტომ იგი ცდილობს, წარმოაჩინოს სიცილის „ბოროტი“ ბუნება თავისი მსჯელობის რადიკალიზმით: „სიცილი სისუსტეა, სიმახინჯე, უმწეობა ჩვენი ხორცისა. შვებაა გლეხისათვის, სილაღე – ღვინის მსმელთათვის. ბრძენმა ეკლასიამაც კი დაუშვა დღესასწაულები, კარნავალები, გასართობი თავყრილობები გონების განსატვირთავად, სხვაგვარ წადილთა და ვნებათა მოსათოკად…მაგრამ ასეთი სიცილი მდაბიური რამაა, თავდაცვის საშუალება ხალხისთვის, სიწმინდეაყრილი საიდუმლო – მდაბიოთათვის“. აი, რას ნიშნავს აზროვნების „ჩარჩოებში“ მოქცევა, თუმცა, გამოდის, გრძნობისაც, სილაღისაც, ბუნებისაც. ბერი ხორხე განმარტავს, რომ სიცილი, თავისთავად, არსით, ცუდი მოვლენა არააო და მეყსეულად შიშისაგანაც კი ათავისუფლებსო ადამიანს. მაგრამ ლიტერატურულ „ყალიბში“, ჟანრში მოქცეულმა სიცილმა შეიძლება ადამიანი გაათავისუფლოს ეშმაკის, ღვთის შიშისგანაც კი, რითიც ბრძოლის იარაღი ხდებაო…აი, რა არ ასვენებს ხორხეს.

ხორხეს კრიტიკა ითვალისწინებს, ცხადია, სიცილის ნაწილობრივ მისაღებლობას, მაგრამ, დიდწილად, ის მიუღებელია მისთვის, რადგან მდაბიოთა პრეროგატივაა. ხოლო სიცილის, იუმორისა თუ კომედიიდ არსი ხელოვნების დანიშნულებაში მდგომარეობს: ესთეტიკური სიამოვნებაც, კათარზისით ამაღლებაც; თუმცა ეს თავისუფლების მომტანიაო და სწორედ თავისუფლებაა (ქმედებისა, გრძნობისა თუ აზრისა), ამ უკანასკნელისთვის ბრძოლაა, ასე რომ აშფოთებს ხორხეს.

შეჯამებისთვის, ვთქვათ, რომ „ვარდის სახელში“ სიცილის ორგვარი ფორმა, ბუნება და შეფასებაა ნაჩვენები. სიცილია მდაბიოთა თავყრილობებზე, მაგრამ სიცილია წიგნშიც, შემოქმედებაში. პირველი მოცემულობა არცთუ ისე სახიფათოა, რადგან „სალაღობოდ, გასართველად“, სალაზღანდაროდაა, შვებასა და კმაყოფილებას გვანიჭებს; აი, მეორეა საქმე, რომლისაც ეშინიათ რელიგიურ ფანატიკოსებს, რადგან როცა ის ხელოვნების სიმაღლეზეა აყვანილი, სულს წმენდს და თავისუფლებისთვის, სამართლიანობისთვის ბრძოლის იარაღადაც შეიძლება მოგვევლინოს, რადგან ის მდიდარი და არა „ჩარჩოებშემოვლებული“ შემოქმედებითი ფანტაზიის, პარალელურად შექმნილი რეალობის ნაყოფია და საშიშია „ურყევი“ დოგმატიკისთვის. ამით ჰგავსო სიცილი ცოდვას, რომელიც კაცს ღმერთს აშორებს, საბოლოოდ, შეიძლებაო მოსპოს კიდეც რელიგიისა და ღვთისკენ სწრაფვა. ამიტომ მეტაფორისტიკა, იგავი თუ გამოცანა ჭეშმარიტებას აშორებსო ადამიანს…

ქრისტე არ იცინოდაო.

ეს ბოლო აქსიომა არაა და არც მტკიცდება, ეს ერთი…

მეორე – სიცილი ადამიანის ბუნებაა და ბუნების წინააღმდეგ ყოველთვის მარცხდება კაცი. ბუნებაც ღმერთმა შექმნა, ცხადია და ყველაზე მეტად ს უ ფ ე ვ ს მასში.

ვიღაც რომ გესლიანად ჩაიცინებს ან დასცინებს, ეს მდაბიურია, მაგრამ პატარა ტიბეტელი ბერის ზარივით სიცილი რატომაა მდაბიური? ან სულხან-საბას იგავზე სევდიანად, ჭკვიანურად გაღიმება? ან დავით კლიდიაშვილისეული ცრემლიანი იუმორი, სიცილი? ან ჩემი სულიერი მოძღვრის, მამა დიმიტრის, საოცარი, ბავშვურად „კრიალა“, ბედნიერი სიცილი? ან წუთისფლის სიმწრის პასუხად რვალივით სიცილი?

სიცილი თავისუფლებაა, როგორც სიყვარული და როცა ის ზნეობრიობას მოიაზრებს, განსაცდელთან, ადამიანურ სიავკაცესა და მანკიერებებთან ბრძოლის იაღარიცაა და ბედნიერების, სილაღის, ბუნებასთან, ღმერთთან თანაზიარობის წინაპირობაც, ჩემი აზრით…და არა მარტო ჩემი აზრით: „ადამიანი მისი სიცილითაც შეგიძლია გამოიცნო. თუკი ადამიანის სიცილი მოგეწონა, სხვა რომ არაფერი იცოდე მის შესახებ, შეგიძლია დარწმუნებული იყო მის კარგ ადამიანობაში.”

სოციალური ქსელები საფრთხეს წარმოადგენენ თანამედროვე მოსწავლეებისთვის, მათ მხოლოდ სიკეთე არ მოაქვთ. საკითხით დაინტერესებული სპეციალისტები რამდენიმე განსაკუთრებულ პრობლემაზე ამახვილებენ ყურადღებას:

უპირველეს ყოვლისა, სოციალური ქსელები დროის ერთგვარი პარაზიტები არიან, რომლებიც მოზარდს შრომის შედეგიანად განაწილებაში უშლიან ხელს. სხვადასხვა გვერდების თვალიერებაში შეიძლება მრავალი საათი ისე დავხარჯოთ, რომ არაფერი ახალი და მნიშვნელოვანი ჩვენს გონებაში არ დარჩეს. რაც მთავარია, სოციალურ მედიაში უაზრო, უმიზნო ხეტიალმა მიჩვევა იცის. ადამიანები დილით, თვალების გახელისთანავე ეკრანს რთავენ და მასზე ხდებიან მიჯაჭვულნი. „გონიერი აპარატის“ გარეშე ბევრი ჰიგიენურ პროცედურებსაც კი ვერ იტარებს. მეცნიერთა აზრით, ეკრანზე დამოკიდებულება შეიძლება იყოს ყურადღების გაფანტულობის ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სხვადასხვა აპლიკაციაში მოსწავლეები ათასგვარი შინაარსის მასალებს ეცნობიან. ფაქტობრივად შეუძლებელია მათ მიერ მოძიებული ინფორმაციის ეფექტიანი კონტროლი. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ბავშვები ეცნობიან ტექსტებს თვითმკვლელობის, თვითდაზიანების შესახებ, აწყდებიან ვიდეოჩანაწერებს ნარკოტიკებით ვაჭრობისა თუ ძალადობის შესახებ. სოციალურ ქსელებს ხშირად იყენებენ სექსუალური შევიწროვებისთვის, ბავშვთა პორნოგრაფიის მოპოვებისა და გავრცელებისათვის.

უახლესი ტექნოლოგიები მოსწავლეებს შორის ურთიერთობაშიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ. შურისძიება, შეურაცხყოფა, დამცირება გაცილებით უფრო მარტივია, როდესაც ანონიმური პროფილით ცდილობ საკუთარი თანაკლასელის წინააღმდეგ ბრძოლას. ამასთანავე, მკვლევართა ნაწილი აქტიურად საუბრობს ფენომენზე, რომელსაც „დემონსტრირებაზე ორიენტირებულ მოხმარებას“ უწოდებენ. ახალგაზრდები მათ ხელთ არსებულ ყველა რესურს ხარჯავენ იმისთვის, რომ სხვადასხვა პლატფორმებზე მოდური და არააუცილებელი ნივთების, აქსესუარებისა თუ სამოსის ფლობით მოიწონონ თავი, ამგვარად გაუსვან ხაზი საკუთარ უპირატესობას. შესაბამისი შემოსავლისა თუ შესაძლებლობის არმქონე მოსწავლეები კი ხანდახან გარიყულად გრძნობენ თავს, იწყებენ საკუთარი დროისა და ენერგიის ხარჯვას ისეთი ნივთების მოპოვებისა და მოხმარებისთვის, რომელიც სინამდვილეში არაფერში არ სჭირდებათ.

სოციალურ ქსელთა მავნებლურ მახასიათებლებს ყველაზე სერიოზულად მოეკიდა ავსტრალიის ფედერალური მთავრობა და პარლამენტი. გასული წლის მიწურულს ქვეყანა-კონტინენტის ხელისუფლებამ უმნიშვნელოვანესი გადაწყვეტილება მიიღო. კომუნიკაციების სამინისტრომ საკანონმდებლო ორგანოს მხარდაჭერით 16 წლამდე მოზარდებისთვის სოციალური ქსელების გამოყენება აკრძალა.

პრემიერ-მინისტრმა ენტონი ალბანიზმა განაცხადა: „საქმე ეხება იმას, რომ ბავშვებს ბავშვობა დავუბრუნოთ, ბავშვად ყოფნის, ბედნიერი ბავშვობის შესაძლებლობა მივცეთ. არაფერი სოციალური არ არის იმაში, რომ ზოგიერთი მედია ჩვენს ბავშვებს ნამდვილ, რეალურ მეგობრებს, მეზობლებს, თავგადასავლებსა და გამოცდილებებს აშორებს“.

ლეიბორისტული მთავრობის პოლიტიკას მშობლების ნაწილი სიხარულით შეეგება. მოქალაქეთა ნაწილს გაუჩნდა იმედი, რომ ვირტუალური ურთიერთობების შედეგად გამოწვეული დეპრესიისა და დაბალი თვითშეფასებისგან შეძლებდნენ საკუთარი შვილების დახსნას. თუმცა, მალავე გამოჩნდნენ კრიტიკოსებიც.

ენტონი ალბანიზის მოწინააღმდეგეებს რამდენიმე არგუმენტი აქვთ:

16 წლამდე მოზარდების ქსელებში დარეგისტრირების საკითხის გაკონტროლება ტექნოლოგიურ გიგანტებს დაევალათ. მხარეები შეთანხმდნენ, რომ ასაკის გასაკონტროლებლად კომპანიები დამატებით პერსონალურ მონაცემებს მოითხოვდნენ და მათი გადამოწმების შემდეგ გაუხსნიდნენ პირს ანგარიშს შესაბამის პლატფორმაზე. ავსტრალიის ნაციონალური მაუწყებლის ეთერში უმალვე გამოჩნდნენ გავლენიანი მოქალაქეები, რომლებმაც აღნიშნული მიდგომა მკაცრად გააკრიტიკეს. მათ აღნიშნეს – „მეტას“, „ტიკტოკს“, „იქსსა“ და „გუგლს“ ისედაც უამრავი ცნობა აქვთ ჩვენ შესახებ, ისედაც ცდილობენ ჩვენი ყოფისა და გემოვნების გაკონტროლებას, ისედაც გვბომბავენ აგრესიული მარკეტინგით, ახლა კი ჩვენი ნებით უნდა მივაწოდოთ დამატებითი პერსონალური ინფორმაცია, რომელიც მათ კოლოსალურ ძალაუფლებას კიდევ უფრო მეტად გააფართოებს. კრიტიკოსთა აზრით, ლეიბორისტთა გადაწყვეტილება ერთ პრობლემას მოაგვარებს, მაგრამ მეორეს, არანაკლებ სერიოზულს წარმოქმნის.

ხელისუფლების პოზიცია არ გაიზიარეს მოსწავლეთა გაერთიანებებმა. მოზარდთა ნაწილი აცხადებს, რომ სოციალური მედია მათთვის კომუნიკაციისა და ახალი ამბების მიღების მთავარი საშუალებაა. ამგვარი მედიის დახმარებით ისინი ნამდვილი მეგობრების აღმოჩენასაც ახერხებენ და პოლიტიკურ სოციალიზაციასაც გადიან, ცდილობენ სხვადასხვა საქმისთვის მობილიზებას და ორგანიზებას, მარტივად აგროვებენ მასალებს საგანმანათლებლო პროექტებისთვის. მოსწავლეთა ერთი ჯგუფი ამტკიცებს, რომ დასახელებული პლატფორმების გარეშე გაუჭირდებათ სხვადასხვა კამპანიის დაგეგმვა და განხორციელება.

ცალკე დარდობენ, ვთქვათ, აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებისა და მიგრაციული წარმოშობის მოსწავლეთა ოჯახის წევრები. ისინი ფიქრობენ, რომ სოციალური ქსელები მათი შვილების ცხოვრებას აადვილებენ, ხელს უწყობენ მრავალი ტიპის ბარიერის გადალახვაში, აკრძალვა კი ნაწილს კვლავ მარტო დატოვებს თავის პრობლემებთან ერთად.

წინააღმდეგობის მიუხედავად, კანონი 2025 წლის დასაწყისში მაინც ამოქმედდა. მის აღსრულებას ბევრი გარემოება უშლის ხელს. მოსწავლეები მაინც უვლიან გვერდს შეზღუდვებს და მაინც ახერხებენ სოციალურ მედიის აქტიურად გამოყენებას. თუმცა, ფაქტია, რომ ბევრი ბავშვი ეზოს, სამეზობლოს, უშუალო კომუნიკაციასაც დაუბრუნდა, მრავალი მავნებლური მასალა კი ტყუილად გაიტყორცნა უზარმაზარი ქსელების ზღვაში, მათ ბავშვებამდე ვერ მიაღწიეს.

ჩემზე რომ იყოს დამოკიდებული, 16 წლამდე მოსწავლეებისთვის უპირობოდ შევზღუდავდი „მეტას“, „იქსისა“ და „ტიკტოკის“ გამოყენებას, ბავშვებს მხოლოდ მესენჯერ-აპლიკაციებზე უნდა მიუწვდებოდეთ ხელი.

ნეტავ რას ფიქრობენ ავსტრალიურ მიდგომაზე საქართველოს მასწავლებლები?

წარმოიდგინეთ, რომ 1945 წელია და ინგლისის რომელიღაც შორეულ პროვინციაში ცხოვრობთ. ალბათ, რამდენი ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრი გიტრიალებთ თავში. ერთი მხრივ, ბედნიერი ხართ, რადგან ნაციზმი და ფაშიზმი დამარცხდა, დიდი ბრიტანეთი ომიდან გამარჯვებული გამოვიდა, ქვეყანა, რომლის დაცემასა და განადგურებას წინასწარმეტყველებდნენ, კვლავ ფეხზე დგას. მეორე მხრივ კი, უამრავი საშინელი აზრი გიტრიალებთ თავში და უიმედობის ზღვარზე დგახართ. უკანასკნელი ნახევარი საუკუნის განმავლობაში თქვენმა სახელმწიფომ მილიონობით ახალგაზრდა და ენერგიით სავსე ადამიანი დაკარგა, არაერთი ქალაქი ნანგრევებად იქცა, განადგურდა გზები, სკოლები, საავადმყოფოები. ხაზინაში შენახული უკანასკნელი მონეტებიც კი შეიარაღებასა და თავდაცვაზე დაიხარჯა. ერთი სიტყვით, გამარჯვება კი მოიპოვეთ, მაგრამ ხელში აღარაფერი შეგრჩათ. დანაკარგი იმხელაა, რომ შეიძლება ცხოვრების გაგრძელებაზეც კი ჩაიქნიოთ ხელი.

სწორედ ამ დროს მეცნიერებიდან პოლიტიკურ ასპარეზზე გადანაცვლება გადაწყვიტა სერ უილიამ ჰენრი ბევერიჯმა. მისმა მონდომებამ და მიდგომებმა სასოწარკვეთილ ქვეყანაში ბევრი რამ შეცვლა.

უილიამ ბევერიჯი გახლდათ ძალიან გავლენიანი მეცნიერი-ეკონომისტი, 1919 წლიდან ხელმძღვანელობდა ლონდონის ეკონომიკის სკოლას, სათავეში ედგა University College, Oxford-ს, აქვეყნებდა უმნიშვნელოვანეს კვლევებსა თუ სამეცნიერო ნაშრომებს უმუშევრობის, ჯანმრთელობის დაცვის სისტემისა და ფასების რეგულირების შესახებ.

ეკონომისტი ლიბერალური პარტიის შემადგენლობაში ირიცხებოდა, მაგრამ პოლიტიკური ორგანიზაციის მემარჯვენე ფრთას არ წარმოადგენდა. „ფაბიანური საზოგადოების“ წიაღში ჩამოყალიბებულ სპეციალისტს არ სჯეროდა, რომ ადამიანი მხოლოდ მოგებისკენ, სარგებლის მიღებისკენ სწრაფისთვის არის გაჩენილი. მეცნიერს სწამდა, რომ ინდივიდის თავისუფლებისთვის მისი მხოლოდ გარეგანი ჩარევებისგან დაცვა საკმარისი არ იყო. ბევერიჯი იბრძოდა ისეთი საზოგადოებისთვის, სადაც ადამიანებს „საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენის, ცოდნის მოპოვებისა და სრულყოფილებისკენ სწრაფვის შანსი“ მიეცემოდათ. მეცხრამეტე საუკუნის ლიბერალებისგან განსხვავებით, ინდოეთში დაბადებული მომავალი დეპუტატი ფიქრობდა, რომ ეკონომიკურ და სოციალურ ცხოვრებაში სახელმწიფოს აქტიური მონაწილეობა, სახელმწიფოს მიერ დაფუძნებული კეთილდღეობის სერვისების გამართული მუშაობა ინდივიდის თავისუფლების, თვითრეალიზების, საკუთარი თავის გამოხატვის უმთავრესი წინაპირობა იყო.

1940-იანი წლების დასაწყისში გაერთიანებული სამეფოს შრომის მინისტრმა – ერნესტ ბევინმა და ჯანდაცვის მინისტრმა – ერნესტ ბრაუნმა ბევერიჯს დაავალეს პარლამენტისთვის საგანგებო მოხსენების მომზადება, სადაც დეტალურად იქნებოდა გაანალიზებული დიდი ბრიტანეთის სოციალური დაზღვევის სისტემა და მასთან დაკავშირებული სხვა ინსტიტუტები.

დიდმა ეკონომისტმა თავისი ანგარიშის პირველსავე გვერდებზე დაწერა, რომ ქვეყნის განახლების გზაზე ხელისუფლებას ხუთი უზარმაზარი ურჩხულის – გაჭირვების, ავადმყოფობის, უმეცრების, სიღატაკისა და უმუშევრობის დამარცხება მოუწევდა. ლონდონის ეკონომიკური სკოლის ყოფილი ხელმძღვანელი ქვეყნის მთავარ ამოცანად აცხადებდა კეთილდღეობაში მცხოვრები, ჯანმრთელი და მოტივირებული მუშათა კლასის ჩამოყალიბებას. ამგვარი მუშათა კლასი ორი ამოცანის ერთდროულად გადაწყვეტას შეუწყობდა ხელს: 1. გაზრდიდა ბრიტანეთში წარმოებული პროდუქტის რაოდენობას, ხარისხსა და კონკურენტუნარიანობას; 2. გაზრდიდა მოთხოვნას შიდა ბაზრებზე (შეძლებულ მუშას უფრო მეტი და მრავალფეროვანი პროდუქციის შეძენა შეუძლია). საბოლოოდ, „ბევერიჯის ანგარიშის“ პრიორიტეტი სრული დასაქმება იყო ანუ ისეთი ქვეყნის შექმნა, სადაც არავინ იქნებოდა უმუშევარი.

ლიბერალური პარტიის ლიდერი მხოლოდ უზარმაზარ ურჩხულებსა და შესანიშნავ ოცნებებზე არ საუბრობდა. ისტორიულმა ფიგურამ თავის მოხსენებაში არაერთ კონკრეტულ, პრაქტიკულ ნაბიჯზეც გაამახვილა ყურადღება. მისი აზრით, პირველ ეტაპზე სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო ახალი ტიპის ჯანდაცვის სისტემის შექმნა, რომელიც:

• მთლიანად სახელმწიფოს მიერ იქნებოდა დაფინანსებული,
• ექნებოდა საყოველთაო, ყველასთვის ხელმისაწვდომი ხასიათი,
• დაეფუძნებოდა მოქალაქეთა საჭიროებას და არა მათ გადახდისუნარიანობას,
• მოიცავდა მედიცინის თითქმის ყველა სფეროს.

ამგვარი სისტემის მთავარი დონორი სახელმწიფო და მის მიერ მოკრებილი გადასახადები უნდა ყოფილიყო. მოდელი გამორიცხავდა ჯანდაცვის ბიზნესის ნაწილად ქცევას, ადამიანის სიცოცხლითა და ჯანმრთელობით ვაჭრობის შესაძლებლობას, იღებდა პასუხისმგებლობას თითოეულ მოქალაქეზე „აკვნიდან სამარემდე“.

1940-იანი წლების მიწურულს კლემენტ ეტლის ლეიბორისტულმა მთავრობამ „ბევერიჯის ანგარიშის“ განხორციელება დაიწყო. ბრიტანეთში მუშაობა დაიწყო „ჯანდაცვის ეროვნულმა სამსახურმა“ (NHS), რომელიც დღემდე ცოცხალია, დღემდე მუშაობს, დღემდე იცავს უამრავი ბრიტანელის ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს. ცხადია, სისტემას უამრავი ხარვეზი აქვს, ხანდახან სამსახური ყველა სიმძიმის დაძლევას ვერ ახერხებს, ბიუროკრატია და კვალიფიციური კადრების ნაკლებობა, დაფინანსების დეფიციტი უძველეს ინსტიტუტს საშინელ ბედისწერად ექცა. მიუხედავად ამისა, მის მოსპობასა და თავიდან მოცილებაზე, ჯანდაცვის მომგებიან ბიზნეს-პროექტად გარდაქმნაზე მაინც ძალიან ცოტანი ფიქრობენ.

მე რომ მასწავლებელი ვიყო, ჩემს მოსწავლეებს აუცილებლად დავუსვამდი კითხვას: დამისახელეთ ხუთი უზარმაზარი ურჩხული, რომელიც ჩვენი საზოგადოების განვითარებას ხელს უშლს? საინტერესოა, რამდენ საერთო გამოწვევას აღმოვაჩენთ თანამედროვე საქართველოსა და ომისშემდგომ ევროპას შორის.

წერითი ინსტრუქცია სხვადასხვა უნარის განვითარებას უწყობს ხელს. რისი მიღწევა მსურს კონკრეტული წერითი დავალებით? – ვეკითხები საკუთარ თავს და პასუხიც მიზნის შესაბამისია: ტექსტის გაგება, ახალი სიტყვების სწავლა, აზრის ჩამოყალიბება, პირადი მოსაზრების დაფიქსირება, მოსწავლეთა ინტერესების გაცნობა… შემდეგ იწყება წერითი დავალების ფორმასა და ინსტრუქციაზე ფიქრი, მოსწავლეებისთვის შედგენილი ინსტრუქციის მიხედვით დავალების დაწერა, მათთვის წაკითხვა და ბოლო ეტაპი არის წარმართვა იმ პროცესისა, რომელსაც მე ვუბიძგე – მოსწავლეები ხმამაღლა კითხულობენ საკუთარ ნაშრომებს, ვუსმენთ, საინტერესო წინადადებებს/სიტყვებს ვინიშნავ და უკუკავშირს ვაძლევ.

დღის ფოტოამბავი – ამ სტატიაში მოგიყევით, თუ როგორ გამოვიყენეთ მუზეუმში სტუმრობისას გადაღებული ფოტოები შთაბეჭდილებების გაზიარების საშუალებად. კვლავ ამავე წერითი დავალების შესახებ გიზიარებთ ჩემს გამოცდილებას, ამჯერად, განსხვავებული ინსტრუქციით.

დეკრეტული შვებულების შემდეგ სკოლაში დაბრუნება რომ გადავწყვიტე, გამუდმებით იმაზე ვფიქრობდი, თუ რომელი აქტივობა შემერჩია ჩვენი პირველი შეხვედრისთვის. მსურდა, ერთწლიანი განშორების შემდეგ მოსწავლეებს გაეზიარებინათ, რა მოხდა მათ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი, განსაკუთრებული, ისეთი რამ, რაც სურდათ, ჩემთვის მოეთხროთ.

მაინტერესებდა მათი პიროვნული განვითარება, რაზე ამახვილებდნენ ყურადღებას, როგორი ინტერესები ჰქონდათ, რას შეარჩევდნენ, როგორ მომიყვებოდნენ. ფოტოამბავი ერთგვარ მულტიმედიურ დავალებად იქცა – თან ფოტოს მიზიარებდნენ და თან წერილობით მიყვებოდნენ შერჩეული ფოტოს შესახებ.

წერითი დავალების მოსწავლეებისთვის შეთავაზებისას ამ ბოლო დროს შემდეგი თანმიმდევრობით ვმუშაობ:

I გაკვეთილი:

1. ინსტრუქციის მოფიქრება;
2. ინსტრუქციის მიხედვით დავალების დაწერა;
3. მოსწავლეებისთვის ინსტრუქციის გაცნობა, მისი საფეხურების დაფაზე ჩამოწერა და რვეულში ჩანიშვნა;
4. მოსწავლეების შეკითხვებისთვის, რომლებსაც გაუგებარი საკითხების შესახებ სვამენ, პასუხების გაცემა;
5. ჩემი დაწერილი დავალების მათთვის ხმამაღლა წაკითხვა.

II გაკვეთილი:

1. მოსწავლეები კითხულობენ დავალებას;
2. დღიურში ვინიშნავ წინადადებებსა და სიტყვებს, რომლებიც მომწონს;
3. წაკითხვის დასრულების შემდეგ ვუბრუნებ უკუკავშირს – ვუკითხავ ხმამაღლა ჩანიშნულ წინადადებებს, სიტყვებს, ვეუბნები, რა გამახსენა და რაზე დამაფიქრა მისმა ნაწერმა.

გამოვხატავ მადლიერებას, რომ აქ და ახლა ვართ, ვუსმენთ ერთმანეთს, ხმამაღლა მიკითხავს და გვიზიარებს საკუთარ აზრებს. ეს არის ენერგიების გაცვლა-გამოცვლის გულწრფელი, ამაღელვებელი, დასაფასებელი, დასამახსოვრებელი პროცესი.

ფოტოამბავი – წერითი დავალების ინსტრუქცია:

შეარჩიე ერთი ფოტო და გამაცანი შენი ცხოვრების ერთი ამბავი, რომელიც შენთვის მნიშვნელოვანი, გამორჩეული, განსაკუთრებულია და დაწერე თემა შემდეგი ინსტრუქციის მიხედვით:

• დაარქვი ფოტოს სათაური;
• აღწერე, რა ხდება ფოტოს გადაღებისას. ყურადღება გაამახვილე დეტალებზე, გარემოზე, განწყობაზე, ამინდზე…
• მომიყევი, რატომ შეარჩიე ეს ფოტო;
• იმსჯელე, შენი აზრით, რა როლი აქვს ფოტოს ადამიანის ცხოვრებაში;
• დასვი ერთი შეკითხვა ამ ფოტოსთან დაკავშირებით;
• შენი ნაწერი წაიკითხე ხმამაღლა, შეასწორე, რასაც საჭიროდ ჩათვლი.

• შეგიძლია (ძალიან გამიხარდება), თუ თაბახის ფურცელზე ამობეჭდავ შერჩეულ ფოტოს;
• თუ ვერ მოახერხებ, დახატე თაბახის ფურცლის დასაწყისში ისე, როგორც შეძლებ;
• თუ დახატვაც არ გსურს, მაშინ დაწერე ფოტოს ამბავი ინსტრუქციის მიხედვით.

დღიურში ჩამოვწერე ინსტრუქცია, თაბახის ფურცელზე ამოვბეჭდე ჩემი შერჩეული ფოტო და ინსტრუქციის მიხედვით დავწერე ამბავი. გადავწყვიტე, მათთვის გამეზიარებინა ფოტო, რომელიც უნივერსიტეტის წინ ჩემი სამაგისტრო თემის დაცვის შემდეგ გადავიღე ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან ერთად. სათაურად დავარქვი თანადგომის ძალა, რადგან ოჯახისა და მეგობრების თანადგომის გარეშე ნამდვილად ვერ შევძლებდი კვლევასა და ნაშრომზე მუშაობას.

მთავარი გზავნილები ჩემი მოსწავლეებისთვის იყო ის, რომ მასწავლებლობა სწავლის დასრულებას არ ნიშნავს; მეგობრებისა და ოჯახის წევრების თანადგომა როგორი ძლიერი საყრდენია; ამ ფოტოზე არიან ჩემი ყოფილი მოსწავლეები რაჭიდან, ახლა უკვე სტუდენტები და ჩემი მეგობრები – ამით იმის თქმა მსურდა, ჩემი ახლანდელი მოსწავლეებისთვის, თუ როგორი ძვირფასია ჩვენი ერთად ყოფნა.

ჩემი ფოტოამბავი სრულდებოდა შეკითხვით, რომელიც მიზნად ისახავდა გოდერძი ჩოხელის რომან „წითელი მგლის“ შესახებ ცნობისმოყვარეობის აღძვრას:

„გინდათ, ერთ გაკვეთილზე გაგაცნოთ ყველაზე უშიშარი ჯარჯი, წითელ გველეშაპზე ამხედრებული გარსია და კაცი, რომელიც აყვავდა?“

ყოველი გაკვეთილი ცოცხალი პროცესია. ამჯერად მომაფიქრდა მოსწავლეების ინტერესები ჩამერთო დავალების ინსტრუქციის გაცნობის პროცესში და ვთხოვე, მობილური ტელეფონის გალერეაში მოეძებნათ ბოლოს გადაღებული ფოტო. კლასი გახალისდა, გულღიად ეცინებოდათ იმაზე დაკვირვებისას, თუ რა გადაიღეს ბოლოს. უცნაური, სახალისო და გულისამაჩუყებელი პასუხები მოვისმინე, მაგალითად: დედისთვის გაგზავნილი „სქრინი“, რომელზეც სამი სიტყვა იკითხებოდა: „დე, აქ ვარ“, „კარფურის“ ფასდაკლებების სია, კლასელებთან ერთად გადაღებული „სელფები“, საყვარელი ცხოველები, პატარა და-ძმები…

წერითი დავალება ფოტოამბავი ჩემს ოთხივე (VI, VIII, X) კლასს შევთავაზე და აი, რა ამბები დაატრიალა ერთმა დავალებამ:

• სხვადასხვა ასაკის 100-ზე მეტი მოსწავლე გააერთიანა. თაბახის ფურცელზე ზოგს ამოებეჭდა, ზოგს კი დაეხატა შერჩეული ფოტო. იმის წარმოდგენამ, თუ როგორი გულმოდგინებით იზრუნეს ინსტრუქციის თითოეულ ნაბიჯზე, მადლიერებით ამივსო გული;
• კლასის წინ სათითაოდ წაიკითხეს და ერთმანეთს მოუსმინეს, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სასკოლო ცხოვრებაში. ასე პატარ-პატარა ნაბიჯებით, კლასის წინ წაკითხული საკუთარი ნაშრომებით, დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის ემზადებიან.
• დავაკვირდი, ვის რა უხაროდა, რა ადარდებდა, რაზე ასწორებდა ფოკუსს;
• გამოიკვეთა თითოეული კლასის საჭიროებები, სად უფრო მეტი ერთიანობაა ან სად უნდა გავამახვილო ღირებულებებით სწავლებაზე ყურადღება;
• ერთ-ერთ მერვე კლასში ასეთი რამ მოხდა: ორმა მოსწავლემ დამოუკიდებლად შეარჩია ერთი და იგივე ფოტო, კერძოდ, კლასის საერთო ფოტო, რომელიც დამრიგებელთან ერთად მუზეუმში სტუმრობას ასახავდა. ერთმა ფოტო ამობეჭდა, მეორემ – დახატა, ამბავსაც განსხვავებულად ჰყვებოდნენ, მაგრამ მთავარი ერთიანობის განცდა და სიხარული იყო. ამ დამთხვევამ შემდეგი ფოტოამბის თემისკენ მიბიძგა. გადავწყვიტე, გარკვეული დროის მერე თითოეულ კლასს შევთავაზო კლასის საერთო ფოტოს შესახებ ამბის დააწერა;
• რამდენიმე ახლი მოსწავლე მყავს. პირველი შეხვედრის მიუხედავად, სხვების მოსმენისას გათამამდნენ, მარტივად აუღეს ალღო ინსტრუქციას, დაწერეს, გაბედეს და კლასის წინაშე წაიკითხეს;
• რამდენიმე მოსწავლე პირველ დღეს არ იყო და მათთვისაც სხვების მოსმენა გახდა წერის სურვილის აღმძვრელი. იყვნენ ისეთი მოსწავლეებიც, რომლებიც ერთი კვირის შემდეგ დაბრუნდნენ სკოლაში და მათაც გავაცანი ინსტრუქცია ან კლასელს ვთხოვე დახმარება.
• ორ მოსწავლეს რაღაც აბრკოლებდა – ხასიათი, თავდაუჯერებლობა ან ჩემთვის უცნობი მიზეზი. ორივეს პირადად გავესაუბრე და ამან იმოქმედა, მათაც დაწერეს.
• გამოიკვეთა პრობლემაც – ვინც ხშირად აცდენს სხვადასხვაა მიზეზის გამო, მათ საერთო პროცესისთვის ფეხის აყოლა უჭირთ, თუმცა, სწორედ მათ სჭირდებათ ყველაზე დიდი ყურადღება, წახალისება, თანადგომა, დროის დათმობა.
• ჩემი დღიური გადაივსო ულამაზესი წინადადებებით. ყველას გაგიზიარებდით სიხარულით.
• სათაურები ცალკე მოსაყოლია.წერისას ერთი მათგანი გამახსენა: „ჩემი ანგელოზი გამიფრინდა“, რომლის წაკითხვა კლასის წინ მერვეკლასელმა გოგომ ვერ შეძლო, გვიან ღამით წავიკითხე და ვიტირე.
• ერთი ამბავი მეათე კლასში მოხდა. მეგიმ პირველივე დღეს დაწერა, ერეკლე მეორე დღეს მოვიდა. თუკი არ უწერიათ დავალება, ვთხოვ, იქვე დაწერონ. გაკვეთილის ბოლოს მომიტანა ულამაზესი ნაწერით გადავსებული თაბახის ფურცელი. მეგი ინტრუქციის საფეხურებს გარკვევაში ეხმარებოდა. ერეკლეს ნაშრომიც მოგვიანებით წავიკითხე. „ეშმაკის ბორბალი“ დაურქმევია ფოტოამბისთვის და ამგვარი შეკითხვით სრულდებოდა: „თქვენ რომ „ეშმაკის ბორბალზე“ გაჭედილიყავით, რას იზამდით?“ მეორე დღეს შთაბეჭდილებები რომ გავუზიარე, რამდენჯერმე მკითხა, ხომ კარგად გამომდის წერაო. ერეკლე გულღია, კომუნიკაბელური ადამიანია. დარწმუნებული ვარ, თითოეული მოსწავლე დარწმუნდებოდა საკუთარ შესაძლებლობაში და იმაში, რომ წერა ყველა ბავშვს შეუძლია.
• ერთი ახალი მოსწავლეა მერვე კლასში. დიდი ძალისხმევა დამჭირდა, რომ წერა დაეწყო. შინ დაბრუნებულმა წავიკითხე დათოს ფოტოამბავი. მიყვებოდა, როგორ მისწერა ერთ დილას მწვრთნელმა, რომ ვარჯიშზე ფანდური წაეღო თან. ფანდური და ჭიდაობა ყველაზე მეტად მიყვარსო, წერდა. დათოს ტელეფონის ნომერი არ მქონდა, თორემ მისი მწვრთნელს მივბაძავდი და მივწერდი, რომ მეორე დღეს სკოლაში ფანდური წამოეღო. რამდენი ასეთი ამბავი გამიზიარეს, დამაფიქრეს, დარდი და სიხარული გამიზიარეს.
• მასწავლებლის ძალისხმევა კვალს აუცილებლად ტოვებს თითოეული მოსწავლის წერითი უნარების გამოვლენისას.
• ფოტოამბის შესახებ ვიდეო ჩავწერე და თქვენც გიზიარებთ:

https://www.youtube.com/watch?v=WZ6oafKKMFA

წერითი დავალების მრავალფეროვნება მოსწავლეთა მოტივაციას ზრდის, სწორედ ამიტომ ბევრს ვფიქრობ სხვადასხვა ფორმის ინსტრუქციაზე. პერსონაჟის დღიური ვაჟა-ფშაველას მოთხრობების სწავლებისას მომაფიქრდა. ინსტრუქციის თითოეული საფეხური გარკვეულ მიზანს მოვარგე:

• ტექსტის გაგება-გააზრება;
• პერსონაჟებზე დაკვირვება;
• რთული, მივიწყებული, უცნობი სიტყვების გამოყენება;
• ინტერპრეტაცია.

პერსონაჟის დღიურის წერისას მოსწავლე  ერთგვარი თანამონაწილეა ავტორისა, რადგან საკუთარი თვალთახედვით აცოცხლებს პერსონაჟს, ამავე დროს, სიღრმისეულად იაზრებს ტექსტს და ამგვარი კავშირები ეხმარება გაიაზროს შინაარსი, აღიქვას მოვლენები და განიცადოს პერსონაჟის ემოციები.

ტექსტი: ვაჟა-ფშაველას „ია“

დავალების ინსტრუქცია:

• შეარჩიე მოთხრობიდან ერთი პერსონაჟი: გუგულისკაბა, სასუტელა, ქედანი, წიფლისჩიტა, არყი, წიფელი, დუდგულა, თამელი, თხილი…
• დააკვირდი, ავტორს სად შემოჰყავს შენი შერჩეული პერსონაჟ, რა როლი აქვს მას, როგორ გარემოშია;
• დაწერე შენი შერჩეული პერსონაჟის ერთი დღის დღიური;
• გამოიყენე ტექსტიდან 2 ან 3 სიტყვა;
• გამოკვეთე შენი შერჩეული პერსონაჟის ხასიათი და განწყობა;
• დღიური დაასრულე შეკითხვით, რომელსაც პერსონაჟი სვამს;
• შენი ნაწერი წაიკითხე ხმამაღლა და შეასწორე;
• თუ სურვილი გექნება, დახატე ილუსტრაცია.

მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ჩემს დღიურში თავად დავწერე დავალება. პერსონაჟებიდან ყუნჭი შევარჩიე, დავწერე დღიური და მეექვსეკლასელებს წავუკითხე:

ყუნჭის დღიური

უღრან ტყეში ვცხოვრობ. დავბერდი. გული არ ბერდებაო, ხომ გაგიგონიათ? მართალი ყოფილა. გულს ისევ უხარია მზის ამოსვლა, ჩიტების ჭიკჭიკი, ყვავილების ცქერა… ახლა ყუნჭს მეძახიან. ადრე ტოტებგაშლილი, ძლიერი მუხა ვიყავი. ფესვებით დედამიწის გულს ვწვდებოდი და ტოტებით – ცას. ციყვების, მელიების, გულწითელების, ქედნების თავშესაფარი მერქვა, მერე მომჭრეს და ასე დავრჩი, გადაჭრილი, განახევრებული. ხავსი მომედო. ალაგ-ალაგ ლპობა შემეპარა. დარდმა შემცვალა. მაინც მიცემს გული, მაინც უცნაურად მიხარია სიცოცხლე.

პრანჭია იას ვუმზერ დღედაღამ, მგონი, თავიც მოვაბეზრე. მე კი მასთან ერთად თამაში, ცეკვა მინდა. ესეც აღარ შემიძლია. არადა, ადრე ქარი რომ დაუბერავდა, ავაშრიალებდი ჩემს ძლიერ ტოტებს, გავლაღდებოდი, ყველას ვატკბობდი ჩემი ცეკვით.

რატომ არის ადამიანი ასეთი სასტიკი?

ამ დავალების ინსტრუქცია და ტექსტი გაკვეთილის დაწყებამდე 15 წუთით ადრე სკოლის ბიბლიოთეკაში დავწერე. ბავშვივით მიხაროდა და ერთი სული მქონდა, როდის წავუკითხავდი მოსწავლეებს. ინსტრუქციის წაკითხვისას აღმოვაჩინე, რომ ილუსტრაციის დახატვა დამვიწყებია. გამოსავალი მყისვე ვიპოვე – ჩემი დღიური მოსწავლეებს მივეცი და ყუნჭის დახატვა ვთხოვე. ასე გაჩნდა მასწავლებლის  დღიურში ულამაზესი ილუსტრაციები – რამდენიმე ბავშვის თვალით აღქმული და დახატული ყუნჭი, რომელსაც თვალი სულ იისკენ უჭირავს.

პირადი მაგალითი ყველა ბავშვის გულს სწვდება, წერის სურვილს აღვივებს და უდიდესი სიხარულით წერენ დავალებებს. ჩვენი მიზანიც ხომ თითოეული ბავშვის გულამდე მიღწევა და მათი შესაძლებლობების გამოვლენაა. მეორე დღეს მე ვიყავი მსმენელი და ბავშვები კლასის წინ კითხულობდნენ. ყოველ ჯერზე უზარმაზარი სიხარულით მავსებს იმის გააზრება, თუ როგორ გვიბრუნებენ ბავშვები გაცემულ ცოდნას, ნდობას, ზრუნვას.

ამ წერითი დავალების შესახებ სკოლიდან შინ დაბრუნებულმა ვიდეო ჩავწერე და თქვენც გიზიარებთ.

https://www.youtube.com/watch?v=WZ6oafKKMFA